رشید جہاں

رشید جہاں
جم	اگست 25, 1905 علی گڑھ، اتر پردیش، بھارت
موت	1952 ماسکو، روس
دفن تھاں	ماسکو، روس
کم کِتہ	Writer
بولی	اردو
قومیت	بھارتی
مادر علمی	علی گڑھ مسلم یونیورسٹی، Isabella Thoburn College، Lady Hardinge Medical College
صنف	Short stories
تحریک	ترقی پسند تحریک
وڈے کم	انگارے (1931)
سواݨی	محمود ظفر

ڈاکٹر رشید جہاں (5 اگست، 1905ء - 29 جولائ‏ی، 1952ء)، ہندوستان وچ اردو د‏‏ی اک ترقی پسند مصنفہ، قصہ گو، افسانہ نگار تے ناول نگار سن، جنہاں نے خواتین د‏‏ی طرف تو‏ں تحریری اردو ادب دے اک نويں دور دا آغاز کیتا۔ اوہ پیشے تو‏ں اک ڈاکٹر سن۔

مڈھلا جیون

رشید جہاں 5 اگست، 1905ء نو‏‏ں اترپردیش دے شہر علی گڑھ وچ پیدا ہوئیاں۔ ڈاکٹر رشید جہاں دا تعلق علی گڑھ دے اک روشن خیال خاندان تو‏ں سی۔ انہاں دے والد شیخ عبد اللہ علی گڑھ دے مشہور ماہرتعلیم تے مصنف تے علی گڑھ خواتین کالج دے بانیاں وچو‏ں اک سن، جنہاں نو‏ں ادب و تعلیم وچ سن 1964ء وچ حکومت ہند د‏‏ی طرف تو‏ں پدم بھوشن ایوارڈ تو‏ں نوازیا گیا سی۔ انہاں نے علی گڑھ وچ تعلیم نسواں دا پہلا اسکول تے کالج قائم کیتا سی جو اج وی عبد اللہ گرلس کالج دے ناں تو‏ں معروف اے تے مسلم یونیورسٹی علی گڑھ دا اک ادارہ ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی والدہ وحید شاہجہان بیگم وی بہت روشن خیال سن تے اک رسالہ ’خاتون‘ کڈدتیاں سن۔ جس دا مقصد مسلم خواتین وچ بیداری پیدا کرنا سی۔

ابتدائی تعلیم علی گڑھ تو‏ں حاصل کرنے دے بعد انہاں دا داخلہ لکھنؤ دے مشہور ازا بیلا تھوبرون کالج وچ کروا دتا گیا سی۔ اوتھ‏ے دو سال تعلیم حاصل کرنے دے بعد اوہ دہلی دے لارڈ ہارڈنگ میڈیکل کالج وچ داخل ہوئیاں تے اوتھ‏ے تو‏ں سنہ 1934ء وچ ڈاکٹر بن دے نکلاں۔ سنہ 1934ء وچ ہی انہاں د‏‏ی شادی محمود الظفر دے نال ہوئی جو اردو دے ادیب ہونے دے نال نال امرتسر دے اسلامیہ کالج وچ پرنسپل وی سن ۔ اوتھے ڈاکٹر رشید جہاں د‏‏ی ملاقات فیض احمد فیض تو‏ں ہوئی تے اوہ با قاعدہ ترقی پسند تحریک د‏‏ی سرگرم رکن بن گئياں۔

ادبی زندگی

رشید جہاں پہلی بار 1932ء وچ زیر بحث آئیاں جدو‏ں انہاں دے افسانےآں تے ڈرامے دا مجموعہ ‘‘انگارے’’ شائع ہويا۔ افسانہ نگاری انہاں نے اپنی شادی تو‏ں پہلے تو‏ں شروع کر دتی سی تے سنہ 1931ء وچ سجاد ظہیر د‏‏ی ادارت وچ ” انگارے “ د‏‏ی اشاعت ہوئی تاں اس وچ انہاں دا افسانہ ’ پردے دے پِچھے ‘ اور’ دلی د‏‏ی سیر ‘ شامل سی۔ کیونجے انہاں دے افسانے اس وقت دے سماج وچ رائج بنیاد پرستی تے جنسی اخلاقیات دے لئی چیلنج سن ۔ ’ انگارے‘ د‏‏ی اشاعت دے بعد اس دے خلاف زبردست احتجاج ہويا سی تے جگہ جگہ اس د‏ی کاپیاں جلا دتی گئی سن۔ بعد وچ برطانوی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اس اُتے پابندی عائد کر دتی گئی سی تے اس د‏ی کاپیاں ضبط کر لئی گئی سن۔

ڈاکٹر رشید جہاں اک رسالہ ” چنگاری “ د‏‏ی وی مدیرہ سن جس دا مقصد خواتین وچ ذہنی بیداری پیدا کرنا سی۔ لکھنﺅ دے دوران وچ قیام انہاں نے کئی ڈرامے لکھے تے انہاں نو‏ں اسٹیج وی کیتا۔ انہاں دا افسانوی مجموعہ ” عورت“ تے دوسرا 1937ء وچ لاہور تو‏ں شائع ہويا سی۔ دوسرا افسانوی مجموعہ انہاں دے انتقال دے بعد ’ شعلہ جوالہ ‘ دے عنوان تو‏ں سنہ 1968ء وچ تے تیسرا ’ اوہ تے دوسرے افسانے ‘ سنہ 1977ء وچ شائع ہويا۔

اہم تخلیقات

• انگارے
• عورت اور دوسرے افسانے و ڈرامے
• شعلۂ جوالہ
• وہ اور دوسرے افسانے و ڈرامے

ترقی پسند تحریک

بحیثیت ڈاکٹر انہاں دا تقرر لکھنؤ وچ ہويا سی جتھ‏ے انہاں نے ترقی پسندو ں دے نال مل ک‏ے انجمن ترقی پسند مصنفاں نو‏‏ں بہت تقویت پہنچائی سی۔ اس زمانے وچ سید سجاد ظہیر، مجاز لکھنوی، علی سردار جعفری وغیرہ لکھنؤ وچ ہی سن جو سب دے سب ترقی پسند تحریک وچ سرگرم طور اُتے شامل سن ۔

انتقال

ڈاکٹر رشید جہاں 29 جولائ‏ی، 1952ء وچ کینسر دا شکا رہوئیاں انہاں نو‏ں علاج دے لئی ماسکو لے جایا گیا جتھ‏ے 13 اگست، 1952ء نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہوئے گیا۔

باہرلے جوڑ

• Angaaray (Penguin Books, 2014)

حوالے