داؤد رہبر
داؤد رہبر | |
---|---|
تاریخ پیدائش | سنہ 1926
|
وفات | 5 اکتوبر 2013 (86–87 سال)
|
شہریت | امریکا |
عملی زندگی | |
مادر علمی | گورنمنٹ کالج لہور |
تعلیمی اسناد | ایم اے ، پی ایچ ڈی |
ڈاکٹری مشیر | ریوبن لیوی |
پیشہ | ماہرِ لسانیات ، شاعر ، ماہر موسیقیات ، الٰہیات دان |
پیشہ ورانہ زبان | اردو ، انگریزی |
شعبۂ عمل | مکتوب نگاری ، موسیقی ، تقابل ادیان ، مطالعہ پاکستان |
ملازمت | بوسٹن یونیورسٹی ، پنجاب یونیورسٹی ، یونیورسٹی آف وسکانسن ، اورینٹل کالج لہور ، مکگل یونیورسٹی ، جامعہ انقرہ |
باب ادب | |
ترمیم |
داؤد رہبر (پیدائش: 1926ء – 5 اکتوبر، 2013ء) پاکستان توں تعلق رکھنے والے اردو زبان دے نامور شاعر، ماہرِ موسیقی، مضمون نویس تے مکتوب نگار سن ۔ یونیورسٹی کیمبرج توں اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے بعد انہاں نے اورینٹل کالج لاہور، میکگل یو نیورسٹی کینیڈا، انقرہ یو نیورسٹی ترکی، بوسٹن یو نیورسٹی تے یونیورسٹی آ ف وسکانسن ماڈیسن ریاستہائے متحدہ امریکا دی یونیورسٹیاں وچ تقابلِ ادیان، عربی بولی و ادبیات، مطالعہ پاکستان دے مضامین وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں۔
حالات زندگی
[سودھو]پیدائش / والدین / تعلیم
[سودھو]داؤد رہبر 1926ء نوں لاہور، برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔[۱][۲][۳] انہاں دے والد پروفیسر ڈاکٹر شیخ محمد اقبال (19 اکتوبر 1894ء -21 مئی 1948ء) نے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی توں عربی وچ ایم اے کیتا تے فیر یونیورسٹی کیمبرج توں مشہور برطانوی مستشرق پروفیسر ایڈرڈ گرینول براؤن دی نگرانی وچ فارسی وچ پی ایچ ڈی دی ڈگری مکمل کيتی۔ اوہ 1922ء وچ اورینٹل کالج لاہور توں وابستہ ہوئے تے فیر فارسی دے صدر شعبہ تے پرنسپل دے عہدےآں اُتے فائز رہے۔ تن برس دی عمر وچ داؤد رہبر دی والد ہ 13 جنوری، 1929ء انتقال کرگئياں۔ انہاں دے والد ڈاکٹر شیخ محمد اقبا ل نے انہاں دی تعلیم و تربیت اُتے بھر پور توجہ دتی۔[۳]
1947ء وچ عربی بولی و ادب وچ ایم اے دی ڈگری حاصل کرنے دے بعد انہاں دے اعلیٰ تعلیمی معیار او ر ا متیازی دا م یابی دی بنا اُتے داؤد رہبر نوں میکلوڈ ریسرچ اسکالر شپ توں نوازیا گیا۔ ایم اے (عربی) دے بعد انہاں نوں پنجاب یو نیورسٹی اورینٹل کالج لاہور وچ عربی بولی و ادب دی تدریس اُتے مامور کیتا گیا۔ اس زمانے وچ انہاں دے والد اورینٹل کالج لاہور دے پرنسپل دے منصب اُتے فائز سن ۔1949ء وچ داؤد رہبر اعلیٰ تعلیم دے لئی انگلستان چلے گئے جتھے یونیورسٹی کیمبرج توں پروفیسر ریوبن لیوی (Prof. Reuben Levy) دی نگرانی وچ پی ایچ ڈی دی سند حاصل کيتی۔ یونیورسٹی کیمبرج وچ داؤد رہبر نوں دورانِ تعلیم تریخ، فلسفہ، عالمی ادبیات،لسانیا ت تے تقابل ادیان دے موضوع اُتے اپنے ذوقِ سلیم دے مطابق مطالعہ تے تحقیق دے مواقع میسر آئے۔ دورانِ تحقیق انہاں دے نگراں نے اپنے اس فطین شاگرد دی صلاحیتاں نوں نکھارنے وچ اہم کردار ادا کیاتے انہاں دی حوصلہ افزائی کيتی۔ پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کرنے دے بعد اوہ لاہور واپس لوٹے۔[۳]
