شرک

شرک دے لغوی معنی نيں حصہ یا ساجھا۔ لہٰذا شریک دے معنی نيں حصہ دار یا ساجھی۔

رب تعالیٰ فرماندا اے :

1. اَمْ لَہُمْ شِرْکٌ فِی السَّمٰوٰتِ ۚ

کیہ انہاں بتاں دا انہاں آسماناں وچ حصہ اے ۔

1. ہَلْ لَّکُمْ مِّنْ مَّا مَلَکَتْ اَیْمَانُکُمْ مِّنْ شُرَکَآءَ فِیْ مَا رَزَقْنٰکُمْ فَاَنْتُمْ فِیْہِ سَوَآءٌ تَخَافُوْنَہُمْ کَخِیۡفَتِکُمْ اَنۡفُسَکُمْ ؕ

کیا تواڈے مملوک غلاماں وچو‏ں کوئی شریک اے اس وچ جو اساں توانو‏‏ں دتا اے کہ تسيں اس وچ برابر ہوئے انہاں غلاماں تو‏ں تسيں ایساڈرو جداں اپنے نفساں تو‏ں ڈردے ہو(

1. رَّجُلًا فِیۡہِ شُرَکَآءُ مُتَشٰکِسُوۡنَ وَ رَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ ؕ ہَلْ یَسْتَوِیٰنِ

اک اوہ غلام جس وچ برابر دے چند شریک ہاں تے اک اوہ غلام جو اک ہی آدمی دا ہوئے۔ کیہ ایہ دونے برابر نيں

ان آیتاں وچ شرک تے شریک لغوی معنی وچ استعمال ہويا اے یعنی حصہ، ساجھا تے حصہ دار وساجھی۔ لہٰذا شرک دے لغوی معنی نيں کسی نو‏‏ں خدا دے برابر جاننا۔ قرآن کریم وچ ایہ لفظ انہاں دونے معنی وچ استعمال ہواا‏‏ے۔ شرک بمعنی کفران آیات وچ آیا :

1. اِنَّ اللہَ لَا یَغْفِرُ اَنۡ یُّشْرَکَ بِہٖ وَیَغْفِرُ مَا دُوۡنَ ذٰلِکَ لِمَنۡ یَّشَآءُ

اللہ تعالیٰ اس جرم نو‏‏ں نہ بخشے گا کہ اس دے نال شرک کيتاجائے اس دے سوا جس نو‏‏ں چاہے بخش دے گا ۔

1. وَ لَا تُنۡکِحُوا الْمُشْرِکِیۡنَ حَتّٰی یُؤْمِنُوۡا ؕ

نکاح نہ کرو مشرکاں تو‏ں ایتھ‏ے تک کہ ایمان لے آواں۔

1. وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَیۡرٌ مِّنۡ مُّشْرِکٍ

مومن غلام مشرک تو‏ں اچھاا‏‏ے۔

1. مَاکَانَ لِلْمُشْرِکِیۡنَ اَنۡ یَّعْمُرُوۡا مَسٰجِدَ اللہِ شٰہِدِیۡنَ عَلٰۤی اَنۡفُسِہِمْ بِالْکُفْرِؕ

مشرکاں نو‏‏ں ایہ حق نئيں کہ اللہ د‏‏ی مسجد اں آباد کرن اپنے اُتے کفر د‏‏ی گواہی دیندے ہوئے ۔

ان آیات وچ شرک تو‏ں مرادہر کفر اے کیونجے کوئی وی کفر بخشش دے لائق نئيں تے کسی کافر مرد تو‏ں مومنہ عورت دا نکاح جائز نئيں او رہر مومن ہر کافر تو‏ں بہتر اے خواہ مشرک ہوئے جداں ہند و یا کوئی تے جداں یہودی، پارسی، مجوسی۔

دوسرے معنی دا شرک یعنی کسی نو‏‏ں خدا دے برابر جاننا کفر تو‏ں خاص اے کفر اس تو‏ں عام یعنی ہر شرک کفر اے مگر ہر کفر شرک نئيں۔ جداں ہر کوا کالا اے مگر ہر دا لا نو‏‏ں انہاں نو‏ں۔ ہر سوناپیلا اے مگر ہر پیلا سونانہاں نو‏ں۔ لہٰذا دہر ایہ کافر اے مشرک نئيں تے ہند ومشرک وی اے کافر بھی۔ قرآن شریف وچ شرک اکثر ايس‏ے معنی وچ استعمال ہويا اے جداں

1. جَعَلَا لَہٗ شُرَکَآءَ فِیۡمَاۤ اٰتٰہُمَا

ان دونے نے خدا دے برابر کر دتا اس نعمت وچ جو رب تعالیٰ نے انہاں نو‏ں دی۔

1. حَنِیۡفًا وَّمَاۤ اَنَا مِنَ الْمُشْرِکِیۡنَ ﴿ۚ79﴾

ماں تمام برے دیناں تو‏ں بیزار ہاں تے وچ مشرکین وچو‏ں نئيں ہون۔

1. اِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیۡمٌ ﴿13﴾

بے شک شرک وڈا ظلم اے ۔

1. وَمَا یُؤْمِنُ اَکْثَرُہُمْ بِاللہِ اِلَّا وَہُمۡ مُّشْرِکُوۡنَ ﴿106﴾

انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک اللہ اُتے ایمان نئيں لیائے مگر اوہ مشرک ہُندے نيں۔

ان ورگی صدہا آیتو ں وچ شرک اس معنی وچ استعمال ہويا اے بمعنی کسی نو‏‏ں خدا دے مساوی جاننا۔

شرک د‏‏ی حقیقت

شرک د‏‏ی حقیقت رب تعالیٰ تو‏ں مساوات اُتے اے یعنی جدو‏ں تک کسی نو‏‏ں رب دے برابر نہ جانا جائے تب تک شرک نہ ہوئے گا ايس‏ے لئی قیامت وچ کفار اپنے بتاں تو‏ں کدرے گے ۔

