جولائی ۲۰۰۹ ارمچی فسادات
July 2009 Ürümqi Massacre | ||||
---|---|---|---|---|
مضامین بسلسلہ Xinjiang conflict | ||||
تاریخ |
۵ جولائی ۲۰۰۹ءUTC+8 , | |||
مقام | Ürümqi, Xinjiang, China43°49′30″N 87°36′00″E / 43.82500°N 87.60000°E | |||
وجوہات | Anger over the Shaoguan incident | |||
طریقہ کار | Rioting | |||
فریق تنازع | ||||
تعداد | ||||
| ||||
متاثرین | ||||
اموات | 197+[۸][۹] | |||
زخمی | 1,721[۶][۷] | |||
گرفتار | 1,500+[۱۰] | |||
Charged | 400+[۱۱] |
2009 Ürümqi riots | |||||||||||||||||||||||||
Chinese name | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
عام چینی | 乌鲁木齐7·5骚乱 | ||||||||||||||||||||||||
روائتی چینی | 烏魯木齊7·5騷亂 | ||||||||||||||||||||||||
Literal meaning | Ürümqi 7·5 riots | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Alternate name | |||||||||||||||||||||||||
عام چینی | 乌鲁木齐七·五暴力事件 | ||||||||||||||||||||||||
روائتی چینی | 烏魯木齊七·五暴力事件 | ||||||||||||||||||||||||
Literal meaning | Ürümqi 7·5 Violent Incident | ||||||||||||||||||||||||
|
جولائی ۲۰۰۹ ارمچی فسادات | |||||
---|---|---|---|---|---|
اویغور نام | |||||
اویغور | بەشىنچى ئىيۇل ۋەقەسى
| ||||
|
جولائی 2009 ارمچی فسادات کئی دناں توں جاری پرتشدد فسادات دا اک سلسلہ سی جو 5 جولائی 2009 نوں شمال مغربی چین وچ سنکیانگ اویغور خود مختار علاقے (XUAR) دے راجگڑھ ارمچی وچ شروع ہويا۔ پہلے دن دا فساد، جس وچ گھٹ توں گھٹ 1,000 اویغور شامل سن، اک احتجاج دے طور اُتے شروع ہوئے لیکن پرتشدد حملےآں وچ ودھ گئے جس وچ بنیادی طور اُتے ہان لوکاں نوں نشانہ بنایا گیا۔ چین دی پیپلز آرمڈ پولیس نوں تعینات کيتا گیا تے دو دن بعد سینکڑاں ہان لوکاں دی پولیس تے ایغور دونے دے نال جھڑپ ہوئی۔ عوامی جمہوریہ چین دے حکام نے دسیا کہ کل 197 افراد ہلاک ہوئے، جنہاں وچ زیادہ تر ہانس سن، جدوں کہ 1,721 ہور زخمی تے بہت ساریاں گاڑیاں تے عمارتاں تباہ ہو گئياں۔ فسادات دے بعد دے دناں وچ پولیس دی وسیع پیمانے اُتے کارروائیاں دے دوران بوہت سارے اویغور لاپتہ ہو گئے۔ ہیومن رائٹس واچ (HRW) نے 43 کیسز دی دستاویز دی تے کہیا کہ حقیقی گمشدگیاں دے اعداد و شمار اس توں کدرے زیادہ ہونے دا امکان اے۔
شوگوان واقعے دے بعد فسادات شروع ہوئے، جنوبی چین وچ کئی دن پہلے اک جھگڑا ہويا سی جس وچ دو اویغور مارے گئے سن ۔ چین دی مرکزی حکومت دا الزام اے کہ فسادات دی منصوبہ بندی خود عالمی اویغور کانگریس (WUC) تے اس دی رہنما ربیعہ قدیر نے بیرون ملک نال کيتی سی، جدوں کہ قدیر نے ایغور "خود ارادیت" دے لئی اپنی لڑائی وچ تشدد نوں ہويا دینے توں انکار کيتا۔
ارمچی فسادات دی چینی میڈیا دی کوریج وسیع سی تے اس دا موازنہ (مغربی ذرائع ابلاغ دے ذریعہ) 2008 وچ تبت وچ ہونے والی بدامنی توں کيتا گیا ۔ جدوں فسادات شروع ہوئے تاں سنکیانگ دے نال ٹیلی فون تے انٹرنیٹ دا رابطہ منقطع کر دتا گیا۔ اس دے بعد دے ہفتےآں وچ ، سرکاری ذرائع نے اطلاع دتی کہ 1,000 توں زیادہ لوکاں نوں گرفتار تے حراست وچ لیا گیا۔ ایغوراں دے زیر انتظام مسیتاں نوں عارضی طور اُتے بند کر دتا گیا۔ مواصلاتی حدود تے مسلح پولیس دی موجودگی جنوری 2010 تک برقرار رہی نومبر تک 2009، فسادات دے دوران 400 توں ودھ افراد نوں انہاں دے اعمال دے لئی مجرمانہ الزامات دا سامنا کرنا پيا۔ نو نوں نومبر 2009 وچ پھانسی دتی گئی سی چائنہ نیوز سروس دے مطابق، انہاں نوں قتل یا آتش زنی جداں جرائم دے لئی پھانسی دتی گئی۔ [۱۲] فروری 2010 تک، گھٹ توں گھٹ 26 نوں سزائے موت مل چکی سی۔
پس منظر
[سودھو]سنکیانگ عوامی جمہوریہ چین دے اندر اک وڈا وسطی ایشیائی خطہ اے جس وچ متعدد اقليتی گروہ شامل نيں: اس دی 45% آبادی ایغور تے 40% ہان نيں۔ [۱۳] اس دا بھاری صنعتی راجگڑھ، ارمچی، دی آبادی 2.3 توں زیادہ اے ۔ ملین، جنہاں وچوں تقریباً 75% ہان نيں، 12.8% ایغور نيں، تے 10% دوسرے نسلی گروہاں توں نيں۔ [۱۳]
عام طور پر، اویغور تے زیادہ تر ہان حکومت اس گل اُتے متفق نئيں نيں کہ سنکیانگ دے علاقے اُتے کس گروہ دا زیادہ تاریخی دعویٰ اے: اویغوراں دا خیال اے کہ انہاں دے آباؤ اجداد اس علاقے دے مقامی سن، جدوں کہ حکومتی پالیسی موجودہ سنکیانگ نوں 200 دے نیڑے توں چین نال تعلق رکھنے والے سمجھدی اے ۔ ق م [۱۴] عوامی جمہوریہ چین پالیسی دے مطابق، اویغوراں نوں اک مقامی گروہ دے بجائے قومی اقلیت دے طور اُتے درجہ بندی کيتا جاندا اے - دوسرے لفظاں وچ ، اوہ ہان توں زیادہ سنکیانگ دے مقامی نئيں سمجھے جاندے نيں، تے قانون دے تحت زمین اُتے انہاں دے کوئی خاص حقوق نئيں نيں۔ [۱۴] عوامی جمہوریہ نے سنکیانگ وچ لکھاں ہان دی ہجرت دی صدارت کی، جو اس خطے اُتے اقتصادی تے سیاسی طور اُتے غلبہ رکھدے نيں۔ [۱۵][۱۶]
19ویں صدی دے آغاز وچ ، چنگ دی دوبارہ فتح دے 40 سال بعد، سنکیانگ وچ تقریباً 155,000 ہان تے ہوئی چینی باشندے سن تے ایغوراں دی اس تعداد توں کچھ زیادہ۔ [۱۷] 19واں صدی دے اوائل وچ چنگ دے دور حکومت وچ سنکیانگ دی مردم شماری وچ آبادی دے نسلی حصص نوں 30% ہان تے 60% ترک قرار دتا گیا سی، جدوں کہ 1953 دی مردم شماری وچ ایہ ڈرامائی طور اُتے 6% ہان تے 75% ایغور وچ منتقل ہو گئی سی، اُتے 2000 تک ایہ آبادی ریکارڈ کيتی گئی سی۔ 40.57% ہان تے 45.21% ایغور سن ۔ پروفیسر سٹینلے ڈبلیو ٹوپس نے نوٹ کيتا کہ اج دی آبادی دی صورت حال سنکیانگ دے ابتدائی چنگ دور دی طرح اے۔ شمالی سنکیانگ وچ ، چنگ نے ہان، ہوئی، ایغور، زیبے تے قازق نوآبادیات نوں اس علاقے وچ زنگھر اورات منگولاں نوں ختم کرنے دے بعد لایا، سنکیانگ دی کل آبادی دا اک تہائی شمال وچ ہوئی تے ہان اُتے مشتمل سی، جدوں کہ تقریباً دو- تیسرے نمبر اُتے جنوبی سنکیانگ دے تارم طاس وچ ایغور سن ۔ [۱۸]
بھانويں موجودہ عوامی جمہوریہ چین اقليتی پالیسی، جو کہ مثبت اقدامات اُتے مبنی اے، نے اک ایغور نسلی شناخت نوں تقویت دتی اے جو ہان آبادی توں وکھ اے، [۱۹][۲۰] ، کچھ اسکالرز دا کہنا اے کہ بیجنگ غیر سرکاری طور اُتے اک یک لسانی، یک ثقافتی ماڈل دی حمایت کردا اے جو کہ اک زبانی، یک ثقافتی ماڈل اُتے مبنی اے۔ اکثریت [۱۴] [۲۱] حکام کسی وی ایسی سرگرمی دے خلاف وی کریک ڈاؤن کردے نيں جو بظاہر علیحدگی پسندی نوں جنم دیندی اے۔ [۲۰][۲۲] ایہ پالیسیاں، دیرینہ ثقافتی اختلافات دے علاوہ، [۲۳] بعض اوقات ایغور تے ہان شہریاں دے درمیان "ناراضگی" دا باعث بندیاں نيں۔ اک طرف، ہان امیگریشن تے حکومتی پالیسیاں دے نتیجے وچ ، اویغوراں دی مذہب تے نقل و حرکت دی آزادیاں نوں روک دتا گیا اے، [۲۴] جدوں کہ زیادہ تر ایغوراں دا کہنا اے کہ حکومت انہاں دی تریخ تے روايتی سبھیاچار نوں کم کردی اے۔ [۱۴] دوسری طرف، کچھ ہان شہری اویغوراں نوں خصوصی سلوک توں فائدہ اٹھانے دے طور اُتے دیکھدے نيں، جداں یونیورسٹیاں وچ ترجیحی داخلہ تے اک بچے دی پالیسی توں استثنیٰ، تے "علیحدگی پسنداں دی خواہشات نوں پناہ دینے" دے طور اُتے ۔
