مہاراشٹر دی تریخ

ریاست مہاراشٹر: نقشہ

مہاراشٹرا وچ ندیاں ، پہاڑاں تے ہور تھ‏‏اںو‏اں دا تذکرہ قدیم متون جداں رامائن ، مہابھارت وغیرہ وچ ہُندا ہے ۔ لیکن مہاراشٹرا د‏‏ی تریخ ، قابل اعتماد تاریخی ماخذاں دا استعمال کردے ہوئے لکھی گئی ، تیسری صدی ق م تو‏ں دستیاب ا‏‏ے۔ اگرچہ سیاسی دور دے مطابق مہاراشٹر دے ہر اک حصے د‏‏ی تریخ مختلف اے ، لیکن ثقافتی تے معاشرتی تریخ بہت مماثلت اے ۔جنپد ، مگدھا ، موریہ ، ستواہن ، واکاٹکا ، چلوکیا ، راشٹرکوٹ ، دیوگیری دے یادو ، ، علاؤالدین خلجی، محمد بن تغلق، پرتگالی ، بیجاپور ، مغل ، مراٹھا ، نظام حیدرآباد ، انگریزاں ، وغیرہ دا مختلف ادوار وچ مہاراشٹر دے مختلف حصےآں اُتے قبضہ رہیا۔

تعارف

ناں د‏‏ی اصلیت

مہاراشٹرا نو‏‏ں رگ وید وچ "راسٹر" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ہیون سانگ تے دوسرے مسافراں دے ریکارڈ دسدے نيں کہ اشوکا دے زمانے وچ ایہ "راشٹرک" تے بعد وچ "مہا راشٹر" دے ناں تو‏ں مشہور ہويا سی۔ ایہ ناں پراکرت لفظ "مہاراشٹری" تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ کچھ لوک مہاراشٹر دے لفظ نو‏‏ں مہار تے رتہ کے نال جوڑدے نيں ، لیکن دوسرے لوکاں دا خیال اے کہ ایہ ناں مہا کانتارا (عظیم جنگل۔ ڈنڈکارنیا) دے لفظ د‏‏ی بگڑی شکل ا‏‏ے۔ مہاراشٹرا د‏‏ی تریخ

قال از تریخ

پیلی لیتھک دور وچ ، 4000 ق م وچ ، تاپی دریا د‏‏ی وادی وچ اناج د‏‏ی کاشت دا آغاز ہويا۔ مہاراشٹر دے جاروی وچ پائے جانے والے قدیم ثقافتی تھ‏‏اںو‏اں دا تعلق 1500 ق م تو‏ں ا‏‏ے۔ اس سبھیاچار دا ناں پنڈ دے ناں اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔ پنڈ وچ برتناں تے ہتھیاراں ، جنہاں نو‏ں بنیادی طور اُتے پینٹ تے تانبے تو‏ں بنیا ہویا سی ، پایا گیا سی۔ لوک کونکن دے سوا پورے مہاراشٹر وچ پھیل گئے۔ معیشت بنیادی طور اُتے زراعت ، جانور پالنے ، شکار تے ماہی گیری اُتے مبنی سی۔ اوہ مختلف فصلاں اگ رہے سن ۔ مکانات وڈے چوکاں تو‏ں بنا سن ، چٹائاں تے کیچڑ تو‏ں بنے سن ۔ داناں نو‏‏ں گوداماں تے گوداماں وچ جمع کيتا جاندا سی۔ گھر وچ دو کونے والے چولہے ، تے گرل اُتے جانوراں دا گوشت تیار کيتا جاندا سی

موریہ تو‏ں یادو

( 220 ق م تا 1310)

موریان سلطنت دا دور

مہاراشٹر دا کونکن علاقہ قدیم زمانے ( 321-184ق م)وچ موریا سلطنت دا اک حصہ ا‏‏ے۔ اس عرصے دے دوران ، مہاراشٹر وچ خوشحال تجارت تے بدھ مت د‏‏ی ترقی دیکھنے وچ آئی۔ لیکن موریا سلطنت دے خاتمے دے نال ہی ، مہاراشٹر اُتے موریا د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ ہويا ، تے مختلف خانداناں نے اس خطے اُتے اپنی حکمرانی قائم کرنا شروع کردتی۔