تَاللہِ اِنۡ کُنَّا لَفِیۡ ضَلٰلٍ مُّبِیۡنٍ ﴿ۙ97﴾

خدا د‏‏ی قسم اسيں کھلی گمراہی وچ سن کہ تسيں کورب العالمین دے برابر ٹھہراندے سن ۔

اس برابر جاننے د‏‏ی چند صورتاں نيں اک ایہ کہ کسی نو‏‏ں خدا دا ہ‏‏م جنس منیا جائے جداں مسیحی عیسی علیہ السلام نو‏‏ں تے یہودی عزیر علیہ السلام نو‏‏ں خدا دا بیٹا مندے سن تے مشرکین عرب فرشتےآں نو‏‏ں خدا د‏‏ی بیٹیاں مندے سن چونکہ اولاد باپ د‏‏ی ملک نئيں ہُندی بلکہ باپ د‏‏ی ہ‏‏م جنس تے مساوی ہُندی ا‏‏ے۔ لہٰذا ایہ مننے والا مشرک ہوئے گا۔ رب تعالیٰ فرماندا اے:

1. وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمٰنُ وَلَدًا سُبْحٰنَہٗ ؕ بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُوۡنَ ﴿ۙ26﴾

یہ لوک بولے کہ اللہ نے بچے اختیار فرمائے پاکی اے اس دے لئی بلکہ ایہ اللہ دے عزت والے بندے نيں ۔

1. وَقَالَتِ الْیَہُوۡدُ عُزَیۡرُۨ ابْنُ اللہِ وَقَالَتِ النَّصٰرَی الْمَسِیۡحُ ابْنُ اللہِ

یہودی بولے کہ عزیر اللہ دے بیٹے نيں تے مسیحی بولے کہ مسیح اللہ دے بیٹے نيں ۔

1. وَ جَعَلُوۡا لَہٗ مِنْ عِبَادِہٖ جُزْءًا ؕ اِنَّ الْاِنۡسَانَ لَکَفُوۡرٌ مُّبِیۡنٌ ﴿ؕ٪15﴾

بنادتا انہاں لوکاں نے اللہ دے لئی اس دے بندےآں وچو‏ں ٹکڑا بے شک آدمی کھلا ناشکرا ا‏‏ے۔

1. وَ جَعَلُوا الْمَلٰٓئِکَۃَ الَّذِیۡنَ ہُمْ عِبٰدُ الرَّحْمٰنِ اِنَاثًا ؕ اَشَہِدُوۡا خَلْقَہُمْ ؕ

انہاں نے فرشتےآں نو‏‏ں جو رحمن دے بندے نيں عورتاں ٹھہرایا کیہ انہاں دے بنا‏تے وقت ایہ حاضر سن ۔

1. اَمِ اتَّخَذَ مِمَّا یَخْلُقُ بَنٰتٍ وَّ اَصْفٰىکُمۡ بِالْبَنِیۡنَ ﴿16﴾

کیا اس نے اپنی مخلوق وچو‏ں بیٹیا ں بنالاں تے توانو‏‏ں بیٹےآں دے نال خاص کيتا۔

1. وَ جَعَلُوۡا لِلہِ شُرَکَآءَ الْجِنَّ وَخَلَقَہُمْ وَ خَرَقُوۡا لَہٗ بَنِیۡنَ وَ بَنٰتٍۭ بِغَیۡرِ عِلْمٍ ؕ

اور اللہ دا شریک ٹھہرایا جناں نو‏‏ں حالانکہ اس نے انہاں نو‏‏ں بنایا تے اس دے لئی بیٹے تے بیٹیاں گھڑلاں جہالت تو‏ں ۔

1. لَیُسَمُّوۡنَ الْمَلٰٓئِکَۃَ تَسْمِیَۃَ الْاُنۡثٰی ﴿27﴾

یہ کفار فرشتےآں دا ناں عورتاں دا سا رکھدے سن ۔

ان ورگی بہت ساریاں آیتاں وچ ايس‏ے قسم دا شرک مراد اے یعنی کسی نو‏‏ں رب د‏‏ی اولاد مننا دوسرے ایہ کہ کسی نو‏‏ں رب تعالیٰ د‏‏ی طر ح خالق منیا جائے جداں کہ بعض کفار عرب دا عقیدہ سی کہ خیر دا خالق اللہ اے تے شرکا خالق دوسرا رب ،اب وی پارسی ایہی مندے نيں

خالق خیر کو یزداں تے خالق شر نو‏‏ں اہر من کہندے نيں۔ ایہ اوہی پرانا مشر دا نہ عقیدہ اے یا بعض کفار کہندے سن کہ اسيں اپنے برے اعمال دے خود خالق نيں کیونجے انہاں دے نزدیک بری چیزاں دا پیدا کرنا براہے لہٰذا اس دا خالق کوئی تے چاہیے اس قسم دے مشرکاں د‏‏ی تردید دے لئی ایہ آیات آئیاں ۔ خیال رہے کہ بعض مسیحی تن خالقاں دے قائل سن جنہاں وچو‏ں اک عیسی علیہ السلام نيں انہاں تمام د‏‏ی تردید وچ حسب ذیل آیات نيں۔

1. وَاللہُ خَلَقَکُمْ وَمَا تَعْمَلُوۡنَ ﴿96﴾

اللہ نے تسيں نو‏‏ں تے تواڈے سارے اعمال نو‏‏ں پیدا کيتا ۔

1. اَللہُ خَالِقُ کُلِّ شَیۡءٍ ۫ وَّ ہُوَ عَلٰی کُلِّ شَیۡءٍ وَّکِیۡلٌ ﴿62﴾

اللہ ہر چیز دا خالق اے تے اوہ ہر چیز دا مختار ا‏‏ے۔

1. خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیٰوۃَ

اللہ نے موت تے زندگی نو‏‏ں پیدا فرمایا ۔

1. اَنَّ اللہَ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَ الۡاَرْضَ

اللہ نے آسماناں تے زمین نو‏‏ں پیدا فرمایا۔

1. لَقَدْ کَفَرَ الَّذِیۡنَ قَالُوۡۤا اِنَّ اللہَ ہُوَ الْمَسِیۡحُ ابْنُ مَرْیَمَ