ایغور تے ہان دے درمیان کشیدگی دے نتیجے وچ حالیہ برساں وچ احتجاج دی لہراں پیدا ہوئیاں نيں۔ سنکیانگ تشدد تے نسلی جھڑپاں دی متعدد مثالاں دا مقام رہیا اے، جداں 1997 دا غلجا واقعہ ، 2008 کاشغر حملہ ، بیجنگ وچ اولمپک گیمز توں پہلے وسیع پیمانے اُتے بدامنی ، ہور متعدد چھوٹے حملے۔ [۱۵]
فوری وجوہات
[سودھو]Lua error in ماڈیول:Location_map/multi at line 13: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/China" does not exist. ایہ فسادات شاوگوان، گوانگ ڈونگ وچ اک پرتشدد واقعے دے کئی دن بعد ہوئے، جتھے بوہت سارے تارکین وطن مزدور مزدوراں دی کمی نوں دور کرنے دے لئی اک پروگرام دے حصے دے طور اُتے کم کر رہے نيں۔ سرکاری میڈیا دے مطابق، اک ناراض سابق کارکن نے جون دے آخر وچ ایہ افواہ پھیلائی کہ دو ہان سوانیاں نوں چھ ایغور مرداں نے زیادتی دا نشانہ بنایا اے۔ بعد وچ سرکاری ذرائع نے کہیا کہ انہاں نوں عصمت دری دے الزام دی حمایت کرنے دے لئی کوئی ثبوت نئيں ملا۔ 25-26 جون دی راتوں رات، گوانگ ڈونگ فیکٹری وچ کشیدگی نے ایغوراں تے ہانس دے درمیان نسلی جھگڑا شروع کر دتا، جس دے دوران دو ایغور ساتھی ہلاک ہو گئے۔ جلاوطن ایغور رہنماواں نے الزام لگایا کہ مرنے والےآں دی تعداد بہت زیادہ اے۔ [۲۵] جدوں کہ سرکاری شنہويا نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ افواہاں پھیلانے دے ذمہ دار شخص نوں گرفتار کر ليا گیا اے، اویغوراں نے الزام لگایا کہ حکام اویغور کارکناں نوں تحفظ فراہم کرنے یا قتل وچ ملوث ہان لوکاں وچوں کسی نوں گرفتار کرنے وچ ناکام رہے نيں۔ انہاں نے [۲۶] جولائی نوں ارمقی وچ اپنی عدم اطمینان اظہار کرنے تے مکمل حکومتی تحقیقات دا مطالبہ کرنے دے لئی اک سڑک اُتے احتجاج دا اہتمام کيتا۔
کچھ وقت اُتے مظاہرہ پرتشدد ہو گیا۔ اک حکومتی بیان وچ فسادات نوں "پہلے توں تیار کردہ، منظم پرتشدد جرم […] اکسایا گیا تے بیرون ملک توں ہدایت کيتی گئی، تے غیر قانونیاں دے ذریعے انجام دتا گیا۔" [۲۷] سنکیانگ دی علاقائی حکومت دے چیئرمین نور بیکری نے 6 جولائی نوں کہیا کہ بیرون ملک مقیم علیحدگی پسند قوتاں نے "اتوار دی بدامنی نوں ہويا دینے تے نسلی اتحاد تے سماجی استحکام نوں نقصان پہنچانے دے لئی" شاؤگوان دے واقعے دا فائدہ اٹھایا اے۔ حکومت نے جلاوطن آزادی پسند گروپ ورلڈ ایغور کانگریس (WUC) نوں انٹرنیٹ اُتے فسادات نوں مربوط کرنے تے بھڑکانے دا ذمہ دار ٹھہرایا۔ [۲۷] حکومتی ذرائع نے تبت دی بدامنی تے فون ریکارڈنگ دے بعد اپنی عوامی تقریراں دا حوالہ دیندے ہوئے خاص طور اُتے قدیر نوں مورد الزام ٹھہرایا جس وچ اس نے مبینہ طور اُتے کہیا سی کہ ارومدی ميں کچھ ہوئے گا۔ چینی حکام نے اک ایداں دے شخص اُتے الزام لگایا جس دا الزام اے کہ اوہ اک پرتشدد ویڈیو نوں گردش کر کے نسلی کشیدگی نوں ہويا دینے دا اک اہم WUC رکن اے، تے اک آن لائن فورم وچ اویغوراں اُتے زور دتا کہ اوہ "تشدد دے نال [ہانس دے خلاف] مقابلہ کرن"۔ جرلا اسام الدین ، ارمچی دے میئر، نے دعویٰ کيتا کہ مظاہرین نے QQ گروپس ورگی خدمات دے ذریعے آن لائن منظم کيتا سی۔ چائنا ڈیلی نے زور دے کے کہیا کہ فسادات علیحدگی پسندی نوں ہويا دینے تے مشرق وسطیٰ دی دہشت گرد تنظیماں نوں فائدہ پہنچانے دے لئی منعقد کیتے گئے سن ۔ قدیر نے تشدد نوں ہويا دینے دی تردید کی، تے دلیل دتی کہ ارمچی دے مظاہرےآں تے تشدد وچ انہاں دا نزول بھاری پولیسنگ، شاوگوان اُتے عدم اطمینان تے "سالاں دے چینی جبر" دی وجہ توں ہويا، بجائے اس دے کہ علیحدگی پسنداں یا دہشت گرداں دی مداخلت توں؛ اویغور جلاوطن گروپاں نے دعویٰ کيتا کہ تشدد اس وقت شروع ہويا جدوں پولیس نے ہجوم نوں منتشر کرنے دے لئی ضرورت توں زیادہ طاقت دا استعمال کيتا۔
فیر تمام جماعتاں اس گل اُتے متفق نيں کہ احتجاج پہلے توں منعقد کيتا گیا سی۔ تنازعہ دے اہم نکات ایہ نيں کہ آیا تشدد منصوبہ بند سی یا اچانک، تے آیا بنیادی تناؤ علیحدگی پسندانہ رجحانات یا سماجی انصاف دی خواہش دی عکاسی کردا اے۔
تقریبات
[سودھو]ابتدائی مظاہرے
[سودھو]مظاہرےآں دا آغاز 5 جولائی دی شام گرینڈ بازار ، اک ممتاز سیاحتی مقام، وچ اک احتجاج دے نال ہويا تے مبینہ طور اُتے پیپلز اسکوائر دے علاقے وچ بھیڑ جمع ہوئی۔ مظاہرہ پرامن طور اُتے شروع ہويا، تے سرکاری تے عینی شاہدین دے مطابق اس وچ تقریباً 1,000 اویغور شامل سن ۔ WUC نے کہیا کہ تقریباً 10,000 مظاہرین نے حصہ لیا۔ [۲۸]
6 جولائی ناں، XUAR دے چیئرمین نور بیکری نے گزشتہ روز دے واقعات دی اک باضابطہ ٹائم لائن پیش کيتی، جس دے مطابق 200 توں زیادہ مظاہرین ارمچی دے پیپلز اسکوائر وچ تقریباً 5 بجے جمع ہوئے۔ مقامی وقت دے مطابق شام، تے انہاں دے تقریباً 70 رہنماواں نوں حراست وچ لے لیا گیا۔ بعد وچ ، اک ہجوم جنوبی جیفانگ روڈ، ارداؤقیاؤ، تے شانسی گلی دے زیادہ تر ایغور علاقےآں وچ جمع ہويا۔ 7:30 تک شام، اک ہزار توں زیادہ لوک شانسی گلی وچ اک ہسپتال دے سامنے جمع سن ۔ تقریباً 7:40 بجے شام، 300 توں زیادہ لوکاں نے رینمن روڈ تے نانمین دے علاقے وچ سڑکاں بلاک کر دتیاں۔ بیکری دے مطابق، فسادیاں نے 8:18 اُتے بساں نوں توڑنا شروع کيتا۔ ، پولیس نے ہجوم نوں "کنٹرول تے منتشر" کرنے دے بعد۔ ایہ واضح نئيں کہ مظاہرے پرتشدد کِداں ہوئے۔ [۲۹] کچھ لوکاں دا کہنا اے کہ پولیس نے مظاہرین دے خلاف ضرورت توں زیادہ طاقت دا استعمال کيتا۔ [۲۹] عالمی اویغور کانگریس نے فوری طور اُتے پریس ریلیز جاری دی جس وچ کہیا گیا کہ پولیس نے مہلک طاقت دا استعمال کيتا اے تے "اسکور" مظاہرین نوں ہلاک کر دتا اے۔ [۳۰][۳۱] قدیر نے الزام لگایا اے کہ ہجوم وچ ایجنٹ اشتعال انگیز سن ۔ [۳۲] دوسرےآں دا دعویٰ اے کہ مظاہرین نے تشدد شروع کيتا۔ مثال دے طور پر، نیو یارک ٹائمز دے حوالے توں اک ایغور عینی شاہد نے کہیا کہ مظاہرین نے پولیس اُتے پتھراؤ شروع کر دتا۔ حکومت دا سرکاری موقف ایہ سی کہ تشدد نہ صرف مظاہرین دی طرف توں شروع کيتا گیا سی بلکہ بیرون ملک ایغور علیحدگی پسنداں دی طرف توں وی اس دی منصوبہ بندی تے ہم آہنگی کيتی گئی سی۔ مقامی پبلک سیکیورٹی بیورو نے کہیا کہ اسنوں شواہد ملے نيں کہ بوہت سارے اویغور دوسرے شہراں توں فسادات دے لئی اکٹھے ہوئے سن تے انہاں نے فسادات توں دو یا تن دن پہلے ہتھیاراں دی تیاری شروع کر دتی سی۔
