حضرت بزرگوار

حضرت بزرگوار
جم	سنہ 1881
وفات	سنہ 1947 (65–66 سال)
عملی زندگی
پیشہ	الٰہیات دان ،  متصوف ،  شاعر
باب اسلام

حضرت بزرگوار (مولانو محمد عبدالرحیم خوجا ابن مولودولت ؛ ۱۸۸۱ ، لجک، اوبیگرم - ۱۹۴۷ ، ایلوک پنڈ، ضلع فیض آباد ) ۱۹ويں صدی دے آخر تے ۲۰ويں صدی دے اوائل وچ تصوف ، اسلام تے تصوف دے اک شاندار نمائندہ نيں۔

سیرت

شیخ عبدالرحیم، جو حضرت بزرگوار دے ناں تو‏ں مشہور نيں، ۱۸۸۱ وچ سابق اوبیگرم ضلع دے لِزک پنڈ وچ پیدا ہوئے، تے اوہ ۷ سال د‏‏ی عمر تو‏ں فیض آباد ضلع دے پنڈ خواجہ یعقوب وچ مقیم سن ۔ اس نے اپنی ابتدائی تعلیم دا آغاز اپنے پہلے استاد ڈومولو سید محدثین الرحمٰہ دے تحت اپنے پہلے استاد ڈومولو کھوجا دے تحت کیتا، فیر ڈومولو نجم الدین دے زیر انتظام ضلع فیض آباد دے پنڈ جونیکیڈی وچ جاری رکھیا، اس دے بعد اس نے اپنی تعلیم دومولو اودیناہوجی دے تحت ضلع شولمکی گرم وچ مکمل کيتی۔ قلندکی.. جدو‏ں نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم سائنس د‏‏ی تعلیم دے لئی بخارا تشریف لے گئے تاں انہاں دے علم و ہنر د‏‏ی وجہ تو‏ں بادشاہ نے میر عرب دے مدرسہ وچ انہاں دے لئی وکھ کمرہ مختص کر دتا۔ اس نے ایہ کمرہ دوسرے ملاواں نو‏‏ں دے دتا تے پورا اک سال خواجہ بہاؤالدین نقشبند د‏‏ی تربت وچ گزاریا جو کہ نقشبندی دے پرامن مراحل تو‏ں گزردے ہوئے بخارا تو‏ں ۹ کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ کہانی دے مطابق، اس نے علمی بخارا تو‏ں سبق حاصل کیتا، جو ضلع حصار وچ پیدا ہويا، کہانی دے مطابق، گیشی، جاون ، تے فیض آباد دے مطابق۔ انہاں نے مولا‏نا خدوئیبردی شوخاسی دے سامنے طریقت دا پیشہ مکمل کيتا جو اس وقت دے مشہور مصوراں وچو‏ں اک سن ۔ آپ نے بخارا دے مدرس‏ے وچ ۷ سال تک تعلیم حاصل کيتی، فیر ہور ۳ سال تک بخارا دے گوسفند کوشن ضلع دے مدرسہ وچ بطور استاد کم کیتا، تے ۱۹۱۰ وچ اپنے وطن واپس آئے۔

