گرو رام سنگھ

گرو رام سنگھ
جم
وفات

'ستگورو رام سنگھ' ہندستان دی آزادی دی لڑائی دا مڈھی سن۔ آپ نے انگریز سامراج ورودھ(خلاف) ناملوترن لہر چلا کے بنیا اتے لوکاں نوں ہندستانی بنن، ہندستانی رہن اتے ہندستانی وستاں دا پریوگ (استعمال)کرن لئی پریرت کیتا اتے دیس نوں دھارمی، سماجی اتے راجنیتی سیدھ وی پردان کیتی۔ ستگورو رام سنگھ نے سچ، ستیاگرہِ اتے اہنسا دے سدھانتا تے پہرہ دتا اتے ایہناں سدھانتا نوں اپنا کے دیش دی آزادی دی لہر وچّ وڈملا یوگدان پایا۔

مڈھلا جیون

بابا رام سنگھ دا جنم 3 فروری 1816 ای: (ماگھ سدی پنچمی بسنت والے دن سمت 1872 بکرمی) وچّ مائی سدا کور دی ککھوں پنڈ بھینی رائیاں (ضلع لدھیانہ) وکھے پتا بابا جسا سنگھ دے گھر ہویا۔ اس سمیں دے سماج وچّ چلدیاں ریتاں مطابق 7 کو سال دی چھوٹی عمر وچّ ہی 1822 ای: وچّ آپ دی شادی دھروڑی پنڈ دے سری صاحب جی دی سپتری بیبی جسا نال ہو گئی۔

ناملوترن لہر

پنجاب اتے انگریز

27 جون 1839 ای: نوں شیر پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ دی موت اپرنت انگریز حکومت دی پاڑو تے راج کرو دی نیتی نال پنجاب وچّ سکھ راج دا راجنیتی پتن شروع ہو گیا۔ انگریز ادھیکاریاں الیئٹ اتے سر ہینری لارینس ولوں 29 مارچ 1849 نوں بالک مہاراجہ دلیپ سنگھ کولوں فارسی وچّ لکھے گھوشنا پتر اپر دستخط کروا کے اسنوں راجگدی توں اتار دتا اتے پنجاب نوں انگریزی راج وچّ شامل کرن دی گھوشنا کر دتی۔ ایوں جد پورے بھارت اتے انگریزاں دا قبضہ ہو گیا تاں اوہناں نے سماج وچّ بھیڑیاں کریتیاں نوں جنم دینا شروع کیتا۔ ایہو جہے سمیں وچّ بابا رام سنگھ نے پہلاں مبارک قدم پٹیا تے نامدھاری کوکا لہر دے چالک بنے۔

قوم دا سوے-مانتا

سنّ 1837 وچّ آپ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی کنور نونہال دی ریجیمینٹ وچّ بھرتی ہو گئے پرنتو دسمبر 1845 وچّ انگریزاں اتے سکھاں دیاں لڑائیاں شروع ہون موقعے سکھ قوم وچّ آئی گراوٹ کارن آپ دے من نے اجیہا پلٹا کھادھا کہ آپ فوج دی نوکری نوں چھڈّ کے اپنے پنڈ بھینی صاحب واپس آ گئے۔ اتھے آپ نے لگبھگ 12 سال دے چنتن مگروں اک نویں سنگھرش نیتی گھڑی۔ ڈاوانڈول ہو رہے سکھ مناں اندر سکھی لئی اتشاہ تے لگن پیدا کرن لئی 12 اپریل 1857 ای: نوں وساکھی والے دن آپ ولوں کھنڈے باٹے دا امرت تیار کرکے پنج سکھاں بھائی کاہن سنگھ نہنگ پنڈ چکّ کلاں ریاست مالیرکوٹلا، بھائی سدھ سنگھ پنڈ درگاپر ضلع جالندھر، بھائی لابھ سنگھ راگی امرتسر، بھائی آتما سنگھ پنڈ عالمپور ضلع سیالکوٹ اتے بھائی نینا سنگھ پنڈ وریاہاں ضلع سیالکوٹ نوں امرت چھکایا۔ آپ نے بڑی دور-درشٹی نال سوچیا کہ مٹی دے مادھو بن چکے ڈھہندی کلا ولّ جا رہے سکھاں دے مناں اندر سوے-مانتا تے بیر-رس پیدا لئی ‘بھے کاہو کاؤ دیت نہِ، نہِ بھے مانت آنِ’ دی سکھیا دین لئی اچے سچے آچرن دے دھارنی بناؤن لئی نام سمرن اتے گربانی پڑھنا اتیئنت ضروری ہے۔ اسے لئی آپ نے پہلی وار لاہور توں پتھر دے چھاپے اتے آدی سری گررنتھ صاحب جی دی چھپائی کروا کے پاون تے پوتر بیڑاں تیار کروائیاں تاں کہ عامَ لوک گربانی پڑھ سکن اتے گیان وان ہو سکن۔