وادھا تے پھیلاؤ
[سودھو]پولیس دے نال تصادم دے پرتشدد ہونے دے بعد، فسادیاں نے پتھر سُٹنا، گڈیاں نوں توڑنا، دکاناں وچ توڑ پھوڑ تے ہان شہریاں اُتے حملہ کرنا شروع کر دتا۔ جدوں فساد شروع ہويا تاں اس وچ گھٹ توں گھٹ 1,000 اویغور شامل سن، [۵] تے فسادیاں دی تعداد ودھ کے 3000 تک پہنچ سکدی اے۔ دی ٹائمز دی جین میکارتنی نے پہلے دن دے ہنگامے دی خصوصیت ایہ دسی کہ بنیادی طور اُتے "اویغوراں دے غنڈہ گروہاں دے ذریعے ہان نوں وار کيتا گیا"؛ کئی مہینےآں بعد دتی آسٹریلوی وچ اک رپورٹ نے تجویز کيتا کہ مذہبی طور اُتے اعتدال پسند ایغوراں اُتے وی فسادیاں نے حملہ کيتا ہوئے گا۔ بھانويں فسادیاں دی اکثریت ایغور سی، لیکن فسادات دے دوران تمام ایغور متشدد نئيں سن ۔ ہان تے ایغور شہریاں دے اک دوسرے نوں تشدد توں بچنے تے چھپنے وچ مدد کرنے دے اکاؤنٹس نيں۔ تقریباً 1,000 پولیس اہلکار روانہ کیتے گئے۔ انہاں نے فسادیاں نوں منتشر کرنے دے لئی لاٹھی، گولہ بارود، ٹیزر ، آنسو گیس تے پانی دے ہوز دا استعمال کيتا تے سڑکاں اُتے رکاوٹاں کھڑی کيتياں تے پورے شہر وچ بکتر بند گاڑیاں تعینات کر دتیاں۔ [۲۹]
پریس کانفرنس دے دوران میئر جرلا اسام الدین نے دسیا کہ تقریباً 8:15… شام، کچھ مظاہرین نے لڑائی تے لُٹ مار شروع کر دتی، پہرے نوں الٹ دتا تے منتشر ہونے توں پہلے تن بساں نوں توڑ دتا۔ 8:30 بجے شام ناں، ساؤتھ جیفانگ روڈ تے لونگ کوان اسٹریٹ دے علاقے دے ارد گرد تشدد ودھ گیا، فسادیاں نے پولیس دی گشتی کاراں نوں اگ لگیا دتی تے راہگیراں اُتے حملہ کيتا۔ [۳۳] جلد ہی، 700 توں 800 دے درمیان لوک پیپلز اسکوائر توں Daximen تے Xiaoximen دے علاقے وچ گئے، راستے وچ "لڑائی، توڑ پھوڑ، لُٹ مار، اگ لگانا تے قتل کرنا"۔ 9:30 پر شام، حکومت نوں اطلاعات موصول ہوئیاں کہ تن افراد ہلاک تے 26 زخمی ہوئے، جنہاں وچوں 6 پولیس اہلکار سن ۔ [۳۳] پولیس دی کمک رینمن روڈ، نانمین، توانجی روڈ، یان آن روڈ تے ساؤتھ ژنہويا روڈ دے ہاٹ سپاٹ اُتے بھیجی گئی۔ پولیس نے تقریباً 10 بجے شہر دے اہم سڑکاں تے تجارتی ضلعے دا کنٹرول سنبھال لیا۔ ، لیکن میئر دے مطابق، ہانس اُتے حملہ کيتا گیا تے کاراں الٹ دتیاں گئیاں یا نذر آتش کرنے دے نال، اطراف دی گلیاں تے گلیاں وچ فسادات جاری رہے۔ [۳۳] اس دے بعد پولیس نے چھوٹی ٹیماں تشکیل داں تے اگلے دو دناں تک پورے شہر نوں "سویپ" کيتا۔ [۳۳] سخت کرفیو لگیا دتا گیا۔ حکام نے 9:00 بجے توں "جامع ٹریفک کنٹرول" نافذ کر دتا۔ منگل نوں شام 8:00 بجے تک بدھ نوں ہاں "ہور افراتفری توں بچنے دے لئی"۔
سرکاری خبر رساں ایجنسی، ژنہويا نے رپورٹ کيتا کہ پولیس دا خیال اے کہ مشتعل افراد سنکیانگ دے ہور علاقےآں جداں اکسو تے یلی پریفیکچر وچ ہور بدامنی نوں منظم کرنے دی کوشش کر رہے نيں۔ جنوب مغربی سنکیانگ دے کاشغر وچ وی پرتشدد مظاہرے پھوٹ پئے، جتھے ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے اطلاع دتی کہ بہت ساریاں دکاناں بند کر دتی گئیاں نيں، تے مسجد دے ارد گرد دے علاقے نوں پیپلز لبریشن آرمی دی پلاٹون نے تصادم دے بعد سیل کر دتا اے۔ مقامی اویغوراں نے سیکورٹی فورسز اُتے ضرورت توں زیادہ طاقت دے استعمال دا الزام لگایا- انہاں نے "مظاہرین اُتے حملہ کيتا تے 50 افراد نوں گرفتار کیا"۔ منگل 7 جولائی نوں مسجد دے نیڑے اک ہور جھڑپ دی اطلاع ملی تے اندازے دے مطابق 50 افراد نوں گرفتار کيتا گیا۔ پوسٹ دے مطابق، اتوار دے فسادات دے بعد توں کاشغر ٹیچنگ انسٹی ٹیوٹ وچ 12,000 تک طلباء کیمپس تک محدود سن ۔ انسٹی ٹیوٹ دے بوہت سارے طلباء نے بظاہر اوتھے دے مظاہرےآں دے لئی ارمچی دا سفر کيتا سی۔
جانی و مالی نقصان
[سودھو]فسادات دے پہلے گھنٹےآں دے دوران، سرکاری میڈیا نے صرف تن افراد دے مارے جانے دی اطلاع دی۔ تعداد وچ تیزی توں وادھا ہويا، بھانويں، پہلی رات دے فسادات دے بعد؛ پیر، 6 جولائی نوں دوپہر دے وقت، سنہويا نے اعلان کيتا کہ 129 افراد ہلاک ہو چکے نيں۔ اگلے دناں وچ مختلف سرکاری ذرائع (جنہاں وچ ژنہويا تے پارٹی عہدیداراں سمیت) دی طرف توں رپورٹ کيتی گئی ہلاکتاں دی تعداد وچ بتدریج وادھا ہويا، 18 جولائی نوں آخری سرکاری اپ ڈیٹ دے نال مرنے والےآں دی تعداد 197 ہوگئی، 1,721 زخمی ہوئے۔ عالمی اویغور کانگریس نے دعویٰ کيتا اے کہ مرنے والےآں دی تعداد 600 دے لگ بھگ تھی
ژنہويا نے فوری طور اُتے مرنے والےآں دی نسلی خرابی دا انکشاف نئيں کیا، لیکن دی ٹائمز تے دی ڈیلی ٹیلی گراف دے صحافیاں نے رپورٹ کيتا کہ زیادہ تر متاثرین ہان سن ۔ مثال دے طور پر، 10 جولائی نوں ژنہويا نے کہیا کہ مرنے والےآں وچوں 137 (اس وقت دسے جانے والے کل 184 وچوں) ہان، 46 ایغور تے 1 ہوئی سی۔ فسادیاں وچ وی ہلاکتاں ہوئیاں۔ [۲۹] مثال دے طور پر، سرکاری اکاؤنٹس دے مطابق، شہریاں اُتے حملہ کرنے والے 12 فسادیاں دے اک گروپ نوں پولیس نے گولی مار دی۔ فسادات دے بعد دے مہینےآں وچ ، حکومت نے برقرار رکھیا کہ زیادہ تر ہلاکتاں ہان دی سن [۱۰] تے ہسپتالاں دا کہنا سی کہ زخمیاں وچوں دو تہائی ہان سن، حالانکہ ورلڈ ایغور کانگریس دا دعویٰ اے کہ بوہت سارے اویغور وی مارے گئے سن ۔ اگست 2009 وچ چینی حکومت کیتی طرف توں جاری کردہ سرکاری شمار دے مطابق، 156 شہری متاثرین وچوں 134 ہان، 11 ہوئی، 10 ایغور تے 1 مانچو سن ۔ اویغور وکلاء انہاں اعداد و شمار اُتے سوال اٹھاندے رہندے نيں، ایہ کہندے ہوئے کہ ایغور نسل دی تعداد نوں کم نئيں سمجھیا جاندا۔ اُتے تیسرے فریق دے ذرائع اس گل دی تصدیق کردے نيں کہ زیادہ تر ہلاکتاں ہان چینی سن۔ [۳۴][۳۵] سنہويا نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی اے کہ 627 گاڑیاں تے 633 تعمیرات نوں نقصان پہنچیا اے۔
ارمچی میونسپل حکومت نے ابتدائی طور اُتے اعلان کيتا کہ اوہ 200,000 ¥ معاوضے دے طور اُتے ادا کرے گی، تے ہور 10,000 ¥ 10,000 "جنازے دے اخراجات" دے طور اُتے فساد دی وجہ توں ہونے والی ہر "معصوم موت" دے لئی ادا کرے گی۔ [۳۶] معاوضہ بعد وچ دگنا کرکے ¥420,000 فی موت کردتا گیا۔ میئر جرلا اسام الدین نے اندازہ لگایا کہ معاوضاں اُتے گھٹ توں گھٹ ¥100 لاگت آئے گی۔ دس لکھ.
