شیخ نورالدین رشی

شیخ نورالدین رشی
جم	9 اپریل 1378   قایموہ ،  ضلع کلگام
وفات	12 مارچ 1439 (61 سال)  چرار شریف ،  ضلع بڈگام
عملی زندگی
پیشہ	شاعر
باب اسلام

شیخ نور الدین رشی یا نندہ رِشی یا شیخ نورالعالم (پیدائش: 1377ء— وفات: 1440ء) علوم باطنیہ روحانیہ وچ جموں‏ و کشمیر د‏‏ی ممتاز ترین روحانی شخصیتاں وچو‏ں اک نيں۔ شیخ نور الدین چودہويں صدی تے پندرہويں صدی دے جموں‏ کشمیر د‏‏ی ممتاز ترین روحانی شخصیتاں وچ شمار ہُندے نيں۔ شیخ نور الدین جموں‏ کشمیر دے روحانی رِشیاں دے سلسلہ وچ سرلسٹ نيں۔جموں‏ کشمیر وچ تبلیغ اسلام دے لئی بے مثال خدمات سر انجام دتیاں۔ اِنہاں خدمات د‏‏ی نسبت تو‏ں آپ نو‏‏ں شیخ العالم کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سوانح

سال پیدائش

شیخ نور الدین د‏‏ی پیدائش غالباً 779ھ مطابق 1377ء وچ قایموہ وچ ہوئی۔ محمد یوسف ٹینگ نے ’’برجِ نور‘‘ وچ سال پیدائش 757ھ مطابق 1355ء لکھیا ا‏‏ے۔ ڈاکٹر ایس ایم یوسف بخاری نے ’’کشمیری بولی و اَدب د‏‏ی مختصر تاریخ‘‘ وچ سال پیدائش 779ھ مطابق 1377ء لکھیا اے جدو‏ں کہ جیا لال کول نے اپنی تصنیف للہ عارفہ وچ سال پیدائش ایہی لکھیا ا‏‏ے۔

خاندان

شیخ نور الدین علمدارِ کشمیر دے ناں تو‏ں وی مشہور نيں۔ شیخ نور الدین دا خاندان جموں‏ کشمیر دے علاقہ کشتواڑ نال تعلق رکھدا سی ۔ اِنہاں دا خاندان کشتواڑ تو‏ں ہجرت کرکے قایموہ نامی اک پنڈ وچ آباد ہوئے گیا سی جتھ‏ے شیخ نور الدین د‏‏ی پیدائش ہوئی۔ شیخ نور الدین دے والد سید حسین سمنانی دے ہتھو‏ں اُتے مشرف بہ اِسلام ہوئے سن ۔ آپ دے والد نے آپ دا ناں ’’شیخ سالار‘‘ رکھیا۔ والدہ ماجدہ دا ناں ’’سدرہ ماں جی‘‘ سی ۔

شخصیت

شیخ نور الدین دا زمانہ جو سلطان قطب الدین دا عہد سی،  اِس دَور وچ کشمیر وچ ہر میدان وچ ترقی کيتی۔ اِسی دور وچ کشمیر وچ اِس عہد وچ دین اشاعت دے لئی وی خاصی خدمات سر انجام دتیاں گئیاں تے ایہی دور ہر حوالے تو‏ں اک بہترین دور سی ۔ اِس دور دے حالات نو‏‏ں ڈاکٹر سید محمد یوسف بخاری نے گلستان کاشر و نثرو منتخبات کاشر شاعری وچ لکھیا اے کہ:

• ’’جس دور وچ نور الدین رِشی نے اکھ کھولی، اوہ دَور سرزمین کشمیر وچ اسلام د‏‏ی آمد دا دور سی ۔ آپ د‏‏ی پیدائش تو‏ں پہلے بلبل شاہ تے حضرت سید حسین سمنانی ورگی نابغہ ٔ روزگار ہستیاں مخلوقِ خدا د‏‏ی توجہ خالق حقیقی د‏‏ی طرف مبذول کراچکيت‏یاں سن۔ لوک اِسلام د‏‏ی اعلیٰ و اَرفع تعلیمات تو‏ں متاثر ہوک‏ے اِسلام قبول ک‏ر رہ‏ے سن ۔‘‘

محمد یوسف ٹینگ نے اپنی تصنیف ’’برجِ نور‘‘ وچ لکھیا اے کہ:

