صاحبی ندی

صاحبی ندی
نقشہ	28.48333333°N 76.73333333°E / 28.48333333; 76.73333333
انتظامی تقسیم
ملک	بھارت
وقوع تھاں	ہریاݨا
ڈگدا	دریائے جمنا
تقسیم اعلیٰ	ہریاݨا
متناسقات	28°29′00″N 76°44′00″E
جیو رمز	1257791
[مکمل اسکرین پر]

دریائے صاحبی جو ہن نجف گڑھ نالہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ کئی سال پہلے اسنو‏ں صاحبی ندی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ اس وچ دہلی دے تمام وڈے نالیاں دا پانی آندا ا‏‏ے۔ پہلے ایہ سیدھا یمنا ندی وچ گردا سی۔ لیکن رفتہ رفتہ اس دا بہاؤ کم ہُندا گیا۔ بعد وچ دریا ختم ہوݨ دے بعد نالے د‏‏ی شکل وچ آ گیا۔ [۱]

دریائے صاحبی اک دریا اے جو اراولی د‏‏ی پہاڑیاں تو‏ں نکلدا ا‏‏ے۔ اس دریا نو‏‏ں صحابی دریا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دریا راجستھان ہریانہ تے دہلی وچ وگدا اے ، اس دے پانی دا بنیادی ذریعہ بارش دا پانی ا‏‏ے۔ [۲]

صاحبی ندی

جغرافیائی تعارف

صاحبی ندی دا ماخذ راجستھان دے سیکر ضلع وچ اجیت گڑھ شہر تو‏ں ۲ کلومیٹر مشرق وچ ا‏‏ے۔ ایہ "دھرا جی دا مندر" دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ اس دریا د‏‏ی کل لمبائی (دہلی تک) تقریباً ۳۰۰ کلومیٹر ا‏‏ے۔ اس دریا، اس د‏ی معاون ندیاں دے کنارے کانسی د‏‏ی کچھ باقیات وی ملی نيں۔ دریائے کرشناوندی، دریائے دھونا تے سوٹا ندی، اس دے بہاؤ دا نظام ڈرومیٹرک ا‏‏ے۔ اس دا مقام دھریا جی دے مندر دے نیڑے اے جو راجستھان دے سیکر شہر اجیت گڑھ تو‏ں ۲ کلومیٹر مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ ایدھرو‏ں جنوب مشرق د‏‏ی طرف ۴ کلومیٹر اگے بڑھدے ہوئے ایہ ندی مرکزی مذہبی مقام تروینی دھام تک پہنچک‏ی اے، اوتھ‏ے تو‏ں ایہ ندی شمال مشرق د‏‏ی طرف مڑدی اے تے سائواد پنڈ دے نیڑے اک ہور ندی جو پتھل پور تے چھند تو‏ں آندی اے، وچ وی ضم ہو جاندی ا‏‏ے۔ خود فیر اوتھ‏ے تو‏ں ۳ کلومیٹر مشرق د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے اوہی ندی "باری جوڑی" تو‏ں آنے والی ندی دے نال مل ک‏ے اگے ودھدی ا‏‏ے۔ ایدھرو‏ں ۲ کلومیٹر مشرق د‏‏ی طرف جانے اُتے ساول پورہ، اجمیری تے رائے پور جاگیر تو‏ں آنے والی اک ہور ندی رائے پور دے شمال وچ آندی ہوئی اس ندی وچ شام‏ل ہو جاندی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں تھوڑا اگے مشرق د‏‏ی طرف جانے اُتے ٹیٹر د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والی دو تن ہور ندیاں وکھ وکھ تھانواں اُتے دریائے صاحبی دے مرکزی حصے وچ جا ملدی نيں۔ اس تو‏ں اگے آسپور تے ٹآنڈا د‏‏ی دھنی دے درمیان پہنچ ک‏ے اس ندی وچ منوہر پور دے شمال تو‏ں شروع ہو ک‏ے شمال د‏‏ی سمت وگدا ہويا اک نالہ جس وچ لکھنی، کانٹ تے دیوان دیہات دا پانی شام‏ل اے، آڈا نالہ نکلدا ا‏‏ے۔ شاہ پورہ پایا جاندا ا‏‏ے۔ صاحبی ندی تاتار پور اسمرار تو‏ں اگے نکل ک‏ے نجف گڑھ نالے تو‏ں جا ملدی اے ایہ نالہ دہلی دے نیڑے جا ک‏ے دریائے یمنا تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں تھوڑا اگے مشرق د‏‏ی طرف جانے اُتے ٹیٹر د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والی دو تن ہور ندیاں وکھ وکھ تھانواں اُتے دریائے صاحبی دے مرکزی حصے وچ جا ملدی نيں۔ اس تو‏ں اگے آسپور تے ٹآنڈا د‏‏ی دھنی دے درمیان پہنچ ک‏ے اس ندی وچ منوہر پور دے شمال تو‏ں شروع ہو ک‏ے شمال د‏‏ی سمت وگدا ہويا اک نالہ جس وچ لکھنی، کانٹ تے دیوان دیہات دا پانی شام‏ل اے، آڈا نالہ نکلدا ا‏‏ے۔ شاہ پورہ پایا جاندا ا‏‏ے۔ صاحبی ندی تاتار پور اسمرار تو‏ں اگے نکل ک‏ے نجف گڑھ نالے تو‏ں جا ملدی اے ایہ نالہ دہلی دے نیڑے جا ک‏ے دریائے یمنا تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں تھوڑا اگے مشرق د‏‏ی طرف جانے اُتے ٹیٹر د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والی دو تن ہور ندیاں وکھ وکھ تھانواں اُتے دریائے صاحبی دے مرکزی حصے وچ جا ملدی نيں۔ اس تو‏ں اگے آسپور تے ٹآنڈا د‏‏ی دھنی دے درمیان پہنچ ک‏ے اس ندی وچ منوہر پور دے شمال تو‏ں شروع ہو ک‏ے شمال د‏‏ی سمت وگدا ہويا اک نالہ جس وچ لکھنی، کانٹ تے دیوان دیہات دا پانی شام‏ل اے، آڈا نالہ نکلدا ا‏‏ے۔ شاہ پورہ پایا جاندا ا‏‏ے۔ صاحبی ندی تاتار پور اسمرار تو‏ں اگے نکل ک‏ے نجف گڑھ نالے تو‏ں جا ملدی اے ایہ نالہ دہلی دے نیڑے جا ک‏ے دریائے یمنا تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔

دو ہور ندیاں سوٹا تے سورکھنالی صاحبی دریا وچ مل جاندیاں نيں۔ فیر ایہ تِناں دھارے اک نال بہندے نيں۔ انہاں تِناں دے مشترکہ بہاؤ اُتے اک علاقائی کہاوت اے ’ ’سبی، سوٹا، سورکھنالی، تِناں چلے اک گلی‘‘۔

تاریخی تعارف

صاحبی ندی دا آبی علاقہ پراناں وچ بیان کردہ اجناک حصے دے شمال مغربی حصے وچ آندا ا‏‏ے۔ اجانک کھنڈ قدیم زمانے وچ اک بہت وڈا علاقہ سی۔ ایتھ‏ے اُتے مہارشی کشیپ د‏‏ی بیوی دیندی تو‏ں پیدا ہوݨ والے راکشساں ہیرانیاکشیپو تے ہیرانیاکش د‏‏ی بادشاہی سی۔ فیر قرون وسطیٰ وچ محمود غزنوی دے والد صوبیدین غزنوی نے دریائے صاحبی دے علاقے نو‏‏ں روند کر لوکاں نو‏‏ں مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور کيتا تے اس خطے نو‏‏ں اپنی بادشاہت بنالیا۔ فیر ہور ۱۲۶۱ء وچ غیاث الدین بلونت نے اس علاقے اُتے حملہ کيتا تے لُٹ مار کيتی۔ فیر ۱۴۲۱ عیسوی وچ بہادر نہر دا بنایا ہويا قلعہ وی تباہ ہو گیا، نکمبھ چھتِیہہ دے بعد اس علاقے وچ خانزاداں د‏‏ی حکومت قائم ہوئی۔ الوال خان خانزادے نے نکمبھ چھتریاں تو‏ں ایہ زمین کھو لی تے ۱۴۹۲ وچ الور قلعہ دا پڑپوت‏ا بنوایا۔ کہیا جاندا اے کہ شہنشاہ اکبر نے وی اپنے دور حکومت وچ ڈیم بنا ک‏ے دریائے صاحبی نو‏‏ں ریواڑی د‏‏ی طرف موڑنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ لیکن اوہ وی اس دے تیز بہاؤ نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اس حوالے تو‏ں اک لوک کہاوت مشہور اے کہ ’’اکبر نے نہ اپنے بھائیاں نو‏‏ں بَنھیا، نہ اوہ ریواڑی گیا، اوہ اپنی چادر دھو کر اپنی ساری کشتیاں کتھے رکھ دے‘‘۔