نامدھاریئے

آپ دی کارجشیلی، رہنی-بہنی، بولن ڈھنگ، دیانتداری، شخصیت توں پربھاوت ہو کے سکھاں توں علاوہ ہندو تے مسلماناں وچّ وی آپ دا بہت پربھاو پہنچ گیا۔ عامَ لوک آپ ولوں درسائے مارگ ’تے چلدے ہوئے گرمتِ دے دھارنی ہون لگے۔ نام بانی نال جڑن والی اک نویں جماعت ہوند وچّ آ گئی جس نوں نامدھاریئے کیہا جان لگّ گیا۔ بابا رام سنگھ دے شردھالوآں تے سیوکاں دی گنتی وچّ لگاتار وادھا ہندا گیا تے ایہہ لہر پنجاب توں علاوہ باہرلے راجاں وچّ وی پھیل گئی۔

انگریز اتے نامدھاری

لوکاں وچّ ستگورو رام سنگھ جی دی ودھدی ہوئی لوکپراتا نوں دیکھ کے انگریز حکومت نوں انوبھوَ ہویا کہ اوہناں دی چلائی نامدھاری لہر سکھاں لئی دھارمک تے سماج سدھارک لہر ہی نہیں سگوں ایہہ تاں انگریزی سامراج نوں ختم کرن لئی اوہناں دی ستا اتے سدھے حملے دی اک ویونتبندی ہے۔ اسے کرکے انگریزاں نے اوہناں نوں 3 جولائی 1863 توں 13 فروری 1867 تکّ اپنے پنڈوں باہر جا کے دیوان لگاؤن ’تے پابندی لگا دتی پرنتو اوہناں نے 22 صوبے تھاپ دتے جو بہت سوجھ وان سن۔ اوہناں نے پننڈ-پنڈ جا کے بابا رام سنگھ جی دے آدیشاں دا پرچار کرنا شروع کر دتا۔ 1869 ای: وچّ آپ نے نیپال دے راجے ولّ اک مترتا مشن بھیج کے اوہناں نال سبندھ جوڑن دا اپرالا کیتا۔ بابا رام سنگھ دی رہنمائی ہیٹھ نامدھاری سکھاں نے سوے-راج ستھاپت کر لیا سی کیونکہ اوہناں نے انگریزاں ولوں کھولھے سکولاں دا بائیکاٹ کرکے بچیاں دی پڑھائی دا پربندھ گوردواریاں، مندراں، دھرمشالاواں وچّ کیتا تاں کہ بچے بھارتی سنسکرتی توں جانو ہو سکن۔ انگریزاں دیاں عدالتاں دا بائیکاٹ کرکے اپنیاں پنچائتاں دی ستھاپنا کیتی۔ وکھ-وکھ علاقیاں وچّ صوبے نیوکت کیتے، انگریزی ڈاک دا بائیکاٹ کرکے کوکا ڈاک پربندھ تیار کیتا جس ادھین کشمیر، قابل اتے نیپال تکّ اپنے راجدوت بھیجے جاندے سن۔