5 جولائی دے بعد
[سودھو]شہر بدستور کشیدہ رہیا جدوں کہ شہر وچ مدعو صحافیاں نے چینی فوجیاں تے اویغوراں دے درمیان تصادم دے مناظر دیکھے تے انہاں دے خاندان دے افراد دی رہائی دا مطالبہ کيتا جنہاں دا کہنا سی کہ انہاں نوں من منی طور اُتے گرفتار کيتا گیا سی۔ ایغور سوانیاں نے ڈیلی ٹیلی گراف دے رپورٹر نوں دسیا کہ پولیس 6 جولائی دی رات نوں اویغور ضلعے وچ داخل ہوئی، دروازے توڑ کر مرداں تے لڑکےآں نوں انہاں دے بستراں توں کڈیا، تے 100 مشتبہ افراد نوں پھڑ لیا۔ 7 جولائی تک، حکام نے اطلاع دتی کہ 1,434 مشتبہ فسادیاں نوں گرفتار کيتا جا چکيا اے۔ 7 جولائی نوں 200 توں 300 اویغور سوانیاں دا اک گروپ اس دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی اکٹھا ہويا جس دے بارے وچ انہاں دا کہنا سی کہ ایغور مرداں دی "اَنھّا دھند" حراست سی۔ احتجاج دے نتیجے وچ پولیس فورسز دے نال اک کشیدہ لیکن غیر متشدد تصادم ہويا۔ قدیر نے دعویٰ کيتا کہ "تقریباً 10,000 لوک" راتوں رات لاپتہ ہو گئے سن ۔ ہیومن رائٹس واچ (HRW) نے بعد وچ اویغور مرداں دے 43 کیساں نوں دستاویزی شکل دتی جو 6-7 جولائی، نوں راتوں رات اویغور محلےآں دی وڈے پیمانے اُتے جھاڑو وچ چینی سیکورٹی فورسز دے ہتھوں چھیننے دے بعد لاپتہ ہو گئے سن تے کہیا کہ ایہ امکان سی کہ " صرف آئس برگ دا سرہ"؛ [۳۷] HRW دا الزام اے کہ نوجوان جنہاں دی عمر زیادہ تر 20 سال سی، نوں غیر قانونی طور اُتے گرفتار کيتا گیا سی تے 20 اکتوبر 2009 توں انہاں نوں دیکھیا یا سنیا نئيں گیا سی۔
7 جولائی ناں، ارمچی وچ نسلی ہان دی طرف توں وڈے پیمانے اُتے مسلح مظاہرے ہوئے۔ ہان مظاہرین دی تعداد دے بارے وچ متضاد تخمینے مغربی میڈیا نے رپورٹ کیتے تے "سیکڑاں" [۳۸] توں لے کے 10,000 تک مختلف سن ۔ [۳۹] ٹائمز نے رپورٹ کيتا کہ اویغور تے ہانس دے درمیان اکثر چھوٹی چھوٹی لڑائیاں ہُندی رہندیاں نيں تے ہان شہریاں دے گروپاں نے "اویغور ہجوم" توں بدلہ لینے دے لئی منظم کيتا سی۔ [۳۹] پولیس نے مظاہرے نوں منتشر کرنے دی کوشش وچ آنسو گیس تے روڈ بلاکس دا استعمال کیا، تے لاؤڈ اسپیکر اُتے ہان شہریاں توں کہیا کہ اوہ "پرسکون ہو جاواں" تے "پولیس نوں اپنا کم کرنے داں"۔ [۳۹] لی ژی، ارمچی دے پارٹی سربراہ ، پولیس دی گڈی دی چھت اُتے اک میگا فون دے نال کھڑے ہو کے بھیڑ توں گھر جانے دی اپیل کر رہے سن ۔
وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں نوں 8 جولائی تک ختم کر دتا گیا سی، حالانکہ چھٹپٹ تشدد دی اطلاع ملی سی۔ فسادات دے بعد دے دناں وچ ، "ہزاراں" لوکاں نے شہر چھڈنے دی کوشش کيتی، تے بس ٹکٹاں دی قیمت پنج گنیاتک ودھ گئی۔
10 جولائی ناں، شہر دے حکام نے ارمچی دیاں مسیتاں نوں "عوامی تحفظ دے لئی" بند کر دتا، ایہ کہندے ہوئے کہ وڈے اجتماعات دا ہونا بہت خطرناک اے تے ایہ کہ جمعہ ، روايتی نماز جمعہ دا انعقاد تناؤ نوں فیر توں ودھیا سکدا اے۔ پر، ایغوراں دا اک وڈا ہجوم نماز دے لئی جمع ہويا، پر، تے پولیس نے "واقعہ" توں بچنے دے لئی دو مسیتاں نوں کھولنے دا فیصلہ کيتا۔ [۴۰] سفید مسجد وچ نماز دے بعد، کئی سو لوکاں نے فسادات دے بعد حراست وچ لئی گئے لوکاں اُتے مظاہرہ کیا، [۴۱] لیکن فسادات دی پولیس نے انہاں نوں منتشر کر دتا، پنج یا چھ افراد نوں گرفتار کر ليا۔
اگست دے اوائل وچ 300 توں زیادہ افراد نوں گرفتار کرنے دی اطلاع اے۔ بی بی سی دے مطابق فسادات دے سلسلے وچ گرفتار ہونے والےآں دی کل تعداد 1500 توں زیادہ سی۔ فنانشل ٹائمز نے اندازہ لگایا کہ ایہ تعداد زیادہ اے، اک اندرونی دا حوالہ دیندے ہوئے کہ جولائی دے وسط تک تقریباً 4,000 گرفتاریاں ہو چکیاں سن، تے ایہ کہ ارمچی دی جیلاں اِنّی بھری ہوئیاں سن کہ نويں گرفتار کیتے گئے لوکاں نوں پیپلز لبریشن آرمی دے گودام وچ رکھیا جا رہیا سی۔ ایغور امریکن ایسوسی ایشن دے مطابق، فسادات دے بعد کئی ہور ایغور صحافیاں تے بلاگرز نوں وی حراست وچ لیا گیا سی۔ انہاں وچوں اک صحافی غیرت نیاز نوں بعد وچ غیر ملکی میڈیا توں گل کرنے اُتے 15 سال قید دی سزا سنائی گئی۔ [۴۲] انتہائی اہم کیس وچ ، چین دی منزو یونیورسٹی وچ نسلی ایغور ماہر معاشیات الہام توہندی نوں سنکیانگ حکومت اُتے اپنی تنقیداں اُتے فسادات دے دو دن بعد گرفتار کيتا گیا۔ [۴۳]
رد عمل تے ردعمل
[سودھو]گھریلو ردعمل
[سودھو]مواصلات بلیک آؤٹ
[سودھو]فسادات دے دوران تے بعد وچ موبائل فون سروس تے انٹرنیٹ تک رسائی محدود سی۔ چائنا موبائل فون سروس "واقعے نوں ہور پھیلنے توں روکنے دے لئی" کٹ دتی گئی۔ سنکیانگ بھر وچ آؤٹ باؤنڈ بین الاقوامی کالاں بلاک کر دتی گئی سن، تے خطے وچ انٹرنیٹ کنکشن بند کر دتے گئے سن یا غیر مقامی ویب سائٹس نوں بلاک کر دتا گیا سی۔ 9 جولائی نوں ارمچی دے Hoi Tak ہوٹل توں رپورٹ کردے ہوئے، الجزیرہ نے اطلاع دتی کہ غیر ملکی صحافیاں دا ہوٹل شہر وچ واحد جگہ اے جتھے انٹرنیٹ تک رسائی اے، حالانکہ صحافی ٹیکسٹ میسجز یا بین الاقوامی فون کالز نئيں کر سکدا سی۔ [۴۴] مقامی سائٹس تے گوگل اُتے بہت ساریاں غیر مجاز پوسٹنگ نوں سینسر دے ذریعے ہٹا دتا گیا سی۔ مظاہرےآں تے ہنگامےآں دی تصاویر تے ویڈیو فوٹیج، پر، جلد ہی ٹویٹر، یوٹیوب تے فلکر اُتے پوسٹ کیتے گئے پائے گئے۔ سنکیانگ وچ مقیم بہت ساریاں ویب سائٹس دنیا بھر وچ ناقابل رسائی ہو گئياں، تے ارمچی دے اندر انٹرنیٹ تک رسائی فسادات دے بعد تقریباً اک سال تک محدود رہی۔ اسنوں 14 مئی 2010 تک بحال نئيں کيتا گیا تھا
حکومت
[سودھو]چین دے سرکاری کنٹرول والے ٹیلی ویژن نے کاراں دی توڑ پھوڑ تے لوکاں نوں مارے جانے دی گرافک فوٹیج نشر دی اے۔ عہدیداراں نے پارٹی لائن دا اعادہ کیا: XUAR دے چیئرمین نور بیکری نے صورت حال تے شاؤگوان واقعے اُتے اک طویل خطاب کیا، تے دعویٰ کيتا کہ گوانگ ڈونگ تے سنکیانگ دونے دی حکومت نے کارکناں دی ہلاکتاں دے نال مناسب طریقے توں تے احترام دے نال نمٹا اے۔ بیکری نے فسادات نوں "پہلے توں طے شدہ تے منصوبہ بند" قرار دیندے ہوئے ہور مذمت کيتی۔ سنکیانگ ریجنل پیپلز کانگریس دی اسٹینڈنگ کمیٹی دے چیئرمین ایلیگن امیباخی نے 5 جولائی دے فسادات نوں "انتہا پسندی، علیحدگی پسندی تے دہشت گردی" دا ذمہ دار ٹھہرایا۔
چینی میڈیا نے فسادات نوں وڈے پیمانے اُتے کور کيتا۔ فوجیاں دے ہنگامہ آرائی نوں روکنے دے چند گھینٹے بعد، ریاست نے غیر ملکی صحافیاں نوں ارمچی دے سرکاری حقائق دی تلاش دے دورے اُتے مدعو کيتا۔ 100 توں زیادہ میڈیا تنظیماں دے صحافیاں نوں ڈاون ٹاون Hoi Tak ہوٹل وچ لے جایا گیا، 30 انٹرنیٹ کنیکشنز دا اشتراک۔ [۴۵] صحافیاں نوں پریشانی دیاں تھانواں تے ہسپتالاں تک بے مثال رسائی دتی گئی۔ فنانشل ٹائمز نے اس ہینڈلنگ نوں 2008 وچ تبت دی بدامنی دے "عوامی تعلقات دی تباہی" دے مقابلے وچ اک بہتری قرار [۴۶] ۔
فسادات دے فوراً بعد کشیدگی نوں کم کرنے دی کوشش وچ ، ریاستی میڈیا نے پورے سنکیانگ وچ نسلی ہم آہنگی نوں سراہندے ہوئے وڈے پیمانے اُتے تشہیری مہم شروع کيتی۔ مقامی ٹیلی ویژن دے پروگراماں نے اویغور تے ہان گلوکاراں نوں "ہم سب اک ہی خاندان دا حصہ نيں" دے کورس وچ متحد کيتا۔ فسادات دے دوران "بہادری توں کم کرنے والے" اویغوراں دی پروفائلنگ کيتی گئی۔ اُچی آواز وچ ٹرک گلیاں وچ نعرے لگاندے رہے۔ اک مشترکہ نعرہ دہشت گردی، علیحدگی پسندی تے انتہا پسندی دی " تن قوتاں " دے خلاف خبردار کيتا گیا۔
چینی صدر تے کمیونسٹ پارٹی دے جنرل سکریٹری ہوجن تاؤ نے اٹلی وچ G8 سربراہی اجلاس وچ اپنی شرکت نوں کم کر دتا، پولٹ بیورو دا ہنگامی اجلاس بلايا، تے قائمہ کمیٹی دے رکن ژو یونگ کانگ نوں سنکیانگ روانہ کيتا تاکہ "رہنمائی[e] سنکیانگ وچ استحکام دے تحفظ دا کم"۔ ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے اک سرکاری ذریعے دی اطلاع دتی اے کہ بیجنگ اکتوبر وچ ملک دی آئندہ 60واں سالگرہ دی تقریبات دے انتظامات اُتے پڑنے والے اثرات دا از سر نو جائزہ لے گا۔ گوانگ ڈونگ دی سی پی سی دی صوبائی کمیٹی دے سیکرٹری، وانگ یانگ نے نوٹ کيتا کہ نسلی اقلیتاں دے لئی حکومتی پالیسیاں نوں "یقینی طور اُتے ایڈجسٹمنٹ دی ضرورت اے "، ورنہ "کچھ مسائل ہون گے۔" اک سیکورٹی منصوبہ ساز نے کہیا کہ حکام نے اکتوبر وچ 60 واں سالگرہ دی تقریبات توں پہلے مسلح پولیس دی موجودگی دی تعداد 130,000 تک ودھانے دے لئی دوسرے اسٹیشناں توں ہور نفری بھیجنے دا منصوبہ بنایا۔
