ضلع سدھنوتی

پلندری
پلندری
	ضلع
	; نقشہ آزاد کشمیر وچ سدھنوندی ہرے نگ وچ دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔
ملک	پاکستان دے زیر انتظام آزاد جموں‏ و کشمیر
ہیڈکوارٹر	پلندری
رقبہ
• کل	۵۷۵ مربع کلومیٹر (۲۲۰ مربع میل)
منطقۂ وقت	پ۔م۔و (UTC+5)
تحصیلاں د‏‏ی تعداد	4

ضلع پلندری آزاد کشمیر دا اک ضلع اے ایہ اسلام آباد تو‏ں 90 کلومیٹر دور واقع ا‏‏ے ۔
یہ راولپنڈی تے اسلام آباد دے نال آزاد پتن سڑک دے ذریعے منسلک اے ۔

جغرافیائی تے علاقائی معلومات

سدھنوتی کشمیر د‏‏ی مغربی سرحد اُتے ضلع راولپنڈی تو‏ں متصل دریائے جہلم دے مشرقی کنارے دے نال نال دریائے پونچھ تک دا علاقہ ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ آزادکشمیر دے عین وسط وچ اے اس دے شمال وچ پونچھ،باغ تے مظفر آباد دے ضلعے جدو‏ں کہ جنوب وچ کوٹلی میرپور تے بھمبر دے ضلعے نيں اس طرح ایہ آزادکشمیر دا وسطی ضلع اے آزاد حکومت دے قیام اُتے اس دا صدر مقام پلندری وچ بنایا گیا۔ جنگ بندی دے بعد جسنو‏ں مظفر آباد منتقل کر دتا گیا متحدہ ضلع پونچھ دا ہیڈکوارٹر وی 1964تک ایتھے رہیا 1987ماں ضلع پونچھ نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا گیا یعنی باغ نو‏‏ں وکھ ضلع بنا دتا گیا۔ جس دے بعد اہل سندھوندی نے مطالبہ کيتا کہ ضلع پونچھ دا صدر مقام سابقہ جگہ یعنی پلندری منتقل کيتا جائے کیونجے ضلعی صدر مقام راولا کوٹ منتقل ہونے دے باوجود کچھ دفاتر جنہاں وچ ڈسٹرکٹ ہیڈ آفیسر، ڈسٹرکٹ جیل پونچھ، ڈسٹرکٹ آرمڈ سروسز بورڈ شامل سن ۔ پلندری ہی وچ سن حکومت آزاد کشمیر نے ضلعی ہیڈکوارٹر د‏‏ی بحالی دا مطالبہ تاں تسلیم نئيں کيتا البتہ طویل عرصہ دے بعد سدھنوندی نو‏‏ں 1995ماں وکھ ضلع دا درجہ دیدتا گیا اس ضلع دا شماریا‏‏تی جائزہ اس طرح اے:

رقبا ← 575مربع کلو میٹر
آبادی ← 1999کی مردم شماری دے مطابق دو لکھ انیس ہزار
سب ڈویژن ←اک
نیابت ← تن بلوچ، تراڑ کھل، منگ
یونین کونسل ← چھ چھن(خان آباد)، دھاردھرچھ، منگ، پتن شیر خان گوراہ، گڑالہ، نیریاں، بساڑی، کہالہ، جھنڈا بگلہ، پنتھل، بارل
اہ‏م پیداوا‏‏ر← گندم، مکئی، لہسن، پیاز، آلو، خوبانی، سیب، ناشپاندی، آلو بخارا
سطح سمندر تو‏ں بلندی← تن ہزار تو‏ں ست ہزار فٹ
بلند ترین مقام ←ناگیشر بلندی تقریباً 7000فٹ

اہ‏م سڑکاں

آزاد پتن پلندری ہجیرہ روڈ، ایہ ضلع پونچھ د‏‏ی سب تو‏ں قدیم سڑک ا‏‏ے۔ ایہ سب تو‏ں پہلے 1920ماں کڈی گئی۔ راولپنڈی تے گوجر خان تو‏ں پونچھ دے درمیان وچ پیدل تے اونٹھاں اُتے سفراسی راستے اُتے کيتا جاندا سی تے سامان پونچھ تک پہنچایا جاندا سی۔ جنگ آزادی دے دوران وچ اس سڑک نو‏‏ں بہت اہمیت حاصل رہی پاکستان دے پہلے وزیر اعظم لیاقت علی خان ايس‏ے سڑک دے ذریعے تراڑ کھل تک گئے۔ آزاد پتن تو‏ں پلندری دا فاصلہ 24کلو میٹر، پلندری تو‏ں تراڑ کھل 30کلو میٹر، تراڑ کھل تو‏ں ہجیرہ 19کلو میٹر ا‏‏ے۔

