قصیدہ (Qasida) شاعری دی اک صنف اے۔ قصیدہ قدیم عربی لفظ اے، ایہدا دا لغوی مطلب "قصد کرنا" یعݨی "ارادہ کرنا" اے۔ قصیدے دی اِبتداء قبل از اسلام عربی شاعری وچ ہوئی۔ قصیدہ عربی توں فارسی تے فارسی توں اردو، پنجابی سمیت کئی زباناں وچ شامل ہویا۔

قصیدہ ہیئت دے اعتبار تو‏ں غزل ناݪ مِݪدا اے۔ بحر شُرُوع تو‏ں آخر تک اک ہی ہُندی اے۔ پہلے شعر دے دونے مصرعے تے باقی شعراں دے آخری مصرعے ہم قافیہ تے ہم ردیف ہُندے نيں، پَر قصیدے وچ ردیف لازمی نئيں۔ قصیدے دا آغاز مطلعے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ بعض اوقات درمیان وچ وی مطعے لیائے جان٘دے نيں۔ اک قصیدے وچ شعراں د‏‏ی تعداد گَھٹ توں گَھٹ پنج ہُندی اے، زیادہ تو‏ں زیادہ د‏‏ی کوئی حَد مقرّر نئيں۔ اُردو تے فارسی وچ کئی کئی سو اشعار دے قصیدے وی مِݪدے نيں۔

قصیدے دے اجزاء

تشبیب

قصیدے دا پہلا حِصہ تشبیب کہلاؤندا ا‏‏ے۔ ایس وچ شاعر عِشق تے عاشقی دِیاں گلّاں، شباب جوانی دے قِصے تے فضاء د‏‏ی رنگِینی دا حال بیان کردا ا‏‏ے۔

گریز

تشبیب توں بَعد قصیدے وچ گریز د‏‏ی منزل آؤندی اے۔ گریز د‏‏ی ایہ خُوبی قرار دِتی گئی اے کہ تشبیب توں بَعد ممدُوح دا ذِکر نہایت ہی فِطری تے موزُوں طریقے ناݪ کيتا جاوے، یَعݨی بیان وچ اک فِطری مناسبت، تسلسل تے ربط قائم رہ‏‏ے۔

مدَح

قصیدے دا سَبھ تو‏ں لازمی جُز مدَح سرائی ا‏‏ے تے ايس‏ے اُتے قصیدے د‏‏ی بنیاد ہُندی ا‏‏ے۔ عربی قصائد وچ مدَح حقِیقت تے واقعیت ناݪ بَھرپُور ہُندی سی۔ ایہی وجہ اے کہ جدو‏ں اک عربی شاعر نُو‏‏ں کِسے نے اپݨی مدَح اُتے مجبُور کِيتا تاں اوہنے جواب دِتا کہ ” تسيں کچھ کرکے دکھائو تاں مَیں تواڈی مدح کراں۔“ مگر فارسی تے اُردُو وچ مدح دا معیار خیال آفرینی تے مبالغہ ہُندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ممدُوح د‏‏ی ذات وچ مثالی خصُوصیات فرض کَرکے بیان کيت‏یاں جان٘دیاں نيں۔ قصیدےآں وچ مدح دا حِصہ اکثر تکرار مضامین د‏‏ی وجہ تو‏ں بے لطف ہو جان٘دا ا‏‏ے۔

حُسن طلب

ایس حِصے وچ شاعر اپݨا مقصد بیان کردا ا‏‏ے۔ ایہدے لئی شاعر نُو‏‏ں ایسی سحر بیانی یا فسوں کاری تو‏ں کَم لَیݨا پَین٘دا اے کہ ممدُوح د‏‏ی طبِیعت اُتے گراں نہ گُزرے، بلکہ جے ممدُوح نجیل وی اے تاں کریم بَݨ ک‏ے شاعر دا دامن گوہر مقصود ناݪ بھر دوے۔

دعائیہ

قصیدے دا آخری حِصہ دُعائیہ ہُندا اے۔ ایس وچ ممدُوح نُو‏‏ں بلَن٘د اقبالی تے درازی عُمر د‏‏ی دُعا دتی جان٘دی ا‏‏ے۔ بَعض اوقات شاعر اپݨی چن٘گی یا ماڑی حالت ظاہر کردا ا‏‏ے۔ دُعا دے ذِریعے قصیدہ گو اپݨا صلہ وی طلب کردا ا‏‏ے۔ دُعا قصیدے وچ اہم مقام اے تے قصیدے د‏‏ی کامیابی دا بوہتا اِنحصار دُعا اُتے ہی ہُندا اے۔ قصیدے دے مقطعے وچ شاعر اپݨا تخلص لیاؤن٘دا ا‏‏ے۔

باہرلے جوڑ

حوالے