فسادات دے بعد، چینی حکومت نے انہاں اقوام اُتے سفارتی دباؤ ڈالیا جتھے قدیر دا دورہ کرنا سی۔ جولائی دے آخر وچ ، ہندوستان نے "بیجنگ دے مشورے پر" قدیر نوں ویزا دینے توں انکار کر دتا، تے بیجنگ نے قدیر دے جاپان دے سفر اُتے احتجاج کردے ہوئے جاپانی سفیر نوں طلب کيتا۔ [۴۷] جدوں قدیر نے اگست وچ اپنی زندگی دے بارے وچ اک فلم دی تشہیر دے لئی آسٹریلیا دا دورہ کيتا تاں چین نے باضابطہ طور اُتے آسٹریلوی حکومت توں شکایت کیتی تے فلم نوں واپس لینے دا کہیا۔
انٹرنیٹ دا جواب
[سودھو]چینی بلاگ اسپیئر اُتے فسادات دا ردعمل سرکاری ردعمل توں واضح طور اُتے زیادہ مختلف سی۔ بلاکس تے سنسر شپ دے باوجود، انٹرنیٹ اُتے نظر رکھنے والےآں نے نیٹیزنز دی جانب توں واقعے دی وجوہات اُتے اپنے خیالات شائع کرنے یا تشدد دے بارے وچ اپنا غصہ نکالنے دی مسلسل کوششاں دی نگرانی کيتی۔ جدوں کہ کچھ بلاگرز حکومت دے حامی سن، دوسرے اس واقعے دی وجہ توں زیادہ عکاس سن ۔ متعدد فورمز تے نیوز سائٹس پر، سرکاری کارکناں نے فسادات دے بارے وچ تبصرےآں نوں فوری طور اُتے ہٹا دتا۔ [۴۸] عام موضوعات ذمہ داراں نوں سزا دینے دے مطالبات سن ۔ کچھ خطوط نے وانگ ژین دے ناں نوں جنم دتا، جس دا ہانس تے ہور اقلیتاں احترام کردیاں نيں، تے 1949 وچ سنکیانگ اُتے کمیونسٹ قبضے دے بعد بوہت سارے اویغوراں دی طرف توں جبر دا خدشہ [۴۸] ۔
بین الاقوامی رد عمل
[سودھو]بین الحکومتی تنظیماں۔
[سودھو]
- اقوام متحدہ : سیکرٹری جنرل بان دی مون نے تمام فریقین توں تحمل دا مظاہرہ کرنے دی اپیل کی، تے چین توں مطالبہ کيتا کہ اوہ شہری آبادی دے تحفظ دے لئی اقدامات کرے تے نال ہی شہریاں دی آزادیاں دا احترام کرے، بشمول آزادی اظہار، اسمبلی تے معلومات کا۔ انسانی حقوق دی سربراہ نوی پلے نے کہیا کہ اوہ زیادہ ہلاکتاں اُتے "خوف زدہ" نيں، ایہ نوٹ کردے ہوئے کہ "ہنگامےآں دے اک دن توں وی کم عرصے وچ ہلاک تے زخمی ہونے والے لوکاں دی ایہ غیر معمولی تعداد اے۔" انہاں نے ایہ وی کہیا کہ چین نوں نظربندےآں دے نال اس طرح انسانی سلوک کرنا چاہیے جو بین الاقوامی اصولاں دی پاسداری کرے۔
- شنگھائی کوآپریشن آرگنائزیشن نے کہیا کہ اس نے فسادات وچ ہلاک ہونے والے بے گناہ افراد دے لواحقین دے نال ہمدردی دا اظہار کيتا اے۔ اس وچ کہیا گیا اے کہ اس دے رکن ملکاں سنکیانگ نوں عوامی جمہوریہ چین دا اک ناقابل تنسیخ حصہ سمجھدے نيں تے سمجھدے نيں کہ سنکیانگ دی صورتحال خالصتاً چین دا اندرونی معاملہ اے۔ روسی وزیر خارجہ سرگئی لاوروف نے "علیحدگی پسند نعراں دا استعمال کرنے تے نسلی عدم برداشت نوں ہويا دینے اُتے فسادیاں دی مذمت کيتی ۔ دونے پڑوسی ملکاں قازقستان [۴۹] تے کرغزستان دے حکام نے کہیا کہ انہاں نوں "مہاجرین دی آمد" تے سرحدی کنٹرول سخت کرنے دے لئی تیار کيتا گیا اے۔ قازق حکومت کیتی حمایت دے باوجود، 5,000 توں زیادہ اویغوراں نے 19 جولائی نوں سابق راجگڑھ الماندی وچ چینی پولیس دی طرف توں فسادیاں دے خلاف مہلک طاقت دے استعمال دے خلاف احتجاج کيتا۔
- اسلامی کانفرنس دی تنظیم : نے "طاقت دے غیر متناسب استعمال" دی مذمت کيتی، بیجنگ توں مطالبہ کيتا کہ "ذمہ داراں نوں جلد انصاف دے کٹہرے وچ لائے" تے چین اُتے زور دتا کہ اوہ اس گل دا جائزہ لے کے بدامنی دا حل تلاش کرے کہ ایہ کیوں پھوٹ پيا۔
- یورپی یونین : رہنماواں نے تشویش دا اظہار کیا، تے چینی حکومت اُتے زور دتا کہ اوہ احتجاج توں نمٹنے وچ تحمل دا مظاہرہ کرے: جرمن چانسلر انگیلا میرکل نے اقلیتاں دے حقوق دے احترام اُتے زور دتا۔ اطالوی صدر جیورجیو ناپولیتانو نے ہوجن تاؤ دے نال اک پریس کانفرنس وچ انسانی حقوق نوں اٹھایا، تے کہیا کہ "چین وچ جو اقتصادی تے سماجی ترقی ہو رہی اے، اوہ انسانی حقوق دے حوالے توں نويں مطالبات پیش کردی اے۔"
ملک
[سودھو]ترکی، جس وچ اویغور اقلیت اے تے اک اکثریتی ترک قوم اے، نے سرکاری طور اُتے "گہرے دکھ" دا اظہار کيتا تے چینی حکام اُتے زور دتا کہ اوہ مجرماں نوں انصاف دے کٹہرے وچ لائے۔ اس دے وزیر اعظم، رجب طیب ایردوان نے کہیا کہ ایہ واقعہ "نسل کشی" جداں سی، جدوں کہ وزیر تجارت تے صنعت نہات ایرگون نے چینی سامان دے بائیکاٹ دا ناکام مطالبہ کيتا۔ [۵۰] ایغوراں دے خلاف تشدد نے بوہت سارے ترک لوکاں نوں عوامی جمہوریہ چین دے خلاف مظاہرےآں دے لئی جمع ہونے اُتے اکسایا، جنہاں وچ زیادہ تر ترکی دے مختلف شہراں وچ چینی سفارت خاناں تے قونصل خاناں نوں نشانہ بنایا گیا۔ ترکی دے اس مؤقف نے چینی میڈیا دی طرف توں اک اہم شور مچایا۔ قدیر نے دعویٰ کيتا کہ ترکی نوں اویغوراں دے نال مداخلت کرنے توں روکیا گیا اے کیونجے اوہ تسلیم کردا اے کہ اس دے اپنے کرد مسئلے وچ چین جوابی کارروائی وچ مداخلت کر سکدا اے۔ [۵۱]
عرب ملکاں نے سیاسی طور اُتے او آئی سی وچ چین دی حمایت کی، خاص طور اُتے سعودی عرب تے مصر نے اویغوراں اُتے اسلامی تعاون تنظیم دی طرف توں کسی وی ممکنہ چین مخالف تحریک نوں ناکام بنانے وچ چین دی مدد کيتی، مصر اپنے اندرونی فرقہ وارانہ مسائل نوں دیکھدا سی جداں چین تے سوڈان وی بیرونی مداخلت توں پریشان سی۔ اپنے اندرونی مسائل وچ وی، جدوں کہ انڈونیشیا نوں اپنے ہی اندرونی اسلام پسنداں توں نمٹنا پيا تے اس گل اُتے زور دتا کہ سنکیانگ وچ کوئی مذہبی تنازعہ نئيں سی بلکہ نسلی بنیاداں اُتے انتشار پھیلایا گیا تاکہ حالات نوں پرسکون کيتا جا سکے۔ [۵۲] پاکستان، سعودی عرب تے مصر نے او آئی سی وچ سنکیانگ دی صورتحال اُتے بیان ختم کرنے وچ چین دی مدد کيتی۔ [۵۳] اس صورتحال اُتے عرب لیگ، سعودی عرب تے ایران دی طرف توں کوئی عوامی ردعمل سامنے نئيں آیا تے چین نے اسلامی دنیا وچ اپنے اثر و رسوخ دی وجہ توں ایران تے سعودی عرب دے نال مضبوط تعلقات استوار کیتے نيں۔ [۵۴]
افغانستان، کمبوڈیا تے ویتنام نے کہیا کہ انہاں نوں یقین اے کہ چینی حکومت "مناسب اقدامات" کر رہی اے، انہاں دے بیانات "چین دی علاقائی سالمیت تے خودمختاری" دی حمایت کردے نيں۔ [۵۵] مائیکرونیشیا دے نائب صدر علیک علیک نے فسادات نوں "دہشت گردی دی کارروائی" قرار دیندے ہوئے اس دی مذمت کيتی۔
ایران نے کہیا کہ اس نے ترکی تے او آئی سی دے تحفظات دا اظہار کيتا تے چینی حکومت توں سنکیانگ وچ مسلم آبادی دے حقوق دا احترام کرنے دی اپیل کيتی۔
جاپانی حکومت تشویش دے نال صورتحال دی نگرانی کر رہی سی۔ سنگاپور نے تحمل تے گل گل اُتے زور دتا۔ جدوں کہ تائیوان وچ آر او سی حکومت نے تشدد اُتے اکسانے والے تمام افراد دی سخت مذمت کيتی۔ وزیر اعظم Liu Chiao-shiuan نے وی تحمل دی تاکید دی تے امید ظاہر کیتی کہ چینی حکام "نتیجہ توں نمٹنے وچ ممکنہ حد تک نرمی تے رواداری" دا مظاہرہ کرن گے تے نسلی اقلیتاں دے حقوق دا احترام کرن گے۔ تائیوان نے ستمبر وچ قدیر نوں ویزا دینے توں انکار کر دتا۔ 2009، ایہ الزام لگایا کہ اس دے مشرقی ترکستان اسلامک موومنٹ توں روابط نيں، جسنوں اقوام متحدہ تے امریکا نے دہشت گرد تنظیم قرار دتا اے۔
سوئٹزرلینڈ نے تحمل دا مظاہرہ کيتا تے متاثرین دے اہل خانہ توں تعزیت دا اظہار کيتا تے چین اُتے زور دتا کہ اوہ آزادی اظہار تے پریس دا احترام کرے۔ آسٹریلیا دے وزیر اعظم کیون رڈ نے "اس مشکل دا پرامن حل" دے لئی تحمل توں کم لینے اُتے زور دتا۔ سربیا نے کہیا کہ اوہ علیحدگی پسندی دی مخالفت کردا اے تے "تمام تنازعات دے پرامن طریقے توں حل" دی حمایت کردا اے۔ بیلاروس نے خطے وچ جانی و مالی نقصان اُتے افسوس دا اظہار کيتا تے امید ظاہر کیتی کہ صورتحال جلد معمول اُتے آجائے گی۔ [۵۶]
