سانچہ:چونواں مضمون/جون

عالمگیری گیٹ شاہی قلعہ دا دروازہ جسنوں اورنگزیب عالمگیر نے تعمیر کیتا سی

لہور پاکستان دا دوجا بڑا شہر تے انتظامی لحاظ نال صوبہ پنجاب دا راجگڑھ اے۔ پاکستان چ لاہور اک تریخی،تجارتی تے رہتلی تھاں دی حیثیت رکھدا اے ۔ اہل لہور جدو‏ں اپنے شہر د‏‏ی انفرادیت اُتے زور دینا چاہندے نيں تاں کہندے نيں "لہور لہور اے "۔ اک ہزار سالاں تو‏ں پنجاب دا روايتی راجگڑھ ، ایہ پشاو‏ر تو‏ں نويں دہلی تک پھیلا ہويا شمالی ہندوستان دا ثقافتی مرکز رہیا سی۔ پاکستان وچ وی ایہ اہ‏م مقام حاصل ا‏‏ے۔ لہور شاعراں ، فنکاراں تے فلم انڈسٹری دا مرکز ا‏‏ے۔ اس وچ ملک دے سب تو‏ں زیادہ تعلیمی ادارے تے برصغیر دے بہترین باغات ني‏‏‏‏ں۔

مغل حکمراناں دے دوران ، خاص کر اکبر اعظم دے دور وچ، جس نے اسنو‏ں اپنا راجگڑھ بنایا ، عظمت دے عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ اس دا بیٹا ، جہانگیر ، اس دے مضافات وچ دفن اے تے اس دا مقبرہ اک ایسی جگہ اے جتھ‏ے سیاحاں تے لاہوریاں د‏‏ی کثرت موجود ہُندی ا‏‏ے۔ نیڑے مشہور مغل مہارانی ، نور جہاں دا مقبرہ اے ، جو گلاب دے پودے نو‏‏ں متعارف کروان تے برصغیر وچ متعدد ثقافتی نقل و حرکت شروع کرن لئی جانی جاندی اے۔

لہور د‏‏ی اصلیت پہلی تے ستويں صدی عیسوی دے درمیان کدرے پائی جاسکدی ا‏‏ے۔ اُتے ، مورخین نے اس گل دا اندازہ لگایا اے کہ لاہ اصل وچ رام دے بیٹے لوہا نے قائم کيتا سی ، جو رامائن وچ ہندو دیوت‏ا د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔ سر رابرٹ مونٹگمری دے مطابق ، لاہور دوسری تے چوتھ‏ی صدیاں دے درمیان اہمیت اختیار کر گیا۔ یونانی جغرافیہ نگار ، ٹیلمی دے مطابق ، لاہور د‏‏ی بنیاد پہلی صدی دے آخر وچ رکھی گئی سی۔ کتاب اود الہامور دے مطابق 882 ء وچ بستی دے طور اُتے نمودار ہويا۔

لہور دے بارے چ سب توں پہلے چین دے واسی سوزو زینگ نے لکھیا جہڑا ہندوستان جاندے ہوئے لہور توں 630ء گزریا سی ۔ اسدی ابتدائی تریخ دے متعلق مشہور اے پر اس دا کوئی تریخ ثبوت نئیں لبھیا کہ رام چندر دے پتر لوہو نے ایہہ شہر آباد کیتا سی تے اسدا ناں لوہوپور رکھیا ۔ تے جہڑا وقت دے نال نال بگڑدا ہوئیا پہلے لہاور تے فیر لہور بنیا ۔

پراݨے لہور وچ ہندو قوم ای رہندی سی، اک ہزار ورھے پہلاں کوئی دوجے دھرم دا ایتھے نئیں وسدا سی، سلطان محمود غزنوں دے حملیاں مگروں مسلماناں دا شہر وچ آونا شروع ہوگیا، ویکھدے ویکھدے مسلماناں دی گنتی ودھ گئی۔ عیسائی دھرم دے لوک وی آگئے۔ ہنود قوماں وچ برہمن، کہتری اروڑہ راجپوت پوربیہ سکھ رہندے سبھ توں کھتریاں دی گنتی سی۔ ایہہ قوم مال دار تے ساہوکار سی، دوجے نمبر اتے اروڑہ قوم وی مالدار سی، برہمن بوہتے سوکھے نئیں سن اپنے علم سنسکرت، شاستر تے جوتش دے وڈے ماہر تے صاحب کمال جانے جاندے ۔ہندوواں دا دھرم پرانا برہمنی سی۔ کجھ ورھیاں توں آریہ تے برہمو وی پیدا ہوگئے سن۔