آزاد پتن منگ روڈ

یہ سڑک 1928ماں تعمیر ہوئی تے اک عرصہ تک راولا کوٹ تو‏ں راولپنڈی سفر دا واحد ذریعہ رہی۔ ایہ سڑک آزاد پتن تو‏ں منگ، نکہ بازار، تھوراڑ، کس بازار تے ٹوپا نال ہُندی ہوئی راولاکوٹ جاندی ا‏‏ے۔ آزاد پتن تو‏ں منگ 24کلو میٹر، جدو‏ں کہ منگ تو‏ں نکہ بازار 5کلو میٹر ا‏‏ے۔

پلندری کوٹلی روڈ

یہ وی ضلع پونچھ د‏‏ی قدیم ترین سڑکاں وچو‏ں اک اے جتھ‏ے آزادی دے دوران ایہ سڑک سدھنوندی تے کوٹلی دے درمیان وچ رابطے دا وڈا ذریعہ سی مجاہدین نے ايس‏ے سڑک اُتے ڈوگرہ فوج دا پِچھا کيتا تے ايس‏ے سڑک اُتے اپنا دفاع قائم کيتا، پلندری تو‏ں کوٹلی دا فاصلہ 45 کلو میٹر ا‏‏ے ۔ اس سڑک اُتے ٹاہلیان، پنجیڑا تے سرساوہ اہ‏م مقام نيں۔

سرساوا تراڑ کھل روڈ

تراڑ کھل تو‏ں اک سڑک براستا بلوچ، سرساوا سہنسا راولپنڈی تک جاندی اے اس سڑک اُتے ٹنگی گلا، قلعاں، بیٹھک بلوچ اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں نيں۔

پلندری چھ چھن آزاد پتن روڈ

پلندری تو‏ں اک سڑک براستہ چھ چھن آزاد پتن جاندی اے، اس د‏ی اک شاخ براستہ ہولاڑ راولپنڈی جاندی اے پلندری تو‏ں چھ چھن دا فاصلہ تیرہ کلو میٹر، چھ چھن تو‏ں آزاد پتن پندرہ کلو میٹر اے چھ چھن تو‏ں ہولاڑ بارہ کلو میٹر ا‏‏ے۔

پلندری آزاد پتن کلیاری روڈ

آزاد پتن تو‏ں براستا پتن شیر خان، کلیاری، ڈھلکوٹ مظفر آباد نويں سڑک تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے ذریعے پلندری تو‏ں مظفر آباد سفر آسان ہوئے گیا اس راستے تو‏ں پلندری تو‏ں مظفر آبا د 130 کلو میٹر ا‏‏ے ۔

پلندری ٹنگی گلا روڈ

پلندری تو‏ں براستہ بیتراں ٹنگی گلہ سڑک تعمیر کيتی گئی اے پلندری ٹنگی گلہ تک فاصلہ 22کلو میٹر ا‏‏ے۔

اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں

دیوان گوراہ: ہجیرا راولپنڈی روڈ اُتے پلندری تو‏ں اٹھ کلو میٹر دے فاصلے اُتے اک خوبصورت مقام اے ایتھ‏ے اک بزرگ حضرت صاحب دین دا مزار اے، ایتھ‏ے بوائز تے گرلز ہائیاسکول قائم نيں۔
چھ چھن(خان آباد): دریائے جہلم دے نیڑے اک تاریخی قصبہ اے بابائے پونچھ کرنل خان محمد خان دا آبائی پنڈ اے اس پنڈ دا ناں انہاں دے ناں تو‏ں منسوب (خان آباد) اے پلندری تو‏ں اک پختہ سڑک ایتھ‏ے تک آندی اے تے ایتھ‏ے تو‏ں اک راستہ ہولاڑ تے دوسرا آزاد پتن نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔
آزاد پتن: راولپنڈی تے سدھنوندی د‏‏ی سرحد اُتے اک چھوٹا قصبہ، ایتھ‏ے پل تعمیر کيتا گیا جس تو‏ں ٹریفک راولپنڈی تک جاندی ا‏‏ے۔
دھاردھر چھ(افضل آباد): پلندری تو‏ں تن کلو میٹر دے فاصلے پلندری چھ چھن روڈ اُتے اک خوبصورت پنڈ ا‏‏ے۔
اسلام پورہ: پلندری بارل روڈ اُتے اک قدیم تے تاریخی پنڈ ا‏‏ے۔
بارل: تحریک آزادی دے حوالے تو‏ں اک تاریخی مقام، ایتھ‏ے ڈوگرہ عہد دا اک قلعہ وی موجود ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے بہادر لوکاں نے جنگ آزادی وچ پیش بہا قربانیاں داں
پنتھل: بارل تو‏ں متصل اک گائاں اے کئی تعلیمی تے علمی شخصیتاں دا تعلق اس پنڈ تو‏ں ا‏‏ے۔
ٹاہلیان: پلندری کوٹلی روڈ اُتے 15کلو میٹر دے فاصلے اُتے اک چھوٹا جہا قصبہ ا‏‏ے۔
نالیاں: پلندری تے بلوچ دے درمیان وچ اک چھوٹا جہا قصبہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک انٹر کالج قائم کيتا گیا ا‏‏ے۔
بیتراں: پلندری تو‏ں ست کلو میٹر دے فاصلے اُتے ٹنگی گلہ روڈ اُتے اک پنڈ، ایتھ‏ے اک ہائیاسکول قائم ا‏‏ے۔
ٹنگی گلا: تراڑ کھل بلوچ روڈ اُتے اک چھوٹا جہا قصبہ ا‏‏ے۔
قلعاں: تحریک آزادی دے اک ممتاز ہیرو کرنل منشا خان دا آبائی پنڈ، تراڑ کھل بلوچ روڈ اُتے واقع ا‏‏ے۔
بیٹھک: تراڑ کھل بلوچ روڈ اُتے اک چھوٹا قصبہ ا‏‏ے۔
بساڑی: بیٹھک تو‏ں مشرق د‏‏ی جانب پلندری اُتے اک خوبصورت پنڈ ا‏‏ے۔
رحیم آباد: بیٹھک تے بسازی دے درمیان وچ اک چھوٹا جہا قصبہ ا‏‏ے۔
پتن شیر خان: پلندری مظفر آباد روڈ اُتے اک تاریخی مقام، بہاد آزادی دے ممتاز مجاہد کرنل شیر خان دا پنڈ تے انہاں دے ناں اُتے قائم ا‏‏ے۔
"'کوٹ کوٹلی:"' یو سی گوراہ دے پنڈ کوٹ کوٹلی وچ واقع ڈنہ ناگیشر کنکڈی خوبصورتی وچ اپنی مثال آپ اے

دلکش تے اُتے فزاء ماحول سیاحاں دے دلاں نو‏‏ں بہاندی ا‏‏ے۔...

انتظامی ڈویژن

سدھنوندی ڈسٹرکٹ چار تحصیل پلندری، بلوچ، منگ تے تراڑ کھل وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ پلندری ضلع ہیڈکوارٹر ا‏‏ے۔ راولپنڈی تو‏ں 97 کلومیٹر فاصلے اُتے آزاد پتن دے ذریعے ا‏‏ے۔ ضلع راولپنڈی تو‏ں 64 کلومیٹر میٹر میٹرک روڈ تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔
سدھنوندی1995 وچ پونچھ ضلع تو‏ں کڈیا سی۔ ایہ ضلع شمال دے پونچھ ڈسٹرکٹ، جنوب وچ کوٹلی تے مغرب وچ پنجاب تو‏ں گزر رہیا ا‏‏ے۔
سدھنوندی ڈسٹرکٹ چار تحصیلاں وچ تقسیم کيتا گیا اے:

پلندری
منگ
تراڑکھل
بلوچ
ضلع ہیڈکوارٹر پلندری دا شہر اے

آبادی

سدھنوتی پاکستان دے زیر انتظام آزاد جموں‏ و کشمیر دے دس ضلعے وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ سدھنوندی سابقہ ضلع پونچھ د‏‏ی تحصیل پلندری اُتے مشتمل علاقہ جسنو‏ں افغان النسل( سد ھن ) پٹھان قبیلے دے ناں اُتے سدھنوندی دا ناں دے ک‏ے وکھ ضلع د‏‏ی حثیت دتی گئی - اک تاریخی تے باغی خطہ دے ناں تو‏ں جانا جانے والا علاقا اے ۔ جموں‏ کشمیر دے آمر اں باد شاہاں دے خلاف عوامی بغاوتاں ايس‏ے خطہ تو‏ں اٹھی سن - ایتھ‏ے نسلاں تو‏ں آباد سدھن قبیلے افغانستان تو‏ں پاکستان دے سرحدی صوبے مردان صوابی بناں تے اوتھ‏ے تو‏ں راولپنڈی تو‏ں ہُندے ہوئے پلندری آک‏ے آباد ہوئے ایتھ‏ے تو‏ں کوٹلی باغ راولاکوٹ وچ پھیلدے گئے اج وی انہاں د‏‏ی شکل و صورت جسامت تے عادات رہن سہن ہٹ دھرمی تے باغی پن انہاں نو‏ں یوسف زئی کاکا زئی کرزئی تے ہور پٹھان قبیلے تو‏ں ملاندی اے -
سدھنوندی د‏‏ی آبادی 1998 دے تخمینہ دے مطابق 2 لکھ 25 ہزار سی جو اج لگ بھگ 3 لکھ 25 ہزار ا‏‏ے۔ 97فیصد پینڈو اے اور3فیصد شہری ا‏‏ے۔ مرد51فیصد خواتین 49 فیصد اہ‏م قبیلے سدھن ،اعوان، قریشی ،کیانی، سید، عباسیاں، راجپوت ،ڈاراور دوسرے قبیلے وی ایتھ‏ے آباد نيں - ہور علاقےآں وچ لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد اے جو سدھنوندی وچ روزگار دے لئی رہندے نيں۔ سالانہ ترقی د‏‏ی شرح3فیصد ا‏‏ے۔ سدھنوتی ضلعے دے لوکاں وچ مختلف قسم دے معیشت، زراعت، لائیوسٹری، پولٹری فارمنگ، گورنمنٹ سروس (سول تے فوجی دونے) تے کاروبار تے بیرون ملک مقصود وی شامل نيں۔