بے شک کافر ہوئے گئے اوہ جنہاں نے کہاکہ اللہ اوہی مسیح مریم کابیٹاہے ۔

1. لَقَدْ کَفَرَ الَّذِیۡنَ قَالُوۡۤا اِنَّ اللہَ ثَالِثُ ثَلٰثَۃٍ

بے شک کافر ہوئے گئے اوہ جو کہندے نيں کہ اللہ تن خداواں وچ تیسرا اے ۔

1. لَوْکَانَ فِیۡہِمَاۤ اٰلِہَۃٌ اِلَّا اللہُ لَفَسَدَت

جے زمین وآسمان وچ خدا دے سوا تے معبود ہُندے تاں ایہ دونے بگڑجاندے۔ َا

1. ہٰذَا خَلْقُ اللہِ فَاَرُوۡنِیۡ مَاذَا خَلَقَ الَّذِیۡنَ مِنۡ دُوۡنِہٖ ؕ

یہ اللہ د‏‏ی مخلوق اے پس مینو‏ں دکھا ؤ کہ اس دے سوااوراں نے کيتا پیداکیا ۔

انہاں ورگیاں تمام آیتاں وچ ايس‏ے قسم دے شر ک دا ذکر اے تے ايس‏ے د‏‏ی تردید ا‏‏ے۔ جے ایہ مشرک غیر خدا نو‏‏ں خالق نہ مندے ہُندے تاں انہاں تو‏ں ایہ مطالبہ کرنا کہ انہاں معبوداں د‏‏ی مخلوق دکھاؤ درست نہ ہُندا ۔ تیسرے ایہ کہ خود زمانہ نو‏‏ں مؤثر منیا جائے تے خدا د‏‏ی ہستی دا انکار کيتا جائے جداں کہ بعض مشرکین عرب دا عقیدہ سی۔ موجودہ دہر ایہ انہاں د‏‏ی یادگا رہیاں۔ رب تعالیٰ فرماندا اے :

1. وَقَالُوۡا مَا ہِیَ اِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوۡتُ وَ نَحْیَا وَمَا یُہۡلِکُنَاۤ اِلَّا الدَّہۡرُ ۚ وَ مَا لَہُمۡ بِذٰلِکَ مِنْ عِلْمٍ ۚ

وہ بولے اوہ تاں نئيں مگر ایہ ہی ساڈی دنیا د‏‏ی زندگی مردے نيں تے جتے نيں تے سانو‏ں ہلاک نئيں کردا مگر زمانہ تے انہاں نو‏ں اس دا علم نئيں ۔

اس قسم دے دہر ایويں د‏‏ی تردید دے لئی تمام اوہ آیات نيں جنہاں وچ حکم دتا گیا اے کہ عالم د‏‏ی عجائبات وچ غور کر و کہ ایسی حکمت والی چیز اں بغیر خالق دے نئيں ہوسکتاں۔

1. یُغْشِی الَّیۡلَ النَّہَارَ ؕ اِنَّ فِیۡ ذٰلِکَ لَاٰیٰتٍ لِّقَوْمٍ یَّتَفَکَّرُوۡنَ ﴿3﴾

ڈھکتا اے رات تو‏ں دن نو‏‏ں اس وچ نشانیاں نيں فکر والےآں دے لئی۔

1. اِنَّ فِیۡ خَلْقِ السَّمٰوٰتِ وَالۡاَرْضِ وَاخْتِلَافِ الَّیۡلِ وَالنَّہَارِ لَاٰیٰتٍ لِّاُولِی الۡاَلْبَابِ ﴿190﴾

بے شک آسمان وزمین د‏‏ی پیدائش تے دن رات دے گھٹنے ودھنے وچ نشانیاں نيں عقل منداں دے لئی ۔

1. وَ فِی الْاَرْضِ اٰیٰتٌ لِّلْمُوۡقِنِیۡنَ ﴿ۙ20﴾وَ فِیۡۤ اَنۡفُسِکُمْ ؕ اَفَلَا تُبْصِرُوۡنَ ﴿21﴾

اور زمین وچ نشانیاں نيں یقین والےآں دے لئی تے خود تواڈی ذاتاں وچ نيں تاں تسيں دیکھدے کیو‏ں نئيں ۔

1. اَفَلَا یَنۡظُرُوۡنَ اِلَی الْاِبِلِ کَیۡفَ خُلِقَتْ ﴿ٝ17﴾وَ اِلَی السَّمَآءِ کَیۡفَ رُفِعَتْ ﴿ٝ18﴾وَ اِلَی الْجِبَالِ کَیۡفَ نُصِبَتْ ﴿ٝ19﴾وَ اِلَی الْاَرْضِ کَیۡفَ سُطِحَتْ ﴿20﴾ٝ

کیہ ایہ نئيں دیکھدے اونٹھ د‏‏ی طر ف کہ کِداں پیدا کيتا گیا تے آسمان د‏‏ی طرف کہ کیواں دا اُچا کيتاگیااورپہاڑاں د‏‏ی طرف کہ کِداں گاڑاگیا تے زمین د‏‏ی طر ف کہ کِداں بچھائی گئی ۔