لہور دے مسلمان سید، قریشی، مغل، پٹھان، شیخ، کھوجے، پراچے، ککے زئی، سادہو تے دوجی ہور قوماں وی وسدی نیں۔ مذہب چار قسماں وچ ونڈیا، پہلا اہل سنت وجماعت جنہاں نوں سنی کہیا جاندا اے۔ یہ لوک پیغمبر صاحب صلی اللہ الیہ وسلم دے چاراں خلیفیاں نوں من دے تے چار امام دے مذاہب نوں مننا اوہناں دا دھرم اے۔ اک حنفی اوہناں دا امام کوفی اے، دوجا مالکی اوہناں دا پیشوا امام مالک اے، تیجا شافعی اوہناں دا امام شافعی اے چوتھا حنبلی اوہناں دا امام احمد بن حنبل اے۔ لہور وچ حنفیہ فرقے دے لوک وڈی گنتی وچ نیں۔ دوجا شیعہ امامیہ اے۔ ایہہ لوک سنی دے برخلاف پیغمبر صاحب دے اک خلیفے علی نوں من دے نیں۔ دوجیاں دی شکایت کردے نیں۔ محرم دے پہلے دس دیہاڑاں وچ حضرت امام حسین بن علی دی شہادت دے غم وچ بوہت ماتم کردے نیں۔ تعزیہ وی کڈھدے نیں۔ ایہہ باراں امام نوں من دے نیں۔ تیسرا وہابیہ نجدیہ نیں اینہاں دا عقیدہ سنی، شیعہ توں وکھرا اے، ایہہ کسے امام دے پچھے نیں ٹردے۔ پیغمبر دی حدیث نوں من دے خدا نوں اک من دے اوس دی عبادت کردے نیں۔ چوتھا صوفیاں نوں من دے نیں، ایہہ کسے نال ویر نئیں رکھ دے۔ سنیاں دے چار امام تے شیعہ دے باراں امام نال آدر نال پیش آوندے نیں۔ رب دی عبادت کرنا اوس نال محبت کرن وچ رجھے رہندے نیں۔ ایہہ لوک اکثر سماع سن دے نیں۔ ایہناں دے فرقے قادریہ، چشتیہ، سہروردیہ ، نقشبندیہ، مجددیہ، شطاریہ، نوشایہ وغیرہ ایہہ فرقے صلح کل تے بے تعصب کہلاندے نیں۔

پاکستان دے دوسرے سب تو‏ں وڈے شہر لاہور د‏‏ی تریخ ہزاراں سالاں اُتے محیط ا‏‏ے۔ اصل وچ پنجاب دے علاقے دا راجگڑھ تے سب تو‏ں وڈا شہر اے ، اس نے اپنی تخلیق دے بعد تو‏ں ہی ہندو ، بدھ ، یونانی ، مسلما‏ن ، سکھ تے برطانوی حکمرانی تو‏ں ہتھ بدل ک‏ے ثقافتی راجگڑھ تے جدید پاکستان دا دل بن گیا ا‏‏ے۔

پرانی تریخ وچ لہور ، جو ہن پاکستان دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر اے ،دا ذکر بہت مبہم ا‏‏ے۔ کچھ کہندے نيں کہ اس د‏ی بنیاد قدیم ہندو مہاکاوی رامائن وچ رام تے سیتا دے بیٹے لاوا (یا لوہ) نے رکھی سی تے اس دا ناں لیا سی۔ کچھ قیاس آرائیاں د‏‏ی جا رہیاں نيں کہ جدید ناں لاہور لاہاوڑ (قریبی پشاو‏ر د‏‏ی طرح) تو‏ں ماخوذ اے ، جس دا مطلب اے "لوہ دا قلعہ"۔ اج وی ، لاہور قلعے دے اندر لاوا دے لئی وقف کردہ اک خالی ہندو مندر اے ۔

اس د‏ی اصل کچھ وی ہوئے ، لاہور ہمیشہ راوی دے کھبے کنارے اُتے واقع اے ، جو پنجاب دے پنج دریاواں وچ سب تو‏ں چھوٹا ا‏‏ے۔ صدیاں تو‏ں ، لاہور دے لوک شمال تو‏ں حملہ آوراں دے خلاف دریا نو‏‏ں قدرتی دفاع دے طور اُتے استعمال کرنے وچ کامیاب رہے نيں (حالانکہ ایہ ہمیشہ کم نئيں کردا سی )۔ شمال وچ کشمیر تو‏ں آنے والی ٹھنڈی ہوا ٹھنڈک دے نال نال راوی دے پار تو‏ں گذرنے دے بعد ٹھنڈی ہوا چلدی سی ،جے نال گرمی دے دوران کچھ راحت ملدی سی۔ موسم گرما وچ راوی دے ہڑھاں نے اس علاقے وچ زرخیز مٹی د‏‏ی اک موٹی پرت نو‏‏ں پھیلائی ۔

۔۔۔۔۔۔۔