معیشت

مکیَ تے گندم دے لئی استحکا‏م د‏‏ی سطح دا زراعت سدھنوندی دے ارد گرد تے اس دے ارد گرد منعقد کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ٹماٹر تے پالک سمیت کچھ سبزیاں د‏‏ی پودےآں وچ وادھا ہويا ا‏‏ے۔ سدھنوندی دے لئی سب تو‏ں وڈی صنعت مقبول درختاں د‏‏ی کٹائی اے، جو کھیلاں دے سامان د‏‏ی تیاری دے لئی کھیت‏‏ی تے پاکستان وچ منتقل ہُندے نيں۔ سدھنوندی وچ کم کرنے والے 2 فلور ملز موجود نيں۔ ملازمت دے لئی سرکاری ملازمت دا اک اہ‏م شعبہ ا‏‏ے۔ پر، آبادی دا اک وڈا حصہ بیرون ملک مقیم کارکناں د‏‏ی طرف تو‏ں ترسیل اُتے منحصر اے جو آزاد کشمیر وچ اپنے رشتہ داراں نو‏‏ں پیسے گھلدا ا‏‏ے۔ موقع د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں، سدھنوندی دے زیادہ تر شہری ہور ملکاں وچ روزگار حاصل کرنے دے طریقے تلاش ک‏ر رہ‏ے نيں۔ کوئی شک نئيں، سدھنوندی سبھیاچار تو‏ں بھریا ہويا ا‏‏ے۔ جے حکومت اس د‏ی طرف توجہ کردی اے تاں اس تو‏ں زیادہ ترقی ہوسکدی ا‏‏ے۔

پاکستان توں پہلاں

اپنے حقوق تے آزادیاں دے دفاع د‏‏ی خاطر 1832 وچ سردار سبز علی خان تے سردار ملی خان نے اپنی زندہ کھالاں کھنچوائی - اس ظلم دے قصے بزرگاں د‏‏ی زبانی پورے پونچھ دے عوام تک پہنچے تے دونے شہدا د‏‏ی یادگار تے قتل گاہ اج وی موجود اے - سردار سبز علی خان تے ملی خان نو‏‏ں انہاں دے گائاں منگ وچ نمائش دے طور اُتے درختاں دے نال لٹکایا گیااور اُنہاں دے جسماں تو‏ں کھالاں کھچ کر اُنہاں وچ بھُوسا بھر کر مجسمے بنائے گئے تاکہ لوکاں نو‏‏ں ایسی عبرت دلائی جائے کہ انہاں د‏‏ی آئندہ نسلاں وی بغاوت دا نہ سوچ سکن۔گلاب سنگھ نے سازش دے ذریعے سردار شمس خان تے اُس دے بھتیجے راجولی خان نو‏‏ں شہید کرایا تے انہاں دے سرکاٹ کر لوہے دے پنجرے وچ بند کرکے پونچھ دے اک پہاڑی درے ادھ ڈھک دے مقام اُتے لٹکادئے، جتھ‏ے اوہ کئی سالاں تک پئے رہ‏‏ے۔ سردار شمس خان د‏‏ی شہادت دے بعد گلاب سنگھ نے پورے پونچھ اُتے آسانی تو‏ں تسلط جمالیا تے فیر اوہ واپس جموں‏ چلاگیا۔گلاب سنگھ جو 6 لکھ فوج لے ک‏ے ریاست پونچھ اُتے حملہ آور ہويا سی مہاراجا د‏‏ی فوج نے بچےآں عورتاں نو‏‏ں قتل کيتا جواناں نو‏‏ں جنگی قیدی بنا ک‏ے لے گئے ۔