ہالینڈ تے ناروے وچ تشدد ہويا: نیدرلینڈ وچ چینی سفارت خانے اُتے ایغور کارکناں نے حملہ کيتا جنہاں نے اِٹاں توں کھڑکیاں توڑ داں، چینی پرچم نوں وی جلا دتا گیا۔ اوتھے 142 گرفتاریاں ہوئیاں، تے چین نے سفارت خانہ نوں دن دے لئی بند کر دتا۔ تقریباً 100 اویغوراں نے ناروے دے راجگڑھ وچ چینی سفارت خانے دے باہر احتجاج کيتا۔ گیارہ نوں حراست وچ لیا گیا، تے بعد وچ بغیر کسی الزام دے رہیا کر دتا گیا۔ انڈونیشیا دے اسلام پسند گروپاں دے اتحاد دے مظاہرین نے جکارتہ وچ چینی سفارت خانے دے محافظاں اُتے حملہ کيتا تے چین دے خلاف جہاد دا مطالبہ کيتا۔ پاکستان نے کہیا کہ چین پاکستان تعلقات نوں نقصان پہنچانے دے لئی کچھ "عناصر" موجود نيں جو دونے ملکاں دے مفادات نوں نقصان یا غیر مستحکم نئيں کرن گے۔ سری لنکا نے زور دے کے کہیا کہ ایہ واقعہ چین دا اندرونی معاملہ اے تے اسنوں یقین اے کہ چینی حکام دی کوششاں توں حالات معمول اُتے آئیاں گے۔ [۵۷]
کینیڈا دے وزیر خارجہ لارنس کینن نے شکایات نوں دور کرنے تے صورتحال نوں ہور بگڑنے توں روکنے دے لئی "گل گل تے خیر سگالی" اُتے زور دتا۔ اوباما انتظامیہ دے ترجمان نے کہیا کہ امریکا سنکیانگ وچ جانی نقصان اُتے افسوس دا اظہار کردا اے، اس اُتے گہری تشویش اے تے تمام فریقاں توں تحمل توں کم لینے دا مطالبہ کيتا اے۔ امریکی محکمہ خارجہ دے ترجمان ایان کیلی نے کہیا کہ "یہ ضروری اے کہ چینی حکام امن بحال کرنے تے ہور تشدد نوں روکنے دے لئی کم کرن۔" امریکی کمیشن برائے بین الاقوامی مذہبی آزادی نے چین وچ جبر اُتے "شدید تشویش" دا اظہار کيتا تے چین دے خلاف فسادات تے ہدف بنا کے پابندیاں دی آزادانہ تحقیقات دا مطالبہ کيتا۔
غیر سرکاری تنظیماں۔
[سودھو]
- ایمنسٹی انٹرنیشنل : نے واقعے دی "غیر جانبدارانہ تے آزاد" تحقیقات دا مطالبہ کیا، ہور کہیا کہ "پرامن طریقے توں اپنے خیالات دا اظہار کرنے تے اظہار رائے، انجمن تے اسمبلی دی آزادی دا استعمال" کرنے اُتے حراست وچ لئی گئے افراد نوں رہیا کيتا جانا چاہیے تے دوسرےآں نوں منصفانہ ٹرائل نوں یقینی بنایا جانا چاہیے۔
- ہیومن رائٹس واچ : چین اُتے زور دتا کہ اوہ تحمل دا مظاہرہ کرے تے واقعات دی آزادانہ انکوائری دی اجازت دے، جس وچ خطے وچ پالیسیاں دے بارے وچ اویغوراں دے خدشےآں نوں دور کرنا شامل اے۔ اس نے ایہ وی کہیا کہ چین نوں احتجاج دا جواب دیندے وقت بین الاقوامی اصولاں دا احترام کرنا چاہیے تے صرف متناسب طاقت دا استعمال کرنا چاہیے۔
- اسلامک مغرب وچ القاعدہ (AQIM) : لندن وچ قائم خطرے دے تجزیہ کرنے والی فرم سٹرلنگ اسینٹ دے مطابق، الجزائر وچ مقیم AQIM نے شمالی افریقہ وچ چینی کارکناں اُتے حملہ کرنے دی کال جاری کيتی۔
میڈیا کوریج
[سودھو]بی بی سی ورلڈ سروس دے چائنا ایڈیٹر چن شیرونگ نے شنہويا دے ذریعہ میڈیا مینجمنٹ وچ بہتری اُتے تبصرہ کیا: "زیادہ قابل اعتبار ہونے دے لئی، اس نے دو ہفتے نئيں بلکہ ایونٹ دے چند گھینٹے بعد ویڈیو فوٹیج جاری کيتی۔" ڈیلی ٹیلی گراف دے پیٹر فوسٹر نے مشاہدہ کيتا کہ "دیرینہ چین دے مبصرین اس رفتار توں حیران رہ گئے نيں جس رفتار توں بیجنگ نے اس تقریب دے نیوز ایجنڈے اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی اے،" تے اسنوں اپنے اس یقین توں منسوب کيتا کہ "چین دے پاس کوئی عظیم چیز نئيں اے۔ چھپانے دا سودا"۔ کیلیفورنیا یونیورسٹی، برکلے دے اک ماہر تعلیم نے اتفاق کيتا کہ چینی حکام زیادہ نفیس ہو گئے نيں۔ نیویارک ٹائمز تے اے ایف پی نے تسلیم کيتا کہ چینیاں نے دنیا بھر وچ ہونے والے سیاسی مظاہرےآں توں سکھیا سبق، جداں کہ جارجیا تے یوکرین وچ ناں نہاد رنگین انقلابات، تے 2009 دے ایرانی انتخابی مظاہرےآں توں، تے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ چینی ماہرین نے اس گل دا مطالعہ کيتا سی کہ جدید الیکٹرانک مواصلات کِداں " مظاہرین نوں منظم کرنے تے بیرونی دنیا تک پہنچنے وچ مدد کيتی، تے انہاں طریقےآں دے لئی جنہاں توں حکومتاں انہاں دا مقابلہ کرنے دی کوشش کردیاں سن۔" [۵۸]
لیکن جیمسٹاؤن فاؤنڈیشن دے ساتھی ولی لام نے شک دے نال کہیا کہ حکام "صرف ردعمل دی جانچ کر رہے نيں"۔ اس دا خیال سی کہ جے اس کھلے پن دا نتیجہ خراب رہیا تاں اوہ "بریک لگیا دین گے" جداں کہ انہاں نے 2008 دے سیچوان دے زلزلے دے بعد کيتا سی۔ غیر ملکی صحافیاں نوں پولیس دی طرف توں حراست وچ لینے دے ایداں دے واقعات وی سامنے آئے نيں، جنہاں نوں جلد ہی چھڈ دتا جائے گا۔ 10 جولائی ناں، حکام نے غیر ملکی میڈیا نوں "اپنی حفاظت دے لئی" کاشغر توں باہر جانے دا حکم دتا۔ ژنہويا دے اک اعلیٰ عہدیدار، زیا لن نے بعد وچ انکشاف کيتا کہ فسادات دے دوران تے اس دے بعد دونے طرف توں ہونے والے تشدد نوں کم کيتا گیا سی یا سرکاری نیوز چینلز وچ مکمل طور اُتے غیر رپورٹ کيتا گیا سی، اس خوف توں کہ نسلی تشدد ارمکی توں اگے پھیل جائے گا۔
پیپلز ڈیلی آپشن ایڈ نے بعض مغربی میڈیا ادارےآں نوں انہاں دے "دوہرے معیار، جانبدارانہ کوریج تے تبصرےآں" دے لئی سرزنش کيتی۔ اس وچ کہیا گیا اے کہ چین اپنی کھلے پن تے شفاف رویے دے لئی بعض غیر ملکی سیاسی شخصیتاں یا میڈیا آؤٹ لیٹس توں منصفانہ "ادائیگی" حاصل کرنے وچ ناکام رہیا۔ مصنف نے کہیا کہ "میڈیا آؤٹ لیٹس دی کافی تعداد نے ہن وی جان بجھ کر یا نادانستہ طور اُتے فسادیاں دی پرتشدد کارروائیاں نوں کم کیا، تے ناں نہاد نسلی تنازعہ اُتے توجہ مرکوز کرنے دی کوشش کيتی۔" پر، ایجنسی فرانس پریس توں ڈی آرسی ڈوران نے غیر ملکی میڈیا دے لئی بڑھدے ہوئے کھلے پن دا خیر مقدم کیا، لیکن چینی میڈیا دے لئی انہاں دی رپورٹنگ دے برعکس، جس نے حکومتی لائن دی نیڑے توں پیروی کردے ہوئے بنیادی طور اُتے زخمی ہانس اُتے توجہ مرکوز دی جدوں کہ "اویغور کہانی" یا اس دے پِچھے وجوہات نوں نظر انداز کيتا۔ واقعہ
فسادات دی بہت ساریاں ابتدائی رپورٹس، جو کہ رائٹرز توں شروع ہُندیاں نيں، نے پچھلے دن دے فسادات نوں ظاہر کرنے دے لئی اک تصویر دا استعمال کيتا۔ ایہ تصویر، جس وچ وڈی تعداد وچ پیپلز آرمڈ پولیس چوکاں نوں دکھایا گیا اے، 2009 دے شیشو فسادات دی اک تصویر سی تے اصل وچ 26 جون نوں سدرن میٹروپولیس ویکلی نے شائع کيتی سی۔ ايسے تصویر نوں دوسری ایجنسیاں نے غلطی توں استعمال کيتا سی۔ ایہ ڈیلی ٹیلی گراف دی ویب سائٹ اُتے سی، لیکن اک دن بعد اسنوں ہٹا دتا گیا۔ [۵۹] 7 جولائی نوں الجزیرہ دے نال اک انٹرویو وچ ، WUC رہنما ربیعہ قدیر نے ايسے شیشو تصویر دا استعمال ارمچی وچ اویغوراں دے دفاع دے لئی کيتا۔ عالمی ایغور کانگریس دے نمائندے نے بعد وچ معذرت کردے ہوئے کہیا کہ تصویر نوں سیکڑاں وچوں تصویر دے معیار دی وجہ توں منتخب کيتا گیا سی۔ [۶۰]
3 اگست ناں، ژنہويا نے رپورٹ کيتا کہ ربیعہ قدیر دے دو بچےآں نے خطوط لکھے نيں جس وچ اس اُتے فسادات کرانے دا الزام لگایا گیا اے۔ جرمنی وچ مقیم WUC دے ترجمان نے خطوط نوں جعلی قرار دے کے مسترد کر دتا۔ ہیومن رائٹس واچ دے اک محقق نے ریمارکس دتے کہ انہاں دا انداز چینی حکام نے سنکیانگ وچ فسادات تے اس دے بعد ہونے والے فسادات نوں جس طرح توں بیان کيتا اے اس دے "مشتبہ طور اُتے قریب" سی۔ انہاں نے ہور کہیا کہ "یہ انتہائی بے قاعدگی اے کہ [اس دے بچےآں] نوں وسیع پیمانے اُتے بازی دے لئی حکومتی ترجمان دے پلیٹ فارم اُتے رکھیا جائے۔"
بعد تے طویل مدتی اثرات
[سودھو]گرفتاریاں تے مقدمات
[سودھو]اگست دے اوائل وچ ، ارمکی حکومت نے اعلان کيتا کہ فسادات دے سلسلے وچ 83 افراد نوں "سرکاری طور پر" گرفتار کيتا گیا اے۔ چائنا ڈیلی نے اگست دے آخر وچ رپورٹ کيتا کہ 200 توں ودھ افراد اُتے فرد جرم عائد کيتی جا رہی اے تے اگست دے آخر تک ٹرائل شروع ہو جاواں گے۔ بھانويں صوبائی تے پارٹی دے اک مقامی عہدیدار دونے نے اس دی تردید کی، سنکیانگ دے حکام نے بعد وچ اعلان کيتا کہ 196 مشتبہ افراد دے وارنٹ گرفتاری جاری کیتے گئے نيں، جنہاں وچوں 51 دے خلاف پہلے ہی مقدمہ چلایا جا چکيا اے۔ چائنہ ڈیلی نے کہیا کہ پولیس نے ایہ وی درخواست کيتی کہ پرکیوریٹیٹ ہور 239 افراد دی گرفتاری تے ہور 825 افراد نوں حراست وچ لینے دی منظوری دے۔ دسمبر دے اوائل وچ 94 "مفرور" گرفتار کیتے گئے۔