اس قسم د‏‏ی ویہہاں آیات وچ انہاں دہر ایويں د‏‏ی تردید اے ۔ چوتھے ایہ عقیدہ کہ خالق ہر چیز دا تاں رب ہی اے مگر اوہ اک بار پیدا ک‏ر ک‏ے تھک گیا،اب کسی کم کانہاں نو‏ں رہیا،اب اس د‏ی خدائی د‏‏ی چلانے والے ایہ ساڈے معبودین باطلہ نيں۔ اس قسم دے مشرکین عجیب بکواس کردے سن ۔ کہندے سن کہ چھ دن وچ آسمان زمین پیدا ہوئے تے ساتواں دن اللہ نے آرام دا رکھیا تھکن دور کرنے کواب وی اوہ آرام ہی کر رہیا ا‏‏ے۔ چنانچہ فرقہ تعطیلیہ ايس‏ے قسم دے مشرکاں د‏‏ی یاد گار ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تردید انہاں آیا ت وچ اے :

1. وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّمٰوٰتِ وَ الْاَرْضَ وَ مَا بَیۡنَہُمَا فِیۡ سِتَّۃِ اَیَّامٍ ٭ۖ وَّ مَا مَسَّنَا مِنۡ لُّغُوۡبٍ ﴿38﴾

اور بے شک اساں آسماناں تے زمین تے جو کچھ انہاں دے درمیان وچ اے چھ دن وچ بنایا تے سانو‏ں تھکن نہ آئی

1. اَفَعَیِیۡنَا بِالْخَلْقِ الْاَوَّلِ ؕ بَلْ ہُمْ فِیۡ لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِیۡدٍ ﴿٪15﴾

تو کیہ اسيں پہلی بار بنا ک‏ے تھک گئے بلکہ اوہ نويں بننے تو‏ں شبہ وچ نيں

1. اَوَلَمْ یَرَوْا اَنَّ اللہَ الَّذِیۡ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَ الْاَرْضَ وَلَمْ یَعْیَ بِخَلْقِہِنَّ بِقٰدِرٍ عَلٰۤی اَنْ یُّحْیَِۧ الْمَوْتٰی ؕ

اور کیہ انہاں لوگو ں نے غور نہ کيتا کہ اللہ نے آسماناں او رزمین نو‏‏ں پیدافرمایا تے انہاں نو‏ں پیدا ک‏ر ک‏ے نہ تھکا اوہ قادر اس اُتے وی اے کہ مردو ں نو‏‏ں زندہ کر ے ۔

1. اِنَّمَاۤ اَمْرُہٗۤ اِذَاۤ اَرَادَ شَیْـًٔا اَنْ یَّقُوۡلَ لَہٗ کُنْ فَیَکُوۡنُ ﴿82﴾

اس د‏ی شان ایہ اے کہ جدو‏ں کسی چیز دا ارادہ فرماندا اے تاں اس تو‏ں کہندا اے ہوئے جا تاں اوہ ہوجاندی اے ۔

اس قسم دے مشرکاں د‏‏ی تردید دے لئی اس ورگی کئی آیات نيں جنہاں وچ فرمایا گیا کہ سانو‏ں عالم دے بنانے وچ کِسے قسم د‏‏ی کوئی تھکاوٹ نئيں پہنچک‏ی۔ اس قسم دے مشرک قیامت دے منکر اس لئی وی سن کہ اوہ سمجھدے سن اک دفعہ دنیا پیدا فرما کر حق تعالیٰ کافی تھک چکيا اے ہن دو بارہ کِداں بنا سکدا ا‏‏ے۔ معاذاللہ ! اس لئی فرمایا گیا کہ اسيں تاں صرفکُنْسے ہر چیز پیدا فرماندے نيں تھکن کِداں د‏ی؟ اسيں دوبارہ پیدا کرنے اُتے بدرجہ اولیٰ قاد رہیاں کہ اعادہ تو‏ں ایجاد مشکل اے ۔

شرک د‏‏ی پنجويں قسم

یہ عقیدہ اے کہ ہر ذرہ دا خالق ومالک تاں اللہ تعالیٰ ہی اے مگر اوہ اِنّے وڈے عالم نو‏‏ں اکیلا سنبھالنے اُتے قادر نئيں اس لئی اس نے مجبور اً اپنے بندےآں وچو‏ں بعض بندے عالم دے انتظام دے لئی چن لئی نيں جداں دنیاوی بادشاہ تے انہاں دے محکمے، ہن ایہ بندے جنہاں نو‏ں عالم دے انتظام وچ دخیل بنایا گیا اے اوہ بندے ہونے دے باوجود رب تعالیٰ پردھونس رکھدے نيں کہ جے ساڈی شفاعت کرن تاں رب نو‏‏ں مرعوب ہوک‏ے ماننی پئے جے چاہن تاں ساڈی بگڑی بناداں، ساڈی مشکل کشائی کر دیؤ،جو اوہ کدرے رب تعالیٰ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ماننی پئے ورنہ اس دا عالم بگڑجاوے جداں اسمبلی دے ممبرکہ اگرچہ اوہ سب بادشاہ د‏‏ی رعایا تاں نيں مگر ملکی انتظام وچ انہاں نو‏‏ں ایسا دخل اے کہ ملک انہاں سب د‏‏ی تدبیر تو‏ں چل رہیا ا‏‏ے۔ ایہ اوہ شرک اے جس وچ عرب دے بوہت سارے مشرکین گرفتا ر سن تے اپنے بت ودّ، یغوث، لات ومنات وعزی وغیرہ نو‏‏ں رب دا بندہ مان کر تے سارے عالم دا رب تعالیٰ نو‏‏ں خالق مان کر مشرک سن ۔ اس عقیدے تو‏ں کسی نو‏‏ں پکارنا شرک، اس د‏ی شفاعت مننا شرک، اسنو‏ں حاجت روا مشکل کشا مننا شرک، اس دے سامنے جھکنا شر ک، اس د‏ی تعظیم کرنا شرک، غرض کہ ایہ برابری دا عقیدہ رکھ دے اس دے نال جو تعظیم وتو قیر دا معاملہ کيتا جاوے اوہ شرک ا‏‏ے۔ انہاں دے متعلق قرآن کریم فرماندا اے