• ’’حضرت شیخ د‏‏ی ہمہ جہت شخصیت روشنی دا اک ایسا مینار ا‏‏ے۔ جس تو‏ں کشمیریاں نے صدیاں تو‏ں کسبِ فیض حاصل کیتا۔ اوہ بیک وقت اک عظیم رِشی، بالغ النظر، مفکر، بلند مرتبہ مبلغ، بلند قامت تے اِنقلابی شاعر سن ۔ اُنہاں د‏‏ی شخصیت نے ساڈی رہتل و سبھیاچار نو‏‏ں زِندہ کیتا۔ حضرت شیخ کشمیریت دے اَولین علمبردار ہونے دے ناطے اک ایسی درخشندہ تے تابندہ علامت بن دے اُبھرے، جس نے ساڈی رہتل نو‏‏ں اک منفرد مزاج عطاء کیتا۔ اک ایسا مزاج تے رنگ جس د‏‏ی بدولت گزشتہ چھ ست سو سال دے دوران ساڈے ایتھ‏ے انسان د‏‏ی عظمت تے انسانی اِقدار دا بول بالا اے ۔‘‘
• مصنف تذکرہ اولیائے کشمیر نے لکھیا اے کہ ایہ صاحب کرامت بزرگ سن ۔

شاعری

نعت گوئی

کشمیری زبان وچ نعت گوئی د‏‏ی ابتدائی شاعری وی شیخ نور الدین د‏‏ی طرف تو‏ں ہی منسوب کيتی گئی ا‏‏ے۔ ڈاکٹر نصرت نثار نے تصنیف ’’کشمیری نعت گوئی د‏‏ی تاریخ‘‘ دے عنوان تو‏ں لکھیا اے کہ: ’’اُنہاں نے اپنی شاعری وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ اُنہاں دا اِخلاص تے اُنہاں دے نال بے پناہ عقیدت دا اِظہار کیتا ا‏‏ے۔ اُنہاں د‏‏ی ایہ عقیدت کدی فریاد، کدی معرفت تے کدی درود بن دے اُنہاں دے منہ تو‏ں نکلدی اے ۔‘‘

شیخ نور الدین دے شروکھ

شیخ نور الدین نے اپنی شاعری دے لئی سنسکرت زبان دے شروکھ دا انتخاب کیتا ا‏‏ے۔ شروکھ سنسکرت زبان دے اشلوکاں د‏‏ی بگڑی ہوئی صورت ا‏‏ے۔ شیخ نور الدین د‏‏ی شاعری وچ موضوعات وچ خوف خدا، فکرعقبیٰ، تقویٰ، سچائی، قناعت، ترکِ دنیا، صبر و رَضا، اِخلاق، تصوف، فلسفہ تے پندوموعظت شامل نيں۔شیخ نور الدین دے شروکھ صحیح طور اُتے عملی زِندگی دا بے مثال نمونہ نيں۔ جداں کہ:

کریہ مانتن چلہ درن

کم درن نفس دورندے

زہر کھیتھ تِمے آدرن

یم اَہر کرن ہاکس تہ ہندہ

ترجمہ: زاہد تے خلوت نشین لوک نفس امارہ دے حملےآں دا کدو‏‏ں مقابلہ کرسکدے نيں؟ اوہی لوک زہر کھائاں جو ساگ تے ہند کھا کر زِندہ رہنا سیکھاں۔

شیخ نور الدین دے متعلق تذکرہ

شیخ نور الدین دے متعلق مکمل سوانح عمری یا تذکرہ ’’رِیشی نامہ‘‘ ا‏‏ے۔ ایہ اک ضخیم کتاب اے جس وچ شیخ نور الدین رِشی تے اُنہاں دے خلفاء دے علاوہ کشمیر د‏‏ی برگزیدہ شخصیتاں دے حالات درج نيں۔ رِیشی نامہ نثر وچ لکھی گئی اے جس دے مصنف خلیل بابا مرحوم سن تے منظوم رِیشی نامہ دے مصنف کمال بابا مرحوم سن ۔ ایہ دونے صاحبانِ اہل قلم چرار شریف دے باشندے سن ۔ نثر تے منظوم یعنی دونے شاہکار فارسی زبان وچ نيں لیکن اِنہاں قیمتی تذکراں دا حالے تک کوئی حصہ شائع نئيں ہويا۔

عبدالاحد آزادؔ نے اپنی تصنیف ’’کشمیری بولی تے شاعری‘‘ وچ لکھیا اے کہ: ’’رِیشی نامہ ابتدا تو‏ں انتہا تک سنسکرت زبان د‏‏ی تاریخی لکھتاں دے انداز وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ہر واقعہ اُتے اک افسانوی رنگ چھایا ہويا ا‏‏ے۔ شیخ دے حالات اِس طرح لکھے گئے نيں کہ ہر واقعہ اک معجزہ یا کرامت معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ واقعات د‏‏ی اصل شکل مشکل تو‏ں ہی ہتھ آندی ا‏‏ے۔

وفات

شیخ نور الدین د‏‏ی وفات 842ھ مطابق 1440ء وچ چرار شریف وچ 62 یا 63 د‏‏ی عمر وچ ہوئی۔

ہور ویکھو

• شیخ حمزہ مخدوم
• للہ عارفہ

حوالے