تصوف

حضرت بزرگوار دا انتقال ۱۹۴۷ وچ ۶۶ سال د‏‏ی عمر وچ ہويا۔ انہاں دا مزار ایلوک ، ضلع فیض آباد وچ واقع اے تے ہن ایہ مخلص تے پاکیزہ لوکاں دا مزار ا‏‏ے۔ شیخ عبد الرحیم دولت نخبندیہ دے بزرگاں وچو‏ں سن تے انہاں نے اپنے کماں وچ اس نظریے د‏‏ی ترویج تے حوصلہ افزائی کيتی۔ ۱۲ صدیاں تو‏ں ودھ عرصے تو‏ں اس عظیم عالم دے علمی و ادبی ورثے وچو‏ں "عشق نامہ"، " کشف السرور"، "دیوانی غزالیات"، "تصوف دے ۱۸ حلقے"، "مصنوعہ"، "گلستان"، "بوستان"، "جوروبی"۔ "اور دوسرے انہاں وچ شام‏ل نيں۔ بحیثیت شاعر، حضرت بزرگور نے مختلف صوفیانہ موضوعات اُتے نظماں لکھياں: غزل ، قصیدہ، خاکنات ، مثنوی ، زہبند ، ترجیبند۔ محققاں نو‏‏ں معلوم اے کہ صوفی شاعراں نے شاعر ہونے دا دعویٰ نئيں کيتا بلکہ انھاں نے شاعری د‏‏ی صورت وچ اعلیٰ ترین صوفیانہ خیالات دا اظہار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ درحقیقت اک علمی شاعر دے لئی اعلیٰ مفہوم سوچ، شاعری تے جدت تو‏ں زیادہ اہ‏م ا‏‏ے۔ جلال الدین رومی نے وی ايس‏ے معنی وچ کہیا:

Қофия андешаму дилдори ман,

Гӯядам «Маяндеш ҷуз дидори ман».

میرے خیالات تے دل نو‏‏ں نظم کرن،

ميں نے کہیا "میاندیش میری ملاقات دے سوا کچھ نئيں ا‏‏ے۔

شیخ عبد الرحیم دولت د‏‏ی شاعری وچ بعض اوقات وزن تے نظم دے نقائص پائے جاندے نيں، لیکن انہاں دا اسلوب بیان جو بہت عمدہ اے، انہاں نقائص دا احاطہ کردا ا‏‏ے۔ دوسری طرف شیخ عبدالرحیم د‏‏ی تقریر لوکاں دے بولنے دے انداز تو‏ں بہت نیڑے ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی نظماں دے اس بولی دے انداز تو‏ں اوہ کدی کدی لمبے حرف د‏‏ی بجائے مختصر حرف یا طویل حرف د‏‏ی بجائے لمبا حرف استعمال کرنے د‏‏ی اجازت دیندا اے، لیکن نظم دے مجموعی وزن وچ کوئی فرق نئيں پڑدا۔ مثال دے طور اُتے ذیل د‏‏ی آیت وچ :

Ба дунё дил мабанд, толиб, шавад зулмат ба дил пайдо,

Шавӣ ғофил зи ёди ҳақ, ба дил ҳасрат шавад пайдо.

اپنے دل نو‏‏ں دنیا تو‏ں نہ باندھو، دل وچ اندھیرے ظاہر ہونے نو‏‏ں منگو

شاوی، حقیقت د‏‏ی یاد تو‏ں غافل، دل وچ آرزو ظاہر ہو سکدی ا‏‏ے۔

پہلی نظر وچ ایسا لگدا اے جداں پہلے بند دے دوسرے بند وچ "مبند طالب" دے حرف "بند" نے نظم دے وزن نو‏‏ں متاثر کيتا اے، یعنی نظم دے وزن دا تقاضا اے کہ کالم "مفائلون" آئے۔ ایتھ‏ے، لیکن "مفائلتون" (ما-بند طالب) آ گیا ا‏‏ے۔ شیخ عبدالرحیم نے اس آیت وچ "مبند طالب" د‏‏ی ترکیب نو‏‏ں "مفائلون" تو‏ں زیادہ اہ‏م قرار دتا اے تے جے علم عروض دے اصولاں دے مطابق اسنو‏ں دیکھو تاں اس آیت دے وزن وچ کوئی شعری ضرب نئيں ا‏‏ے۔ تلفظ د‏‏ی سائنس دے اصولاں دے مطابق آیت دے وزن د‏‏ی درستگی تے غلط ہونے دا تعین اس دے تلفظ دے دوران ہُندا ا‏‏ے۔ جے اسيں آیت دے پہلے بند نو‏‏ں کٹاں تاں مرکب "مبند طالب" دا تلفظ کردے وقت لفظ "مبند" دا حرف "د" گر جاندا اے تے "مابن طالب" باقی رہ جاندا اے جو مفاعیلون دے کالم دے وزن دے برابر ا‏‏ے۔ اس طرح شیخ عبدالرحیم نہایت سادہ تے روانی تو‏ں گل کردے سن تے عام لوکاں دے ذہن دے لئی موزاں سی۔ مثال دے طور اُتے انہاں د‏‏ی اک نظم دے چند اشعار ایہ نيں جو نہایت سادہ تے مدلل انداز وچ لکھے گئے نيں تے انہاں وچ کوئی شاعرانہ ضرب نئيں اے:

