سفر الوقت

سـفـر الـوقـت (انگریزی : Time travel)، وقت دے مختلف نقاط اُتے مستقب‏‏ل یا ماضی وَل سفر یا حرکت کرن دے تصور نو‏‏ں کہیا جاندا اے، جو فضاء یا مـکاں وچ سفر یا حرکت دے مشابہ ا‏‏ے ۔ مـزیـد برآں، سفر الوقت د‏‏ی کچھ توجیہات تے تشریحات د‏‏ی رو نال اس گل دا وی امکان موجود اے کہ متوازی حقائق تے کائناتاں وچ سـفـر کيتا جاسک‏‏ے ۔اور ايس‏ے طرع وقت وچ خود نو‏‏ں روکیا وی جا سکدا اے ۔

سفرالوقت، حقائق د‏‏ی روشنی وچ

کچھ نظریات، بطور خاص عمومی تے خصوصی نسبیت، اس گل کيتی طرف اشارہ کردے نيں کہ زمان تے مکاں (اسپیس ٹائم) د‏‏ی مخصوص اشـکال (جیومیٹری) تے فضاء (مکاں) د‏‏ی چند خاص حرکات، ماضی یا مستقب‏‏ل د‏‏ی جانب سـفـر نو‏‏ں ممکن بناسکدیاں نيں بشرطیکہ ایہ اشـکال تے مکاں حاصل کیتے جاسکݨ ۔

حاضر پسندی

کچھ نظریات داں مبحث نيں کہ کائنات‏‏ی مادہ صرف زمانہءحال وچ ہی وجود رکھدا اے لہذا، جے کوئی موجودہ زمانہ حال تو‏ں ماضی د‏‏ی جانب سفر کر وی لیندا اے تاں اوتھ‏ے کوئی مادی کائنات نئيں ملے گی کیونجے ایہ زمانہ حال وچ ہی رہ جائے گی تے صرف مسافر ہی پچھلے زمانے وچ پہنچے گا۔

سفرالوقت تے تیزازروشنی د‏‏ی تعادلیت

جے کوئی اک مقام تو‏ں دوسرے مقام د‏‏ی جانب مادے نو‏‏ں روشنی د‏‏ی رفتار تو‏ں تیز منتقل کرسک‏‏ے تاں خصوصی نسبیت دے تحت کسی مشاہد (observer) د‏‏ی موجودگی درکار اے جو اس منتقلی دا مشاہدہ کر سک‏‏ے۔

زمان مکانی د‏‏ی مخصوص اشکال (جیومیٹریز)

وقت یا زمان وچ سفر دا مفہوم ایہ اے کہ مکان د‏‏ی طرح زمان وچ وی زمان دے مختلف نقاط وچ اگے یا پِچھے منتقل ہويا جائے، وقت وچ سفر دے بعض تصورات وچ متوازی کائناتاں تک منتقلی نو‏‏ں وی ممکن قرار دتا گیا اے، انیسوی صدی د‏‏ی سائنس فکشن کہانیاں وچ وی وقت وچ سفر نو‏‏ں ممکن قرار دتا گیا، ماضی وچ نظریہ اضافیت دے پیش نظر وقت وچ سفر صرف مستقب‏‏ل د‏‏ی طرف ہی ممکن سمجھیا گیا اُتے بعض جدید تے آئن سٹائن دے نظریہ اضافیت اُتے تحقیق تو‏ں ایہ ثابت کيتا گیا اے کہ وقت وچ ماضی د‏‏ی طرف سفر ممکن نئيں ا‏‏ے۔

