سردار تیجا سنگھ سمندری

گرودوارہ سدھار لہر (1920–1925) نوں سیانپ، دورئندیشی، درڑھ تے کامیاب بناؤن والے اگھے آگوآں 'چوں سردار تیجا سنگھ سمندری اک سن۔ آپ سنگھ سبھا لہر دی اپج، گرسکھی اُتے اتٹّ عقیدت، درڑہتا اُتے یعقین رکھن، نگر تے اسارو کم کرن والے، قربانی دے پنج تے دیشبھگت آگوُ سن۔ تیجا سنگھ سمندری دا جم 20 فروری، 1881 ء وچ ضلع امرتسر دے پنڈ رائے دا برج وکھے ماں نند کور تے رسالدار دیوا سنگھ دے گھر ہویا۔ آپ دے پیؤ س: دیوا سنگھ 22 نمبر رسالے وچ رسالدار میجر سن۔ اوہناں نوں تحصیل سمندری ضلع لائلپور دے چک 140 گ ب وچ 6 مربعے زمین ملی ہوئی سی۔ اس لئی آپ تیجا سنگھ سمندری کرکے مشہور ہوئے۔ تیجا سنگھ اُتے پیؤ دیوا سنگھ دے مذہبی سنسکاراں دا اثر وی پیا، جس دے نتیجے وجوں بچپن وچ گرمکھی پڑھی تے بانی دا پاٹھ حاصل کیتا۔ اپرنت سکول وچ وی کجھ تعلیم حاصل کیتی۔ 18 ورھے دی عمر وچ فوج وچ بھرتی ہو کے 10 سال رسالے وچ نوکری کیتی تے 1911 وچ اپنے تیجے پتر س: بشن سنگھ (1969 وچ گرو نانک دیو یونیورسٹی دے پہلے وائس-چانسلر) دے جم مگروں فوجی رسالے دی نوکری چھڈّ دتی۔

سمندری جی دور اندیش، درڑھ تے دیشبھگت وچاراں دے دھارنی سن۔ جدوں 1920 وچ اکالی لہر شروع ہوئی تاں سمندری ہوراں نے اہم کردار نبھایا۔ پنجابی دا روزانہ 'اکالی' اخبار جس نے اکالی تحریک وچ جان پائی اتے اپنے لیکھاں نال انگریز سرکار خلاف بہت نفرت پھیلائی، دی مدد لئی دو مربعے زمین گہنے دتی۔ تیجا سنگھ اکالی اخبار دی پربندھک-کمیٹی دے مڈھلے 14 میبراں 'چوں اک سن۔ گردوارہ ننکانہ صاحب دے ساکے (فروری 1921)، گرو-کے-باغ دے مورچے (اگست 1922)، گرودوارہ کھڈور صاحب اتے گرودوارہ مکتسر سدھار لئی آپ نے اپنی جان خطرے وچ پا کے اگوائی کیتی۔ سمندری ہوراں نوں 11 فروری، 1926 ء وچ لاہور دی مرکزی جیل وچ بھیج دتا گیا تے مقدمے دی کاروائی جاری رکھی۔ اسے ویلے مقدمے دوران س: تیجا سنگھ سمندری 17 جولائی، 1926 ء نوں 45 سال دی عمر وچ دل دی بیماری نال جیل دے اندر ہی مر گیا۔ مگروں اوہناں دا مرتک سریر لاہور جیل توں لیا کے 18 جولائی نوں امرتسر وچ بڑے ستکار نال آخری سنسکار کیتا گیا۔ سری امرتسر وچ 1937 ء نوں اک لکھ روپئے دی لاگت نال شرومنی گردوارہ پربندھک کمیٹی نے تیجا سنگھ سمندری ہال نوں یادگار دے طور اُتے اوہناں دے ناں نال جوڑیا۔ گرودوارہ سدھار لہر دے اتہاس وچ س: تیجا سنگھ سمندری دا ناں ہمیشہ چمکدا رہے گا۔

