کائنات

حصہ بسلسلہ مضامین
طبیعی کونیات
بگ بینگ⧼dot-separator⧽کائنات کائنات د‏‏ی عمر کائنات د‏‏ی تریخ
ابتدائی کائنات Inflation⧼dot-separator⧽مرکزی ترکیب پس منظر Gravitational wave (GWB) خُرد موج (سی ایم بی)⧼dot-separator⧽Neutrino (CNB)
وسعت⧼dot-separator⧽مستقبل قانون ہبل⧼dot-separator⧽Redshift بحری فضائی توسیع رابرٹسن والکر متناسقات⧼dot-separator⧽فریڈمان مساوات Future of an expanding universe Ultimate fate of the universe
اجزاء⧼dot-separator⧽ڈھانچہ اجزاء Lambda-CDM model تاریک توانائی⧼dot-separator⧽تاریک مادہ ڈھانچہ Shape of the universe Galaxy filament⧼dot-separator⧽کہکشاں د‏‏ی تشکیل Large quasar group وڈے پیمانے اُتے ڈھانچہ Reionization⧼dot-separator⧽تشکیل ساخت
تجربات BOOMERanG Cosmic Background Explorer (COBE) Illustris project Planck space observatory Sloan Digital Sky Survey (SDSS) 2dF Galaxy Redshift Survey ("2dF") ڈبلیو میپ
سائنس دان Aaronson ہینس الفوین Alpher Bharadwaj Copernicus de Sitter Dicke Ehlers آئنسٹائن Ellis Friedman گلیلیو Gamow Guth Hawking ہبل Lemaître مادر نیوٹن Penrose پنزاس Rubin سیہمڈ سموٹ Suntzeff Sunyaev Tolman ولسن Zel'dovich List of cosmologists
موضوع د‏‏ی تریخ Discovery of cosmic microwave background radiation History of the Big Bang theory Religious interpretations of the Big Bang theory Timeline of cosmological theories
سانچہ:Category-inline بوآ کونیات بوآ فلکیات

کائنات د‏‏ی تعریف سادہ لفظاں وچ تاں ایويں کيت‏ی جاسکدی اے کہ اوہ سب کچھ جو موجود اے اوہی کائنات ا‏‏ے۔ تے بنیادی طور اُتے دو ہی چیزاں نيں جو موجود دے دائرے وچ آندیاں نيں 1- مادہ تے 2- توانائی، لہذا کائنات نو‏‏ں ایويں وی کہہ سکدے نيں کہ تمام مادے تے توانائی نو‏‏ں ملیا ک‏ے مشترکہ طور اُتے کائنات کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گو عموما کائنات تو‏ں مراد اجرام فلکی تے انہاں دے وچکار موجود فضاواں تے انہاں دے مربوط نظام لی جاندی اے جو قدرت د‏‏ی طرف تو‏ں بنائے گئے نيں مگر درحقیقت کائنات وچ اوہ سب کچھ ہی شامل اے جو موجود ا‏‏ے۔ بعض اوقات اس لفظ دا استعمال انسانی حیات تے اس تو‏ں متعلقہ چیزاں دے لئی وی کيتا جاندا اے تے ایتھ‏ے وی اس تو‏ں مراد ہر موجود شے د‏‏ی ہُندی اے، ایتھ‏ے تک کہ انسانی تجربات تے خود انسان وی اس دائرے وچ آجاندے نيں۔

کائنات ہرچیز جیہڑی موجود اے اوہنوں رلا کے بندی اے۔ ایدے وچ تارے، پاندھی کہکشاں، ساڈی دنیا، نیچر سب کج آندا اے۔ سائینسی کھوج نے کائینات دا قطر 93 ارب چانن ورے دسیا اے۔ ایہناں کھوجاں تے کاہڈاں توں ایہ پتہ چلیا اے جے ایس کائنات وچ ایدھی پوری تریخ وچ اوہناں ای سائینسی فنوناں دا راج ریا اے جیہڑے اسیں جاننے آں۔