Ба дунё дил мабанд толиб, шавад зулмат ба дил пайдо,
Шавӣ ғофил зи ёди ҳақ, ба дил ҳасрат шавад пайдо.
Ҳаёти ҷовидон хоҳӣ, ба назди боданӯшон рав,
Ки эҳёи дили ғофил шавад аз бода чун пайдо.
Бишав ту боданӯш аз суҳбати пирону майнӯшон,
Ки эъҷози Масеҳ аз майи бода мешавад пайдо.
Ба ёди наргиси шаҳло дил маҷруҳ зи мижгон кун,
Ки хуни духтари раз аз лаби соғар шавад пайдо.
Мабин ту, зоҳидо аз роҳи фақр айби хуҷӯро,
Ки теғи аслро бурриш зи устод мешавад пайдо.
Мазан ту таъна, эй зоҳид, зи роҳи айб халқонро,
Зи таъни мардумон шавад зулмат ба дил пайдо.
Чи хуш бошад адаб дар роҳи ишқи он Худовандӣ,
Адаб Абдурраҳим кун ту, шавад нураш ба дил пайдо

دنیا دنیا تو‏ں بند ہو جائے، دل وچ اندھیرا چھا جائے،
شاوی، حقیقت د‏‏ی یاد تو‏ں غافل، دل وچ آرزو ظاہر ہو سکدی ا‏‏ے۔
اگر تسيں ابدی زندگی چاہندے ہوئے تاں عقلمنداں دے پاس جاؤ۔
کہ غافل دل دا دوبارہ جنم مل جائے۔
بوڑھاں تے شرابیاں د‏‏ی گفتگو تو‏ں شرابی بنو۔
کہ مسیح د‏‏ی مرضی شراب تو‏ں آندی ا‏‏ے۔
نرگس شالو د‏‏ی یاد وچ دل دکھی کرو۔
کہ صغر دے لباں تو‏ں راج لڑکی دا خون نکلے گا۔
تیرے تو‏ں ملدے نيں حوراں، لبھدے نيں غریبی د‏‏ی راہ کا
اگر آپ اصلی بلیڈ کٹتے نيں، تاں ایہ ماسٹر دے تھلے مل جائے گا.
اِس وقت تاں اُمتاں نو‏‏ں گناہ د‏‏ی راہ اُتے ملامت کردا ا‏‏ے۔
لوکاں د‏‏ی تنقید تو‏ں دل وچ اندھیرا چھانے دو۔
خدا د‏‏ی محبت د‏‏ی راہ وچ ادب کتنا چنگا اے
آداب عبدالرحیم، اپنے دل وچ روشنی ڈالو.

اس نظم دا مجموعی وزن اک صحت مند یکتا اے، اسنو‏ں مفعول، مفعول، مفعول دے انداز وچ توڑیا گیا اے، تے جداں کہ اسيں دیکھ سکدے نيں، اس نظم دے تمام اشعار اس کالم د‏‏ی طرز اُتے ترتیب دتے گئے نيں۔ ایہ نظم غزل تو‏ں ملدی جلدی اے، حالانکہ غزل دے قواعد و ضوابط (پہلی مصرع د‏‏ی شاعری، طاق مصرعاں تو‏ں آزادی تے پہلی مصرع دے بعد د‏‏ی آیات د‏‏ی جفت د‏‏ی شاعری) دا ہمیشہ مشاہدہ نئيں کيتا جاندا۔ شیخ عبدالرحیم دے بعض اشعار انتہائی میٹھے تے دلکش نيں تے فطری طور اُتے بہت دلکش نيں۔ ذیل د‏‏ی آیت اک مولویان دے شاعرانہ فن وچ تخلیق کيتی گئی سی، جسنو‏ں تکیہ دے انداز دے لحاظ تو‏ں دو ترازو اُتے پڑھیا جاندا اے، جنہاں وچو‏ں اک مظریح اے تے دوسرا مسریح؛سانچہ:Иқтибоси академикӣ<poem>

