سناتن دھرم
ویدک دور وچ برصغیر دے مذہب دے لئی 'سناتن دھرم' ناں ملدا اے۔ 'سناتن' دا مطلب اے - ابدی یا 'ہمیشہ بنا رہنے والا'، یعنی جس دا نہ وغیرہ اے نہ خاتمہ سناتن دھرم ابائی طور اُتے ہندوستانی مذہب اے، جو کسی زمانے وچ پورے ورهتتر بھارت (برصغیر) تک پھیلی رہیا اے۔ مختلف وجوہات توں ہوئے بھاری دھرمانتر دے بعد وی دنیا دے اس علاقے دی اکثریت اسی مذہب وچ ایمان رکھدی اے۔ سندھ دریا پار دے واسياں نوں ايرانواسی ہندو کہندے، جو 'س' دا تلفظ 'ہ' کردے سن ۔ انہاں دی دیکھا - دیکھی عرب حملہ آور وی وقت ہندوستانیاں نوں ہندو تے انہاں دے مذہب نوں ہندو مذہب کہنے لگے۔ بھارت دے اپنے ادب وچ ہندو لفظ کوئی 1000 سال پہلے ہی ملدا اے، اس توں پہلے نئيں۔
قدیم دور وچ بھارتی سناتن دھرم دے پنج فرقہ ہُندے تے شاكت طاقت تے سورج دی عبادت کیتا کردے سن ۔ پر ایہ تسلیم سی کہ سب اک ہی حقیقت دی وضاحت نيں۔ ایہ نہ مقبول گرنتھاں وچ وی واضح طور اُتے کہیا گیا اے۔ ہر فرقہ دے حامی اپنے خدا نوں دوسرے گروہ دے دیوتا توں وڈا سمجھدے سن تے اس وجہ توں انہاں وچ تعصب بنیا رہندا سی ۔ اتحاد برقرار رکھنے دے مقصد توں دھرمگرو نے لوکاں نوں ایہ تعلیم دینا شروع کیتا کہ تمام دیوتا اسی طرح نيں، وشنو، شیو تے طاقت وغیرہ دیوی - دیوتا باہم اک دوسرے دے وی متقی نيں۔ انہاں دی انہاں تعلیمات توں تِناں گروہاں وچ میل ہويا تے سناتن دھرم دی پیدائش ہوئی۔ سناتن دھرم وچ وشنو، شیو تے طاقت نوں برابر منیا گیا تے تِناں ہی فرقہ دے حامی اس مذہب نوں مننے لگے۔ سناتن دھرم دا ميں رچی گئی اے۔ كالانتر وچ ہندوستان وچ مسلمان حکومت ہو جانے دی وجہ دے وبھاشا سنسکرت دا هراس ہو گیا تے سناتن دھرم دی کشی ہونے لگی۔ اس صورت حال نوں بہتر بنانے دے لئی عالم سنت تلسی داس نے مقبول بولی وچ مذہبی ادب دی تخلیق کرکے سناتن دھرم دی حفاظت کيتی۔ جدوں نوآبادیاتی برطانوی حکومت نوں مسیحی، مسلم وغیرہ مذاہب دے مننے والےآں دا تقابلی مطالعہ کرنے دے لئی مردم شماری کرنے دی ضرورت پئی تاں سناتن لفظ توں نا واقف ہونے دی وجہ توں انہاں نے ایتھے دے مذہب دا ناں سناتن دھرم دے مقام اُتے ہندو مذہب رکھ دتا۔
سناتن دھرم ہندو مذہب دا اصلی ناں اے۔
روایتاں
[سودھو]ہندو مذہب، اپنی مذہبی اصولاں تے روایات دے عمل بہت مخصوص ہُندے نيں تے inextricably سبھیاچار توں منسلک اے تے بھارت دی آبادی۔ ہندو مذہب وچ دنیا دے سب توں مختلف ادارےآں وچوں اک اے کہ اک مذہب ہندو مذہب دے طور اُتے درجہ بندی مشکل اے کیونکہ خاکہ، علامت، لیڈراں تے ریفرنس دیاں کتاباں اے کہ اک مخصوص ہندو مذہب دے معاملے وچ دی شناخت نئيں کر رہے نيں مخصوص مذہب بنانا اے۔ ہندو لفظ اک طرح توں اک دے طور اُتے دیکھیا جا سکدا اے۔
وڈے قبیلے تے بھارت دے دیسی کمیونٹیز دے قریب ترکیب تے ہندو رہتل دے قیام توں جڑی نيں۔ مشرقی ایشیائی شمال مشرقی بھارت تے نیپال دیاں ریاستاں وچ رہنے والے وی ہندو رہتل دا اک حصہ سن ۔ امیگریشن تے لوکاں دے تصرف توں جنوبی بھارت وچ ہندو مذہب دیاں جڑاں تے درمیان قبائلی تے سودیشی کمیونٹیز دے بس دے طور اُتے قدیم تے بنیادی مذہبی تے فلسفیانہ نظام دی بنیاد نوں بیان کردا اے۔
قدیم ہندو ریاستاں توں اٹھا کے مذہب تے بھر وچ پھیل روایات جنوب مشرقی ایشیا، خاص کے ہن مرکزی اے ویتنام. بھارتی جڑاں تے روایات توں خاص طور توں مختلف ہندو مذہب دی اک شکل وچ پریکٹس بالی، انڈونیشیا، جتھے ہندوواں دی آبادی 90٪ اے۔ بھارتی تارکین وطن ہندو مذہب تے ہندو سبھیاچار نوں لے لیا اے جنوبی افریقا، فجی، ماریشس تے ہور ملکاں تے بحر ہند تے ہور ملکاں وچ [ویسٹ انڈیز]] تے کیریبین دے ارد گرد .
Persian dictionary titled Lughet-e-Kishwari، published in Lucknow in 1964، gives the meaning of Hindu as 'chore (thief)، dakoo (dacoit)، raahzan (waylayer)، and ghulam (slave)'. Yet according to an other dictionary named Urdu-Feroze-ul-Laghat – part 1 (p 615)، the meaning of the word Hindu is as under: In Turkish: chore، raahzan and lutera (looter). In Persian: ghulam (slave)، barda (obedient servant)، sia faam (black color) and kaalaa (black). The hypothesis that Persians had difficulty in pronouncing Sindhu is baseless and preposterous. For example، how do the Persians who are Shia Muslims pronounce words like Shia، Sunni and Shariat؟ In Punjabi there are many، many words of Persian origin، which start with "s" and "sh." For example، sardar or sirdar (leader)، shaheed (martyr)، shhadat (martyrdom) shair (lion)، sahir (town )، sar (walk) shayer (poet)، shakar (sugar)، sja (punishment)، siahi (black ink)، siah (black) and so on. The word Punjab is also derived from Persian panch and aab (five waters).
ہندو تقریب، جشن تے حج
[سودھو]اہم مضامین: ہندو تہوار
ہندو مذہب وی مذہبی وکھ وقت تے زندگی دے واقعات تے موت دے لئی اپنے پیروکاراں دی طرف توں پھانسی دی تقریب وچ بہت تنوع اے۔ ہندوواں دے وزیر ونود وی علاقے توں علاقے وچ شامل نيں۔ مختلف
کئی ہندو مقدس مذہبی تھاںواں دے لئی حج کرنے (دے طور اُتے جانا حج تے جانا). ہندو مقدس مندر ایس شامل کیلاش پہاڑ، امرناتھ، ویشنو دیوی، رامے شورم تے کیدار . اہم ہندو مقدس شہر وچ شامل نیں
دیوی درگا 'وچ مقدس مندر ویشنو ہر سال ہزاراں یاتریاں دی دیوی نوں اپنی طرف متوجہ کردی اے۔ ہندوواں دی سالانہ لکھاں دی سینکڑاں ایداں [کے طور اُتے مقدس دریاواں سفر گنگا ("گنگا" سنسکرت وچ دریا) تے انہاں نوں مندر دے قریب، دھونے تے خود نوں غسل دے لئی اپنے گناہاں نوں پاک۔ کمبھ میلہ (عظیم صاف) دی کانفرنس 10 نوں 20 million ہندوواں دے درمیان اُتے الہ آباد (پرياگ)، اجین، ناسک، دے طور اُتے وقت وقت اُتے مختلف حصےآں دا ميں ٹھہرایا وچ مقدس دریاواں دے کنارے ہندو مذہب اے پروہت قیادت دی طرف توں بھارت۔ سب توں مشہور گنگا تے جمنا [ماں دے سنگم اُتے اے [اترپردیش]]، جو 'کے طور اُتے جانیا جاندا اے سنگم ".
کھٹمنڈو وچ واقع پشپتناتھ مندر
[سودھو]سناتن دھرم دی گتتھيو نوں دیکھدے ہوئے اسنوں اکثر مشکل تے سمجھنے وچ مشکل مذہب سمجھیا جاندا اے۔ پر، حقیقت ایسی نئيں اے، فیر وی اس دے اِنّے طول و عرض، اِنّے پہلو نيں کہ لوگباگ اسنوں لے کے الجھن وچ ہو جاندے نيں۔ سب توں وڈی وجہ اوہدی ایہ اے کہ سناتن دھرم کسی اک فلسفی، منیشا یا بابا دے خیالات دی پیداوار نئيں اے۔ نہ ہی ایہ کسی خاص وقت پیدا ہويا۔ ایہ تاں اناد دور توں پرواهمان تے وكاسمان رہیا۔ نال ہی ایہ صرف اک دیکھنے والا، اصول یا دلیل نوں وی ترجیح نئيں دیندا۔ کوئی اک خیال ہی بہترین اے، ایہ سناتن دھرم نئيں مندا۔ اسی وجہ توں اس وچ کئی سارے فلسفیانہ اصول ملدے نيں۔ اس كھلے پن دی وجہ توں ہی کئی وکھ - وکھ اصول ایہ مذہب وچ نيں۔ اوہدی ایہ نرمائی ہی اس دے زوال دا سبب رہی اے، او ایہی خصوصیت اسنوں زیادہ گراهي تے ٹھیک ٹھیک بناندی اے۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ زیادہ سادہ دماغ والے اسنوں سمجھنے وچ بھُل کر سکدے نيں۔ زیادہ ٹھیک ٹھیک ہونے دے نال ہی سناتن دھرم نوں سمجھنے دے کئی مرحلے تے طریقے نيں، جو ایہ ٹھیک ٹھیک اصول توں پیدا ہُندیاں نيں۔ اُتے اس دا مطلب ایہ نئيں کہ آسان - آسان دماغ والے اسنوں سمجھ ہی نئيں سکدے۔ پوری گہرائی وچ جاننے دے لئی بھلے ہی سانوں شدید تے متحرک سمجھداری تیار پئے، لیکن عام لوکاں دے لئی وی اس دے سادہ تے آسان اصول نيں۔ سناتن دھرم کئی بار گمراہ کرنے والا لگدا اے تے اوہدی کئی وجوہات نيں۔ جے بغیر اس دے گہرے مطالعہ دے آپ اس دا تجزیہ کرنا چاہن گے، تاں کدی سمجھ نئيں پائاں گے۔ اوہدی وجہ ایہ اے کہ سناتن دھرم محدود جہتاں یا پہلوآں والا مذہب نئيں اے۔ ایہ واقعی علم دا سمندر اے۔ اسنوں سمجھنے دے لئی اس وچ گہرے اترنا ہی ہوئے گا۔ سناتن دھرم دے مختلف جہتاں نوں نئيں جان حاصل کرنے دی وجہ توں ہی کئی لوکاں نوں لگدا اے کہ سناتن دھرم دے مختلف رہنما نصوص وچ تضاد نيں۔ اس تضاد دا جواب اسيسے دتا جا سکدا اے کہ ایسا صرف سناتن دھرم وچ نئيں۔ کئی بار تاں سائنس وچ وی ایسی گل آندی اے۔ جداں، سائنس سانوں دسدی اے کہ صفر درجہ حرارت اُتے پانی برف بن جاندا اے۔ اوہی سائنس سانوں ایہ وی دسدا اے کہ پانی صفر ڈگری توں وی کم درجہ حرارت اُتے وی کچھ خاص حالات وچ اوہدی اصل شکل وچ رہ سکدا اے۔ اس دا جو جواب اے، اوہی سناتن دھرم دے تناظر وچ وی اے۔ جداں، سائنس دے لئی دونے ہی حقیقت صحیح اے، اگرچہ اوہ آپس وچ متضاد نيں تے سائنس دے نيموكو جھٹھلاندے ہون۔ اسی طرح سناتن دھرم وی اپنے كھلے پن دی وجہ توں کئی سارے مخالف خیالات نوں خود وچ سمیٹے رہندا اے۔ لیکن سناتندھرم وچ جو عنصر اے، اسنوں انکار وی تاں نئيں جا سکدا۔ اسيں پہلے وی کہہ چکے نيں - اےك ستي، اکثر وپرا ودت - اسی طرح کسی اک حقیقت دے وی کئی سارے پہلو ہو سکدے نيں۔ کچھ کتاباں ایہ کہہ سکدے نيں کہ علم ہی حتمی عناصر تک پہنچنے دا راستہ اے، کچھ کتاب کہہ سکدے نيں کہ لگن ہی اس الہی تک پہنچنے دا راستہ اے۔ سناتن دھرم وچ ہر اس حقیقت یا حقیقت نوں جگہ ملی اے، جنہاں وچ مطلق قیمت تے اہمیت ہوئے۔ اس توں گمراہ ہونے دی ضرورت نئيں اے۔ آپ اسی راستے نوں اختیار کرن جو آپ دے لئی صحیح تے آسان ہوئے۔ یاد رکھن کہ اک راستہ جے آپ دے لئی صحیح اے، تاں دوسرے تمام راستے یا حقیقت غلط نيں، سناتن دھرم ایہ نئيں مندا۔ نال ہی، سناتن دھرم خود نوں کسی دائرہ یا بندھن وچ نئيں بادھتا اے۔ ضروری نئيں کہ آپ دی پیدائش توں ہی سناتني نيں۔ سناتن دھرم دا علم جس طرح کسی پابندی وچ نئيں بندھا اے، اسی طرح سناتن دھرم خود نوں کسی ملک، بولی یا نسل دے بندھن وچ نئيں بادھتا۔ سچ پوچھیے تاں زمانے توں لوک سناتن دھرم نوں اپنا رہے نيں۔ سناتندھرم دے قوانین دا جے گہرائی توں مطالعہ کیتا جائے تاں دل دی خود ہی اوہدی سچائی نوں مننے نوں تیار ہو جاندا اے۔ سائنس جس طرح بغیر علم دے نامکمل اے۔ سناتن دھرم وی بغیر علم نقصان عنصر اے۔ علم انسان دے آس - پاس ہُندا اے۔ اس دے اندر اندر ہُندا اے۔ اوہدی اک مثال ویکھو - ہون، یشتھ وغیرہ صحیفاں وچ کوئی طریقہ کار قانون ساز کہیا گیا اے۔ کہ اسنوں کس مهورت وچ کس نشست اُتے بیٹھ کر کس قسم دے کھانے دا استعمال کردے ہوئے کرنا چاہیے، اِنّا سا علم تاں کچھ پیچیدہ نئيں اے۔ لیکن اس دے علم دے بغیر کیتے گئے ہون، یشتھ نقصان ہی کرن گے، ایہ علم وی پیچیدہ نئيں اے۔ دیکھنے سننے وچ آندا اے کہ جاہل لوک فی دن اريسماج، مندراں، گھراں، وچ معمول - قواعد بنا کے ہون، یشتھ وغیرہ کردے رہندے نيں۔ جدوں منع پھل حاصل ہُندا اے، تب سناتن دھرم قی نرمائی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سناتن دھرم نوں قرببن کے دیندے نيں تے اس قدیم سناتن دھرم قی كھاميا تلاش کرنے لگدے نيں جدوں کہ سناتن دھرم اپنے آپ وچ مکمل سچ مذہب اے۔