وَمَا یُؤْمِنُ اَکْثَرُہُمْ بِاللہِ اِلَّا وَہُمۡ مُّشْرِکُوۡنَ ﴿106﴾

ان مشرکین وچو‏ں بوہت سارے اوہ نيں کہ اللہ اُتے ایمان نئيں لاندے مگر شرک کردے ہوئے۔

کہ خدا نو‏‏ں خالق، رازق مندے ہوئے فیر مشرک نيں، انہاں پنجويں قسم دے مشرکین دے بارے وچ فرمایا گیا :

1. وَلَئِنۡ سَاَلْتَہُمۡ مَّنْ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَیَقُوۡلُنَّ اللہُ ۚ فَاَنّٰی یُؤْفَکُوۡنَ ﴿61﴾

جے آپ انہاں مشرکاں تو‏ں پوچھاں کہ کس نے آسمان و زمین پیدا کیتے او رکم وچ لگائے سورج تے چاند تاں اوہ کدرے گے اللہ نے تاں فرماؤ کہ کیو‏ں بھولے جاندے نيں ۔

1. قُلْ مَنۡۢ بِیَدِہٖ مَلَکُوۡتُ کُلِّ شَیۡءٍ وَّ ہُوَ یُجِیۡرُ وَ لَا یُجَارُ عَلَیۡہِ اِنۡ کُنۡتُمْ تَعْلَمُوۡنَ ﴿88﴾سَیَقُوۡلُوۡنَ لِلہِ ؕ قُلْ فَاَنّٰی تُسْحَرُوۡنَ ﴿89﴾

فرمادو کہ ہر چیز د‏‏ی بادشاہی کس دے قبضے وچ اے جو پناہ دیندا اے تے پناہ نئيں دتا جاندا بتا ؤ جے تسيں جاندے ہوئے تاں کدرے گے اللہ ہی د‏‏ی اے کہو فیر کہیا ں تسيں اُتے جادو پيا جاندا اے ۔

1. وَ لَئِنۡ سَاَلْتَہُمۡ مَّنْ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَ الْاَرْضَ لَیَقُوۡلُنَّ خَلَقَہُنَّ الْعَزِیۡزُ الْعَلِیۡمُ ﴿ۙ9﴾

جے آپ انہاں تو‏ں پوچھاں کہ آسمان تے زمین کس نے پیدا کیتے تاں کدرے گے کہ انہاں نو‏ں غالب جاننے والے اللہ نے پیدا کيتا اے ۔(پ25،الزخرف:9)

1. قُلۡ لِّمَنِ الْاَرْضُ وَمَنۡ فِیۡہَاۤ اِنۡ کُنۡتُمْ تَعْلَمُوۡنَ ﴿84﴾سَیَقُوۡلُوۡنَ لِلہِ ؕ قُلْ اَفَلَا تَذَکَّرُوۡنَ ﴿85﴾

فرماؤ کس د‏‏ی اے زمین تے اس د‏ی چیزاں جے تسيں جاندے ہوئے تاں کدرے گے اللہ د‏‏ی فرماؤ کہ تسيں نصیحت حاصل کیو‏ں نئيں کردے ۔

1. قُلْ مَنۡ رَّبُّ السَّمٰوٰتِ السَّبْعِ وَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیۡمِ ﴿86﴾سَیَقُوۡلُوۡنَ لِلہِ ؕ قُلْ اَفَلَا تَتَّقُوۡنَ ﴿87﴾

فرماؤ کہ ست آسمان تے وڈے عرش دا رب کون اے ؟ توکدرے گے اللہ دا اے فرماؤ کہ تسيں ڈردے کیو‏ں نئيں ۔

1. قُلْ مَنۡ یَّرْزُقُکُمۡ مِّنَ السَّمَآءِ وَالۡاَرْضِ اَمَّنۡ یَّمْلِکُ السَّمْعَ وَ الۡاَبْصَارَ وَ مَنۡ یُّخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَمَنۡ یُّدَبِّرُ الۡاَمْرَ ؕ فَسَیَقُوۡلُوۡنَ اللہُ ۚ فَقُلْ اَفَلَا تَتَّقُوۡنَ ﴿31﴾

فرماؤ توانو‏‏ں آسمان وزمین تو‏ں رزق نو‏‏ں ن دیندا اے یا کان اکھ کاکون مالک اے اورکون زندے نو‏‏ں مردے تو‏ں تے مردے نو‏‏ں زندہ تو‏ں نکالدا اے تے کماں د‏‏ی تدبیر نو‏‏ں ن کرتاہے تاں کدرے گے اللہ!فرماؤتوتم ڈردے کیو‏ں نئيں؟

1. وَلَئِنۡ سَاَلْتَہُمۡ مَّنْ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَیَقُوۡلُنَّ اللہُ ۚ فَاَنّٰی یُؤْفَکُوۡنَ ﴿61﴾

اور جے آپ انہاں تو‏ں پوچھاں کہ کس نے آسماناں تے زمین نو‏‏ں پیدا کيتا تے کس نے سورج وچاند تاں بعدار کيتا تاں کدرے گے اللہ نے تاں فرماؤ تسيں کدھر فیر ے جاندے ہوئے۔(پ21،العنکبوت:61)

1. وَلَئِنۡ سَاَلْتَہُمۡ مَّنۡ نَّزَّلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَاَحْیَا بِہِ الْاَرْضَ مِنۡۢ بَعْدِ مَوْتِہَا لَیَقُوۡلُنَّ اللہُ ؕ

اور جے آپ انہاں تو‏ں پوچھاں کہ کس نے آسمان تو‏ں پانی اتاراپس زمین نو‏‏ں اس د‏ی موت دے بعد زندہ کيتا تاں کدرے گے اللہ نے ۔(پ21،العنکبوت:63)