درس و تدریس
[سودھو]انگلستان توں واپسی اُتے لاہور وچ مختصر مدت دے قیام دے بعد 1954ء وچ کینیڈا دی میکگل یونیورسٹی (Mc Gill University ) نے داؤد رہبر نوں سینئیر ٹیچنگ فیلو مقرر کیتا۔ اوہدی دعوت دا اہتمام پروفیسر ولفرڈ کینٹ ول سمتھ (Prof. Wilfred Cantwell Smith ) نے کیتا۔ ٹورانٹو (کینیڈا ) وچ مقیم تقابل ادیان دے ماہر پروفیسر ولفرڈ کینٹ ول سمتھ (متوفی: 7فروری 2000ء، تقابل ادیان دے موضوع اُتے انہاں دی علمی فضیلت کااک عالم معترف تھا) مذاہب عالم دے آغاز و ارتقا تے تقابلِ ادیان دے موضوع اُتے داؤد رہبر نے انہاں دے خیالات و تحقیق توں بھرپور استفادہ کیندا۔ اس موضوع اُتے ڈاکٹر داؤد رہبر دی مستقبل دی تحقیق دا آغاز ایتھے توں ہو تا اے۔ اس دے بعد حکومت پاکستان نے ڈاکٹر داؤد رہبر نوں اردو تے مطالعۂ پاکستان دی بیرون ملک چئیر دے لئی منتخب کیتا تے انہاں دا تقرر انقرہ یو نیورسٹی ترکی وچ کر دتا۔ترکی وچ اپنے قیام (1956–1959) دے دوران انہاں نے مختلف یونیورسٹیاں وچ تقابل ادیان ،اردو بولی دے ارتقا تے تہذیبی و ثقافتی موضوعات پرمتعدد توسیعی لیکچرز دتے جنہاں نوں بے حد سراہا گیا۔ اپنی تدریسی ذمہ داریاں توں عہدہ بر آ ہونے دے نال نال ڈاکٹر داؤ د رہبر نے اپنی تعلیمی قابلیت وچ اضافے اُتے وی توجہ مر کوز رکھی۔ اوہ علم و ادب دے فروغ دے لئی ہر وقت مصروف رہندے سن ۔ اس سلسلے وچ انہاں نے ریاستہائے متحدہ امریکا وچ کنیکٹٰی کٹ (Connecticut) دے مشہور تعلیمی ادارے ہارٹ فورڈ سیمینری فاؤنڈیشن (Hartford Seminary Foundation) وچ اپنے لیکچرز دے نال نال اپنی تعلیم دا سلسلہ وی جاری رکھیا۔ ابتد وچ ا س ادارے وچ انہاں دا تقرر وزٹنگ پروفیسر دی حیثیت توں ہويا۔ اس دے بعد انہاں دی صلاحیتاں دے اعتراف وچ انہاں دی خدمات پنج سال (1962–1966) دے لئی حاصل کر لئی گئياں۔ ایتھے اپنے عرصہ ملازمت دی تکمیل دے بعد ڈاکٹر داؤد رہبر یونیوررسٹی آ ف وسکانسن ماڈیسن (University of Wisconsin, Madison) وچ دوسال دی مدت دے لئی ہندوستانی علوم دی تدریس دے لئی منتخب ہوئے۔ ایتھے قیام دے دوران ڈاکٹر داؤد رہبر نوں اپنی دلچسپی دے متعدد امور دے بارے وچ وافر معلومات حاصل ہوئیاں، خاص طور اُتے ہندوستانی موسیقی دے بارے وچ ایتھے جو شعبہ قائم اے، ا س دے نال مستقل ربط تے با قاعدہ تعلیم تے مطالعہ دے اعجاز توں اوہ کلاسیکی ہندوستانی مو سیقی دے بارے وچ کئی اسرار و رموز توں آگاہ ہوئے۔ مستقبل وچ ہندوستانی مو سیقی اُتے انہاں نے جو معرکہ آرا کم کیا، اس دا آغاز ایتھے توں ہويا۔ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ اپنے قیام دے دوران داؤد رہبر نوں اوتھے دے علمی و ادبی حلفےآں دی جانب توں زبردست پزیرائی ملی۔ اوتھے دی یونیورسٹیاں وچ انہاں دے توسیعی لیکچرز دا سلسلہ جاری رہیا ۔1968ء وچ داؤد رہبر نے ریاست ہائے متحدہ امریکا دی بوسٹن یو نیورسٹی (Boston University) وچ تدریسی خد،مات دا آغاز کیا، ایتھے اوہ عربی زبان تے تقابلِ ادیان دی تدریس اُتے مامور سن ۔ بوسٹن یونیورسٹی وچ انہاں دی ایہ ملازمت 1991ء وچ انہاں دی ریٹائر منٹ تک جاری رہی۔ ملازمت توں ریٹائر منٹ دے بعد داؤد رہبر نے اپنا زیادہ تر وقت فلوریڈا وچ مطالعہ اورتصنیف و تالیف وچ گزاریا۔[۳]
ادبی خدمات
[سودھو]ڈاکٹر ڈاؤد رہبر دی کتاب پرا گندہ طبع لوک وچ عام لوکاں اُتے لکھی گئی کہانیاں شامل نيں۔ اس کتاب نوں سنگ میل پبلی کیشنز لاہور نے سال 2000ء وچ شائع کیتا۔ انہاں دی کتاب تسلیمات جنوبی ایشیا وچ اسلامی رہتل و سبھیاچار دے ارتقا دے موضوع اُتے مضامین شامل نيں۔ انہاں دی شاعری دی کتاب کلیات 2001ء وچ شائع ہوئی، ست سو صفحات اُتے مشتمل ایہ کلیات اس حساس تخلیق کار دے شعری تجرباں دی مظہر اے۔[۳]
مو سیقی دے موضوع اُتے انہاں دی اہم کتاب گلاں کچھ سریلی سی 2001ء وچ شائع ہوئی، اس دے علاوہ نسخہ ہائے وفا وی موسیقی دے بارے وچ اے۔ موسیقی دے نال داؤد رہبر دا معتبر ربط چار عشراں اُتے محیط سی، سُر تے تال دے نال اس سنگت اُتے اوہ ہمیشہ مطمئن و مسرور رہندے۔ موسیقی دے بارے وچ داؤد رہبر دی رائے نوں ہمیشہ درجۂ استناد حاصل رہیا۔ انہاں دے اندر اک مو سیقار چھپا ہويا سی جو موزاں ترین موقع اُتے باہر آ کے اپنے فن دے جو ہر دکھاندا۔ داؤد رہبر نوں طنبورہ (تان پورہ )بجانے وچ مہارت حاصل سی، اوہ طنبورہ ترچھا رکھنے دی بجائے اسنوں عمودی صورت وچ تھام کر انگلی دی بجائے انگو ٹھے توں طنبورے دے تار چھیڑتے تاں ایہ ساز زندگی دے ساز توں اسيں آ ہنگ ہو جاندا۔ انہاں دی فنی مہارت تے موسیقی دے فن اُتے انہاں دے عبور دی وجہ توں سامعین اُتے وجدانی کیفیت طاری ہو جاندی۔ اوہ غزل وی خود ہی چھیڑتے تے ساز وی خود ہی بجاندے تے اس طرح عمرِ رفتہ نوں آواز دیندے۔ ایہ مو سیقی ہی سی جس نے داؤد رہبر وچ ایہ استعداد پید اکر دتی کہ اوہ زندگی دی حقیقت توں آ شنا ہو کراپنی دنیا آپ پیدا کرنے،مسائل زیست نوں سمجھنے تے موجِ حوادث توں ہنستے کھیلتے ہوئے گزر جانے دا عزم کر لیندے سن، خاص طور اُتے غم و آلام دے مسموم ماحول وچ موسیقی دل دے تار ایداں چھیڑتی اے جس توں پھُٹنے والے نغمے قلب تے روح دی اتھاہ گہرائیاں وچ اترتے چلے جاندے نيں تے سماعتاں اُتے اس دے ہمہ گیر اثرات مسلمہ نيں۔گیت تے نغمے ،سر تے تال ،آہنگ تے لے دے معجز نما اثر توں خود اعتمادی دا عنصر نمو پاندا اے تے ہجوم غم وچ دل نوں سنبھالنے دا حو صلہ پیدا ہُندا اے۔ داؤد رہبر نے عالمی ادبیات دے مطالعہ توں اپنے مزاج وچ اک شانِ استغنا پیدا کر لئی سی۔ اوہ اپنی مٹی توں محبت کرنے اُتے اصرار کردے سن ۔ اردو بولی و ادب تے ہندوستانی کلاسیکی موسیقی توں انہاں دی والہانہ محبت تے قلبی وابستگی انہاں دی پہچان بن گئی۔ جنوبی ایشیا دی موسیقی دے ارتقا اُتے انہاں دی تحقیق بہت اہمیت دی حامل سمجھی جاندی اے۔[۳]