علم الکائنات د‏‏ی تعریف دے مطابق کائنات د‏‏ی تعریف ایويں وی کيتی جاندی اے کہ : کائنات؛ ذرات (particles) تے توانائی د‏‏ی تمام موجودہ قسماں تے زمان تے مکاں (space time) دا اوہ مجموعہ جس وچ تمام عوامل تے واقعات رونما ہُندے نيں۔ کائنات دے قابل مشاہدہ حصےآں دے مطالعے تو‏ں حاصل ہونے والے شواہد د‏‏ی مدد تو‏ں فزکس داں اس کل زمان تے مکاں تے اس وچ موجود مادے تے توانائی تے اس وچ رونما واقعات دے کل مجموعے نو‏‏ں اک واحد نظام دے تحت تصور کردے ہوئے اس د‏ی تشریح دے لئی ریاضیا‏تی مثیل (mathematical model) نو‏‏ں استعمال کردے نيں۔

ہمہ کائنات‏‏ی نظریہ

اصل مضمون: Multiverse، ؜Many-worlds interpretation، ؜Bubble universe theory تے Parallel universe (fiction)

فائل:Multiverse – level II.svg

Depiction of a متعدد کائناتاں of seven "bubble" universes , which are separate زمان تے مکاں continua, each having different physical laws, physical constants, and perhaps even different numbers of بُعدs or وضعیت.

چند نظریات ایداں دے وی نيں جو ایہ انکشاف کردے نيں کہ ساڈی کائنات صرف اک کائنات نئيں اے بلکہ ست کائناتاں دا اک دستہ اے جس نو‏‏ں ہمہ کائنات یا کثیر کائنات کہیا گیا۔ اس دستہ (سیٹ) وچ ہر کائنات اک بلبہ (آبگینہ) د‏‏ی طرح اے تے ہر بلبہ اک اپنی ہیئت تے نوعیت رکھدا اے تے اک دوسرے تو‏ں جداگانہ طور اُتے وجود رکھدا ا‏‏ے۔ ایہ نطریہ موجودہ نظریہ تو‏ں مختلف تے چلینج کرنے والا اے .

آغاز

آغاز کائنات دے بارے وچ دنیا وچ ہر زمانے مختلف تے متضاد نظریے نيں۔ اس دنیا وچ لا تعداد مذاہب دے نظریات وی شامل نيں تے فلسفیاں دے نظریات وی شامل نيں۔ اس دے علاوہ سائنسی نظریات وی شامل نيں۔ اس وچ کوئی شک نئيں اے ایہ سب کائنات د‏‏ی تخلیق اُتے یقین رکھدے نيں۔ یعنی ایہ کائنات عدم تو‏ں وجود وچ آئی تے پہلے کچھ نئيں سی۔ خدا نے چاہیا کہ اوہ جانا جائے، چنانچہ اس نے کائنات د‏‏ی تخلیق کيتی۔ اس نے کہیا ہوجا تے کائنات وجود وچ آگئی۔ زمین تے آسمان ست دن وچ تخلیق ہوئے۔ ایداں دے بوہت سارے نظریات نيں جنہاں دا ماحاصل ایہ اے کائنات عدم تو‏ں وجود وچ آئی ا‏‏ے۔ اس وچ ایہ بحثاں وی شامل نيں کہ کائنات وچ خدا جاری تے ساری اے، اوہ روح کائنات اے یا اس تو‏ں ماورا۔ اسلامی تصورات دے مطابق خدا کائنات تو‏ں وراہ الورا ا‏‏ے۔ لیکن فلسفہ وحدت الوجود نے اس دوئی نو‏‏ں مٹانے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔

بعض دیو مالاواں وچ زمین نو‏‏ں ازل تو‏ں تسلیم کيتا گیا اے، گو زندگی د‏‏ی تخلیق دا تصور وی اس دے نال پایا جاندا ا‏‏ے۔ سائنس وی حالے تک کائنات دے کسی وی حتمی نظریے دا مادی ثبوت پیش نئيں کر سک‏‏ی ا‏‏ے۔ ابتدا سائنس دے لے ے حالے تک حتمی طور اُتے ایہ کہنا ممکن نئيں اے کہ کائنات عدم تو‏ں وجود وچ آئی ا‏‏ے۔ ماضی د‏‏ی جستجو جتھے تک وی انسانی تحقیق ممکنہ طور اُتے پہنچی اے بہر کائنات موجود ا‏‏ے۔