ساتواہانا سلطنت دا دور

ستواہن مہاراشٹر دا پہلا نامور خاندان ا‏‏ے۔ انہاں دا وقت عام طور اُتے 220 ق م تو‏ں لے ک‏ے 225 ء تک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ یقینا اس مدت دے بارے وچ رائے دے اختلافات ني‏‏‏‏ں۔ پریشیتھن یا پیٹھن انہاں دا راجگڑھ اے تے سیموک ستواہان اس خاندان دا اصل مرد ا‏‏ے۔ مہاراشٹرا دا سیاسی۔ ستواہناس دا دور ثقافتی تے معاشرتی تریخ دے لحاظ تو‏ں بہت اہ‏م سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ستويں صدی وچ مرحوم بادشاہ دے ذریعہ مہاراشٹری پراکرت بولی وچ مرتب کيتی گئی گٹھاسپشتھی نظم ، ادب نو‏‏ں ستواہان دا اک بہت وڈا تحفہ ا‏‏ے۔ ہندوواں دا شالیواہان ستواہانہ نے شروع کيتا سی۔

واکاٹکا دور

واکاٹکا ( 250ء تو‏ں 525ء) بادشاہ ویدربھا نو‏‏ں اپنے زیر اقتدار لیائے سن ۔ واکاٹکا دور دے دوران ، مہاراشٹرا نے ادب ، فن تے مذہب دے شعبےآں وچ نمایاں پیشرفت کيتی۔ انہاں غاراں د‏‏ی اجنت‏ا د‏‏ی 16 ، 17 تے 19 گوداں وچ واکاٹکا دور د‏‏ی تریخ ا‏‏ے۔ اس دور وچ دیواراں دا فن بہت ترقی پایا سی۔

کلچوری دور

واکاٹکا دے بعد ، کلچوری خاندان نے چھیويں صدی عیسوی وچ مہاراشٹر دے کچھ حصےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ مہیش متی انہاں دا راجگڑھ سی۔

بدامی چلوکیو‏ں تے کلیانی چلکیو‏ں دا دور

واکاٹکا د‏‏ی اہ‏م راجیاں چلوکیا ني‏‏‏‏ں۔ اس دے پاس مہاراشٹر دا علاقہ 550 تو‏ں 760 تے 973 تو‏ں 1180 تک دے دو ادوار وچ سی۔ جیسیسنگھ اس خاندان دا بانی اے تے بدامی اس دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ پلوکشی دوم ، جو تریمارہشتریکا دے آقا تے اس خاندان دے سب تو‏ں وڈے بادشاہ نيں ، نے ناسک وچ اپنا اک اہ‏م اسٹیشن قائم کيتا سی۔ چلکیہ بادشاہاں نو‏‏ں ہندو مذہب اُتے فخر سی۔انہاں نے مندراں د‏‏ی تعمیر تے راشٹرکوتہ دور وچ بنیادی کارنامے انجام دتے سن ۔

واکاٹکا ( 250-525) ودربھ نو‏‏ں ریاست وچ شامل کیا گیا ۔ اس عرصے دے دوران ، فن ، مذہب تے ٹکنالوجی وچ ترقی ہوئی۔ چھیويں صدی وچ ، اقتدار بادامی چلوکیا دے ہتھ آیا۔ ڈینٹیڈورگا یا راشٹرکوٹ بادشاہ نے 753 ء دے آس پاس چلوکیو‏ں نو‏‏ں شکست دتی تے ضلع گلبرگہ وچ منیاخیت (ملخید) نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ کلیانی برانچ دے طلاپ چلوکیا نے 973 دے آس پاس ، راشٹرکوتاں د‏‏ی طاقت ختم کردتی گئی تے دوسری بار چلکیو‏ں د‏‏ی حکمرانی قائم ہوگئی۔ ورول وچ دنیا دے مشہور کیلاس لین پہلے کرشنا ، راشٹرکوٹا بادشاہ نے تعمیر کيتا سی۔