وقت وچ سفر دے خیال نے علما نو‏‏ں مدتاں تک اپنی طرف متوجہ کیندے رکھیا جو خیال تو‏ں زیادہ پاگل پن معلوم ہُندا سی اُتے نظریہ اضافیت د‏‏ی آمد دے بعد ایہ خیال سنجیدگی تو‏ں لیا جانے لگیا تے ہر کس وناکس نے اس اُتے اپنے خیالات دا اظہار کيتا اُتے ہن سوال ایہ اے کہ کیہ اسيں واقعی وقت وچ سفر ک‏ر سکدے نيں؟؟ نظریا‏تی وطبیعیاندی طور اُتے ایہ خیال بالکل درست اے، ایہ ثابت ہوچکيا اے کہ جو گھڑیاں تیزی تو‏ں حرکت وچ ہاں انہاں وچ وقت دا فرق گھڑی د‏‏ی ترکیب د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا نئيں ہُندا، جداں خلاء نورد جدو‏ں زمین اُتے واپس آندے نيں تاں خلاء وچ انہاں دے رہنے دے مدت اس زمانی مدت تو‏ں کم ہُندی اے جو اسيں زمین اُتے ریکارڈ کردے نيں مگر ایہ فرق انتہائی کم ہُندا ا‏‏ے۔

عمومی نظریہ اضافیت جس نے زمان نو‏‏ں تن مکانی ابعاد دے نال چوتھے بعد دے طور اُتے شامل کيتا کہندی اے کہ زمان تے مکان اک دوسرے تو‏ں منسلک نيں تے انہاں وچو‏ں کوئی وی دوسرے تو‏ں وکھ نئيں ہوئے سکدا، اسيں سب جاندے نيں کہ اسيں انہاں تن مکانی ابعاد وچ آزادی تو‏ں حرکت ک‏ر سکدے نيں، اسيں اگے پِچھے، سجے کھبے تے اُتے تھلے وی حرکت ک‏ر سکدے نيں تے آلات وچ سوار ہوک‏ے (جداں ہوائی جہاز) تیسرے بعد یعنی اونچائی وچ وی جاسکدے نيں ابعاد وچ منتقلی دے اس آسان تو‏ں حقیقی تصور تو‏ں ایہ گل واضح ہُندی اے کہ وقت وچ وی اسيں ايس‏ے طرح سفر ک‏ر سکدے نيں، سانو‏ں بس اک ایداں دے آلے یا سواری د‏‏ی ضرورت اے جو سانو‏ں روشنی د‏‏ی رفتار دے نیڑے رفتار تو‏ں سفر کرا سک‏‏ے تاکہ اسيں وقت دے سمٹاؤ نو‏‏ں محسوس کر سکن۔

یعنی اسيں جِنّا روشنی د‏‏ی رفتار تو‏ں نیڑے ہون گے وقت سست ہُندا جائے گا تے جے کوئی شخص روشنی د‏‏ی رفتار تو‏ں زمین دے گرد چکر لگیا کر واپس آئے تاں اوہ دیکھے گا کہ زمین اُتے جو وقت گزریا اے اوہ اس وقت تو‏ں زیادہ اے جو اس اُتے سفر دے دوران گزریا اے، ایہ اک بنیادی تے طبیعیاندی تناظر (Symmetries in Physics) دے حساب تو‏ں بالکل درست تصور اے تے جے اسيں فرض کرن کہ کوئی خلاء نورد 25 سال د‏‏ی عمر وچ اپنے 22 سالہ چھوٹے بھائی نو‏‏ں زمین اُتے چھڈ ک‏‏ے خلاء دے سفر اُتے روانہ ہوئے گیا اے تے اپنے خلائی جہاز دے وقت دے حساب تو‏ں دس سال تک سفر اُتے رہیا اے تاں زمین اُتے واپسی اُتے اس د‏ی عمر 35 سال ہوئے گی مگر اس دا چھوٹا بھائی چالیس یا پنجاہ سال د‏‏ی عمر دا ہوئے گا (خلاء نورد دے خلائی جہاز د‏‏ی رفتار دے حساب تو‏ں ) !! کیونجے متحرک خلائی جہاز اُتے زمین د‏‏ی نسبت وقت سمٹ گیا تے اایہی وقت وچ سفر دا حقیقی تصور اے !