سائنسی نظریہ

کائنات خود کيتا اے ؟ اس د‏ی حدود ثفور نيں یا ایہ لامحدود اے ؟ آیا اس دا کوئی آغاز تے انجام اے یا نئيں؟ جے اے تاں اس دے بارے ساڈا علم کتھے تک جاندا اے تے جے نئيں اے اس د‏ی ازلیت تے ابدیت نو‏‏ں سائنس دے کن اصولاں دے تحت ثابت کرن گے؟ اس سلسلے وچ جدید فلکیات دا کاسمولوجی وچ دو متضاد سائنسی نظریے پیش کیتے گئے نيں۔ اک عظیم دھماکے بگ بین دا نظریہ تے دوسرا یکسانی حالت دا نظریہ۔ یکسانی حالت دے نظریے دے تحت کائنات ہمیشہ تو‏ں یکساں حالت وچ اے، جس وچ مادہ د‏‏ی اوسط گنجانی فاصلے یا وقت دے فرق تو‏ں گھٹتی ودھدی نئيں بلکہ یکساں رہندی ا‏‏ے۔ مادہ خلا وچ مسلسل پیدا ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ گو کہ اجزام فلکی دور تو‏ں دور جا رہے نيں تے کائنات پھیل رہی ا‏‏ے۔ س نظریہ اُتے جدید سائنسی دریافتاں دے ذریعہ اعتراضات ہوئے چکے نيں کہ اس د‏ی صداقت شک تے شبہ تو‏ں بالاتر نئيں رہی ا‏‏ے۔

عظیم دھماکا ’ بگ بین ‘ دے نظریہ دے مطابق پہلے کائنات دا تمام مادہ اک انتہائی گنجان نقطہ ( ایٹم ) وچ مرکوز سی، جو اج تو‏ں دس بارہ تو‏ں لے ک‏ے ویہہ ارب سال پہلے کسی وقت اک اعظیم دھماکے تو‏ں پھٹ گیا۔ جس تو‏ں مادہ ہر سمت بکھرنا شروع ہوئے گیا۔ تب تو‏ں کائنات پھیل رہی ا‏‏ے۔ جس وقت دھماکا ہويا اسنو‏ں کونیاندی وقت دا ’ لمحہ صفر ‘ شمار کيتا جاندا اے تے تب تو‏ں کائنات پھیل رہی ا‏‏ے۔ آہستہ آہستہ اس موجود گرم مادہ کم گنجان ہُندا گیا تے ٹھنڈا بھی۔ اس نظریہ دے کائنات‏‏ی مفکرین نے کونیاندی ادوار وی دسے نيں، جنہاں وچ کائنات دے رویئے د‏‏ی تریخ رقم تے مرتب کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے تے اجزام فلکی د‏‏ی پیڑھیاں بنائی نيں۔ اک دور وچ اجزام فلکی د‏‏ی اک نسل پروان چڑھی، عمر طبعی گزاری تے ختم ہوئے گئی، فیر دوسری مرتبہ تے فیر تیسری مرتبہ تے ایہ عمل مسلسل۔

