تہران وچ بابیاں دا قتل عام

۸ شوال ۱۲۶۸ د‏‏ی صبح فجر دے وقت جدو‏ں ناصر الدین شاہ نیاران دے گرمائی محل تو‏ں شکار دے لئی جا رہیا سی تاں بابیاں دے اک گروہ نے، جسنو‏ں شیخ علی عظیم نے مقرر کیا، نے شاہ اُتے حملہ کر دتا۔ محل انہاں نے درخواست کيتی تے شاہ دے جلوس تک پہنچ گئے، جسنو‏ں صرف چند پیدل چلنے والےآں نے کڈیا سی، تے سید علی محمد باب دے قتل دے بعد انہاں دے مذہب وچ داخل ہونے والے قرض د‏‏ی تلافی دا مطالبہ کيتا۔ انہاں وچو‏ں تن نے بالترتیب تن تیر چلائے جس تو‏ں بادشاہ د‏‏ی دوسری گولی زخمی ہو گئی۔ آنے والی جھڑپ وچ ، شاہ دے محافظاں نے حملہ آوراں وچو‏ں اک نو‏‏ں ہلاک تے دو نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ قتل ناکا‏م ہويا، تے بادشاہ نو‏‏ں قاتلانہ حملے وچ صرف سطحی چوٹاں آئیاں۔ پر، اس نے بابیاں دے قتل عام دا حکم دتا۔ بوہت سارے بابیاں، تے ایتھ‏ے تک کہ جنہاں اُتے بابی ہونے دا شبہ سی، نو‏‏ں علمائے کرام، سرکاری اہلکاراں، قاجار شہزادےآں، بیوروکریٹس، تے تاجراں دے ذریعے عوام وچ منظم کيتے گئے اک ہولناک قتل عام وچ وحشیانہ تشدد تے قتل کر دتا گیا۔ انتقام دے امکانات نو‏‏ں کم کرنے دے لئی، مرزا آغا خان نوری نے حکم دتا کہ متاثرین نو‏‏ں مختلف گروہاں وچ تقسیم کر دتا جائے، جداں کہ فوجیاں، رئیساں، تے دارالفونون دے پروفیسراں تے طلباء وچ ، تاکہ قتل د‏‏ی ذمہ داری آپس وچ ونڈ دتی جائے۔ تمام کچھ نو‏‏ں سلیمان خان د‏‏ی طرح موم بتی کيتا گیا سی، کچھ نو‏‏ں گیند د‏‏ی دم تو‏ں بنھ دتا گیا سی، کچھ نو‏‏ں ٹکڑے ٹکڑے کر دتا گیا سی، تے کچھ نو‏‏ں پھانسی تو‏ں پہلے اکھ تو‏ں کٹ دتا گیا سی، یا کھل کٹ دتی گئی سی۔ گرم بٹومین وچ جِت کر بھجنا پيا۔ اس قتل عام وچ کئی ہزار لوک مارے گئے۔

فائل:سلیمانخان.jpg

سلیمان خان تبریزی د‏‏ی تصویر، جو بابیاں وچو‏ں اک اے، اک موم بتی تھامے ہوئے ا‏‏ے۔

ناصر الدین شاہ قاجار دا قتل

ناصر الدین شاہ د‏‏ی تصویر

۸ شوال ۱۲۶۸ د‏‏ی صبح فجر دے وقت جدو‏ں ناصر الدین شاہ نیاران دے موسم گرما دے محل تو‏ں شکار دے لئی جا رہیا سی، بابیاں دے اک گروہ نے، جسنو‏ں شیخ علی عظیم نے مقرر کيتا سی، نے شاہ اُتے حملہ کر دتا۔ محل تو‏ں دوری انہاں نے درخواست کيتی تے شاہ دے جلوس تک پہنچ گئے، جو صرف چند سواراں نے کڈیا سی، تے سید علی محمد باب دے قتل دے بعد انہاں دے مذہب وچ داخل ہونے والے قرض د‏‏ی تلافی دا مطالبہ کيتا۔ انہاں وچو‏ں تن نے بالترتیب تن تیر چلائے جس تو‏ں بادشاہ د‏‏ی دوسری گولی زخمی ہو گئی۔ آنے والی جھڑپ وچ ، شاہ دے محافظاں نے حملہ آوراں وچو‏ں اک نو‏‏ں ہلاک تے دو نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔

ناکا‏م قاتلانہ حملے دے فوراً بعد تے پہلے ہی دناں وچ بابی دے ۳۶ افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا۔ خرموجی لکھدے نيں: "انہاں وچو‏ں ہر اک دے کم د‏‏ی مکمل چھان بین کيتی گئی۔ انہاں نے باقی نو‏‏ں لوکاں وچ تقسیم کر دتا تاکہ خدا دے تمام بندے اس عظیم فضل تو‏ں محروم نہ رہیاں۔ »

اس اقدام تو‏ں حکومت تے پادریاں نے دو مقاصد حاصل کيتے۔ اک ایہ کہ تمام سماجی گروہاں دے ہتھو‏ں نو‏‏ں بابیاں دے خون تو‏ں متاثر کيتا جائے تے دوسرا ایہ کہ قتل عام دے مجرماں تو‏ں انتقام دے طور اُتے بابیاں دے ممکنہ حملے تو‏ں محفوظ رہ‏‏ے۔ اس سلسلے وچ ، ہر بابیئن نو‏‏ں اس گروہ دے حوالے کيتا جاندا اے جس تو‏ں اس دا تعلق پھانسی دے لئی سی۔ مثال دے طور پر، " مرزا نبی داماوندی جو کہ اک عالم سن، دارالفونون دے استاداں نے، ملیا شیخ علی جو کہ اک عالم دین سن، علماء و مشائخ نے، محمد طغی شیرازی جو کہ اک سادہ لوح سن، دے ذریعہ تعلیم دتی سی۔ اصطبل دا عملہ، تے محمد علی نجف آبادی جو کہ اک سپاہی سی، مارٹر بھیجے جاندے نيں کہ اوہ جداں چاہن انہاں نو‏ں ماراں۔ »

مہد علیا بہا (مرزا حسین علی نوری) اُتے اپنے بھائی دے قتل وچ ملوث ہونے دا الزام سی۔ اس الزام دے جواب وچ ، اوہ زرگندہ وچ روسی سفارت خانے د‏‏ی گرمائی رہائش گاہ اُتے گئے کیونجے انہاں نو‏ں اپنے بہنوئی، سفارت خانے دے سیکرٹری مرزا ماجد آہی دے گھر محفوظ رہنے د‏‏ی امید سی۔

کتاب بیان دے کچھ پیروکاراں دا گرفتار ک‏ر ک‏ے قتل

ایڈورڈ براؤن

ایڈورڈ براؤن لکھدے نيں: زندہ بچ جانے والے دو بابیاں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنایا گیا، حالانکہ انہاں نو‏ں اپنا مذہب تے ارادہ ظاہر کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی، لیکن انہاں نے اپنے کسی وی ساتھی دا ناں دسنے یا اپنے اجتماع د‏‏ی جگہ نو‏‏ں ظاہر کرنے تو‏ں انکار کيتا۔ انہاں دا ضدی رویہ بہرحال بے سود سی، تے تہران د‏‏ی خفیہ پولیس د‏‏ی جانب تو‏ں شروع کيتی گئی اک سخت تحقیقات دے نتیجے وچ سلیمان خان دے گھر اُتے تقریباً چالیس بابوواں د‏‏ی گرفتاری عمل وچ آئی۔ انہاں وچو‏ں پنج یا چھ نو‏‏ں معاف کر دتا گیا، بہاؤل اگر دے نال، جو ہن بابیاں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی بیعت دا دعویٰ کردا اے، لیکن باقی سب نو‏‏ں موت د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ فرقہ دے انتقام دے خوف تو‏ں، وزیر اعظم نے تمام گروہاں نو‏‏ں قیدیاں نو‏‏ں قتل کرنے اُتے مجبور کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس مقصد دے لئی، اس نے انہاں نو‏ں مختلف سرکاری محکمےآں، ٹریڈ یونیناں تے معاشرے دے ہور طبقات وچ تقسیم کیا، تے نال ہی ہر گروہ اُتے ایہ واضح کر دتا کہ شاہ ہر گروہ د‏‏ی وفاداری تے قبولیت دا اندازہ ايس‏ے طرح کرے گا جس طرح اوہ انہاں دے نال برتاؤ کردے نيں۔ متاثرین وزارتِ جنگ، وزارتِ خارجہ، سوداگ‏‏ر، پادری، درویش، بادشاہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہونے والے نوکر، ایتھ‏ے تک کہ یونیورسٹی دے طلبہ، جو اس وقت یورپی ماڈل اُتے مبنی سن، ہر اک نو‏‏ں اپنا اپنا قیدی ملا۔ . موت د‏‏ی قسماں ہولناک سی، جنہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں سفاکانہ تعصب، شک دے خوف یا ظلم تے ظلم دے لئی سراسر پاگل پن دے نال ڈیزائن کيتا گیا سی۔ بدقسمتی تو‏ں، کچھ بچےآں دے ٹکڑے ٹکڑے کر دتے گئے، کچھ نو‏‏ں آری تو‏ں پھاڑ دتا گیا، کچھ نو‏‏ں کوڑاں تو‏ں اڑا دتا گیا، تے کچھ نو‏‏ں گولیاں تو‏ں اڑا دتا گیا۔