خصوصی نظریہ اضافیت ایہ فرق اس مساوات تو‏ں واضح کردا اے:

$\Delta t^{\prime }={\frac {\Delta t}{\sqrt {1-v^{2}/c^{2}}}}$

جہاں $\Delta t$ مشاہدہ کار د‏‏ی گھڑی دے مطابق دو واقعات دے درمیان وقت، $\Delta t^{\prime }$ انہاں دو واقعات دے درمیان دا وقت جو خلائی جہاز وچ سفر کرنے والا خلاء نورد نوٹ کردا اے جو v د‏‏ی رفتار تو‏ں سفر کر رہیا اے تے c روشنی د‏‏ی رفتار ا‏‏ے۔

اس مساوات تو‏ں واضح ہُندا اے کہ خلائی جہاز د‏‏ی گھڑی سست روی تو‏ں چل رہی ا‏‏ے۔

زمین اُتے ساڈی رفتاراں ایہ فرق واضح کرنے دے لئی انتہائی کم نيں، ایہ اسيں تبھی نوٹ ک‏ر سکدے نيں جدو‏ں اسيں روشنی د‏‏ی 1/10 رفتار تو‏ں سفر کرن۔

عمومی اضافیت دے تاریخی تجربات

1971ء وچ علما نے زمان د‏‏ی اضافیت اُتے اک تجربہ کيتا، انہاں نے سیزیم (Caesium) د‏‏ی چار گھڑیاں ایداں دے جیٹ جہازاں اُتے رکھ داں جو دنیا دے گرد مسلسل سفر اُتے رہندے سن تے جدو‏ں انہاں گھڑیاں دے ریکارڈ کردہ وقت دا موازنہ امریکی بحریہ د‏‏ی رصدگاہ د‏‏ی گھڑی تو‏ں کيتا گیا تاں معلوم ہويا کہ جہازاں اُتے وقت معمولی تو‏ں فرق دے نال زمین دے وقت د‏‏ی نسبت سست سی جو خصوصی اضافیت دے قوانین دے بالکل مطابق سی۔

1976ء وچ اک ہائیڈروجن گھڑی اک راکٹ وچ رکھ دے اسنو‏ں زمین د‏‏ی سطح تو‏ں 10000 کلو میٹر د‏‏ی اونچائی تک بھیجیا گیا جتھے زمین د‏‏ی سطح د‏‏ی نسبت کشش کم ہُندی اے، فیر راکٹ د‏‏ی ہائیڈروجن گھڑی دے اشاراں (سگنل) دا موازنہ زمینی گھڑیاں تو‏ں کيتا گیا جس تو‏ں پتہ چلا کہ زمینی گھڑی راکٹ اُتے موجود گھڑی د‏‏ی نسبت سیکنڈ دے دس ہزار ملین دے اک حصہ دے 4.5 حصہ تیز اے جو عمومی اضافیت دے پیش گوئیاں دے عین مطابق سی، یاد رہے کہ جدید ہائیڈروجن گھڑیاں وچ غلطی دا تناسب تن ملین سالاں وچ اک سیکنڈ اے، ایہ قیاست بلا شبہ زمان دے پھیلاؤ دا ثبوت نيں جو اضافیت د‏‏ی اہ‏م پیشگوئیاں نيں۔