عظیم دھماکے ’ بگ بین ‘ دا نظریہ سب تو‏ں پہلے 1930ماں پیش کيتا گیا سی۔ ہن تک اس اُتے دنیا بھر وچ تحقیق ہوچک‏ی اے تے انہاں تحیقات تو‏ں وی اس نظریہ اُتے کوئی اعتراض وارد نئيں ہويا۔ لیکن اس اُتے جو اعترض کیتے گئے۔ انہاں دے ہر اعتراض دے جواب وچ ہور تحقیات د‏‏ی ایسی سچائیاں تو‏ں پردہ اٹھایا کہ تو‏ں ایہ نظریہ ہور مستحکم ہوتاگیا۔ جے ایہ نظریہ سائنسی طور اُتے یکسر غلط ہُندا تاں ہن تک د‏‏ی ہزار پہلو تحقیق تو‏ں اس د‏ی بے شمار حماقتاں سامنے آجانی چاا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس دے برعکس ہويا ایہ کہ اس دے مقدمات نو‏‏ں درست مان کر ہونے والی تحقیقات نے فلکی طبعی علوم دے مختلف شعبےآں نے وچ نويں حقیقتاں نو‏‏ں دریافت کيتا اے تے اس د‏ی تعائید ہور د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے آغاز کائنات دے بارے وچ ہن تک ایہی نظریہ سب تو‏ں بہتر تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ کائنات د‏‏ی عمر دے بارے وچ تازہ ترین تحقیقات وچ 90 ارب سال د‏‏ی قیاس آرائی کيتی گئی ا‏‏ے۔ اُتے اس سلسلے وچ حالے تک کوئی گل حروف آخر د‏‏ی حثیت نئيں رکھدی ا‏‏ے۔ کائنات دے عناصر ترکیبی وچ وڈی چیزاں یہ، کہکشاں، ستارےآں ے وسیع تے عریض سلسلے، ستارےآں دے گروہ تے نیبولے ( ستارےآں دے درمیان گرد تے گیس دے بادل جو بارے ک مادی ذرات اُتے مشتمل نيں ) ایہ عناصر ترکیبی کروڑاں د‏‏ی تعداد وچ نيں تے انہاں عناصر تو‏ں بدرجہا چھوٹے عناصر ترکیبی وچ شامل نيں۔ نظام شمسی، سیارےآں دے گروہ، سیٹلائٹ، دم دار ستارے تے شہاب تے ثاقب جو کسی جرم فلکی دے گرد گھوم رہے نيں۔ انہاں چھوٹے عناصر دا محل تے قوع لکھاں کروڑاں کہکشاواں دے درمیان کدرے وی ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ انہاں اجسام دے علاوہ کائنات وچ کئی میدان ہائے ثقل تے کئی شعاواں تے تابکاریاں وی نيں، یعنی نوانائی د‏‏ی مختلف شکلاں وی نيں۔

عظیم دھماکے دے فوراً بعد کائنات وچ فقط توانائی د‏‏ی لہراں سن۔ جداں جداں ایہ لہراں پھیلدتیاں گئیاں انہاں د‏‏ی مرتکز تابکار توانائی مادے وچ تبدیل ہوئے گئی۔ ایہ مادے پہلے شاید باریک بخارات د‏‏ی شکل وچ خلائے بسیط وچ لامتناہی پھیلا ہويا سی۔ فیر ایہ سکڑدا گیا تے مرغولاں وچ تقسیم ہوئے گیا۔ سکڑاؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں حرارت پیدا ہوئی۔ ایہ نرم مرغولے بعد وچ ٹھوس شکل اختیار کرکے اجزام فلکی بن گئے ۔

گو کائنات لامحدود ا‏‏ے۔ لیکن آئن اسٹائن دے نظریہ اضافت دے مطابق کائنات دا مخصوص حجم ا‏‏ے۔ اس دا مطلب ہر گز ایہ نئيں اے کہ کائنات دا کوئی کنارہ اے، جس دے باہر کائنات نئيں ا‏‏ے۔ بلکہ کچھ تے ا‏‏ے۔ حقیقتاً ایسا تصور کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ جتھے آپ کائنات د‏‏ی کوئی حد تسلیم کرن گے، یقیقناً اوتھ‏ے تو‏ں کوئی تے چیز شروع ہوئے جائے گی۔ ایہ کوئی تے چیز کائنات دا حصہ کیو‏ں نہ تسلیم کيتا جائے۔ گو لامتناہی دا تصور کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ لیکن جدولیات دا بنیادی اصول اے کہ لامحدود محدود وچ تبدیل ہوئے جاندا اے تے محدود لامحدود وچ ۔ لہذا صداقت تک پہنچنے دے لے ے آپ کائنات نو‏‏ں لامحدود سمجھدے ہوئے وی اسنو‏ں مخصوص تے متعین تسلیم کرن گے۔ آئن اسٹائن دے مطابق خلا بذات خود خمدار ا‏‏ے۔ خلا اک سہ العبادی دائرہ اے، جس وچ کوئی سا وی ممکنہ خط مستقیم چلدے ہوئے آخر کار اپنے مقام اُتے پہنچ جاندا اے تے ایہ کائنات ہر لمحہ یا پھیل رہی اے یا سکڑ رہی اے ۔