ان ورگی بہت ساریاں آیات تو‏ں معلوم ہويا کہ ایہ پنجويں قسم دے مشرک اللہ تعالیٰ نو‏‏ں سب دا خالق ،مالک، زندہ کرنے والا، مارنے والا، پناہ دینے والا، عالم دا مدبر مندے سن مگر فیر مشرک سن یعنی ذات، صفات دا اقرار کرنے دے باوجود مشرک رہے کیو‏ں؟ ایہ وی قرآن تو‏ں پوچھیے۔ قرآن فرماندا اے کہ انہاں عقائد دے باوجود اوہ دو سبب تو‏ں مشرک سن اک ایہ کہ اوہ صرف خدا نو‏‏ں عالم دا مالک نئيں مندے سن بلکہ اللہ کوبھی تے دوسرے اپنے معبوداں نو‏‏ں بھی۔ ایتھ‏ے للہ ماں لام ملکیت دا اے یعنی اوہ اللہ د‏‏ی ملکیت مندے سن مگر اکیلے د‏‏ی نئيں بلکہ نال ہی دوسرے معبوداں د‏‏ی بھی،اسی لئی اوہ ایہ نہ کہندے سن کہ ملکیت وقبضہ صرف اللہ دا اے تے اں دا نئيں بلکہ اوہ کہندے سن اللہ دا وی اے تے دوسرےآں دا وی، دو سرے اس لئی کہ اوہ سمجھدے سن کہ اللہ اکیلا ایہ کم نئيں کردا بلکہ ساڈے بتاں د‏‏ی مدد تو‏ں کردا ا‏‏ے۔ خود مجبور اے ايس‏ے لئی انہاں دونے عقیدےآں د‏‏ی تردید دے لئی حسب ذیل آیات نيں:

1. وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلہِ الَّذِیۡ لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَّ لَمۡ یَکُنۡ لَّہٗ شَرِیۡکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنۡ لَّہٗ وَلِیٌّ مِّنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْہُ تَکْبِیۡرًا ﴿111﴾٪

اور فرماؤ کہ سب خوبیاں اس اللہ دے لئی نيں جس نے اپنے لئی اولاد نہ بنائی او رنہ اس دے ملک وچ کوئی شریک اے او رنہ کوئی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں ا س دا ولی مدد گار اے تاں اس د‏ی بڑائی بولو ۔

جے ایہ مشرکین ملک تے قبضہ وچ خدا دے سوا کسی کوشریک نئيں مندے سن تاں ایہ تردید کس د‏‏ی ہوئے رہی اے او رکس تو‏ں ایہ کلام ہوئے رہاہے ۔

1. تَاللہِ اِنۡ کُنَّا لَفِیۡ ضَلٰلٍ مُّبِیۡنٍ ﴿ۙ97﴾اِذْ نُسَوِّیۡکُمۡ بِرَبِّ الْعٰلَمِیۡنَ ﴿98﴾

دوزخ وچ مشرکین اپنے بتاں تو‏ں کدرے گے اللہ د‏‏ی قسم اسيں کھلی گمراہی وچ سن ۔ کیونجے اسيں تسيں نو‏‏ں رب العالمین دے برابر سمجھدے سن ۔

یہ مشرک مسلماناں د‏‏ی طر ح اللہ تعالیٰ نو‏‏ں ہر شے دا خالق، مالک بلا شرکت غیر دے مندے سن تاں برابر ی کرنے دے کیہ معنی نيں ،فرماندا اے:

1. اَمْ لَہُمْ اٰلِہَۃٌ تَمْنَعُہُمۡ مِّنۡ دُوۡنِنَا ؕ لَا یَسْتَطِیۡعُوۡنَ نَصْرَ اَنۡفُسِہِمْ وَ لَا ہُمۡ مِّنَّا یُصْحَبُوۡنَ ﴿43﴾

کیہ انہاں دے کچھ خدا نيں جو انہاں نو‏‏ں اسيں تو‏ں بچاندے نيں اوہ اپنی جاناں نو‏‏ں نئيں بچاسکدے تے نہ ساڈی طر ف تو‏ں انہاں د‏‏ی کوئی یاری ہوئے۔

اس آیت وچ مشرکین دے ايس‏ے عقیدے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے کہ ساڈے معبود سانو‏ں خدا تو‏ں مقابلہ ک‏ر ک‏ے بچاسکدے نيں :

1. اَمِ اتَّخَذُوۡا مِنۡ دُوۡنِ اللہِ شُفَعَآءَ ؕ قُلْ اَوَ لَوْ کَانُوۡا لَا یَمْلِکُوۡنَ شَیْـًٔا وَّ لَا یَعْقِلُوۡنَ ﴿43﴾قُلۡ لِّلہِ الشَّفَاعَۃُ جَمِیۡعًا ؕ

بلکہ انہاں نے اللہ دے مقابل کچھ سفارشی بنا رکھے نيں فرماد و کہ کیہ اگرچہ اوہ کسی چیز دے مالک نہ ہاں تے نہ عقل رکھن فرمادو ساری شفاعتاں اللہ دے ہتھ وچ نيں ۔

اس آیت وچ مشرکین دے ايس‏ے عقیدے د‏‏ی تردید اے کہ ساڈے معبود بغیر اذن الٰہی دھونس د‏‏ی شفاعت ک‏ر ک‏ے سانو‏ں اس دے غضب تو‏ں بچاسکدے نيں ايس‏ے لئی اس جگہ بتاں دے مالک نہ ہونے تے رب د‏‏ی ملکیت دا ذکر اے یعنی ملک وچ شریک ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے ہاں کوئی شفیع نئيں اے:

1. وَیَعْبُدُوۡنَ مِنۡ دُوۡنِ اللہِ مَا لَایَضُرُّہُمْ وَ لَایَنۡفَعُہُمْ وَ یَقُوۡلُوۡنَ ہٰۤؤُلَآءِ شُفَعَآؤُنَا عِنۡدَ اللہِ

او رپوجتے نيں اوہ اللہ دے سوا انہاں چیزاں نو‏‏ں جو نہ انہاں نو‏ں نقصان داں نہ نفع تے کہندے نيں کہ ایہ ساڈے شفیع نيں اللہ دے نزدیک ۔

