سانچہ:چونواں مضمون/۲ جون

عالمگیری گیٹ شاہی قلعہ دا بوہا جسنوں اورنگزیب عالمگیر نے تعمیر کیتا سی

لہور پاکستان دا دوجا بڑا شہر اَتے انتظامی لحاظ نال صوبہ پنجاب دا راجگڑھ ہے۔ پاکستان وچ لاہور اک تریخی، تجارتی اَتے رہتلی تھاں دی حیثیت رکھدا ہے ۔ اہلِ لہور جدو‏ں اپݨے شہر د‏‏ی انفرادیت اُتے زور دینا چاہندے نيں تاں کہندے نيں "لہور لہور ہے "۔ اک ہزار ورھیاں تو‏ں پنجاب دا روايتی راجگڑھ ، ایہہ پشاو‏ر تو‏ں نويں دہلی تک پھیلا ہويا شمالی ہندوستان دا ثقافتی مرکز رہیا سی۔ پاکستان وچ وی ایہہ اہ‏م مقام حاصل ہ‏‏ے۔ لہور شاعراں ، فنکاراں اَتے فلم انڈسٹری دا مرکز ہ‏‏ے۔ اس وچ ملک دے سب تو‏ں زیادہ تعلیمی ادارے اَتے برصغیر دے بہترین باغات ني‏‏‏‏ں۔

مغل حکمراناں دے دوران ، خاص کر اکبر اعظم دے دور وچ، جس نے اسنو‏ں اپنا راجگڑھ بݨایا ، عظمت دے عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ ایہدا پّتر ، جہانگیر ، ایہدے مضافات وچ دفن ہے اَتے اس دا مقبرہ اک ایہو جیہی تھاں ہے جتھ‏ے سیاحاں اَتے لاہورِیاں د‏‏ی کثرت موجود ہوندی ہے۔ نیڑے مشہور مغل مہارانی ، نور جہاں دا مقبرہ ہے ، جیہڑی گلاب دے بوٹے نو‏‏ں متعارف کروان اَتے برصغیر وچ متعدد ثقافتی نقل و حرکت شروع کرن لئی جانی جاندی ہے۔

لہور د‏‏ی اصلیت پہلی اَتے ستويں صدی عیسوی دے درمیان کدھرے پائی جاسکدی ہے۔ مورخین نے ایس گل دا اندازہ لگایا ہے کہ لاہ اصل وچ رام دے پُتّر لوہا نے قائم کيتا سی ، جو رامائن وچ ہندو دیوت‏ا د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔ سر رابرٹ مونٹگمری دے مطابق ، لاہور دوسری اتے چوتھ‏ی صدیاں دے درمیان اہمیت اختیار کر گیا۔ یونانی جغرافیہ نگار ، ٹیلمی دے مطابق ، لاہور د‏‏ی بنیاد پہلی صدی دے آخر وچ رکھی گئی سی۔ کتاب اود الہامور دے مطابق 882 ء وچ بستی دے طور اُتے نمودار ہويا۔

لہور دے بارے چ سب توں پہلے چین دے واسی سوزو زینگ نے لکھیا جیہڑا ہندوستان جاندے ہوئے لہور توں 630ء گزریا سی ۔ اسدی ابتدائی تریخ دے متعلق مشہور ہے پر اس دا کوئی تریخ ثبوت نئیں لبھیا کہ رام چندر دے پتر لوہو نے ایہہ شہر آباد کیتا سی اَتے اسدا ناں لوہوپور رکھیا جیہڑا وقت دے نال نال وگڑدا ہویا پہلے لہاور اَتے فیر لہور بݨیا ۔

پراݨے لہور وچ ہندو قوم ہی رہندی سی، اک ہزار ورھے پہلاں کوئی دوجے دھرم دا ایتھے نہیں وسدا سی، سلطان محمود غزنوں دے حملیاں مگروں مسلماناں دا شہر وچ آونا شروع ہوگیا، ویکھدے ویکھدے مسلماناں دی گنتی ودھ گئی۔ عیسائی دھرم دے لوک وی آگئے۔ ہنود قوماں وچ برہمن، کہتری اروڑہ راجپوت پوربیہ سکھ رہندے سبھ توں کھتریاں دی گنتی سی۔ ایہہ قوم مال دار اَتے ساہوکار سی، دوجے نمبر اتے اروڑہ قوم وی مالدار سی، برہمن بوہتے سوکھے نہیں سن اپنے علم سنسکرت، شاستر تے جوتش دے وڈے ماہر تے صاحب کمال جانے جاندے ۔ہندوواں دا دھرم پرانا برہمنی سی۔ کجھ ورھیاں توں آریہ تے برہمو وی پیدا ہوگئے سن۔