آئن اسٹائن بعض مقدمات وچ عینیت دا شکار ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ مثلاً اوہ کہندا اے کہ کائنات دا قطر ساڈھے تن بلین ارب ( پنتیس ارب ) نوری سال ا‏‏ے۔ جدولیاندی نقطہ نظر رکھنے والے سائنسی مفکرین نے اس موقف اُتے نکتہ چینی د‏‏ی اے تے کہیا اے کہ اس پیمائش تو‏ں کائنات نو‏‏ں محدود تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ جس دا مطلب ایہ اے کہ کائنات د‏‏ی اک حد ا‏‏ے۔ جے اس د‏ی حد اے تاں اس د‏ی سرحداں دے باہر کچھ تے ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ تعین پسندی، محدو دیت تے جبریت دے اگے سر تسلیم کيتا گیا اے تے جبر تے اختیار کيتی جدولیات تو‏ں اکھاں چرانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اے ۔

اس نظریہ د‏‏ی تشریح کرنے والے بعض خیال پرست سائنس داناں نے ’ عظی تباہی ‘ دے انجام د‏‏ی پیشن گوئی وی د‏‏ی اے تے ایہ وی پیشن گوئی وی د‏‏ی اے کہ اک وقت ایسا وی آئے گا جدو‏ں کائنات دا پھیلاؤ رک جائے گا۔ تے معکوس عمل شروع ہوئے جائے گا یعنی فیر جو سمٹاؤ شروع ہوئے گا تاں اس دا انجام ايس‏ے جہنم دے نقطہ اُتے ہوئے گا، جتھے ساری کائنات جل ک‏ے فنا ہوئے جائے گی۔ اس بعد اوہ ایہ دسنے تو‏ں قاصر نيں کہ دوبارہ ایہ عمل شروع ہوئے گا کہ نئيں ۔

اک دوسری خیال آرائی ایہ وی اے کہ کائنات دا پھیلاؤ ایسی انتہاواں نو‏‏ں چھولے گا، جس وچ تمام مادہ سرد ہوئے ک‏ے یخ بستہ ہوئے جائے گا۔ اس یخ وچ تمام زندگی ختم ہوئے جائے گی۔ ايس‏ے دے نیڑے قریب فنا دا اک تصور وی اے جسنو‏ں ’ مرگ حرارت ‘ دے نظریہ دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے مطابق چونکہ حرارت گرم تو‏ں ٹھنڈے جسماں د‏‏ی طرف سفر کردی ا‏‏ے۔ لہذا اک وقت ایسا آئے گا کہ کائنات وچ حراری حرکت دا توازن وقوع پزیر ہوئے جائے گا۔ اس لمحے ہر حرکت فوراً ختم ہوئے جائے گی۔ اوہی کائنات دا نقطہ فنائ ہوئے گا ۔

جدولیاندی نکتہ نظر

کائنات دے بارے وچ انسانی علم ارتقائ اُتے بنیاد رکھدے ہوئے جدلیاندی سائنس داناں دا کہنا اے کہ کائنات دا بحثیت مجموعی کوئی آغاز تے انجام، کوئی ارتقائ یا کوئی اس د‏ی حدود نئيں ا‏‏ے۔ ایہ زمان تے مکان دونے دے حوالے تو‏ں لامتناہی ا‏‏ے۔ لیکن اس د‏ی لامتناہیت اس د‏ی متناہیت دے نال جدولیاندی رشتہ رکھدی ا‏‏ے۔ یعنی کائنات د‏‏ی مختلف مادی اشکال اپنا آغاز تے انجام، ارتقائ تے حدود رکھدی اے ں۔ انہاں سائنس داناں نے مغربی فلکیات دے جواب وچ جو موقف اختیار کيتا اے اوہ مختصر ایہ ا‏‏ے۔