گٔو ہتیا روکنا

انگریزاں نے سکھاں، ہندواں تے مسلماناں وچّ فرقو-پھساد کروا کے اپنا الو سدھا کرن لئی پنجاب اندر بچڑخانے کھولھے، جتھے گٔو ہتیا ہندی سی۔ ایہہ بچڑخانے فرقو-پھساداں دے اڈے بنن لگے۔ انگریزاں نے سبھ توں پہلاں بچڑخانا امرتسر وکھے کھولھیا۔ گٔوآں دیاں بوٹیاں تے ہڈّ جد پنچھیاں راہیں امرتسر وکھے ستھت سری ہرمندر صاحب دی پرکرما تے پوتر سروور وچّ ڈگن لگے تاں صبر دی حد ٹٹّ گئی۔ نامدھاری سکھ بچڑاں نوں نہیں، بچڑخانیاں نوں ختم کرنا چاہندے سن۔ سو نامدھاری سکھاں نے 14 تے 15 جون 1871 دی رات نوں امرتسر بچڑخانے ’تے دھاوا بولیا تے 4 بچڑ مار دتے اتے 3 سخت زخمی ہو گئے۔ اسے طرحاں 15 جولائی 1871 ای: نوں رائکوٹ دے بچڑخانے ’تے حملہ کرکے 1 مرد، 1 استری تے اک بچے نوں مار دتا۔ امرتسر والے بچڑ مارن بدلے 4 نامدھاری سنگھاں – بیہلا سنگھ، حاکم سنگھ پٹواری، لہنا سنگھ تے فتح سگھ بھاٹڑا نوں 15 دسمبر 1871 نوں پھانسی دی سزا دتی گئی اتے 3 سنگھاں نوں کالے پانی دی سزا ہوئی، جہڑے جیلھاں وچّ ہی شہیدیاں پا گئے ۔ اسے طرحاں رائکوٹ والے کیس وچّ سنت مستان سنگھ، سنت گرمکھ سنگھ تے سنت منگل سنگھ نوں 5 اگست 1871 نوں پھانسی دی سزا دتی گئی۔

ملیرکوٹلا ساکہ

ایہناں گھٹناواں توں بعد انگریز پوری طرحاں چوکس ہو گئے۔ نامدھاری سکھاں نے وی بچڑخانے بند کرواؤن دا عہد کر لیا۔ 1872 ای: نوں ماگھی موقعے بابا رام سنگھ نے بھینی صاحب وچّ نامدھاریاں دا بہت وڈا اکٹھ کیتا۔ ایہہ نامدھاریاں دا آخری اکٹھ کیہا جا سکدا ہے۔ جوش وچّ آئے نامدھاری سکھاں نے مالیرکوٹلے دے بچڑاں نوں مارن دا اعلان کر دتا۔ لگبھگ 125 نامدھاریاں دے جتھے نے مالیرکوٹلے دے بچڑخانے اتے دھاوا بول دتا۔ اس جتھے دی اگوائی س. ہیرا سنگھ کر رہا سی۔ دونوں طرف جانی نقصان ہویا، 7 نامدھاری شہید ہو گئے۔ بہت سارے بری طرحاں پھٹڑ ہو گئے۔ اسے دن شام نوں ایہہ جتھا لڑائی اپرنت پنڈ رڑ پجّ گیا جو تھانا شیرپر ادھین سی۔ ہیرا سنگھ نے جتھے نوں سمبودھن کردیاں کیہا کہ سنگھو ساڈا مطلب حلّ ہو گیا ہے اسیں ظالم انگریز حکومت نوں دسنا چاہندے سی کہ ہن بھارت واسی جاگ پئے ہن، اوہ ودیشی راج نہیں چاہندے تے نہ ہی اپنے دھرم ’تے اپنی سنسکرتی وچّ کسے دی دکھلئندازی پسند کردے ہن۔ اس توں بعد سارے جتھے نے شیرپر تھانے جا کے آتم-سمرپن کر دتا۔ اس سمیں ریاست مالیرکوٹلا دا پربندھک انگریز حاکم، ڈپٹی کمیشنر لدھیانہ، مسٹر کاون سی۔ اس نے نابھہ، جیند تے پٹیالہ ریاستاں توں نوں توپاں مگوا کے بناں کوئی قانونی کاروائی کیتے 17 فروری 1872 ای: شام نوں مالیرکوٹلا دے خونی رکڑ وکھے 49 نامدھاری سکھاں نوں توپاں اگے کھڑھا کے تومبا-تومبا اڈا کے شہید کر دتا۔ اگلی سویر 18 جنوری 1872 نوں امبالے دا کمیشنر پھورسائیب نے مالیرکوٹلے پہنچ کے قانونی کھاناپورتی کرکے باقی بچے 17 نامدھاری سنگھاں نوں وی توپاں نال اڈا دتا۔ سنسار وچّ اجیہی کدھرے وی مثال نہیں ملدی، جدوں اپنے دیش تے قوم لئی 66 نامدھاری سنگھاں نے قربانی دتی ہووے۔ ۔

