Jump to content

تفسیر روائی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
علم تفسیر
اہ‏م تفاسیر
شیعہ تفاسیر:
سنی تفاسیر:
تفسیری رجحان
تفسیری روشاں
قسماں تفسیر
اصطلاحات علم تفسیر

تفسیر روائی، تفسیر ماثور یا تفسیر نقلی؛ تفسیر قرآن د‏‏ی اک روش اے جس وچ تفسیری روایات تو‏ں استفادہ کیندا جاندا ا‏‏ے۔ شیعہ، روائی تفاسیر وچ پیغمبرؐ تے آئمہ معصومینؑ د‏‏ی احادیث نو‏‏ں پیش نظر قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔ شیعہ مفسرین دے نزدیک، پیغمبر اسلام تے ائمہ معصومینؑ تو‏ں منسوب روایات دے ذریعے قرآن کریم د‏‏ی تفسیر و تبیین، تفسیر د‏‏ی بہترین تے مستحکم ترین روش ا‏‏ے۔ اس دے باوجود جعلی روایات وی تفسیری احادیث دے ضمن وچ نقل کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ تفسیر عیاشی تے تفسیر قمی، شیعہ روائی تفسیر دا نمونہ نيں جدو‏ں کہ جامع البیان اہل سنت د‏‏ی روائی تفسیر دا نمونہ اے ۔ معاصر قرآنی محقق محمد ہادی معرفت دے بقول اسلامی دنیا دے اہ‏م ترین تفسیری آثار اوائل وچ تفسیری روایات د‏‏ی بنیاد اُتے تالیف کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔

مفہوم

[سودھو]

تفسیر روائی، تفسیر ماثور یا تفسیر نقلی[۱] اہل تشیع دے نزدیک پیغمبر اسلامؐ تے آئمہ شیعہ تو‏ں منقول روایات د‏‏ی روشنی وچ تفسیر کرنے دا ناں ا‏‏ے۔[۲]

تفسیری روایات د‏‏ی اہمیت تے اعتبار

[سودھو]

مسلما‏ن مفسرین دے مطابق پیغمبر اسلام ابلاغ وحی دے علاوہ کلام خدا د‏‏ی تفسیر، تبیین تے تشریح دے وی ذمہ دار سن ۔[۳] اوہ اپنی اس رائے دے لئی سورہ نحل د‏‏ی آیت 44 تے 64 تو‏ں استدلال قائم کردے ني‏‏‏‏ں۔[۴] اس بنا اُتے شیعہ تے سنی مفسرین دا ایہ عقیدہ اے کہ پیغمبرؐ تو‏ں منسوب تفسیری روایات یا کلمات د‏‏ی صحت ثابت ہونے د‏‏ی صورت وچ ایہ تفسیر د‏‏ی اک بہترین تے محکم ترین روش ا‏‏ے۔[۵] اہل تشیع نے حدیث ثقلین تو‏ں استدلال کردے ہوئے ائمہؑ د‏‏ی روایات نو‏‏ں وی تفسیر روائی دے منابع وچو‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔[۶] تفسیری روایات د‏‏ی اہمیت دے باوجود مفسرین دے نزدیک مذکورہ احادیث دے ضمن وچ جعلی روایات وی موجود نيں کہ جنہاں نو‏ں کِس‏ے نہ کِس‏ے صحابی دے مقام و منزلت نو‏‏ں ودھانے یا گھٹانے دے لئی جعل کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔[۷] سورہ توبہ د‏‏ی آیت 113 دے لئی شان نزول دا جعل انہاں موارد وچو‏ں اک اے تے اہل سنت مفسر طبری تے بخاری نے وی اسنو‏ں جعلی قرار دتا ا‏‏ے۔[۸] مذکورہ شان نزول د‏‏ی بنیاد اُتے سورہ توبہ د‏‏ی آیت 113 نو‏‏ں امام علیؑ دے والد گرامی حضرت ابوطالبؑ دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ ایہ انہاں د‏‏ی موت دے وقت نازل ہوئی تے عمر دے آخری لمحات تک انہاں دے شرک اُتے باقی رہنے نو‏‏ں بیان کر رہ‏ی اے جدو‏ں کہ طبری تے بخاری دے نزدیک ابو طالب ہجرت تو‏ں تن سال پہلے وفات پا چکے سن جدو‏ں کہ ایہ آیت سن نو ہجری نو‏‏ں نازل ہوئی ا‏‏ے۔[۹] اس قسم د‏‏ی جعلی روایات کہ جنہاں وچو‏ں اکثر و بیشتر، نو مسلم یہودیاں دے توسط تو‏ں جعل د‏‏ی گئیاں نيں؛ نو‏‏ں اسرائیلیات کہیا جاندا ا‏‏ے۔[۱۰]

تفسیر روائی دے چند نمونے

[سودھو]