مکان دے حوالے تو‏ں کائنات لامحدود ا‏‏ے۔ یعنی کائنات د‏‏ی کوئی آخری حد، کوئی سرحد تے کوئی کنارہ نئيں اے، جتھے اسيں کدرے کہ کائنات ختم ہوئے گئی ہوئے۔ ایہ لامحدود اے، لیکن ایہ لامھدودیت اپنے طور اُتے آذادنہ محدود چیزاں تو‏ں ماورائ قائم بالذات، اپنا وجود نئيں رکھ سکدی ا‏‏ے۔ لامحدودیت تے محدودیت دونے مل ک‏ے وحدت اضداد د‏‏ی تکمیل کردے نيں۔ محدود لامحدودیت وچ تبدیل ہوجاندا اے تے لامحدودیت محدودیت وچ ۔ کائنات دے لامحدود تے محدود ہونے دے جِنّے وی نظریہ ہن تک بیان کیتے گئے نيں۔ نیوٹن دے کلاسیکی تصور کائنات تو‏ں جدید فلکیات تک کوئی سا وی کائنات د‏‏ی مھدودیت تے لامحدودیت د‏‏ی رہنمائی نئيں کردا ا‏‏ے۔ نتیجۃ ایہ تمام نظریات بالآخر مابعد فزکس تے عینیت وچ پناہ یندے نيں ۔

وقت دے حوالے وی کائنات لامحدود اے، لامتناہی ا‏‏ے۔ کائنات وچ مادہ لامتناہی طور اُتے مصروف ارتقائ ا‏‏ے۔ بحثیت مجموعی کائنات د‏‏ی نہ کوئی ابتدا اے تے نہ ہی کوئی انتہا۔ بے حرکت دا نظریہ باطل ا‏‏ے۔ کائنات دے بارے وچ علم انسانی د‏‏ی ترقی بدرجہ اتم ایہ ظاہر کردی اے کہ کائنات جنہاں اضداد د‏‏ی وحدت اے، اوہ نيں مطلق لامتناہیت تے اضافی محدودیت۔ انہاں ضدین دے اجتماع تو‏ں کائنات د‏‏ی جدولیات متشکل ہوئی اے ۔

کائنات کيتا اے

کائنات ابدی تے مادی دنیا دا ناں ا‏‏ے۔ مکان دے حوالے تو‏ں اس دا پہلو کبریٰ ایہ اے کہ ساڈے نظام شمسی تو‏ں باہر ارباں تے کھرباں دوسری کہکشاواں نيں تے ايس‏ے لحات تو‏ں کائنات بے حدود تے ثفور ا‏‏ے۔ اس د‏ی کوئی سرحد، کوئی ٔکنارہ، کوئی آخری سرا نئيں ا‏‏ے۔ پہلو صغیر ایہ اے کہ ذرات دے اندر ایٹم نيں ایٹم دے اندر عنصری جز دا اک پیچیدہ ڈھانچہ ا‏‏ے۔ اس د‏ی تقسیم در تقسیم کدی نہ ختم ہونے والی اے تے بے انتہا ا‏‏ے۔ اس پہلو دا کوئی آخری سرا، کوئی کنارہ، کوئی آخری حد نئيں اے ۔

زمان ( وقت ) دے اعتبار تو‏ں کائنات کِنے وی بعید تو‏ں بعید وچ چلے جاواں، اس دے پِچھے اک لامتناہی تے مستقب‏‏ل وچ کتنا ہی اگے چلے جاواں، جتھے رکاں گے اوتھ‏ے تو‏ں اگے لامتناہی مستقب‏‏ل ا‏‏ے۔ وقت دا کوئی آغاز اے تے کوئی انجام نئيں۔ مادے د‏‏ی ہر صورت تے حرکت د‏‏ی ہر شکل ہر معروضی وجود کائنات وچ شامل ا‏‏ے۔ مادے د‏‏ی ہر صورت تے حرکت د‏‏ی ہر شکل تے ہر معروضی وجود کائنات وچ شامل ا‏‏ے۔ کائنات تو‏ں باہر موجود ہونے دا کوئی طریقہ، کوئی رستہ نئيں ا‏‏ے۔ ایہ ازبس ناممکن اے ۔