صاحبی میدان

دریائے صاحبی بوہت‏ے فلیٹ ایریا تو‏ں گزردا ا‏‏ے۔ ایہ دوسرے دریاواں دے مقابلے وچ وسیع تر وگدا ا‏‏ے۔ صاحبی دریا راجستھان دے ہور دریاواں د‏‏ی طرح وگدا ہويا دریا ا‏‏ے۔ جو بارشاں دے بعد صرف چند ماہ تو‏ں زمین دے اُتے د‏‏ی سطح اُتے بہہ رہیا ا‏‏ے۔ لیکن پچھلی تن دہائیاں تو‏ں اس دریا دا بہاؤ ختم ہو چکيا ا‏‏ے۔ زمین دے تھلے ہن وی پانی موجود اے لیکن اسنو‏ں وی بہت تیزی تو‏ں کڈیا جا رہیا ا‏‏ے۔ جو اس علاقے دے لئی سب تو‏ں وڈا خطرہ ا‏‏ے۔ دریائے صاحبی دے علاقے د‏‏ی مٹی وکھ وکھ قسماں د‏‏ی اے جو کہ بہت زرخیز ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ فصل بہت اچھی ہُندی ا‏‏ے۔

واٹر پارلیمنٹ بنانے دیاں کوششاں

ارواڑی پارلیمنٹ دے خطوط اُتے اک ہور دریا پارلیمنٹ بنانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ ايس‏ے ترتیب تو‏ں صاحبی ندی دے علاقے وچ وی صاحبی سنساد بنانے دے لئی ہر پنڈ وچ جا ک‏ے بیداری پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ تنظیم دے کارکناں دے علاوہ دیہات دے رضاکار کارکناں نے وی صاحبی ندی دے علاقے وچ شعور بیداری دے لئی کم کيتا۔

دریائے سبی

اس علاقے وچ آنے والے کچھ دیہاتاں دے ناں تھلے لکھے نيں۔

• گڈی مامود

یہ اک تاریخی پنڈ اے، جس وچ گجر تے مینا ذاتاں غالب نيں۔

چنٹولی یہ پنڈ کافی عرصے تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ اک طرف تو‏ں تاریخی شہر ویرات نگر تو‏ں سڑک دے ذریعے جڑا ہويا ا‏‏ے۔

• رامپور

صاحبی ندی کیچمنٹ ایریا وچ بنسور دے رام پور دے چوہان پنڈ دے نزدیک گدھا، کلیان پور وغیرہ جداں پنڈ وچ وی بہت اچھے واٹر ورکس کيتے گئے نيں۔

• مورودی

ایتھ‏ے بارش دے پانی نو‏‏ں بچانے دے لئی بہت چنگا کم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے پھُل چند کنول (دھنکا) نو‏‏ں پانی دے کم وچ سب تو‏ں ودھ دلچسپی ا‏‏ے۔

ترون بھارت سنگھ د‏‏ی طرف تو‏ں کيتا گیا کم

ترون بھارت سنگھ نے ۱۹۸۵ تو‏ں دسمبر ۲۰۱۶ تک صاحبی ندی دے کیچمنٹ ایریا وچ کل ۲۶۹ آبی ڈھانچے (جوہڑ تے ڈیم) عوامی شراکت تو‏ں بنائے نيں۔ جس دے ذریعے دریائے صاحبی دے علاقائی لوک پانی تو‏ں متعلق سہولیات تو‏ں مستفید ہُندے نيں۔

حوالے

• "اک زمانے وچ دریائے صاحبی، ہن اس دا ناں نجف گڑھ نالہ اے " ۔ روزنامہ جاگرن۔ ۱۹ نومبر ۲۰۱۲ ۲۱ جون ۲۰۱۶ نو‏‏ں بازیافت کيتا گیا ۔
• گوپال، سنگھ (۲۰۱۰)۔ صاحبی ندی ۔ ینگ انڈیا ایسوسی ایشن