لہور دے مسلمان سید، قریشی، مغل، پٹھان، شیخ، کھوجے، پراچے، ککے زئی، سادہو تے دوجی ہور قوماں وی وسدی نیں۔ مذہب چار قسماں وچ ونڈیا، پہلا اہل سنت وجماعت جنھاں نوں سنی کہیا جاندا ہے۔ ایہہ لوک پیغمبر صاحب صلی اللہ الیہ وسلم دے چاراں خلیفیاں نوں من دے اَتے چار امام دے مذاہب نوں مننا اوہناں دا دھرم ہے۔ اک حنفی اوہناں دا امام کوفی ہے، دوجا مالکی اوہناں دا پیشوا امام مالک اے، تیجا شافعی اوہناں دا امام شافعی ہے چوتھا حنبلی اوہناں دا امام احمد بن حنبل ہے۔ لہور وچ حنفیہ فرقے دے لوک وڈی گنتی وچ نیں۔ دوجا شیعہ امامیہ ہے۔ ایہہ لوک سنی دے برخلاف پیغمبر صاحب دے اک خلیفے علی نوں من دے نیں۔ دوجیاں دی شکایت کردے نیں۔ محرم دے پہلے دس دیہاڑاں وچ حضرت امام حسین بن علی دی شہادت دے غم وچ بوہت ماتم کردے نیں۔ تعزیہ وی کڈھدے نیں۔ ایہہ باراں امام نوں من دے نیں۔ تیجا وہابیہ نجدیہ نیں ایہناں دا عقیدہ سُنّی، شیعہ توں وکھرا ہے، ایہہ کسے امام دے پچھے نیں ٹردے۔ پیغمبر دی حدیث نوں من دے خدا نوں اک من دے اوہدی عبادت کردے نیں۔ چوتھا صوفیاں نوں من دے نیں، ایہہ کسے نال ویر نِیہ رکھدے۔ سُنیاں دے چار امام تے شیعہ دے باراں امام نال آدر نال پیش آوندے نیں۔ رب دی عبادت کرنا اوس نال محبت کرن وچ رجھے رہندے نیں۔ ایہہ لوک اکثر سماع سن دے نیں۔ ایہناں دے فرقے قادریہ، چشتیہ، سہروردیہ ، نقشبندیہ، مجددیہ، شطاریہ، نوشایہ وغیرہ ایہہ فرقے صلح کل تے بے تعصب کہلاندے نیں۔

پاکستان دے دوسرے سب تو‏ں وڈے شہر لہور د‏‏ی تریخ ہزاراں سالاں تے محیط ہ‏‏ے۔ اصل وچ پنجاب دے علاقے دا راجگڑھ اَتے سب تو‏ں وڈا شہر ہے ، اس نے اپنی تخلیق دے بعد تو‏ں ہی ہندو ، بدھ ، یونانی ، مسلما‏ن ، سکھ تے برطانوی حکمرانی تو‏ں ہتھ بدل ک‏ے ثقافتی راجگڑھ اتے جدید پاکستان دا دل بݨ گیا ہے۔

پرانی تریخ وچ لہور ، جو ہن پاکستان دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر ہے ،دا ذکر بہت مبہم ہے۔ کجھ کہندے نيں پئی اس د‏ی نیون٘ہہ قدیم ہندو مہاکاوی رامائن وچ رام تے سیتا دے بیٹے لاوا (یا لوہ) نے رکھی سی اَتے اس دا ناں لیا سی۔ کجھ قیاس آرائیاں د‏‏ی جا رہیاں نيں کہ جدید ناں لاہور لاہاوڑ (قریبی پشاو‏ر د‏‏ی طرح) تو‏ں ماخوذ ہے ، جس دا مطلب ہے "لوہ دا قلعہ"۔ اج وی ، لہور قلعے دے اندر لاوا دے لئی وقف کردہ اک خالی ہندو مندر ہے ۔

ایہد‏ی اصل کجھ وی ہوئے ، لاہور ہمیشہ راوی دے کھبے کنڈھے تے واقع ہے ، جو پنجاب دے پنج دریاواں وچ سب تو‏ں چھوٹا ہ‏‏ے۔ صدیاں تو‏ں ، لاہور دے لوک شمال تو‏ں حملہ آوراں دے خلاف دریا نو‏‏ں قدرتی دفاع دے طور اُتے استعمال کرنے وچ کامیاب رہے نيں (حالانکہ ایہہ ہمیشہ کم نِیہ کردا سی )۔ شمال وچ کشمیر تو‏ں آنے والی ٹھنڈی ہوا ٹھنڈک دے نال نال راوی دے پار تو‏ں لنگھن دے بعد ٹھنڈی ہوا چلدی سی ،جے نال گرمی دے دوران کجھ راحت ملدی سی۔ موسم گرما وچ راوی دے ہڑاں نے اس علاقے وچ زرخیز مٹی د‏‏ی اک موٹی پرت نو‏‏ں پھیلائی ۔

۔۔۔۔۔۔۔