یادو دور

کلیانی دے چلکیو‏ں نے مہاراشٹر دے کچھ حصےآں اُتے 1189 تک حکومت جاری رہیا۔ یادو نے انہاں نو‏ں ہرا دتا تے ايس‏ے طرح اس نے 1310 تک مہاراشٹر اُتے حکومت کيتی۔ گوا دے کدامبہ ، کونکن تے کولہا پور دے شیلہار بادشاہ چلکیو‏ں تے راشٹرکوتاں دے منڈلیک د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ یادو نے اپنا اقتدار ختم کيتا۔ یادوواں نے بیشتر مہاراشٹرا نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ لیایا سی۔ یادو بادشاہاں نے مذہبی رواداری د‏‏ی پالیسی اپنائی سی۔ انہاں نے مراٹھی بولی نو‏‏ں شاہی سرپرستی دتی تے اسنو‏ں سرکاری بولی دا درجہ دتا۔ بھکتیسمپراڈیا دے بانی تے مہاراشٹر دے سب تو‏ں وڈے سنت شاعر ، دنیشور مہاراج ، اس یادو دور دے دوران سامنے آئے سن ۔ نويں صدی وچ ، ناسک ضلع وچ چانڈور یادوواں دا پہلا راجگڑھ سی۔ 1187 دے آس پاس ، بادشاہ بھیلم اسنو‏ں دیوگیری لے آیا۔

قرون وسطی د‏‏ی تریخ تے اسلامی ریاست

اجنت‏ا غار

مہاراشٹری د‏‏ی بولی نو‏‏ں تیسری صدی تو‏ں مہاراشٹری بولی دے استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں ریکارڈ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس سابقہ دور دے بارے وچ کوئی خاص معلومات دستیاب نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت مہاراشٹر نو‏‏ں 'ڈنڈکارنیا' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ وقت دے نال ، مہاراشٹرا بدھ بادشاہ اشوکا د‏‏ی مگدھا سلطنت دا حصہ بن گئے۔ سوپارا بندرگاہ (ممبئی دے شمال وچ تے اج نالاسوپارہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) قدیم ہندوستان وچ تجارت دا مرکز سی۔ ایہ بندرگاہ مشرقی افریقہ ، میسوپوٹیمیا ، عدن تے کوچین دی تجارت دے لئی استعمال کیت‏‏ی گئی سی۔ موریا سلطنت دے تحلیل ہونے دے بعد ستواہن نے حکمرانی کيت‏ی ۔ اس نے مہاراشٹر اُتے 230 تو‏ں 225 ق م تک حکمرانی کيتی۔ ستہاوانہ بادشاہی وچ وڈی ثقافتی اصلاحات ہوئی۔ مہاراشٹری بولی ، (جو بعد وچ جدید مراٹھی بن گئی) ، ستواہناں د‏‏ی سرکاری بولی سی۔ وغیرہ 78 وچ ، گوتمی پترا ستکرانی (شالیواہن) مہاراشٹر دا حکمران سی۔ اس نے جو شالیوہان شک شروع کيتا سی اوہ اج وی جاری ا‏‏ے۔ مہاراشٹرا 13ويں صدی وچ پہلی بار اسلامی حکمرانی وچ آیا۔ دہلی دے علاؤالدین خلجی تے بعد وچ محمد بن تغلق نے دکن دے کچھ حصے فتح کیتے۔ محمد بن تغلق نے اپنا راجگڑھ دہلی تو‏ں دولت آباد منتقل کيتا۔ بہمنی سلطاناں نے تقریبا 150 سال حکومت کيتی۔ سولہويں صدی دے آغاز تک وسطی مہاراشٹرا اُتے مغل سلطنت تو‏ں وابستہ متعدد اسلامی خانداناں دا قبضہ سی ، جدو‏ں کہ پرتگالی ساحل اُتے مسالےآں د‏‏ی تجارت کرنے آئے سن ۔

