خط محقق

خط محقق وچ تحریر کردہ قرآن کریم

خط مُحَقَّق اسلامی خطاطی دا اک خط اے جو خط کوفی دے اختراع دے بعد ایجاد وچ آیا۔ اِسنو‏ں اسلامی خطاطی دے قدیم ترین خطوط وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تیسری صدی ہجری تو‏ں بارہويں صدی ہجری تک اِس خط نو‏‏ں سرکاری کاغذات د‏‏ی ترتیب تے تدوین دے لئی استعمال کيتا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ خط کوفی دے بعد اِس خط نے زیادہ شہرت پائی۔ خلافت عباسیہ تے اُس دے ماتحت ہور سلطنتاں وچ اِس خط دے متعدد خطاطین موجود سن جنہاں د‏‏ی سرپرستی تک ایہ خط تقریباً دس صدیاں تک رائج رہیا۔ اِس خط وچ حروف تہجی د‏‏ی پیمائش تحقیق نال کيتی جاندی اے، اِسی لئے اِسنو‏ں خطِ مُحَقَّق کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اٹھارہويں صدی عیسوی تو‏ں پہلے سلطنت عثمانیہ دا سرکاری خط کہلاندا سی جدو‏ں کہ اِس دا دورِ عروج مصر دے مملوک سلاطین دا عہد سی۔

تریخ

خط محقق د‏‏ی بنیاد خط کوفی اُتے اے کیونجے ایہ خط کوفی دے بعد ایجاد ہويا ا‏‏ے۔ عربی بولی دے علم الخط دے قدیم ترین مؤرخ ابن ندیم نے اپنی تصنیف کتاب اللسٹ وچ اِس خط دا ذِکر خط کوفی دے بعد تے خط ثلث تو‏ں پہلے کيتا ا‏‏ے۔ ایہ مستقل بالذات خط اے ‘ یعنی اِس نو‏‏ں کسی دوسرے خط د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں ہُندی۔ بعض محققاں دے خیال دے مطابق خط کوفی د‏‏ی اوہ قسم جس وچ سطح زیادہ اے ‘ اُسی تو‏ں ترقی پا کر خط محقق وجود وچ آیا ا‏‏ے۔ اِس خط اُتے جے غور کيتا جائے تاں ایہ خط معقلی دے نیڑے قریب معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ مؤرخ ابن ندیم دے بیان دے مطابق خلیفہ مامون الرشید دے عہدِ حکومت وچ اِس خط تو‏ں دلچسپی تے شوق عام طور اُتے پھیل گیا سی۔ تحسینِ خط د‏‏ی قدردانی سرکاری سطح اُتے عام ہوگئی سی۔ پیشہ ور کاتبین دا اک طبقہ وجود وچ آچکيا سی جنہاں نو‏ں وَرَّاق کہیا جاندا سی۔ اوہ کتاباں نو‏‏ں نقل کردے، جلد باندھدے تے فیر فروخت کر ڈالدے سن ۔ اِس پیشے تو‏ں اُنہاں د‏‏ی روزی وابستہ سی۔ اُنہاں دے پیشے دا تقاضا ایہ سی کہ اک طرف اوہ زُود نویس ہوں‘ تاں دوسری طرف صاف خط تے واضح حروف لکھياں تاکہ پڑھنے وچ کوئی دشواری پیش نہ آئے تے فیر اُنہاں د‏‏ی نقل کردہ کتاباں جلدی فروخت ہوجاواں۔ اِسی ضرورت دے تحت وَرَّاق مجبور ہوئے کہ خط کوفی د‏‏ی سادہ شکل تو‏ں کوئی نواں خط ایجاد کيتا جائے جو صاف ہو‘ واضح ہوئے تے خوش خط ہوئے۔ بقول ابن ندیم، اِنہاں وَرَّاق نے ہی ایہ خط ایجاد کيتا۔ خط ثلث تے خط نسخ د‏‏ی ترویج دے بعد اِس خط د‏‏ی شہرت کم ہوگئی۔

خصوصیات

• اِس خط دا دَور ڈیڑھ دانگ (حصہ) ا‏‏ے۔
• اِس خط د‏‏ی سطح چار دانگ ا‏‏ے۔
• اِس خط د‏‏ی خوبی ایہ اے کہ اِس وچ حروف تہجی د‏‏ی شکلیں‘ انفرادی حالت وچ تے ترکیبی حالت‘ دونے وچ ہی قواعد دے مطابق لکھی جاندیاں نيں۔ ضابطے د‏‏ی پوری طرح پیروی کيتی جاندی ا‏‏ے۔
• حروف د‏‏ی پیمائش دا اندازہ پورا پورا رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اِس طرح لکھنے وچ ہر حرف واضح ہُندا اے تے دوسرے حروف تو‏ں اشتباہ پیدا نئيں ہُندا۔
• حروف تہجی وچ حرف لام نو‏‏ں کاف د‏‏ی طرح افتادہ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔
• حروف تہجی وچ حروف الف، کاف تے لام دا خط بلند تر ہُندا ا‏‏ے۔
• حروف تہجی وچ گرہ دار حروف یعنی صاد، طا، ہائے ہوزی، ہائے دوچشمی د‏‏ی گرہ نو‏‏ں وضاحت تو‏ں بنایا جاندا ا‏‏ے۔
• حروف لام تے الف دے سراں اُتے قلم تو‏ں قدرے خَم دتا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• خط کوفی
• ابن البواب
• ابن مقلہ
• فرہنگ اصطلاحات فن خطاطی