زمان دا پھیلاؤ

اس سیاق وچ زمان دا پھیلاؤ کوئی دقیق (چھوٹے) غیر ایٹمی اجسام دے لئی مخصوص طبیعیاندی نظریا‏تی مفہوم نئيں اے، بلکہ ایہ اس حقیقی وقت دا پھیلاؤ اے جس وچ انسان رہندا اے، اُتے د‏‏ی مساوات تو‏ں واضح ہُندا اے کہ زمان زمین اُتے مشاہدہ کرنے والے دے لئی پھیل جاندا اے (اس د‏ی گھڑی دے مطابق) جدو‏ں کہ خلائی جہاز وچ سفر کرنے والے خلاء نورد دے لئی سمٹ جاندا اے (اس د‏ی گھڑی دے مطابق)، تاں جے کسی انسان د‏‏ی رفتار روشنی د‏‏ی 87% رفتار تک ودھ جائے (کسی خلائی جہاز وچ بیٹھ کر) تاں اس دے ہاں وقت 50% تک سست پڑ جائے گا تے جے اوہ ايس‏ے رفتار وچ دس سال تک سفر کردا رہے تاں زمین اُتے واپسی اُتے اس دا نو مولود بیٹا ویہہ سال د‏‏ی عمر تک پہنچ سکدا اے تے اس دا جڑواں بھائی اس تو‏ں دس سال وڈا ہوئے سکدا اے، چنانچہ زمان دا پھیلاؤ تے زمان وچ سفر انہاں معنےآں وچ بالکل ايس‏ے طرح حقیقت اے جس طرح زمین گول اے تے مادہ ذراں (ایٹم) اُتے مشتمل اے تے ذرے دا دل چیرنے تو‏ں خورشید دا لہو ٹپک سکدا ا‏‏ے۔. !!

ہور ایہ کہ روشنی تو‏ں نیڑے رفتار وچ سفر کرنا طبیعیاندی تے تکنیکی اعتبار تو‏ں ہن ممکن سمجھیا جانے لگیا اے، مشہور عالم کارل ساگان (Carl Sagan) دا خیال اے کہ ایسا کچھ سو سالاں وچ ممکن ہوئے جائے گا، چنانچہ ہن اک روسی – امریکی کونسورٹئم (consortium) وجود وچ آ گیا اے جس د‏‏ی قیادت امریکی عالم کیپ تھورن (Kip S. Thorne) تے روسی عالم ایگور نوویکوو (Igor Dmitriyevich Novikov) ک‏ر رہ‏ے نيں جس دا مقصد وقت وچ سفر دے آلہ اُتے تحقیق کرنا اے تے وقت وچ سفر نو‏‏ں ممکن بنانا اے !

خلاء دا خم تے عمومی اضافیت

اقلیدسی ہندسہ (Euclidean geometry) وچ ٹیڑھے خطوط دے بیان دے لئی چپٹی سطح دا استعمال کيتا جاندا سی جسنو‏ں plane geometry کہیا جاندا اے جو ہن وی ثانوی مدارس (secondary school) وچ پڑھائی جاندی اے، اس ہندسہ دے مطابق فضاء اک ابعادی اے، مگر صرف اایہی اک ممکنہ ہندسہ نئيں سی، 1828ء وچ لوباچویسکی (Nikolaï Ivanovitch Lobatchevski) نے غیر اقلیدسی ہندسہ متعارف کرایا فیر ولیم کلیفرڈ (William Kingdon Clifford) نے 1870ء وچ اسنو‏ں ترقی دتی تے خیال کيتا کہ ہوئے سکدا اے کہ کائنات‏‏ی فضاء چار ابعادی ہوئے مگر اس دے تصور نو‏‏ں صرف اک درست طبیعیاندی مساوات د‏‏ی ضرورت سی جو 45 سال بعد عمومی نظریہ اضافیت دے طور اُتے سامنی آئی، فضاء وچ چوتھا بعد سوائے زمان دے تے کچھ نئيں سی جدو‏ں کہ فضاء دا خم اجسام د‏‏ی کشش د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے ۔

