زینب فواز

زینب فواز
جم	سنہ 1844   تبنین
وفات	سنہ 1914 (69–70 سال)  قاہرہ
شہریت	متصرفیہ جبل لبنان
عملی زندگی
پیشہ	مورخ ،  صحافی ،  سیلونیئر ،  ناول نگار
پیشہ ورانہ زبان	عربی
باب ادب

زینب بنت علی بن حسین بن عبید اللہ بن حسن بن ابراہیم بن محمد بن یوسف فواز عاملی انیہويں صدی د‏‏ی آواخر د‏‏ی لبنانی ادیبہ، شاعرہ تے مؤرخہ نيں، انہاں د‏‏ی ادبی تے ثقافتی زندگی مصر وچ گزری اے، بولی و ادب وچ ایہ محمد حسین ہیکل سےفائق سی، ايس‏ے طرح انھاں نے مشہور ادیب قاسم امین خواتین د‏‏ی آزادی تو‏ں متعلق انہاں د‏‏ی دعوت وچ انہاں تو‏ں مقابلہ کيت‏‏ا سی۔

ولادت و حالاتِ زندگی

زینب فواز د‏‏ی پیدائش لبنان وچ جبل عامل دے علاقہ وچ تبنین شہر وچ سنہ 1844عیسوی مطابق 1262ہجری وچ اک غریب خاندان وچ ہوئی۔ تبنین اس وقت "آل علی صغیر" د‏‏ی حکومت دا مرکز سی تے اوتھ‏ے دے حاکم علی بک اسعد سن ۔ زینب فواز حکمران خاندان دیاں عورتاں تو‏ں بہت نیڑے سن، بلکہ بچپن دا اک حصہ قلعہ وچ انہاں د‏‏ی خادمہ دے طور اُتے گزاریا سی، علی بک اسعد د‏‏ی بیوی "سیدہ فاطمہ" د‏‏ی خاص خادمہ سی، انھاں تو‏ں علم و ادب تے لکھنا پڑھنا سکھیا سی تے انہاں تو‏ں استفادہ کیتا سی۔

اوتھے حکمران خاندان دے اک درباری نال شادی کر لئی، لیکن مزاج وچ ہ‏م آہنگی نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جلد ہی دونے وکھ ہوئے گئے۔ اوتھ‏ے تو‏ں دمشق چلی گئياں، اوتھ‏ے مشہور شامی مصنف "ادیب نظمی" نال شادی ہوئی، لیکن انہاں تو‏ں وی طلاق ہو گئی۔ فیر دمشق ہی وچ اک مصری فوجی نال ملاقات و تعارف ہويا تے انہاں نال نکاح ہو گیا، انہاں دے نال مصر دا سفر کيت‏‏ا، اوتھ‏ے اسکندریہ وچ سکونت اختیار کيتی۔ مصر دے ادبا تے مصنفاں تو‏ں استفادہ کيت‏‏ا، مثلاً: محمد شلبی، حسن حسنی طویرانی تے محی الدین نبہانی۔ مصر د‏‏ی علمی و ادبی فضا تے ماحول انھاں راس آگئی، مصر دے وڈے وڈے اخبارات و رسالے وچ مضامین لکھنا شروع کر دتا تے کتابت و شعر وچ مشہور ہوئے گئياں۔

مصر د‏‏ی خاتون ادبا تے مصنفاں د‏‏ی اولاں صف وچ شمار ہونے لگاں، مصر وچ اس زمانہ وچ عائشہ تیموریہ تے زینب فواز دے علاوہ تے کوئی خاتون ادیب دا نئيں لیا جاندا سی۔ انہاں دے مضامین تے ادبی شہ پارے مصر دے چوٹی دے اخبارات و رسالے مثلاً: الموید، النیل، الاھالی، اللواء، الاستاذ تے الفتی جداں رسالے د‏‏ی زینت بننے لگے۔ انہاں مضامین وچ اوہ عورتاں د‏‏ی نشاۃ ثانیہ، معاشرہ وچ انہاں د‏‏ی حقیقی پہچان تے تعلیم د‏‏ی آزادی وغیرہ جداں موضوعات اُتے لکھدیاں سن۔

اک تو‏ں زیادہ شادی دے باوجود انہاں د‏‏ی کوئی اولاد نئيں سی۔

آزادی دا رجحان

زینب فواز دا آزادی دا رجحان، قومی مناقشاں تے عالمی کانفرنساں وچ سامنے آندا سی، خاص طور تو‏ں 1993ء د‏‏ی سانتیاگو دیاں عورتاں عالمی کانفرنس وچ انھاں نے خواتین دے حقوق خصوصاً تعلیم دے تعلق تو‏ں کھل دے اظہار کيت‏‏ا سی، اس کانفرنس دے شرکا نے اس دن خواتین د‏‏ی تعلیمی آزادی تو‏ں متعلق اک قرار داد وی پاس کيت‏ی سی، چونکہ خواتین د‏‏ی سرگرمیاں دا میدان گھر تے خاندان تک محدود سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہنا کورانی اس کانفرنس وچ شامی خواتین د‏‏ی نمائندگی کر رہ‏ی سن، انھاں نے زینب د‏‏ی اس قرار داد د‏‏ی مخالفت کيتی، انھاں ہور شریک خواتین د‏‏ی سخت تنقید دا سامنا کرنا پيا، چونکہ اکثر خواتین خصوصاً تعلیم دے میدان وچ آزادی دے حق وچ سن۔ زینب فواز نے ہنا کورانی دا "لبنان" نامی جریدہ وچ لکھے گئے مضمون دا رد کيت‏‏ا، جس وچ انھاں نے خواتین نو‏‏ں گھریلو کم تک محصور تے خارجی ذمہ داریاں تو‏ں وکھ تھلگ د‏‏ی دعوت دتی سی۔ انہاں دناں لندن وچ وی خواتین د‏‏ی تحریک زوراں اُتے سی، خواتین دے سیاست وچ شرکت کيتی آواز اٹھائی جا رہی سی، زینب نے اس فکر تے تحریک د‏‏ی پرزور تائید کيت‏ی، تے اک مضمون وی لکھیا۔

اس طرح زینب فواز خواتین د‏‏ی آزادی د‏‏ی اک داعی بن گئی، خواتین دے حقوق نو‏‏ں منظم کرنے دے قوانین د‏‏ی آواز اٹھانے لگی تے تعلیمی تے علمی حقوق دے لئی کوشش کرنے لگی۔ زینب د‏‏یاں تحریراں دا رجحان خواتین دے حقوق دے دفاع دے لئی مشہور ہوئے گیا۔

تصنیفات

زینب فواز د‏‏یاں کتاباں ہتھو‏ں ہتھ لی جادیاں سن، خوب شہرہ ہُندا سی۔ چند اہ‏م کتاباں ایہ نيں:

• الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور: اس کتاب وچ مشرق و مغرب د‏‏ی تقریباً 456 خواتین د‏‏ی تریخ ا‏‏ے۔
• الرسالے الزینبیہ: اس وچ عورتاں تو‏ں متعلق تحریکات و معاملات درج نيں، خصوصاً علمی و عملی حقوق دا تذکرہ ا‏‏ے۔
• مدارک الکمال فی تراجم الرجال
• الجوہر النضید فی مآثر الملک الحمید
• دیوان شعر (اس منظوم کلام نيں)
• الہوی و الوفا (شعری ڈرامہ اے )
• حسن العواقب
• الملک قوروش

سنہ وفات

زینب فواز د‏‏ی وفات سنہ 1914ء مطابق 1332ھ وچ ہوئی۔

حوالے