داؤد رہبر نے مرزا اسداللہ خان غالب دے اردو زبان وچ لکھے ہوئے مکاتیب دا انگریزی زبان وچ ترجمہ کیتا۔ ایہ کتاب جو 628 صفحات اُتے مشتمل اے اسنوں اسٹیٹ یونیورسٹی آ ف نیو یارک پریس نے 1987ء وچ شائع کیتا۔ انہاں دی معرکہ آرا تصنیف کلچر دے روحانی عناصر انہاں دے تبحر علمی دی شاندار مثا ل اے۔ انہاں دا مطالعہ بہت وسیع سی تے تریخ دے مسلسل عمل اُتے انہاں دی گہری نظر سی۔ کلچر دے روحانی عناصر وچ انہاں نے نہ صرف کلچر دے ارتقا اُتے عمومی نگاہ پائی اے بلکہ اس دے پسِ پردہ کارفرما عوامل اُتے وی اپنے خیالات دا اظہار کیتا اے اے۔ برِ عظیم دے کلچر اُتے اسلا م، ہندو مت، بدھ مت تے چینی اثرات دے بارے وچ اوہ کھل کر لکھدے نيں، انہاں سب نوں وکھ وکھ ابواب وچ زیر بحث لیایا گیا اے۔ اس کتاب دا پنجواں باب مہاتما بدھ دے بارے وچ اے جس وچ بدھ مت دے چین ا ور برِ عظیم اُتے تہذیبی تے ثقافتی اثرات نوں تاریخی تناظر وچ دیکھنے دی کوشش کيتی گئی اے۔ اس دے بعد جو باب اے اسنوں حاصلِ بحث کيتی حیثیت حاصل اے۔ اپنے اختتامی کلمات وچ داؤد رہبر نے مدلل انداز وچ گفتگو دی اے تے غیر جانب دارانہ انداز وچ کلچر دے روحانی اندازہ ور انہاں دے پس پردہ کار فرما عوامل دے بارے وچ اپنی غیر جانبدارانہ رائے دتی اے۔[۳]
لکھتاں
[سودھو]- تسلیمات 1 (مضامین)
- تسلیمات 2
- تسلیمات 3
- گلاں کچھ سریلی سی (موسیقی اُتے مضامین)
- نسخہ ہائے وفا (موسیقی اُتے مضامین)
- وکھو وکھ طبع لوک(عام لوکاں اُتے لکھی گئی کہانیاں)
- سلام و پیام (جلد اول)، مکاتیب
- سلام و پیام (جلد دوم )
- سلام و پیام (جلد سوم)
- تریخ ادبیاتِ ایران بعہد مصولان
- مشاعرے دا فاتح - نواب میرزا داغ دہلوی
- کلچر دے روحانی عناصر
- کلیات (شاعری)
- باقیات (شاعری)
وفات
[سودھو]داؤد رہبر 5 اکتوبر، 2013ء نوں 86 سال دی عمر وچ ڈئیر فیلڈ بیچ، فلوریڈا، ریاستہائے متحدہ امریکا وچ انتقال کر گئے۔[۱][۲][۳]
حوالے
[سودھو]- 1926 دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 2013 دیاں موتاں
- 5 اکتوبر دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P512
- صفحات مع خاصیت P184
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ شعبۂ عمل
- اردو غیر افسانوی مصنفین
- اردو محققین
- اسلام توں پروٹسٹنٹ قبول کرنے والی شخصیتاں
- امریکی الٰہیات دان
- انقرہ یونیورسٹی دا تدریسی عملہ
- ویہويں صدی دے پاکستانی شعرا
- ویہويں صدی دے شعرا
- پاکستانی اردو شعرا
- پاکستانی الٰہیات دان
- پاکستانی سابقہ مسلم شخصیتاں
- پاکستانی مترجمین
- پاکستانی محققین
- پاکستانی مسیحی
- پاکستانی مضمون نگار
- یونیورسٹی پنجاب دا تدریسی عملہ
- ریاستہائے متحدہ نوں پاکستانی تارکین وطن
- علماء مذہبی علوم
- فضلا گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لاہور
- فلوریڈا دیاں شخصیتاں
- لاہور دے شعرا
- ڈیئرفیلڈ بیچ، فلوریڈا دیاں شخصیتاں