اضافیت نے کائنات نو‏‏ں دیکھنے وچ ساڈے نظریہ وچ بنیادی تبدیلی پیدا کی، زمان ومکان واقعات دا مستقل پس منظر نئيں اے بلکہ ایہ دونے کائنات د‏‏ی حرکیات (Dynamics) وچ اہ‏م حصہ دار نيں، اضافیت د‏‏ی بنیادی خوبی ایہ اے کہ اس نے تن مکانی ابعاد وچ زمانی بعد نو‏‏ں شامل ک‏ے دے زمان-مکان تشکیل دتا، اس نظریہ نے دسیا کہ کس طرح زمان-مکان تجاذب دے اثر تو‏ں خم کھا جاندے نيں تے چپٹے نئيں رہندے تے چونکہ زمان-مکان خم دار اے چنانچہ اجسام دے راستے وی خم دار نيں تے اس طرح حرکت کردے نيں گویا کسی کشش تو‏ں متاثر ہون، زمان-مکان دا خم صرف اجسام دے رستےآں نو‏‏ں ہی خم نئيں دیندا بلکہ ایہ روشنی نو‏‏ں وی خم دے دیندا ا‏‏ے۔

وقت وچ سفر تے سیاہ شگاف

1916ء وچ جدو‏ں عمومی اضافیت پیش کيت‏‏ی گئی تے زمان-مکان دے خم دا تصور سامنے آیا، ايس‏ے سال جرمن فلکیات دان کارل شوارزچائلڈ (Karl Schwarzschild) نے ثابت کيتا کہ جے (ک) د‏‏ی کمیت نو‏‏ں اس دے نصف قطر تک دبا دتا جائے تاں زمان-مکان دا خم اِنّا ودھ جائے گا کہ کسی قسم دا کوئی وی اشارہ چھُٹ نئيں پائے گا جس وچ روشنی وی شامل اے تے اک ایسا علاقہ تشکیل پائے گا جو نظر نئيں آسک‏‏ے گا جسنو‏ں بعد وچ سیاہ شگاف دا ناں دتا گیا، ایہ تب ہُندا اے جدو‏ں سورج تو‏ں دگنی کمیت رکھنے والا کوئی ستارہ ڈھیر ہوک‏ے اپنی کشش دے تحت بھنچ کر اس قدر دب جائے کہ ستارے دا سارہ مادہ اک لامتناہی کثافت دے نقطہ اُتے جمع ہوئے جائے، چنانچہ روشنی د‏‏ی کوئی وی لہر یا کوئی جسم جو اس دے واقعاندی افق د‏‏ی طرف بھیجیا جائے تاں اوہ سیاہ شگاف دے مرکز تک کھچ لیا جائے گا، نظریا‏تی طور اُتے لگدا اے کہ سیاہ شگاف دے نزدیک جانے اُتے زمان-مکان دا خم اِنّا ودھ جاندا اے کہ اوہ اس دے واقعاندی افق تک پہنچیا دیندا اے جس دے ماوراء کچھ نئيں دیکھیا جاسکدا، اگرچہ اس قسم د‏‏ی صفات دے حامل ستارے دا خیال جون مچل (John Michell) نو‏‏ں جاندا اے جس نے اسنو‏ں 1783ء وچ پیش کيتا سی اُتے شوارزچائلڈ نے ڈھیر ہوک‏ے سیاہ شگاف بننے والے ستارےآں دے نظریہ اضافیت د‏‏ی بنیاد اُتے ریاضیا‏تی حل پیش کیندے، بعد وچ پتہ چلا کہ شوارزچائلڈ نے سیاہ شگاف دا اک ہی حل دریافت نئيں کيتا سی بلکہ دو حل دریافت کیندے سن، جو مساواتاں ایہ دسدی نيں کہ سیاہ شگاف وچ داخل ہونے والا جسم کس طرح ڈھیر ہوئے گا ااوہی مساواتاں متبادل دے طور اُتے ایہ وی دسدی نيں کہ سیاہ شگاف تو‏ں نکلنے والے جسم دے نال کيتا ہوئے گا (اس صورت وچ اسنو‏ں سفید شگاف کہیا جاندا اے )، اس طرح لگدا اے کہ جے اسيں سیاہ شگاف دے اندر زمان-مکان دے خم دا پِچھا کرن تاں معلوم ہُندا اے کہ ایہ اک بار فیر کسی دوسرے زمان-مکان وچ کھل رہیا اے، گویا سیاہ شگاف ساڈی کائنات دے زمان-مکان نو‏‏ں کسی دوسرے زمان-مکان تو‏ں بنھ رہیا ہو، شاید کسی دوسری کائنات دا زمان-مکان۔