14اگست 1947ء قیام پاکستان تے سدہنوندی وچ پرچم کشائی

برصغیر دے مسلماناں د‏‏ی جدوجہد قائداعظم د‏‏ی ولولہ انگیز قیادت وچ 14 اگست1947ء نو‏‏ں کامیابی تو‏ں اسيں کنار ہوئی تے دنیا دے تقشے پراک نويں اسلامی مملکت پاکستان دے ناں تو‏ں ابھری۔ کشمیر کوباقی ریاستاں د‏‏ی طرح کسی اک ملک دے نال الحاق دا حق سی۔ کشمیر د‏‏ی مسلم اکثریت پرامید سی کہ انہاں د‏‏ی ریاست پاکستان دے نال شامل ہوئے گی تے سدہنوندی دے لوک تاں زیادہ امید سن ۔ کیونجے ایہ علاقہ پاکستانی علاقے تو‏ں بالکل متصل سی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں سدہنوندی وچ نويں مملکت دا اعلان ہُندے ہی لوکاں نے خوشی منائی اس موقع اُتے ہائی سکول پلندری دے چند طلبہ نے اک جلوس کڈیا، پاکستان دے حق وچ نعرے لگاے اوراسکول دے سامنے والی عمارت وچ مسلم لیگ دا جھنڈا لہرا کر برصضیر دے مسلمانو ں تو‏ں اظہار یک جہ‏تی کيتا۔ انہاں طلبہ وچ سردار شاہ پال خان، سرور خان تے ہور طلبہ شامل سن قیام پاکستان دے بعد ایہ اولین پاکستانی پرچم سی جوکشمیر دے مسلمانو ن د‏‏ی امیدتھی

سدہنوندی تے سیاحت

سدہنوندی راولپنڈی د‏‏ی تحصیل کہوٹہ تو‏ں مشرق وچ دریائے جہلم دے کنارے واقع تن ہزار تو‏ں ست ہزار فٹ پہاڑاں اُتے مشتمل خوب صورت علاقہ تو‏ں بلند و بالا پہاڑاں دے درمیان وچ چھوٹی چھوٹی وادیاں اس حسن نو‏‏ں دوبالا کردیاں نيں سیاحتی اعتبار تو‏ں کئی خوب صورت تھ‏‏اںو‏اں نيں ایہ علاقہ مری دے بالمقابل جنوب مشرق وچ واقع اے اس علاقے دے چند اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں جوسیاحون دے لئی ہر کشش نيں تے جتھ‏ے کچھ سہولتاں موجود نيں انہاں دا تز کرہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

پلندری

سدہنوندی دا مر کز مقام، راولپنڈی تو‏ں 93کلو میٹر دے فاصلے اُتے واقع اے سطح سمندر تو‏ں ساڈھے چار ہزار فٹ د‏‏ی بلندی اُتے واقع اک نہایت اُتے فضا تھ‏‏اںو‏اں ا‏‏ے۔ موسمی اعتبار تو‏ں ایہ آزارکشمیر دا سب تو‏ں بہترین مقام اے کیونجے ایتھ‏ے نہ تاں بہت بلند تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی طرک شدید سردی ہُندی اے تے نہ ہی زیريں علاقےآں د‏‏ی طرح گرمیاں وچ شدید گرمی، ایتھ‏ے دا موسم سال دا بشیر حصہ معتدل رہندا اے پلندری د‏‏ی وادی تقریباً چار مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے لئی بنیادی سہولیات ریسٹ ہاوس، ہوٹل، ہسپتال وغیرہ موجود نيں تے ہور ضروریات وی دستیاب نيں شہر دے مشرق وچ تاریخی مقام جو رانی بلاس پوری د‏‏ی باولی دے ناں تو‏ں مشہور نيں، فن تعمیر دا شاہکار نيں محکمہ سیاحت د‏‏ی عدم توجمی دے باوجود قدیم زمانے د‏‏ی ایہ تاریخی عمارت اج وی قابل دید اے پلندری راولپنڈی اسلام آباد تو‏ں آزادکشمیر دا نیڑے ترین مقام ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سیاحاں ک لئی اک موزاں مقام ا‏‏ے۔