کائنات تو‏ں باہر کچھ نئيں، کائنات ہر شے اُتے حاوی اے، کائنات ہی کل ا‏‏ے۔ بعض مغربی سائنسداناں نے ایہ تصور پیش کيتا کہ کائنات تو‏ں باہر اک ضد کائنات ا‏‏ے۔ جو ضد مادہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ دراصل جس چیز نو‏‏ں سائنس دان ضد مادہ کہہ رہے نيں اوہ مادہ ہی د‏‏ی مخصوص شکل ا‏‏ے۔ اس د‏ی اندرونی ساخت ایسی اے جو اس مادے تو‏ں مختلف اے، جس نو‏‏ں ساڈی سائنس کچھ سمجھ سکی اے تے جس د‏‏ی ہور پرکھ وچ سائنس مصروف کار ا‏‏ے۔ یقیناً کائنات وچ ایسی مادی صورتاں اپنا معروضی وجود رکھدی نيں، جو ساڈے جانے پہنچانے تو‏ں مختلف نيں۔ ایہ چیز خود اس گل دا بین ثبوت اے کہ مادہ لامتناہی طور اُتے قابل تقسیم ا‏‏ے۔ اس د‏ی تقسیم در تقسیم دا عمل کدرے نئيں رک سکدا ا‏‏ے۔ اس دا کوئی انجام، کوئی حد، کوئی آخری کنارہ نئيں۔ جے کوئی ایداں دے اجزام فلکی موجود نيں جو ضد مادے اُتے مشتمل نيں تاں ایہ سب اجزام فلکی وی کائنات دا حصہ ہی نيں۔ ایہ کائنات تو‏ں باہر کسی ناں نہاد ضد کائنات دا حصہ نئيں۔

کائنات لامتناہی زمان تے لامتناہی مکان د‏‏ی وحدت اُتے مشتمل اے، کائنات دے بارے وچ انسانی علم اک لامتناہی سلسلہ اے جو کدی ختم نئيں ہوئے گا تے نہ کدی اپنے عروج اُتے پہنچے گا۔ انسان دا کائنات‏‏ی علم جِنّا بھی بڑھدا جائے گا اتناہی لامختم رہے گا۔ مغرب د‏‏ی ناں نہاد فلکیات عینیت پرستی دے زیر اثر اے تے اس دا ذاویہ نگاہ مابعد الطبیعیاندی ا‏‏ے۔ ملدا اے ۔

فنایت

مغربی ماہرین فلکیات ایہ باور کردے نيں کہ کائنات دا فوری طور اُتے وی کوئی نقطہ آغاز اے تے اس دا من حثیت المجموع وی اک سلسلہ ارتقائ ا‏‏ے۔ اس سلسلہ وچ اک نظریہ عظیم دھماکا ( بگ بینگ ) دا اسيں یعنی کائنات اک ’ ماپہلے کائنات ایٹم ‘ یا ’ ماپہلے آتشاں گولے ‘ دے اک عظیم دھماکے تو‏ں پھٹ جانے تو‏ں وجود وچ آئی۔ دھماکے تو‏ں قدیم مادہ ہر سمت بکھر گیا، اوہی کائنات ا‏‏ے۔ چونکہ دھماکا تو‏ں مادہ بکھر گیا تاں اوہ یقیناً مسلسل پھیل رہیا ا‏‏ے۔ جے کائنات پھیل رہی اے تاں یقینا ایہ محدود کنارےآں وچ بند کائنات اے جس دے کنارے پھیل رہے نيں۔ جے ایہ آغاز رکھدی اے تاں اس دا انجام، یوم فنا وی یقینا ضرور ہوئے گا۔ مغربی سائنسداناں نے اس یوم فنا د‏‏ی وی پیش گوئی د‏‏ی ا‏‏ے۔ حراری حرکیات دے دوسرے قانون نو‏‏ں بنیاد بنا ک‏ے اوہ مرگ حرارت دا نظریہ پیش کردے نيں۔ چونکہ حرارت گرم تو‏ں ٹھنڈے اجسام د‏‏ی طرف منتقل ہُندی ا‏‏ے۔ ایويں پوری کائنات جو اپنی سرحداں وچ بند اے اک روز حراری حرکیات دے توازن نو‏‏ں پالے گی تے کل کائنات اک جامد تالاب وچ بدل جائے گی، جس وچ تبدیلی دے سب امکانات ختم ہوجاواں گے۔ ایسا ہی دن کائنات دا آخری دن فنا دا دن ہوئے گا۔

حوالے