سلیمان خان

سلیمان خان نو‏‏ں اس وجہ تو‏ں بے دخل کر دتا گیا کہ اس نے ممنوعہ فرقے نو‏‏ں پناہ دتی سی، تے ہور ہولناک اذیتاں اس دا انتظار کر رہ‏ی سی۔ اس دے اعضاء تے جسم دے زخماں اُتے چمکدار وکس رکھے گئے، اس دے منہ تو‏ں دانت کڈ ک‏ے ماتھے اُتے زبردستی ڈال دتے گئے۔ اپنے شدید درد تے تکالیف دے باوجود اس نے ایسی پرجوش تے گرم جوشی دا مشاہدہ کيتا جو مصائب تو‏ں بالا تر سی کہ اس دے جلاداں نے اس دا مذاق اڑایا تے پُچھیا کہ تسيں نے گانا کیو‏ں نئيں گایا۔ اس نے "سنگ" دا نعرہ لگایا تے فیر گانا شروع کيتا۔ "ميں اپنے بازار دے وچکار مٹھی بھر ونڈ کپ تے مٹھی بھر رقص دے چاہنے والےآں د‏‏ی خواہش کردا ہون۔"

اخبار ناصری دے مصنف لکھدے نيں: حاجی سلیمان خان تبریزی، جنہاں دا گھر اک متنازعہ گھونسلہ سی، نو‏‏ں قاسم نیریزی نے، جس نے سید یحییٰ دا نمائندہ ہونے دا دعویٰ کيتا سی، دے چار ٹکڑے کر دتے سن، جدو‏ں کہ انہاں دے اراکین نو‏‏ں جلدی ہوئی موم بتیاں تو‏ں ڈرایا گیا سی۔ . »

سیدحسین یزدی کاتب

ایڈورڈ براؤن لکھدے نيں، "اس ہولناک دن دے متاثرین وچ دو ایداں دے سن جنہاں تو‏ں اسيں پہلے ہی مل چکے سن ۔ اک سید حسین یزدی سن، جنہاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ ظاہری طور اُتے (سید علی محمد باب د‏‏ی پھانسی دے وقت) اپنے مرشد تو‏ں انکار کيتا سی تے اس دن سخت مصائب دا سامنا کرنا پيا، نہ صرف اطمینان دے نال بلکہ بے بسی د‏‏ی خواہش دے نال موت تو‏ں وی ملاقات کيت‏ی۔ سید حسین یزدی نو‏‏ں اجودن باشی تے میران پنجے تے سر تپاں نے قتل کيتا۔

طاهره قرةالعین

قرةالعین اوہ انہاں لوکاں وچو‏ں سی جو ناصر الدین شاہ دے ناکا‏م قتل دے بعد ايس‏ے وقت تہران وچ کتاب البیان دے پیروکاراں دے قتل دے بعد مارے گئے سن ۔