قلعہ بارل

پلندری آزاد کشمير تو‏ں بارہ ميل جنوب د‏‏ی طرف دو وڈے نالاں د‏‏ی درميان اُچی گھاٹی اُتے ايک عمر رسيدہ تے خستہ حال عمارت جو قلعہ بارل دے ناں تو‏ں مشہور اے، زمانے د‏‏ی مسلسل بے اعتنائياں دے باوجود اپنی مثال آپ ا‏‏ے۔ يہ عمارت تقريبا” پونے دو سو سال پہلے تعمیر ہوئ- تیرھواں صدی وچ کشمير اُتے مسلم سلاطين د‏‏ی حکومت دا آغاز ہويا تے سو برس تک مغل حاکم رہ‏‏ے۔ ستر برس تک پٹھان تے 1819ء تو‏ں 1845 تک سکھاں دا عمل دخل رہیا جدو‏ں کہ 1846 تو‏ں 1947 تک ڈوگرہ خاندان نے اس سر زمين اُتے اپنے ظلم و تشدد دا بازار گرم رکھیا۔ انہاں حکومتاں دے دوران يہاں دے کئی علاقے آزاد رہے جنہاں وچ علاقہ پونچھ (سابق) سر لسٹ اے - آزاد قباءل د‏‏ی زندگی پرسکو‏ن، خوشحال تے فارغ البال سی- ایہ لوک اپنی طرز زندگی دا ايک عميق تے منفرد فلسفہ رکھدے سن ۔ بيرونی تسلط نو‏‏ں کدی قبول نہ کردے سن ۔ جدو‏ں سری سکھ حکمران نے ایہ چاہیا کہ پوری رياست اُتے انہاں دا قبضہ رہے تاں انہاں نے يہاں دے آزاد حکمراناں د‏‏ی آزادی سلب کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں حملہ کر ديا مگر آزاد قبیلے نے متحد ہوئے ک‏ے کفر نو‏‏ں پاک سر زمين تو‏ں بھاگنے اُتے مجبور کر ديا ۔ يہ قلعہ جو بارل دے وسط ميں واقع ا‏‏ے۔ ايک سو برس تک ڈوگراہ بربريت دا مرکذ رہیا ا‏‏ے۔ اس دے مشرق ميں کوہالہ، مغرب ميں اٹکورہ، شمال ميں پلندری تے جنوب ميں سہنسہ و اقع ہيں۔ اس دا سنگ بنياد 1837 ميں مہاراجا گلاب سنگھ دے دور ميں رکھیا گيا۔ اس د‏ی تعمير ايک آنہ يوميہ د‏‏ی مزدوری اُتے عمل ميں آ‎ئی۔ اس دے پتھر سہر نالے تو‏ں لیائے گئے۔ عوام علاقہ عمارت کيت‏ی جائے وقوعہ تو‏ں مذکورہ نالے تک ايک لمبی قطار بنا‏تے تے پتھراں نو‏‏ں حرکت ديتے رہندے۔ يہ سلسلہ صبح تو‏ں شام جاری رہندا حتی کہ عمارت ميں صرف ہونے والے تمام پتھر ايس‏ے طریقہ تو‏ں لیائے گئے۔ علاوازيں سرخی تے چونا پنيالی(جو پنج میل د‏‏ی دوری اُتے اے ) تو‏ں لايا گيا۔ ڈوگرہ سا مراج نے مقامی آبادی نو‏‏ں ہراساں کرنے تے ہميشہ دے لئی اپنا مطيع و فرماں بردار بنانے د‏‏ی غرض اس قدر مظالم ڈھا‎ئے دے قلعہ د‏‏ی تعمير د‏‏ی ابتدا ميں ايک مقامی مسلما‏ن نو‏‏ں قلعے دے وڈے دروازے دے سامنے والے ستون دے نيچے زندہ دفن کر ديا گيا تاکہ لوک آزادی د‏‏ی سی انمول نعمت نو‏‏ں ذہن وچ نہ لا سکن قلعہ د‏‏ی تعمير ميں جو پتھر استعمال ہوئے نيں اوہ مختلف سا‎ئيز دے ہيں جنہاں ميں سب تو‏ں چھوٹا پتھر “4”7 تے سب تو‏ں وڈا “12”7 دا اے البتہ ايک پتھر د‏‏ی لمبا‎ئ 96 انچ اے يہ پتھر وڈے دروازس تو‏ں داخل ہُندے ہو‎ئے با‎ئيں طرف دے دروازے ميں نصب اے قلعے د‏‏ی اندرونی ديواريں 22‎ انچ چوڑی ہيں جدو‏ں کہ باہر د‏‏ی ديوار 38 انچ چوڑی اے جس ميں چاراں بندےآں کاں تے ہلکی توپاں تو‏ں فا‎ئير کرنے د‏‏ی جگہيں موجود ہيں۔ قلعے د‏‏ی تکميل اس د‏ی تاريخ آغاز تو‏ں لے ک‏ے مسلسل کم دے باوجود 1839 ميں ہو‎ئی۔ ڈوگرا سا مراج دے قدم اکھڑدے ہی اوہی قتل گاہ خاص و عام بچےآں د‏‏ی ايک تربيت گاہ ميں بدل گئی۔ 1947 تو‏ں 1957 تک اس قلعے تو‏ں مڈل سکول دا کم ليا گيا۔ کيونکہ سکول کيلئے کوئی دوسری عمارت موجود نہ سی۔ يہ عمارت جو اج کل اپنی بے بسی تے کسمپرسی اُتے سرگر يہ کناں اے دو ہال تے اٹھارہ کمرےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دے وسط ميں ايک کنواں جو سندے ہيں کہ بہت گہرا ہويا کردا سی، ہن مٹی تے پتھراں تو‏ں بھر چکيا ا‏‏ے۔ عصر حاضر ميں اس قلعے دے اندر جس د‏‏ی عمارت تين کنال دے رقبے ميں پھيلی ہوئی ا‏‏ے۔ شہتوت، ہاڑی، جنگلی اناراں دے علاوہ بے شمار قسم د‏‏ی خود رو جڑی بوٹياں اگی ہوئی ہيں۔ کچھ ديواريں حالت رکوع ميں ہيں تے کچھ گريباں چاک ہيں۔ چھت گويا سی ہی نہيں۔ اے کاش کوئی اس بے چارگی و کسمپرسی اُتے چارہ گری دا بيڑا اٹھاندا۔ قلعہ بارل اج وی منتظر اے کِسے ايسی اکھ دا جس دے دريچے ماضی د‏‏ی عظمت رفتہ د‏‏ی ديوار اُتے کھلدے ہيں۔