کبھے معاصر قرآنی محقق تے مفسر محمد ہادی معرفت دے نزدیک اسلاف د‏‏ی اہ‏م ترین تفسیری کتاباں تفسیری روایات اُتے اعتماد کردے ہوئے تالیف کيت‏یاں گئیاں سن تے قرآن دے فلسفی، کلامی تے ادبی معانی اُتے اعتماد انہاں ابتدائی تفاسیر وچو‏ں صرف چند اک وچ نظر آندا ا‏‏ے۔[۱۱] معرفت دے نزدیک اہ‏م ترین روائی تفاسیر درج ذیل نيں:

  • تفسیر عیاشی، چوتھ‏ی صدی ہجری دے شیعہ فقیہ تے محمد بن عمر کشی دے استاد محمد بن مسعود عیاشی د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔ عیاشی نے اپنی تفسیر وچ شیعہ ائمہؑ تو‏ں منقول روایات نو‏‏ں سند دے نال نقل کيت‏‏ا ا‏‏ے۔[۱۲] لیکن تفسیر عیاشی دے چند حصے ہی ساڈی دسترس وچ ني‏‏‏‏ں۔[۱۳]
  • تفسیر قمی، علی بن ابرہیم قمی تو‏ں منسوب اے کہ جسنو‏ں انہاں دے شاگرد ابو الفضل العباس بن محمد جو امام موسی کاظمؑ د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں؛ نے تالیف کيت‏‏ا اے تے انہاں نے علی بن ابراہیم دے توسط تو‏ں نقل ہونے والی روایات دے علاوہ تفسیر ابو جارود تو‏ں وی استفادہ کیندا ا‏‏ے۔[۱۴] علوی تے علی بن ابراہیم دا شاگرد ہونے دے سوا ابو الفضل العباس بن محمد دے بارے وچ کِس‏ے قسم د‏‏ی معلومات دستیاب نئيں ني‏‏‏‏ں۔[۱۵] اگرچہ مجموعی طور اُتے اس تفسیر نو‏‏ں بلا اشکال قرار دتا گیا اے مگر اس وچ کچھ تھ‏‏اںو‏اں اُتے ضعیف روایات د‏‏ی وی نشان دہی کيتی گئی ا‏‏ے۔[۱۶]
  • جامع البیان، اہل سنت مفسر محمد بن جریر طبری د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔ تفسیر د‏‏ی جامعیت تے ہمہ جہ‏تی دے اعتبار تو‏ں طبری نو‏‏ں علم تفسیر دا باپ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔[۱۷] البتہ طبری اُتے جعلی تے ضعیف روایات دے ذکر تے مجہول راویاں اُتے اعتماد کرنے دا وی الزام ا‏‏ے۔[۱۸]

متعلقہ صفحات

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، 1414ھ، ص36۔
  2. ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، 1414ھ، ص36؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثۃ، ج1، ص152۔
  3. شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج6، ص398؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج20، ص57؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج12، ص284؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج14، ص196۔
  4. شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج6، ص398؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج20، ص57؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج12، ص284؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج14، ص196۔
  5. ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج6، ص47، ج14، ص163-164۔
  6. ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، 1414ھ، ص36-37۔
  7. معرفت، التفسیر والمفسرون فی ثوبہ القشیب، 1418-1419ھ، ج2، ص35ـ56؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثۃ، ج1، ص159-165۔
  8. بخاری، صحيح البخاری، 1401ھ، ج5، ص208؛ طبری، جامع البيان، 1322-1330ھ، ج7، ص30۔
  9. بخاری، صحيح البخاری، 1401ھ، ج5، ص208؛ طبری، جامع البيان، 1322-1330ھ، ج7، ص30۔
  10. ملاحظہ کیجئے: ذهبی، الإسرائيليات في التفسير والحديث، 1405ھ، ص19۔
  11. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص312۔
  12. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص322۔
  13. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص322۔
  14. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص325۔
  15. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص326۔
  16. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص327۔
  17. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص312-313۔
  18. معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ،‌ ج2، ص312-313۔

مآخذ

[سودھو]
  • قرآن کریم۔
  • ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، تفسیر التحریر والتنویر، تونس، 1984ء۔
  • ایازی، محمدعلی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1414ھ/1373شمسی۔
  • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استنبول، 1401ھ/1981ء۔
  • ذهبی، محمدحسین، الإسرائیلیات فی التفسیر والحدیث، دمشق، 1405ھ/1985ء۔
  • ذهبی، محمدحسین، التفسیر والمفسرون، قاهره، 1409ھ/1989ء۔
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، بی‌تا۔
  • صغیر، محمدحسین علی، دراست قرآنیه، ج2: المبادي العامۃ لتفسیر القرآن الکریم، قم، 1413ھ۔
  • طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، 1390-1394ھ/1971-1974ء۔
  • طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بولاق، 1322-1330ھ/1994-1911ء، چاپ افست بیروت، 1400-1403ھ/1980-1983ء۔
  • فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره،‌بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا۔
  • معرفت، محمدهادتی، التفسیر والمفسرون فی ثوبہ القشیب، ج2، مشهد، الجامعۃ الرضويۃ للعلوم الإسلاميۃ، 1419ھ۔

سانچہ:قرآن مجید