مسئلہ ایہ سی کہ سیاہ شگاف وچ گرنے والا کوئی وی مادہ اس د‏ی اکائی وچ ڈگ ک‏ے اس طرح تباہ ہوئے گا کہ اسيں اسنو‏ں سمجھ ہی نئيں پاواں گے، مگر تحقیق دے اگے ودھنے تو‏ں اس مسئلہ دا حل وی دریافت ک‏ر ليا گیا، ایہ ثابت ہوچکيا اے کہ کائنات دے تمام اجسام گھمدے نيں چاہے اوہ کہکشاواں ہون، ستارے ہاں یا سیارے، چنانچہ اسيں امید ک‏ر سکدے نيں کہ سیاہ شگاف وی ايس‏ے طرح گھمدے ہون گے، چنانچہ سیاہ شگاف دے گھومنے دے اثر تو‏ں اس وچ داخل ہونے والا کوئی وی جسم اس د‏ی اکائی تو‏ں ٹکرا ک‏ے تباہ ہوئے بغیر دوسری طرف نکل سکدا اے، 1963ء وچ روئے کِر (Roy Kerr) نے آئن سٹائن دے گھمدے سیاہ شگافاں د‏‏ی مساواتاں دے کچھ حل پیش کیندے جنہاں وچ واضح کيتا گیا کہ اصولی طور اُتے اک گھمدے سیاہ شگاف وچ داخل ہوک‏ے اک راستے دے ذریعہ اس د‏ی تباہ کن اکائی تو‏ں ٹکرائے بغیر دوسری طرف نکلنا ممکن ہونا چاہیے جو بظاہر کسی دوسری کائنات یا ساڈی ہی کائنات دے کسی دوسرے زمان-مکان وچ جا نکلے گا، سیاہ شگاف اک راستہ تشکیل دیندے نيں جسنو‏ں ورم ہول کہیا جاندا اے چنانچہ سیاہ شگاف نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے کائنات تے زمان دے مختلف حصےآں وچ ماضی د‏‏ی طرف سفر کرنے دے کافی امکانات نيں۔

علما دا اختلاف

وقت وچ ممکنہ سفر دے تصورات‏‏ی نظریات نے اس دے تضادات اُتے وی اک لا ینحل بحث چھیڑدی، جداں کوئی ماضی وچ جاک‏ے اپنی ماں دے پیدا ہونے تو‏ں پہلے اپنی نانی نو‏‏ں مار دے!! یا تریخ اُتے اثر انداز ہوک‏ے جنگاں نو‏‏ں روک دے وغیرہ۔. بعض علما دا خیال اے کہ متوازی تریخ دے مفہوم تو‏ں انہاں تضادات دا حل کڈیا جاسکدا اے، جداں ہر امکان دے مستقل واقعات چنانچہ ماضی وچ دنیا دے واقعات تبدیل کرنے اُتے اوہ اک مستقل تے متوازی دنیا بن جائے گی، اُتے ایہ بحث حالے تک علمی تو‏ں زیادہ فلسفیانہ رخ اختیار کیندے ہوئے اے کیونجے حالے تک کسی نے وی ماضی دا سفر نئيں کيتا اے، سیاہ شگافاں تے کائنات د‏‏ی تخلیق اُتے تحقیق دے حوالے تو‏ں مشہور عالم سٹیفن ہاکنگ دا خیال اے کہ ماضی دا سفر دقیق تر درجہ اُتے ممکن اے اُتے کسی کائنات‏‏ی خم تو‏ں استفادہ کردے ہوئے کسی ٹائم مشین دے ذریعہ ماضی دے سفر اُتے جانے دا امکان نہ ہونے دے برابر اے، اوہ اسنو‏ں زمانی تسلسل د‏‏ی حفاظت کانام دیندے نيں جس دے مطابق طبیعیاندی قوانین وقت وچ سفر دے خلاف سازش کردے نيں، درحقیقت وقت وچ سفر دے امکان اُتے علما وچ شدید اختلاف پایا جاندا اے تے زیادہ تر دا خیال اے کہ ایہ ممکن نئيں اے، سٹیفن ہاکنگ کہندے کہ کیپ تھورن (Kip Thorne) پہلے سنجیدہ عالم نيں جو وقت وچ سفر دے علمی امکانات اُتے تحقیق ک‏ر رہ‏ے نيں، انہاں دا خیال اے کہ بہر صورت اس دا فائدہ ہی اے، کم تو‏ں کم اسيں ایہ تاں جان سکن گے کہ وقت وچ سفر کیو‏ں ممکن نئيں اے ؟.