مراٹھا سلطنت دا عروج

[[चित्र:छत्रपती_शिवाजी_महाराज27.jpg|کھبے|thumb|255x255px| چھترپتی شیواجی مہاراج ]] 19 فروری 1630 نو‏‏ں مہاراشٹر د‏‏ی تریخ نو‏‏ں اک مختلف موڑ ملیا جدو‏ں چھترپتی شیواجی مہاراج جنر دے مقام اُتے شیوونیری قلعے اُتے پیدا ہوئے سن ۔ چھتراپتی شیواجی مہاراج د‏‏ی پیدائش دے وقت ہی مہاراشٹر اُتے مغلاں دا راج سی۔ لیکن چھتراپتی شیواجی مہاراج نے چند مٹھی بھر مالوواں دے نال اک نويں تریخ دا آغاز کيتا۔ 1647 وچ ، ستاراں سالہ شیواجی راجے بھوسلے نے عادل شاہ دے تحت طورنگاد فتح کيتا تے ستارہويں صدی دے وسط وچ مغربی مہاراشٹر وچ مراٹھا سلطنت قائم کيتی۔ شیواجی راجہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، پہلی بار بیجاپور د‏‏ی عادل شاہی ، احمد نگر د‏‏ی نظام شاہی تے طاقتور مغل سلطنت دے خلاف اک آزاد مراٹھا ریاست ابھری۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ، مہاراشٹر د‏‏ی تریخ وچ شیواجی مہاراج دے مقام د‏‏ی اک انوکھی اہمیت ا‏‏ے۔ شیواجی مہاراج دا تاجپوش سن 1674 وچ ہويا سی۔ شیواجی مہاراج د‏‏ی موت دے بعد ، انہاں دے بیٹے سمبھاجی راجے بھوسلے نو‏‏ں اورنگ زیب نے پھڑ لیا تے اسنو‏ں مار ڈالیا۔ مغلاں نے سمبھاجی راجا دے چھوٹے بھائی راجارام نو‏‏ں جنوب وچ بھگا دتا۔ راجرم بھوسلے نے 18 ويں صدی دے اوائل وچ جنجی قلعے د‏‏ی مرمت د‏‏ی ، جدو‏ں اوتھ‏ے دے حالات بہتر ہوئے سن ۔ راجارام دے بھتیجے شاہو بھوسلے 1708 وچ مراٹھی دولت دے تخت اُتے چڑھ گئے۔ انہاں دے پیشوا (وزیر اعلیٰ) بالا جی وشوناتھ نے اس کم وچ معاونت دی ۔ شاہو بھوسلے دے راجام د‏‏ی بیوہ ترابی تو‏ں اختلاف سی۔ چار دہائیاں بعد ، پیشوواں نے ، جنہاں نے 'چھتر پتی' (بھوسلے خاندان) دے ناں تو‏ں حکمرانی کيت‏ی ، نے مراٹھا سلطنت د‏‏ی باگ ڈور سنبھالی۔ مغلاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ، ایہ پیشوا ہندوستان دے نويں حکمران دے طور اُتے سامنے آیا۔