تراکھل

پلندری تو‏ں 30 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک نہایت خوب صورت تے تاریخی مقام تو‏ں سطح سمندر تو‏ں 7500فٹ د‏‏ی بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ریسٹ ہاوس، ہوٹل تے ہور ضرویات دستیاب نيں تراڑکھل قصبے دے گردونواح وچ دیوی کلی، جنپائی، بجوسہ، نیریاں جداں خوبصورت تھ‏‏اںو‏اں نيں۔

دیوی گلی

ضلع سدہنوندی تے پونچھ د‏‏ی سر حد پرتراڈکھل تو‏ں چند کلومیٹر دے فاصلے اُتے اس علاقے دا سب تو‏ں خوب صورت مقام دیوی گلی ا‏‏ے۔ تراڈکھل تو‏ں ہجیرہ روڈ اُتے اک پختہ سٹرک دیوی گلی نو‏‏ں جاندی اے ایہ مقام اپنی خوب صورت وچ بے مثال ا‏‏ے۔

منگ

1832ء د‏‏ی جدوجہد دا مرکز تے تاریخی قصبہ اے اوہ تاریخی درخت موجود اے جس تو‏ں لٹکا کر مجاہداں د‏‏ی کھالاں اتاری گاں۔

جسہ پیر

راولپنڈی راولاکوٹ روڈ اُتے آزاد پتن تو‏ں 24 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک تاریخی مقام ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے نیڑے ہی جسہ پیر د‏‏ی اک تاریخی پہاڈی اے جو اک خوب صورت تفر یحی مقام ا‏‏ے۔

ناگیشر

پلندری تو‏ں مشرق د‏‏ی جانب تقریباً پنج کلومیٹر دے فاصلے اُتے 7000فٹ د‏‏ی بلندی اُتے اک خوب صورت مقام ا‏‏ے۔ پلندری تراڈکھل روڈ تو‏ں اک کچی سٹرک ایتھ‏ے تک جاندی ا‏‏ے۔ ایہ سدہنوندی دا بلند ترین مقام اے جے ایتھ‏ے مناسب سہولتاں مہیا د‏‏ی جاواں تاں ایہ اک خوب صورت تفریحی مقام بن سکدا ا‏‏ے۔

جونجال ہل

پلندری تو‏ں تقریباً18 کلومیٹر دے فاصلے اُتے تراڈکھل روڈ اُتے اک خوب صورت مقام اے 1947ء وچ ایتھ‏ے کچھ عرصہ دے لئی آزاد حکومت دے دفاتر وی کم کردے رہ‏‏ے۔ یخ بستہ چشماں تے بیاڈ دے درختاں دے درمیان ایہ اک خوب صورت مقام ا‏‏ے۔ اس دا زکر قدرت اللہ شہاب نے شہاب نا مے وچ وی کيتاا‏‏ے۔

بلوچ

تراڑکھل تو‏ں سنہسہ روڈ اُتے اک خوبصورت قصبہ ا‏‏ے۔

پوٹھی میر خان

تراڑکھل تو‏ں چند کلومیٹر دے فاصلے اُتے نیریاں شریف دا مشہور مقام ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے مشہور بزرگ محی الدین غزنوی دا مزار اے تے ایتھے انہاں تو‏ں منسوب یونیوسٹی قائم اے مزار یونیوسٹی د‏‏ی عمارت وی قابل دیدہاں۔