جم تے تعلیم

تیجا سنگھ سمندری دا جم امرتسر ضلعے (موجودہ ضلع ترن تارن) دے پٹی اتے سرہالی دے وچکار وسے پنڈ رائے کا برج وکھے رسالدار میجر س: دیوا سنگھ اتے ماں نند کور دے گھر ہویا۔ اوہ پکے نتنیمی سن، بہتی گربانی اوہناں نوں کنٹھ سی۔ چڑھدی عمر وچ سنگھ سبھا لہر وچ شامل ہو کے پنتھک کماں وچ جٹ گئے۔ چار تعلیمی ادارےآں خالصہ ہائی سکول لائلپور، بار خالصہ ہائی سکول چکّ 42، خالصہ مڈل سکول چکّ اتے گرو گوبند سنگھ خالصہ ہائی سکول سرہالی س: تیجا سنگھ سمندری دے یتناں صدقہ ہوند وچ آئیاں۔ گرودوارہ سدھار لہر وچ وی آپ دا یوگدان اہم سی۔ نشکام سیوا کارن ایہناں دی مانتا پنتھک حلقیاں وچ چوکھی بن چکی سی۔ سری ننکانہ صاحب دے ساکے دی ہردیویدک گھٹنا نے ایہناں دے دل نوں اجیہی سٹّ ماری کہ ایہہ ہر ویلے پنتھک سیوا وچ جٹے رہن لگے۔ ننکانہ صاحب اتے مڑ پنتھ قبضہ ہو جان پچھوں اتھوں دے پربندھ لئی جو کمیٹی بنی، اس دے آپ میمبر سن۔ ودھیرے ذمہ واری ایہناں دے سر ہی آئی۔ اس لئی آپ نے ننکانہ صاحب ہی جا ڈیرے لائے۔

س: تیجا سنگھ سمندری پریس دی طاقت توں بھلیبھانت واقف سن۔ اوہ جاندے سن کہ کسے لہر دی سفلتا لئی اپنے اخبار دا ہونا لازمی اے۔ اس لئی س: سمندری نے پرو: نرنجن سنگھ، س: ہرچند سنگھ، ماسٹر سندر سنگھ نال وچار-وٹاندرا کرکے 'اکالی' اخبار شروع کیتا۔ چابیاں دے مورچے وچ وی س: تیجا سنگھ سمندری دا یوگدان قابل تعریف سی۔ گرو کے باغ دے مورچے ویلے وی اوہناں ولوں نبھائی کردار دی تعریف کرن لئی شبد نہیں ملدے۔ سرکار دے بھرشٹاچار، بدی تے ظلم دے خلاف جنگ لڑن لئی شرومنی اکالی اک جتھیبندی سی تے س: تیجا سنگھ سمندری اس دے اعلیٰ میمبر سن۔ اس دے نال-نال س: تیجا سنگھ سمندری شرومنی کمیٹی اتے کانگرس دے وی سرگرم میمبر سن۔ 1923 نوں اکالی لیڈراں نوں پھڑ کے امرتسر جیل بھیجیا۔ س: تیجا سنگھ سمندری وی ایہناں لیڈراں نال شامل سن۔ گرفتار کیتے لیڈراں اپر ہند دنڈاولی دی دفعہ تحت قانون ترمیم ضابطہ فوجداری ماتحت مقدمہ چلیا۔ 17 جولائی، 1926 نوں سویر ویلے س: تیجا سنگھ سمندری راجی-کھشی سن، اس دن عدالت لگی۔ آپ نے کوئی 3 گھنٹے اکالی لیڈراں دے مقدمے وچ گواہاں اتے جرھا کیتی اتے عدالت ختم ہو جان مگروں کجھ بیان نوٹ کیتے۔ 4 وجے دے قریب اوہناں دی چھاتی وچ تیز درد اٹھیا۔ سارے لیڈر اکٹھے ہو گئے، ڈاکٹر نوں بلایا گیا، پر سردار جی سدا دی نیند سوں چکے سن۔ اج اوہناں دی برسی پنڈ برج رائے کا (ترن تارن) وکھے منائی جا رہی اے۔