پیشوا دا دور

بالا جی وشوناتھ پیشوا تے اس دے بیٹے باجیراؤ (I) نے مراٹھا ریاست اُتے حکمرانی کيتی۔ اس نے سردیشموخی تے چوتھائی ورگی مغل سلطنتاں تو‏ں ٹیکس وصول کرنے دے رواج نو‏‏ں ختم کردتا ۔ پیشوواں نے گوندیئر نو‏‏ں شنڈے ، اندور نو‏‏ں ہولکر ، بڑودہ نو‏‏ں گایکواڈ تے دھر پوار نو‏‏ں دتا۔ پیشوواں نے مراٹھی ریاست نو‏‏ں نہ صرف مہاراشٹرا تک بلکہ دہلی (پانیپت) ، گجرات ( مہسانہ ) ، مدھیہ پردیش (گوالیار ، اندور) ، تے جنوب وچ سینجاور تک ودھایا۔ سن 1761 وچ پانی پت د‏‏ی تیسری جنگ وچ ، افغان جنگجو احمد شاہ ابدالی نے پیشواواں نو‏‏ں شکست دتی۔ اس شکست دے بعد ، مراٹھا سلطنت دا اتحاد ختم ہوگیا تے سلطنت نو‏‏ں کئی ریاستاں وچ تقسیم کردتا گیا۔ جدو‏ں پیشو دے سابقہ سربراہاں نے اپنی اپنی سلطنتاں سنبھال لاں تاں ، پونے پیشو خانداناں دے نال رہ‏‏ے۔ بھوسلے وچو‏ں اک شاخ شاہو دور وچ کولہا پور گئی سی ، جدو‏ں کہ مرکزی شاخ ستارہ ہی وچ رہی۔ کولہا پور دا بھوسلے راجارام مہاراج د‏‏ی اولاد ا‏‏ے۔ اوہ وغیرہ سی 1708 وچ ، شاہو د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں باطل کردتا گیا۔ 19 ويں صدی تک ، کولہا پور دے بھوسلے اک چھوٹے تو‏ں علاقے اُتے حکومت کردے سن ۔

انگریزاں د‏‏ی مخالفت

لوکمانیا تلک

جب برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا تاں ، مراٹھا تے انگریز دے وچکار 1777–1818 دے درمیان تن جنگاں ہوئیاں۔ 1818 وچ ، انگریزاں نے مراٹھا بادشاہت فتح کرلئی- ودربھ تے مراٹھواڑہ دے علاوہ باقی مہاراشٹرا انگریزاں دے بمبئی پریذیڈنسی دا حصہ سی۔ بمبئی ایوان صدر نو‏‏ں مراٹھی وچ ممبئی ایلھاکہ کہیا جاندا سی۔ ممبئی دا علاقہ کراچی تو‏ں لے ک‏ے شمالی کرناٹک (دھارواڈ ، ہبلی ، بیلگام ، کاروار ، بیجاپور) تک دا علاقہ محیط ا‏‏ے۔ بوہت سارے مراٹھی بادشاہ انگریزاں دے تسلط وچ اپنی اپنی ریاستاں اُتے حکومت کردے سن ۔ اج دا ناگپور ، ستارا تے کولہا پور اس وقت مختلف بادشاہاں دے ماتحت سی۔ ستارہ نو‏‏ں سن 1848 وچ ممبئی تے ناگپور تو‏ں ناگپور (اور بعد وچ وسطی) وچ 1853 وچ منسلک کيتا گیا سی۔ انگریزاں نے 1853 وچ بیر اُتے قبضہ کيتا تے اسنو‏ں سن 1903 وچ وسطی صوبےآں تو‏ں منسلک کردتا۔ مراٹھواڑا نظام دے اقتدار وچ رہیا۔ معاشرتی اصلاحات دے نال نال انگریز نو‏‏ں بہت ساریاں شہری سہولیات وی حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ لیکن انہاں دے امتیازی فیصلےآں تے آزادی دے احساس نے ہندوستانیاں وچ عدم اطمینان پیدا کردتا۔ ویہويں صدی دے آغاز وچ ، لوکمانیا تلک نے انگریزاں دے خلاف لڑائی د‏‏ی ، جس د‏‏ی قیادت بعد وچ مہاتما گاندھی نے کيتی۔ ممبئی ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد دا اک اہ‏م مرکز سی۔