ریاست نے سب توں پہلے ستمبر دے آخر وچ حراست وچ لئی گئے افراد دے خلاف مجرمانہ الزامات دا اعلان کیا، جدوں اس نے 21 افراد اُتے "قتل، آتش زنی، ڈکيتی، تے املاک نوں نقصان پہنچانے" دے الزامات لگائے۔ 14,000 سیکورٹی اہلکار 11 اکتوبر توں ارمچی وچ تعینات کیتے گئے سن، تے اگلے دن سنکیانگ دی اک عدالت نے فسادات وچ انہاں دے کردار دے لئی چھ افراد نوں موت، تے اک نوں عمر قید دی سزا سنائی، ۔ تمام چھ افراد اویغور سن، تے فسادات دے دوران قتل، آتش زنی تے ڈکيتی دے مجرم پائے گئے سن ۔ غیر ملکی میڈیا نے کہیا کہ انہاں جملےآں دا مقصد ہان اکثریت دے غصے نوں کم کرنا اے۔ WUC نے فیصلے نوں "سیاسی" قرار دیندے ہوئے اس دی مذمت کيتی تے کہیا کہ انصاف ہُندا ہويا دیکھنے دی کوئی خواہش نئيں اے۔ [۶۱] ہیومن رائٹس واچ نے کہیا کہ جولائی دے مظاہرےآں توں متعلق 21 مدعا علیہان دے ٹرائل وچ "مناسب عمل دی سنگین خلاف ورزیاں" ہوئیاں۔ اس وچ کہیا گیا اے کہ ٹرائلز "منصفانہ عمل تے منصفانہ ٹرائلز دے گھٹ توں گھٹ بین الاقوامی معیار اُتے پورا نئيں اتردے نيں" - خاص طور پر، اس وچ کہیا گیا اے کہ ٹرائل اک ہی دن وچ پیشگی عوامی اطلاع دے بغیر کیتے گئے، ایہ کہ مدعا علیہان دے وکلاء دے انتخاب اُتے پابندی سی، تے ایہ کہ پارٹی نے ججاں نوں ہدایات دتیاں سن کہ مقدمات کِداں نمٹائے جاواں۔ [۶۲] دوسری جانب ژنہويا نے نوٹ کيتا کہ کارروائی چینی تے اویغور دونے زباناں وچ کيتی گئی سی تے کوئی وی فیصلہ کرنے توں پہلے شواہد نوں احتیاط توں اکٹھا کيتا گیا سی تے اس دی تصدیق کيتی گئی سی۔ [۶۳]
فروری 2010 تک، سزائے موت سنائے جانے والےآں دی تعداد ودھ کے گھٹ توں گھٹ 26 ہو گئی، جس وچ گھٹ توں گھٹ اک ہان تے اک سواݨی ایغور شامل نيں۔ سزا پانے والے افراد وچوں نو نوں نومبر 2009 وچ پھانسی دتی گئی۔ گزشتہ حکومتی بیانات دی بنیاد اُتے اٹھ ایغور تے اک ہان سی۔ }}
بعد وچ بدامنی تے حفاظتی اقدامات
[سودھو]اگست دے وسط توں شروع ہونے والے حملےآں دا سلسلہ شروع ہويا جس وچ 476 افراد نوں ہائپوڈرمک سوئیاں توں وار کيتا گیا ہوئے گا۔ حکام دا خیال سی کہ ایہ حملے ہان شہریاں نوں نشانہ بنا رہے سن تے انہاں دا ارتکاب ایغور علیحدگی پسنداں نے کيتا سی۔ حملےآں اُتے تشویش تے جولائی دے فسادات وچ ملوث لوکاں دے خلاف مقدمہ چلانے وچ حکومت کیتی سست روی اُتے عدم اطمینان دونے دے جواب وچ ، ہزاراں ہانس نے سڑکاں اُتے احتجاج کيتا۔ اک اہلکار دے مطابق، 3 ستمبر نوں احتجاج دے دوران پنج افراد ہلاک تے 14 زخمی ہوئے۔ اگلے دن، ارمچی دی کمیونسٹ پارٹی دے سربراہ، Li Zhi ناں، پولیس چیف، Liu Yaohua دے نال، انہاں دے عہدے توں ہٹا دتا گیا۔ پارٹی سیکرٹری وانگ لیکوان نوں اپریل 2010 وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔
جب کہ انہاں واقعات دے بعد شہر پرسکون ہو گیا، تے حکومت نے ایہ ظاہر کرنے دی بھرپور کوشش کيتی کہ زندگی معمول اُتے آ رہی اے، پولیس دی مسلح موجودگی برقرار رہی۔ جنوری 2010 دے آخر تک، ایہ اطلاع ملی کہ پولیس دن وچ پنج یا چھ بار گشت کر رہی سی، تے رات دے وقت گشت وچ وادھا کر دتا گیا سی۔ فسادات دی پہلی برسی توں کچھ دیر پہلے، حکام نے ارمچی دے ارد گرد 40,000 توں زیادہ نگرانی والے کیمرے نصب کیتے سن تاکہ "اہم عوامی تھانواں اُتے حفاظت نوں یقینی بنایا جا سکے۔"
قانون سازی تے تحقیقات
[سودھو]اگست دے آخر وچ ، مرکزی حکومت نے "بغاوت، فسادات، وڈے پیمانے اُتے سنگین مجرمانہ تشدد، دہشت گردی دے حملےآں تے سماجی تحفظ دے ہور واقعات" دے دوران مسلح پولیس دی تعیناتی دے معیارات دا خاکہ پیش کرنے والا قانون پاس کيتا۔ ستمبر دے اوائل وچ ہونے والے مظاہرےآں دے بعد، حکومت نے اک اعلان جاری کر کے تمام "بغیر لائسنس دے مارچاں، مظاہرےآں تے وڈے پیمانے اُتے احتجاج" اُتے پابندی لگیا دتی۔ صوبائی حکومت نے نسلی علیحدگی نوں بھڑکانے دے لئی انٹرنیٹ دے استعمال اُتے پابندی دی قانون سازی وی کيتی۔
نومبر وچ ، چینی حکومت نے تقریباً 400 اہلکاراں نوں سنکیانگ روانہ کیا، جنہاں وچ سٹیٹ کونسل دے سیکرٹری جنرل ما کائی ، پراپیگنڈا ڈیپارٹمنٹ دے سربراہ لیو یونشن ، تے یونائیٹڈ فرنٹ دے سربراہ ڈو کنگلن جداں سینئر رہنما شامل سن، اک ایڈہاک "ٹیم آف انویسٹی گیشن اینڈ ریسرچ" تشکیل دینے دے لئی۔ سنکیانگ پر، بظاہر تشدد دے جواب وچ نافذ دی جانے والی پالیسی دی تبدیلیاں دا مطالعہ کرنا اے۔ اپریل 2010 وچ ، سخت گیر پارٹی دے سربراہ وانگ لیکوان دی جگہ ژانگ چنزیان نے لے لی، جو اک زیادہ مفاہمت پسند شخصیت نيں۔ حکومت نے تقریباً $15 دی کل رقم دی منتقلی دی ادائیگی دی اجازت دی۔ صوبے دی اقتصادی ترقی وچ مدد دے لئی مشرقی صوبےآں توں سنکیانگ تک ارباں روپے، تے کاشغر وچ اک خصوصی اقتصادی زون قائم کرنے دے منصوبے دا اعلان کيتا۔ [۶۴]
چین نے سماجی خطرات توں نمٹنے تے بدامنی دی ابتدائی علامات نوں دیکھنے دے لئی اپنے بنیادی طور اُتے مسلم اکثریتی شمال مغربی سرحدی علاقے سنکیانگ وچ حکام دا نچلی سطح اُتے نیٹ ورک نصب کر دتا اے: سینکڑاں کیڈرز نوں جنوبی سنکیانگ توں، جو اس خطے دے غریب ترین علاقے، سماجی طور اُتے غیر مستحکم محلےآں وچ منتقل کر دتا گیا اے۔ ارمچی کی. اک پالیسی نافذ کيتی گئی اے جتھے جے خاندان دے تمام افراد بے روزگار نيں، تاں حکومت گھر دے اک فرد نوں نوکری دینے دا انتظام کردی اے۔ سرکاری اعلانات یونیورسٹی دے طلباء توں انہاں ادائیگیاں دے لئی اندراج کرنے دا مطالبہ کر رہے نيں۔ سماجی خطرات نوں کم کرنے دے لئی کچی آبادیاں دے آس پاس دے علاقےآں نوں دوبارہ تیار کيتا جا رہیا اے، نويں اپارٹمنٹ بلاکس دے لئی راستہ کھولنا۔ [۶۵] پر، آزاد مبصرین دا خیال اے کہ بنیادی عدم مساوات نوں دور کرنے دی ضرورت اے، تے کسی وی کامیابی دے لئی ذہنیت نوں بدلنا ہوئے گا۔ الہام توہندی نے خبردار کيتا کہ نويں پالیسی ہور ہان امیگریشن نوں راغب کر سکدی اے، تے ایغور آبادی نوں ہور وکھ کر سکدی اے۔ [۶۶]
عوامی خدمات تے انٹرنیٹ تک رسائی
[سودھو]شہر وچ پبلک ٹرانسپورٹ نوں مکمل طور اُتے بحال ہونے وچ گھٹ توں گھٹ اگست دے اوائل تک دا وقت لگا۔ ژنہويا دے مطابق فسادات دے دوران 267 بساں نوں نقصان پہنچایا گیا سی۔ زیادہ تر 12 اگست تک کم وچ واپس آچکے سن ۔ حکومت نے بس کمپنیاں نوں کل ¥5.25 ادا کيتا۔ ملین معاوضہ وچ .[۶۷] آوا جائی دی خدمات دے دوبارہ شروع ہونے دے باوجود، تے حکومت کیتی جانب توں اس علاقے وچ آنے والےآں دی حوصلہ افزائی دی کوششاں دے باوجود، فسادات دے بعد سیاحت وچ تیزی توں کمی آئی۔ [۶۸] وچ قومی دن دی تعطیل پر، سنکیانگ وچ 2008 دے مقابلے وچ 25% کم سیاح سن ۔
ارمچی پبلک اسکول ستمبر وچ موسم خزاں دے سمسٹر دے لئی شیڈول دے مطابق کھلے سن، لیکن مسلح پولیس انہاں دی حفاظت کر رہی سی۔ بوہت سارے اسکولاں نے حب الوطنی اُتے توجہ مرکوز کردے ہوئے پہلے دن دی کلاساں شروع کیتیاں۔
دوسری طرف، یرمقی وچ انٹرنیٹ تے بین الاقوامی ٹیلی فون سروس فسادات دے بعد تقریباً اک سال تک محدود رہی۔ نومبر دے آخر تک، زیادہ تر انٹرنیٹ ہن وی رہائشیاں دے لئی ناقابل رسائی سی تے بین الاقوامی فون کالز ناممکن سن۔ [۶۹] دسمبر دے آخر تک، خود مختار علاقے توں باہر میزبانی کيتی گئی زیادہ تر ویب مواد چند صحافیاں دے علاوہ باقی سب دے لئی محدود رہی، [۷۰] تے رہائشیاں نوں عام طور اُتے انٹرنیٹ تک رسائی دے لئی 14 گھینٹے دور دونہوانگ جانا پيا۔ شہر دے اندر، صرف تقریباً 100 مقامی سائٹس، جداں بینکاں تے علاقائی حکومت کیتی ویب سائٹس تک رسائی حاصل کيتی جا سکدی اے۔ آنے والی تے جانے والی دونے بین الاقوامی فون کالاں دی اجازت نئيں سی، لہذا ارمچی دے باشندے صرف چین دے دوسرے شہراں وچ بیچواناں نوں کال کرکے گل گل کرسکدے نيں جو فیر بین الاقوامی کالاں کرن گے۔ [۶۹] مواصلاتی بلیک آؤٹ نے چین دے اندر وی تنازعہ پیدا کیا: زیجیانگ یونیورسٹی دے یو شیاؤفینگ نے اس اقدام اُتے تنقید کی، تے بوہت سارے یورمکی مقامی لوکاں نے کہیا کہ اس توں کاروبار نوں نقصان پہنچیا تے بحالی وچ تاخیر ہوئی، جدوں کہ یورو چائنا فورم دے ڈیوڈ گوسیٹ نے دلیل دتی کہ حکومت نوں مواصلات نوں بند کرنے دا حق حاصل اے۔ سماجی استحکام دی خاطر؛ کچھ مقامی لوکاں دا خیال سی کہ انٹرنیٹ توں دور رہنے توں انہاں دے معیار زندگی وچ وی بہتری آئی اے۔ [۶۹]