بھینی صاحب

بھینی صاحب ضلع لدھیانہدا پنجاب سرکار دوارا گھوست پوتر شہر ہے جو لدھیانہ توں اتر ولّ لدھیانہ چنڈی گڑھ سڑک توں 3 کلومٹر پاسے ہے۔

150ویں ورھےگنڈھ

نامدھاری سمپردائے دے ایہناں مہان شہیداں اگے سر جھکاؤدے ہوئے پنجاب سرکار ولوں کوکا اندولن دی 150ویں ورھےگنڈھ بڑے اتشاہ اتے جونال منائی گئی اتے صوبے وچّ راج پدھری آیوجت کرکے نامدھاری شہید سنگھاں نوں شردھا دے پھلّ بھیٹ کیتے گئے۔

سماجی برائییاں

نامدھاری سماج ولوں بال ویاہ ، ستی پرتھا اتے مادہ بھرن ہتیا ورگیاں سماجی برائییاں دے خاتمے لئی آرمبھیاں گئیاں لہراں قابلِ تعریف ہن۔ آپ نے بھرون ہتیا ورودھ آواز اٹھائی۔ آپ نے بناں بارات، بناں داج-دہیج دے کیول سوا روپئے وچّ ویاہ کرن دی نروئی ریتی دا آرنبھ وی کیتا جس نوں آنند کارج دا نام دتا گیا۔ اتہاس وچّ پہلی وار 3 جون 1863 ای: نوں پنڈ کھوٹے ضلع فیروزپور وکھے بابا رام سنگھ نے سری آدی گرنتھ وچوں لاواں پڑھ کے چھ آنند کارج کرکے گرمتِ آنند مریادا شروع کیتی۔

سکہ

بھارت سرکار ولوں کوکا اندولن دے شہیداں دی یاد وچّ ستگورو رام سنگھ دی تصویر والا 100 روپئے دا یادگاری سکہ اتے پنز روپئے دا کرنسی سکہ زاری کیتا گیا۔

ستگورو رام سنگھ چیئر

پنجاب سرکار ولوں گورو نانک دیوَ یونیورسٹی وکھے 20 لکھ روپئے دی لاگت نال ستگورو رام سنگھ چیئر بحال کیتی گئی۔ نامدھاری شہید سنگھاں ولوں دتیاں گئیاں مہان قربانیاں توں سیدھ اتے قربانی دا جزبہ لے کے دیش دے وکاس وچّ یوگدان پاؤنا چاہیدا ہے، تاں جں ستگورو رام سنگھ جی دے سپنے نوں ساکار کیتا جا سکے۔

رام سنگھ تے کوکا لہر دی اصلیت

ایہہ ڈاکٹر: ہرجندر سنگھ دلگیر دا کوکا تحریک تے اسدے موڈھی بابا رام سنگھ ویروا کردا اک لیکھ اے ۔