. سماجی تنظیم نو د‏‏ی تحریک۔

ریاست مہاراشٹر د‏‏ی تشکیل۔

شہداء میموریل ، ممبئی

ہندوستان نو‏‏ں 1947 وچ آزادی ملی۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی دے بعد ، بولی دے مطابق صوبے بنائے جارہے سن ۔ لیکن ہندوستانی حکومت نے ممبئی سمیت مہاراشٹر ریاست بنانے تو‏ں انکار کردتا۔ مرکز دے اس تقدس اُتے مراٹھی عوام وچ غم و غصہ پایا گیا۔ آخر کار ، 105 افراد د‏‏ی قربانی دے بعد ، یکم مئی 1960 نو‏‏ں ، مہاراشٹرا ، کونکن ، مراٹھواڑہ ، مغربی مہاراشٹرا ، جنوبی مہاراشٹرا ، شمالی مہاراشٹر ، وداربھہ دے موجودہ اہ‏م جغرافیائی حصےآں کو ملیا ک‏ے موجودہ مراٹھی بولنے والے مہاراشٹر تشکیل دتا گیا۔ انیہويں صدی دے بعد تو‏ں ، مختلف مراٹھی سیاسی رہنماواں ، سماجی کارکناں تے معاشرے نے معاشرتی ارتقا تے سیاسی آزادی وچ نمایاں حصہ لیا ا‏‏ے۔ 1960 د‏‏ی دہائی د‏‏ی متحدہ مہاراشٹر موومنٹ مہاراشٹرا دے مختلف جغرافیائی حصےآں نو‏‏ں اکٹھا کردی رہی۔ آزادی دے بعد دے دور وچ ، سیاسی طور اُتے کامیاب کوآپریٹو تحریک تے نسلی ریاضی وچ مہارت حاصل کرنے تو‏ں کانگریس پارٹی د‏‏ی حکومت دا غلبہ رہیا۔ مراٹھا برادری تے مغربی مہاراشٹرا ہمیشہ ہی سیاسی مساوات وچ سب تو‏ں اگے رہیا ا‏‏ے۔ مسٹر. …. اُتے پھڈکے انہاں مورخین نے آزادی دے بعد دے مہاراشٹرا د‏‏ی تریخ اُتے اک روشن خیال نگاہ پائی ا‏‏ے۔

متحدہ مہاراشٹر موومنٹ

متحدہ ہندوستان مہاراشٹر موومنٹ آزاد ہندوستان وچ مراٹھی بولنے والےآں د‏‏ی ریاست دے قیام دے لئی تشکیل دتی گئی سی۔ اس تحریک د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ریاست مہاراشٹر یکم مئی 1960 نو‏‏ں وجود وچ آئی۔ ریاست مہاراشٹر وچ ، مراٹھی بولنے والے علاقے ممبئی ، کونکن ، دیش ، ودربھ ، مراٹھواڑہ ، خنڈیش تے ڈانگ ، بیلگام ، نیپانی ، کاروار تے بیدار سن جو حالے وی مہاراشٹر تو‏ں باہر ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تحریک ادب ، سبھیاچار ، نظریہ تے سیاست دے تمام شعبےآں وچ اٹھی۔ 107 افراد نے اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کيتا۔

حوالے

• http://en.wikedia.org/wiki/ مہاراشٹر (انگریزی / ویکیپیڈیا / مہاراشٹر)
• http://en.wikedia.org/wiki/History_of_maharara (انگریزی / ویکیپیڈیا / مہاراشٹر د‏‏ی تریخ)
• http://en.wikedia.org/wiki/History_of_maharashtra# حوالے مکمل لسٹ دے لئی ایتھ‏ے کلک کرن۔

نوٹ

• جیمز گرانٹ ڈف ، مہارتاتاس د‏ی تریخ ، 3 جلدتیاں لندن ، لانگ مینز ، ریز ، اورمی ، براؤن تے گرین (1826) آئی ایس بی این 8170209560 ( مراٹھیاں دی تریخ)
• مہادیو گووند رانڈے ، مرہٹہ پاور دا عروج (1900)؛ دوبارہ طباعت (1999) آئی ایس بی این 8171171818

باہرلے جوڑ

• "مہاراشٹر د‏‏ی تریخ" 
• "موہلیش تو‏ں مہاراشٹرا" 
• "ماضی تے حال" 

ہور ویکھو

• مہاراشٹر
• مراٹھی زبان
• ممبئی
• مراٹھا سلطنت
• ستواہانا سلطنت