دسمبر دے آخر وچ ، حکومت نے آہستہ آہستہ خدمات نوں بحال کرنا شروع کيتا۔ سنہويا تے پیپلز ڈیلی دے لئی ویب سائٹس، دو سرکاری ذرائع ابلاغ دے ادارےآں نوں 28 دسمبر نوں قابل رسائی بنایا گیا، ویب پورٹلز Sina.com تے Sohu.com نوں 10 جنوری 2010 نوں ، تے 6 فروری نوں ہور 27 ویب سائٹس۔ [۷۱] لیکن ویب سائٹس تک رسائی صرف جزوی تھی: مثال دے طور پر، صارفین فورمز تے بلاگز نوں براؤز کر سکدے سن لیکن انہاں اُتے پوسٹ نئيں کر سکدے سن ۔ [۷۲] چائنا ڈیلی نے رپورٹ کيتا کہ 8 فروری نوں ارمچی وچ محدود ای میل سروسز نوں وی بحال کر دتا گیا سی، حالانکہ بی بی سی دے اک رپورٹر نے تقریباً ايسے وقت لکھیا سی کہ ای میل حالے تک قابل رسائی نئيں اے۔ سیل فون اُتے ٹیکسٹ میسجنگ 17 جنوری نوں بحال کر دتی گئی سی، حالانکہ اس گل دی حد سی کہ صارف روزانہ کِنے پیغامات بھیج سکدا اے۔ مئی 2010 وچ انٹرنیٹ تک رسائی مکمل طور اُتے بحال کر دتی گئی سی۔
حوالے
[سودھو]
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےtimesonline
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےTimewestwar
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےafp090706
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےguardian
لئی۔ - ↑ ۵.۰ ۵.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےaljazeera
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےscmp20090717
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےNYTtrials
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےCD197
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےXinhua197
لئی۔ - ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےBBC1500
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےriotwoman
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbbcnov
لئی۔ - ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ ۱۴.۲ ۱۴.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Millward, James A. (2007). Eurasian crossroads: A history of Xinjiang. سانچہ:آئی ایس بی این. p. 306
- ↑ ed. Starr 2004, p. 243.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbloomberg
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےnyt090705
لئی۔ - ↑ ۲۷.۰ ۲۷.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےchinad090706
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbbc
لئی۔ - ↑ ۲۹.۰ ۲۹.۱ ۲۹.۲ ۲۹.۳ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "ai" defined multiple times with different content - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ ۳۳.۳ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےcctv2
لئی۔ - ↑ "Bearing Witness 10 Years On: The July 2009 Riots in Xinjiang"۔ The Diplomat (بزبان انگریزی)۔
The official death toll steadily rose, officially reaching 197 people, mostly Han, with 1,600 wounded and 1,000 arrested.
- ↑ "Uighur woman living in France speaks out about alleged Chinese 're-education' camp horrors"۔ ABC News (بزبان انگریزی)۔
Uighur anger boiled over in July 2009 when riots erupted in the regional capital of Urumqi, 197 died (mostly Han Chinese) and over 1,600 were wounded in revolts and attacks over several days, followed by a wave of arrests by the authorities.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےcaijing
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےafraidtoevenlook
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbno
لئی۔ - ↑ ۳۹.۰ ۳۹.۱ ۳۹.۲ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےtelegraphmob
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbbcJ10
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےrtrj10
لئی۔ - ↑ Reuters.com. "Reuters.com." China jails Uighur journalist for 15 years – employer. Retrieved on 4 September 2010.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےDemocracyNowvideo
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےSCMPoverseas
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےft00144
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےTeleg5943780
لئی۔ - ↑ ۴۸.۰ ۴۸.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےonlineventire
لئی۔ - ↑ Kazakh Foreign Ministry: Above 1,000 Kazakh citizens leave Xinjiang due to riots. Central Asian News. 9 July 2009
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےafghan
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےnyt090708
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےSCMPphotogaffe
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےjaz090713
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےguardian20091012
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےXHsixdeath
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےnytaj
لئی۔ - ↑ Hills, Kathrin (3 July 2010). "China deploys hundreds of social workers to ease plight of Uighurs", pg 1, Financial Times
- ↑ Hills, Kathrin (3 July 2010). "Development unlikely to drown out disharmony", pg 4, Financial Times
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےXinhuabuscomp
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۶۹.۰ ۶۹.۱ ۶۹.۲ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےMissingLink
لئی۔ - ↑ Matthew Teague۔ "World Blog: Could the Uighur unrest spread?"۔ NBC News۔ ۰۹ اگست ۲۰۱۱ میں اصل (video) سے آرکائیو شدہ 1:41–2:15.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےCuiJiawebsites
لئی۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]خبراں دی کوریج
[سودھو]- سنہويا نیوز ایجنسی دی کوریج
- سی سی ٹی وی خصوصی کوریج سانچہ:In lang
- ٹائم لائن: سنکیانگ بدامنی ، بی بی سی
تصاویر
[سودھو]- Archived فسادات دی ہلاکتاں دے بعد چین وچ غم و غصہ Archived 2011-08-07 at the وے بیک مشین ، زندگی
- چین دے مغرب بعید وچ نسلی فسادات جاری نيں ۔
- ارومچی، چین ، بوسٹن گلوب وچ نسلی تصادم
- انگریزی زبان کے حوالوں پر مشتمل صفحات
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ آسان چینی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ روایتی چینی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ اویغور بولی دا متن شامل اے
- ایشیا وچ چین مخالف جذبات
- ویڈیو کلپس اُتے مشتمل مضامین
- چین وچ فسادات تے شہری انتشار
- چین وچ احتجاجات
- نسلی فسادات
- 2009ء وچ چین
- مسئلہ سنکیانگ
- مقالے جنہاں وچ چینی بولی دا متن اے
- مضامین جنہاں وچ روايتی چینی بولی دا متن شامل اے
- غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات