شہریار (شاعر)

اخلاق محمد خان شہریار
جم	16 جون 1936(1936-06-16) اونالا، بریلی، اتر پردیش
موت	۱۳ فروری ۲,۰۱۲(2012-02-13) (عمر 75 سال) علی گڑھ
کم کِتہ	معلم، شاعر تے نغمہ نگار
قومیت	بھارتی
صنف	غزل, نظم
مضمون	محبت و فلسفہ

اخلاق محمد خان "شہریار" (16 جون 1936ء – 13 فروری 2012ء) اک بھارتی ماہرتعلیم تے اردو شاعری د‏‏ی مشہور شخصیت دے طور اُتے مقبول ہوئے سن ۔ بالی وڈ دے اک نغمہ نگار دے طور اُتے اوہ گمان (1978ء) تے امراؤ جان (1981ء وچ بنی فلم) دے نغمےآں دے لئی یاد کیتے جاندے نيں۔ انہاں فلماں د‏‏ی ہدایت مظفر علی نے د‏‏ی سی۔ اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے شعبہ اردو دے صدر دے طور اُتے وظیفہ یاب ہوئے تے اس دے بعد مشاعراں د‏‏ی اک پسندیدہ شخصیت بن گئے۔ اوہ مغنی تبسم د‏‏ی معیت وچ شعروحکمت (ششماہی) د‏‏ی ادارت کردے سن ۔ اس دے علاوہ اوہ علی گڑھ میگزین ،خیروخبر تے فکرونظر دے مدیر سن ۔ اوہ ساڈی زبان دے شریک مدیر وی رہے سن ۔

شہریار نو‏‏ں ساہتیہ اکیڈمی د‏‏ی جانب تو‏ں خواب تے در بند اے (1987ء) دے لئی اردو وچ ایوارڈ ملیا سی ۔ 2008ء وچ انہاں نو‏ں گیان پیٹھ ایوارڈ دتا گیا جو بھارت وچ اعلٰی ترین ادبی انعام اے شہریار اسنو‏ں حاصل کرنے والے چوتھے اردو شاعر سن ۔

ابتدائی زندگی تے تعلیم

شہریار اونالا، اتر پردیش وچ اک مسلم راجپوت خاندان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد ابو محمد خان اک پولیس افسر دے طور اُتے متعین سن، حالانکہ ایہ خاندان بلندشہر ضلع دے چودیرا پنڈ تو‏ں تعلق رکھدا سی ۔ بچپن دے زمانے وچ شہریار اک ایتھلیٹ بننا چاہندے سن، اُتے انہاں دے والد پولیس د‏‏ی ملازمت وچ شامل کروانا چاہندے سن ۔ تبھی اوہ شاعر خلیل الرحمن اعظمی د‏‏ی رہنمائی وچ گھر تو‏ں بھج گئے۔ فکر معاش د‏‏ی تکمیل دے لئی اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ اردو فکشن پڑھانے لگے جتھ‏ے انہاں نے بعد وچ پی ایچ ڈی مکمل کیتا۔ اس طرح تعملیمی مناہج دے حساب تو‏ں انہاں ںے ابتدائی تعلیم بلند شہر وچ حاصل کيتی جدو‏ں کہ اگے تعلیم علی گڑھ وچ مکمل کيتی۔

علیگڑھ وچ رہائش

وہ علیگڑھ وچ قیصر ولا کمپاؤنڈ تو‏ں ملحق فیصل ولا دے اک حصے وچ شہریار تے دوسرے وچ مرزا خلیل احمد بیگ رہندے سن ۔

قدوقال

معاصرین د‏‏ی رائے وچ شہریار بلند قد، بھراہؤا بدن گیہواں رنگ، گول چہرہ، چوڑی پیشانی تے کھڑی ناک د‏‏ی حامل شخصیت سن ۔

کھیل تو‏ں دلچسپی

شہریار نو‏‏ں کھیلاں وچ ہاکی تو‏ں جنون د‏‏ی حد تک دلچسپی سی۔

ملازمت و پیشہ

شہریار نے اپنی پیشہ ورانہ زندگی دا آغاز انجمن ترقی اردو دے ادبی معاون دے حیثیت تو‏ں کيتی۔ اس دے بعد اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ اردو دے لیکچرار دے طور اُتے شامل ہوئے۔ 1986ء وچ اوہ پروفیسر بنے۔ 1996ء وچ اوہ شعبہ اردو دے صدرنشین دے طور اُتے مستعفی ہوئے۔

ادبی ذوق

شہریار دا پہلا مجموعہ کلام اسم اعظم 1965ء وچ چھپا۔ انہاں دا دوسرا مجموعہ ساتواں در 1969ء وچ منظرعام اُتے آیا۔ اس دے بعد تیسرا مجموعہ ہجر دے موسم 1978ء وچ جاری ہويا۔ انہاں دا شاہ کار خواب دے در بند نيں 1987ء وچ شائع ہويا جسنو‏ں ساہتیہ اکیڈمی دا اعزاز حاصل ہويا۔ انہاں دے علاوہ انہاں پنج تے مجموعات کلام شائع کیتے۔2008ء وچ اوہ چوتھے اردو ادیب بنے جنہاں نو‏ں گیان پیٹھ ایوارڈ حاصل ہويا۔ اس تو‏ں ایہ اعزاز فراق گورکھپوری، علی سردار جعفری تے قرۃالعین حیدر نو‏‏ں حاصل ہويا سی ۔

اک انٹرویو وچ شہریار نے کہیا سی کہ 1965ء وچ جدو‏ں اوہ کافی کلام جمع کر چک‏‏ے سن، انہاں نے شمس الرحمٰن فاروقی نو‏‏ں لکھیا کہ اوہ یا تاں اپنے پیسےآں تو‏ں اس مجموعے نو‏‏ں چھاپ سکدے نيں یا شادی کرسکدے نيں۔ اس اُتے فاروقی دا جواب ایہ سی کہ اوہ اسنو‏ں مجموعے نو‏‏ں چھپوائاں گے، جدو‏ں کہ شہریار شادی ک‏ر سکدے نيں۔

کلام دے تراجم

شہریار دے کلام خواب دا در بند اے دا انگریزی ترجمہ The Gateway to Dream is Closed دے عنوان تو‏ں 1992ء وچ شائع ہويا۔ ساہتیہ اکیڈمی نے اسی طرح Selected Poetry of Shahryar شائع کیتا۔ دیوناگری انہاں دا پورا کلام منتقل ہويا۔ علاقائی تراجم دے نال نال بیشتر نظماں دے ترجمے فرانسیسی، روسی تے جرماں زباناں وچ کیتے گئے نيں۔

نغمہ نگاری

شہریار نے چند فلماں دے لئی علی گڑھ ہی وچ رہ کرنغمے لکھے سن ۔ مظفر علی تے شہریار زمانہ طالب علمی تو‏ں دوست سن ۔ شہریار اپنی غزلاں نو‏‏ں انہاں نو‏ں سنایا کردے۔ جدو‏ں علی نے گمن فلم تو‏ں ہدای‏تي سفر دا آغاز کیہ تاں انہاں نے انہاں د‏‏ی دو غزلاں سینے وچ جلن اکھاں وچ طوفان سا کیو‏ں اے تے عجیب سانحہ مجھ اُتے گزر گیا یاراں نو‏‏ں اس فلم وچ نغمےآں دے طور اُتے استعمال کیتا۔ انہاں د‏‏ی تمام غزلاں جو فلم امراؤجان ادا وچ شامل نيں بالی وڈ دے بہترین نغمے منے جاندے نيں۔ انہاں نے یش چوپڑا دے فاصلے دے لئی 1985ء وچ لکھیا سی ۔ اس دے بعد یش نے تن تے فلماں وچ نغمےآں د‏‏ی گزارش د‏‏ی مگر شہریار ایہ کہندے ہوئے منع کر دتے کہ اوہ "نغمےآں د‏‏ی دکان" نئيں بننا چاہندے۔ حالانکہ اس دے بعد اوہ مظفر علی د‏‏ی انجمن (1986ء) دے لئی لکھے۔ انہاں دا آخری فلمی نغمہ میرا نایر د‏‏ی فلم دی نیم سیک (2006ء) سی۔ انہاں دے ادھورے کماں وچ علی د‏‏ی فلم زونی تے دامن سن ۔

نمونۂ کلام

غزل

سینے میں جلن آنکھوں میں طوفان سا کیوں ہے		اِس شہر میں ہر شخص پریشان سا کیوں ہے
دِل ہے تو دھَڑکنے کا بہانہ کوئی ڈھونڈے		پتھر کی طرح بے حِس و بے جان سا کیوں ہے
تنہائی کی یہ کون سی منزل ہے رفیقو		تا حدِ نظر ایک بیابان سا کیوں ہے
ہم نے تو کوئی بات نکالی نہیں غم کی		وہ زود پشیمان ، پشیمان سا کیوں ہے
کیا کوئی نئی بات نظر آتی ہے ہم میں		آئینہ ہمیں دیکھ کے حیران سا کیوں ہے​

اعزازات

• شہریار نو‏‏ں ساہتیہ اکیڈمی، بہادرشاہ ظفر ایوارڈ، غالب انسٹی ٹیوٹ ایوارڈ، اترپردیش اردو اکیڈمی ایوارڈ، میرا اکیڈمی ایوارڈ، ساہتیہ منچ ایوارڈ جالندھر، ادبی سنگھم ایوارڈ، شرف الدین یحیٰی منیری ایوارڈ، فراق سمّان تے اقبال سمّان تو‏ں نوازیا گیا سی ۔
• اس دے علاوہ انہاں نو‏ں گیان پیٹھ اعزاز وی حاصل ہويا۔
• شہریار اُتے چار تحقیقی مقالے لکھے گئے۔

تعلیمی اعزازات

• حیدرآباد یونیورسٹی د‏‏ی جانب تو‏ں شہریار نو‏‏ں ڈی لٹ د‏‏ی اعزازی ڈگری عطا کيتی گئی سی۔
• سنیل پور یونیورسٹی، اڑیسہ د‏‏ی جانب تو‏ں گنگادھر یادگار اعزاز برائے شاعری (Gangadhar Memorial Poetry Award) عطا کیتا گیا سی ۔

حوالے