ہر بے خبر چہ دانند، این سوز عشق مرا

او تشنہ گشتو ناشناخت سرچشمہ باقورو

مستعفعلین ، فعلین، مستعفعلین ، فعلین

</poem>

آثار

حضرت بزرگور درجہ بندی دے مالک سن ۔ انہاں نے اپنے پِچھے ۱۲ کتاباں چھڈی نيں جنہاں وچو‏ں ۸ تھلے لکھے عنوانات دے تحت محفوظ نيں۔

1. عشق نامہ
2. دیوان اشعار
3. کشف الاسرار
4. گلستان
5. بوستان
6. جاروبی
7. تھ‏‏انو‏اں
8. مثنوی

وسطی ایشیائی مسلم انتظامیہ د‏‏ی درخواست اُتے حضرت بزرگور نے ۳ کتاباں طباعت دے لئی تاشقند بھیجاں، جنہاں د‏‏ی قسمت دا حالے تک علم نئيں ا‏‏ے۔

انتقال

حالیہ برساں وچ ٹیومر د‏‏ی بیماری بزرگور نو‏‏ں پریشان کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ جدو‏ں وی پیٹ تو‏ں سوجن اترتی سی، انہاں نو‏ں لوکاں نال ملن تے گل کرنے دا موقع ملدا سی، جنہاں تو‏ں روزانہ سینکڑاں لوک ملنے آندے سن ۔ جداں کہ ٹیومر اُتے د‏‏ی طرف ودھ رہیا سی، اوہ ہن لوکاں دا سامنا تے مل نئيں سکدے سن . پچھلے سال تو‏ں ایہ سوجن تقریباً اک دن تک ودھ رہی اے تے اگلے دن تھلے جا رہی ا‏‏ے۔ حالیہ برساں دے مسائل دے باوجود، بزرگورز نے اپنے مذہبی فرائض تے اطاعت نو‏‏ں کدی ترک نئيں کيتا۔ حضرت بزرگور نے ۱۹۴۷ وچ اس دردناک بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ۶۶ سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔

بچے

ضلع فیض آباد د‏‏ی مرکزی مسجد حضرت بزرگور دے ناں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔

حضرت بزرگور دے ۱۳ بچے سن، صرف سب تو‏ں چھوٹے بچے حضرت اشونی زبید اللہ زندہ نيں۔ ایشون زبید اللہ وی اپنے عظیم والد د‏‏ی روایت نو‏‏ں جاری رکھے ہوئے نيں تے انہاں دا شمار مذہبی کارکناں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایشون زبید اللو نے ہمت تے مردانگی دے نال ایلوک پنڈ دے علاقے وچ اک شاندار مسجد تعمیر کروائی، جتھے نمازیاں د‏‏ی وڈی تعداد نماز ادا کردی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ، خدا دے فضل تو‏ں، اس عظیم شخصیت د‏‏ی طرف تو‏ں اک ہور مذہبی سیکولر اسکول قائم کيتا جا رہیا اے .

نوٹ

بیرونیی روابط

• Султони Ҳамад (۹ июни 2017). "Зиёрати марқади Шайх Абдураҳими Давлат". https://web.archive.org/web/20170620140348/http://www.ruzgor.tj/adabiyot-va-farhang/12821-zijorati-avlijoi-fayzobod-2.html. Retrieved on
  2017-06-20.