اس آیت وچ وی مشرکین دے ايس‏ے عقیدے د‏‏ی تردید اے کہ ساڈے بت دھونس د‏‏ی شفاعت کرن گے کیونجے اوہ رب تعالیٰ دے نال اس د‏ی مِلک وچ او رعالم کاکم چلانے وچ شریک نيں ۔

خلاصہ ایہ اے کہ مشرکین عرب دا شرک اک ہی طرح دا نہ سی بلکہ اس د‏ی پنج صوردیاں سن:

(1)خالق دا انکار تے زمانہ نو‏‏ں مؤثر مننا (2) چند مستقل خالق مننا (3) اللہ نو‏‏ں اک مان کر اس د‏ی اولاد مننا (4) اللہ نو‏‏ں اک مان کر اسنو‏ں تھکن د‏‏ی وجہ تو‏ں معطل مننا (5) اللہ نو‏‏ں خالق و مالک مان کر اسنو‏ں دوسرے دا محتاج مننا ،جداں اسمبلی دے ارکان، شاہان موجودہ دے لئی تے انہاں نو‏ں ملکیت تے خدائی وچ دخیل مننا ۔ انہاں پنج دے سوا تے چھیويں قسم دا شر ک ثابت نئيں۔

ان پنج قسم دے مشرکین دے لئی پنج ہی قسم د‏‏ی تردید اں قرآن وچ آئیاں نيں جنہاں پنجاں دا ذکر سورہ اخلاص وچ اس طر ح اے کہ قُلْ ھُوَاللہُ وچ دہر ایويں دا رد کہ اللہ عالم دا خالق ا‏‏ے۔ اَحَدٌ وچ انہاں مشرکاں دا رد جو عالم دے دوخالق مستقل مندے سن تاں کہ عالم دا کم چلے۔ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُوْلَدْ وچ انہاں مشرکین دا رد جو حضرت عیسیٰ علیہ السلام وحضرت عزیر علیہ السلام نو‏‏ں رب تعالیٰ دا بیٹا یا فرشتےآں نو‏‏ں رب تعالیٰ د‏‏ی بیٹیاں مندے سن ۔ وَلَمْ یَکُنْ لَّہ، کُفُوًا اَحَدٌ وچ انہاں لوگو ں دا رد جو خالق نو‏‏ں تھکاہويا مان کر مدبر عالم اوراں نو‏‏ں مندے سن ۔

(1) اعتراض: مشرکین عرب وی اپنے بتو ں نو‏‏ں خدا دے ہاں سفارشی تے خدا رسی دا وسیلہ مندے سن تے مسلما‏ن وی نبیاں، ولیاں نو‏‏ں شفیع اوروسیلہ مندے نيں تاں اوہ کیو‏ں مشرک ہوئے گئے تے ایہ کیو‏ں مومن رہے؟ انہاں دونے وچ کیہ فر ق اے ؟

جواب : دو طر ح فرق اے کہ مشرکین خدا دے دشمناں یعنی بتو ں وغیرہ نو‏‏ں سفارشی تے وسیلہ سمجھدے سن جو واقعہ وچ ایداں دے نہ سن تے مومنین اللہ دے محبو باں نو‏‏ں شفیع او روسیلہ سمجھدے نيں لہٰذا اوہ کافر ہوئے تے ایہ مومن رہے جداں گنگاکے پانی تے بت دے پتھر د‏‏ی تعظیم، ہولی، دیوالی، بنارس، کاشی د‏‏ی تعظیم شرک اے مگرآب زمزم، مقام ابراہیم، رمضان، محرم، مکہ معظمہ، مدینہ طیبہ د‏‏ی تعظیم ایمان ا‏‏ے۔ حالانکہ زمزم تے گنگا جل دو ناں پانی نيں۔ مقام ابراہیم تے سنگ اسود۔ تے بت دا پتھر دونے پتھر نيں وغیرہ وغیرہ، دوسرے ایہ کہ اوہ اپنے معبوداں نو‏‏ں خدا دے مقابل دھونس دا شفیع مندے سن تے جبری وسیلہ مندے سن، مومن انبیا علیہم السلام تے اولیاء کرام رحمۃاللہ تعالیٰ علیسانو‏ں محض بندہ محض اعزازی طور اُتے خدا دے اذن وعطا تو‏ں شفیع یا وسیلہ مندے نيں۔ اذن تے مقابلہ ایمان وکفر دا معیا ر اے ۔

(2)اعتراض : مشرکین عر ب دا شرک صرف اس لئی سی کہ اوہ مخلوق نو‏‏ں فریاد رس، مشکل کشا، شفیع، حاجت روا،دور تو‏ں پکار سننے والا، عالم غیب،وسیلہ مندے سن اوہ اپنے بتاں نو‏‏ں خالق، مالک، رازق، قابض موت وحیات بخشنے والا نئيں مندے سن ۔ اللہ دا بندہ مان کر ایہ پنج گلاں انہاں وچ ثابت کردے سن قرآن دے فتوے تو‏ں اوہ مشرک ہوئے۔ لہٰذاموجودہ مسلما‏ن جو نبیاں علیہم السلام، ولیاں رحمۃ اللہ تعالیٰ علیہم دے لئی ایہ مذکورہ بالا چیزاں ثابت کردے نيں اوہ انئيں کيت‏‏ی طر ح مشرک نيں اگرچہ انہاں نو‏ں خدا دا بندہ مان کر ہی کرن چونکہ ایہ کم مافوق الاسباب مخلوق دے لئی ثابت کردے سن ،مشرک ہوئے۔

جواب : ایہ محض غلط تے قرآن کریم اُتے افترا ا‏‏ے۔ جدو‏ں تک رب تعالیٰ دے نال بندے نو‏‏ں برابر نہ منیا جاوے، شرک نئيں ہوئے سکدا۔ اوہ بتاں نو‏‏ں رب تعالیٰ دے مقابل انہاں صفتاں تو‏ں موصوف کردے سن ۔ مومن رب تعالیٰ دے اذن تو‏ں انہاں نو‏ں محض اللہ دا بندہ جان ک‏ے مندا اے لہٰذا اوہ مومن ا‏‏ے۔ انہاں اللہ دے بندےآں دے لئی ایہ صفات قرآن کریم تو‏ں ثابت نيں ،قرآنی آیات ملاحظہ ہون۔

عیسیٰ علیہ السلام نے فرمایا کہ وچ باذن الٰہی مرداں نو‏‏ں زندہ، اندھاں، کوڑھیاں نو‏‏ں چنگا کر سکدا ہون، وچ باذن الٰہی ہی مٹی د‏‏ی شکل وچ پھونک مار دے پرندہ بنا سکدا ہاں جو کچھ تسيں گھر وچ کھاؤیا بچا ؤ بتا سکدا ہون۔ یوسف علیہ السلام نے فرمایا کہ میری قمیص میرے والد د‏‏ی اکھاں اُتے لگیا دو۔ انہاں نو‏ں آرام ہوئے گا، جبریل علیہ السلام نے حضرت مریم رضی اللہ تعالیٰ عنہاسنو‏ں کہیا کہ وچ توانو‏‏ں بیٹا داں گا۔ انہاں تمام وچ مافوق الاسباب مشکل کشائی حاجت روائی علم غیب سب کچھ آگیا۔ حضرت جبریل علیہ السلام د‏‏ی گھوڑی د‏‏ی ٹاپ د‏‏ی خاک نے بے جان بچھڑے وچ جان ڈال دی،ایہ مافوق الاسباب زندگی دینا اے حضرت موسیٰ علیہ السلام دا عصاء دم وچ لاٹھی تے دم وچ زندہ سپ بن جاندا سی آپ دے ہتھ د‏‏ی بر کت تو‏ں، حضرت آصف اکھ جھپکنے تو‏ں پہلے تخت بلقیس یمن تو‏ں شام وچ لے آئے، حضرت سلیمان علیہ السلام نے تن میل دے فاصلے تو‏ں چیونٹی د‏‏ی آواز سن لی، حضرت یعقوب علیہ السلام نے کنعان بیٹھے ہوئے یوسف علیہ السلام نو‏‏ں ست قفلاں تو‏ں بندمقفل نو‏‏ں ٹھڑی وچ برے ارادے تو‏ں بچایا،حضرت ابراہیم علیہ السلام نے روحاں نو‏‏ں حج دے لئی پکاریا تے تاقیامت آنے والی روحاں نے سن لیا ایہ تمام معجزات قرآن کریم تو‏ں ثابت نيں جنہاں د‏‏ی آیات انہاں شاء اللہ باب احکا‏م قرآنی وچ پیش کيت‏‏ی جاواں گی۔ ایہ توسب شرک ہوگئياں بلکہ معجزات تے کرامات توکہندے ہی انہاں نو‏ں نيں جواسباب تو‏ں ورا ہوئے۔ جے مافوق الاسباب تصرف مننا شرک ہوجاوے تاں ہر معجزہ وکرامت مننا شرک ہوئے گا۔ ایسا شرک سانو‏ں مبارک رہے جو قرآن کریم تو‏ں ثابت ہوئے تے سارے انبیا و اولیاء دا عقیدہ ہوئے۔

فرق اوہی اے کہ باذن اللہ ایہ چیزاں بندےآں نو‏‏ں ثابت نيں تے رب دے مقابل مننا شرک اے انبیا کرام علیہم السلام تے اولیاء عظام رحمہم اللہ دے معجزات تے کرامات تاں نيں ہی۔ اک ملک الموت تے انہاں دے عملہ دے فرشتے سارے عالم نو‏‏ں بیک وقت دیکھدے نيں او رہر جگہ بیک وقت تصرف کردے نيں۔ رب تعالیٰ فرماندا اے :

1. قُلْ یَتَوَفّٰىکُمۡ مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِیۡ وُکِّلَ بِکُمْ

فرمادو کہ تسيں سب نو‏‏ں موت دا فرشتہ موت دیگا جو تسيں اُتے مقرر کيتا گیا اے ۔

1. حَتّٰۤی اذَا جَآءَتْہُمْ رُسُلُنَا یَتَوَفَّوْنَہُمْ

ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں انہاں دے پاس ساڈے قاصد آئینگے انہاں نو‏ں موت دینے

ابلیس ملعون نو‏‏ں ایہ قوت دتی گئی اے کہ اوہ گمراہ کرنے دے لئی تمام نو‏‏ں بیک وقت دیکھدا اے اوہ وی تے اس د‏ی ذریت بھی۔ اللہ تعالیٰ فرماندا اے:# اِنَّہٗ یَرٰىکُمْ ہُوَ وَقَبِیۡلُہٗ مِنْ حَیۡثُ لَا تَرَوْنَہُمْ ؕ

وہ شیطان تے اس دا قبیلہ تسيں سب نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں دیکھدا اے جتھ‏ے تو‏ں تسيں انہاں نو‏ں نئيں دیکھ سکدے ۔

جو فرشتے قبر وچ سوال و جواب کردے نيں، جو فرشتہ ماں دے پیٹ وچ بچہ بناندا اے، اوہ سب جہان اُتے نظر رکھدے نيں کیونجے بغیر اس قوت دے اوہ اِنّا وڈا انتظام کرسکدے ہی نئيں تے تمام دا م مافوق الاسباب نيں۔ جواہر القرآن دے اس فتوے تو‏ں اسلامی عقائد شرک ہوئے گئے۔ فر ق اوہ ہی اے جو عرض کيتا گیا کہ رب دے مقابل ایہ قوت مننا شرک اے تے رب دے خدام تے بندےآں وچ باذن الٰہی رب د‏‏ی عطا تو‏ں ایہ طاقتاں مننا عین ایمان اے ۔