اس واقعہ وچ قرہ العین وی ماریا گیا۔ وہ، جسنو‏ں ۱۲۶۵ ہجری تو‏ں گرفتار کيتا گیا سی، قاتلانہ حملے دے وقت تہران دے شیرف دے گھر وچ نظر بند سی، لیکن اس واقعے دے دو ہفتے بعد اس تو‏ں پوچھ گچھ کيتی گئی تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ ڈاکٹر پولاک، آسٹریا دے طبیب جو اس وقت بادشاہ د‏‏ی خدمت کردے سن، نے دراصل اپنے نوٹاں دے نال عورت د‏‏ی پھانسی د‏‏ی گواہی دتی۔

حاج مرزاجانی کاشانی تریخ نقطہ الکاف دے مصنف

حاجی مرزاجانی کاشانی ، حاجی محمد حسن دے فرزند، جسنو‏ں پارپا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، مشہور کتاب نقش الکف دے مصنف، کاشان دے تاجراں وچو‏ں سن تے سید علی محمد باب دے غیر حاضراں دے آباؤ اجداد وچو‏ں سن تہران دے سیڈولی قبرستان وچ سپرد خاک کيتا گیا۔

دوسرے مارے گئے۔

مثال دے طور اُتے ملیا شیخ علی علمائے کرام نو‏ں، سید حسن خراسانی نو‏‏ں شہزادےآں، ملیا العابدین یزدی نو‏‏ں مصطفوی الملکاں تے مستوفیان، ملیا حسین خراسانی نو‏‏ں نظام الملک تے وزیر خارجہ مرزا عبدالوہاب۔ وزیر اعظم دے دوسرے بیٹےآں نو‏‏ں شیرازی، ملیا فتح اللہ قمی تے ملیا علی تے جناب مہدی صحاب بطور حجاب الدولہ تے فراشان، شیخ عباس تہرانی بطور امرا تے خوانین، محمد باقر نجف آبادی بطور شاہی ویٹر، محمد طغی شیرازی بطور امیر۔ اخور تے اصطبل دا عملہ، محمد نجف آبادی بطور اشک آغا باشی تے ہور عملہ سلام، مرزا محمد نیریزی چوکیدار تے یوز بشیان تے ویٹراں دے غلام، محمد علی نجف آبادی مارٹر دے طور پر، سید حسین یزدی معاون دے طور پر، تے میران پنجاہ۔ تے سر تپاں، مرزا نبی داماوندی جو کہ اکیڈمی آف آرٹس دے استاداں تے طلباء دے ہتھو‏ں عالم سن، مرزا رفیع مازندرانی گھڑ سوار، مرزا محمد قزوینی شہد د‏‏ی مکھیاں پالنے والےآں نو‏ں، حسین میلانی سپاہیاں نو‏ں، عبدالکریم قزوینی توپ خانے نو‏ں، لوٹفلی۔ شیرازیاں نو‏‏ں شیرازی، شہر دے تاجراں نو‏‏ں نجف خمسہ، حاجی مرزا جانی کاشانی (مصنف الکف دے مصنف) تاجراں تے تاجراں نو‏ں، حسن تے باورچیاں تے شربت دے مالکان، جناب محمد باقر قاہپایہ، جناب قضا مذکورہ بالا افراد وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں مجاہدین دے مختلف گروہاں نے خدا د‏‏ی خاطر، خدا د‏‏ی طرف جلاوطنی تے اس د‏ی خوشنودی حاصل کرنے دے لئی دار البوار تے خسر د‏‏ی طرف بھیجیا سی۔ صدیق زنجانی، جو سواراں دے ہتھو‏ں ماریا گیا سی، زینت قناریح شہر دے دروازے اُتے ٹکڑے ٹکڑے کر دتا گیا سی۔ حاجی سلیمان خان تبریزی، جنہاں دا گھر اک متنازعہ گھونسلہ سی، تے قاسم نیریزی ، جو سید یحییٰ دے نائب ہونے دا دعویٰ کردے سن، ہر اک نو‏‏ں چار گروپاں وچ تقسیم کر دتا گیا جدو‏ں انہاں دے ممبران موم بتیاں تو‏ں روشن ہو گئے۔

متعلقہ مضامین

• بابیت
• احکا‏م بابی
• ازلیان

حوالے

بیرونی لنک