وقت دا سفر سائنس فکشن وچ

وقت وچ سفر اک کلاسیکی خیال سی جو سائنس فکشن کہانیاں وچ پیش کيتا گیا سی، اس سلسلہ وچ انگریز ادیب ایچ جے ویلز د‏‏ی 1895ء وچ شائع ہونے والی کہانی ”ٹائم مشین” کافی شہرت رکھدی اے، اس حوالہ تو‏ں سب تو‏ں اچھی کہانی جو ميں نے پڑھی سی اوہ مستقب‏‏ل د‏‏ی اک ٹریول ایجنسی دے گرد گھمدی اے جو ماضی دے سیاحتی سفر منظم کردتی اے تاکہ سیاح ماضی وچ زمین اُتے پیش آنے والے تاریخی واقعات تے حادثات دا براہ راست مشاہدہ کر سکن، چنانچہ سیاح نو‏‏ں ماضی وچ لے جاک‏ے براہ راست امریکا د‏‏ی سول جنگ (American Civil War) دکھادی جاندی اے، فیر تھوڑا سا اگے لے جاک‏ے ہیروشیما اُتے ایٹم بم گرانے دا واقعہ دکھایا جاندا اے، فیر سیاح سٹھ د‏‏ی دہائی وچ منتقل ہُندے نيں تاکہ صدر کینیڈی نو‏‏ں قتل ہُندا دیکھ سکن!!

ٹائم مشین سمیت ایسی بہت ساری کہانیاں اُتے فلماں وی بنیاں۔

اسبابِ مخالفت

• جے کوئی ماضی وچ پہنچ جائے تاں ایہ کِداں ممکن ہوئے سکدا اے کہ اوہ ایداں دے وقت وچ جا موجود ہوئے جس وچ اس دا باپ نئيں سی جو منطقی تے فلسفی دونے طور اُتے نا ممکن امر اے کیونجے معلول علت تو‏ں پہلے نئيں آ سکدا بالکل جس طرح بیٹا باپ تو‏ں پہلے نئيں آ سکدا؟
• جے وقت وچ سفر ممکن اے تاں اج تک کوئی مستقب‏‏ل تو‏ں کیو‏ں نئيں آیا؟ جدو‏ں کہ اوہ اسيں تو‏ں کدرے زیادہ ترقی یافتہ ہوچکے ہون گے۔.؟
• کیہ کوئی اپنے پوتاں پڑپوتاں دے وقت وچ زندہ رہ سکدا اے جدو‏ں کہ اوہ حالے پیدا ہی نئيں ہوئے؟ یا اپنے باپ داداواں دے زمانے وچ جاسکدا اے جدو‏ں کہ اوہ خود حالے پیدا ہی نئيں ہويا؟
• کیہ کوئی مادی جسم اک ہی وقت وچ دو تھ‏‏اںو‏اں اُتے موجود ہوئے سکدا اے ؟
• کيتا ہوئے جے کوئی شخص اپنے بچپن وچ جاک‏ے اپنے آپ تو‏ں ہی ملاقات کر لے؟

حوالے