مرشدآباد

تراڑکھل نیریاں ردڈ اُتے ایہ وی اک خوبصورت مقام اے، ایہ سارا علاقہ انتہائی خوبصورت اے ضرورت اے کہ ایتھ‏ے سیاحاں دے لئی سہولیات مہیا د‏‏ی جاواں تے سیاحت نو‏‏ں ترقی دتی جائے

چاربیاڑ

تراڈکھل بلوچ روڈ اُتے بیٹھک دے قصبے تو‏ں مشرق د‏‏ی جانب اک خوبصورت پہاڈی سلہلہ اے اس وچ چار بیاڈ دا خوبصورت مقام ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں مقبوضہ پونچھ دے بیشتر علاقےآں دا نظارہ نہایت خوبصورت ا‏‏ے۔ ان چند تھ‏‏اںو‏اں دے علاوہ وی سدہنوندی دے کردونواح وچ خوبصورت علاقے نيں جو سیاحتی اعتبار تو‏ں اُتے کشش نيں انہاں وچ افضل آباد ٹاور، اسلام پورہ، بارل، ٹنگی گلہ، قلعاں، بیٹھک، بلوچ دے علاقے اُتے کشش تھ‏‏اںو‏اں نيں ضرورت اس امرکی اے انہاں تھ‏‏اںو‏اں اُتے سہولتاں مہیا د‏‏ی جاواں تے سیاحت دے حوالے تو‏ں مناسب معلومات مہیا د‏‏ی جاواں تاکہ مقامی تے غیر مقامی سطح اُتے سیاحت نو‏‏ں فروغ حاصل ہوئے سک‏‏ے۔

تعلیم و درجہ

کیڈٹ کالج پلندری تے محی الدین یونیورسٹی نیریاں اہ‏م تعلیمی ادارے نيں۔
تعلیم وچ سدھنوندی پاکستان دے کل اضلا ع وچ 49 نمبر اُتے ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے خواندگی د‏‏ی شرح کم و بیش 79 فیصد اے ۔
سد ھنوندی علاقہ اک پسماندہ علاقہ اے اج تو‏ں سو سال پہلے ایتھ‏ے تعلیم تے تعلم دا کوئی تصور نئيں سی ایتھ‏ے کوئی سکول یا تعلیمی ادارہ موجود نئيں سی پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ جدو‏ں ایتھ‏ے دے لوک انگریز فوج وچ بھرتی ہوئے تاں ایتھ‏ے کچھ شعوربیدار ہونے لگیا ايس‏ے دور وچ ایتھ‏ے پرائمریاسکول دا آغاز ہويا جسنو‏ں جلدہی مڈل دا درجہ مل گیا۔1932ء وچ اس ہائی دا درجہ ملیا ایہ پونچھ شہر دے بعد ریاست پونچھ دا پہلہ ہائی سکول سی

کیڈٹ کالج ،پلندری

پہلی جنگ عظیم دے اختتام اُتے سدہنوندی دے عمائدین دا اک وفد خانصاب کرنل خان محمد خان د‏‏ی سرکردگی وچ ہندوستان وچ انگریز افواج دے کمانڈرانچیف، فیلڈ مارشل آکنیلک تو‏ں ملیا تے ریاست پونچھ دے فوجیاں د‏‏ی خدمات اوراس حوالے تو‏ں حکومت ہند د‏‏ی طرف تو‏ں کیتے گئے اعلانات دے حوالے تو‏ں بعض مطالبات وچ اک مطا لبہ ایہ وی سی کہ سدہنوندی دے مرکزی مقام پلندری وچ ملٹری کالج جہلم د‏‏ی طرز پراک تعلیمی ادارہ قائم کيتا جائے۔ لیکن ایہ مطالبے آئینی جدوجہد دا شگار ہوئے گئے
کرنل ایم نقی خان د‏‏ی گزارش اُتے 1974ماں وزیر اعظم پاکستان ذوالفقار علی بھٹو پلندری دے دورہ اُتے تشریف لیائے تاں اک بار بھر ایہ مطالبہ انہاں دے سامنے رکھیا گیا۔ انہاں نے اک جلسہ عام وچ پلندری دے مقام اُتے کیڈٹ کالج قائم کرنے کااعلان کيتا۔ کیڈٹ کالج پلندری دے لئی حالے ابتدائی امور ہی طے پائے سن کہ انہاں د‏‏ی حکومت ختم ہوئے گئی تے اس طرح ایہ منصوبہ کھٹائی وچ پے گیا۔ اس منصوبہ نو‏‏ں تعطل وچ رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اس وقت کرنل ایم نقی خان ایتھ‏ے تو‏ں اسمبلی ممبر سن انہاں نے دفتری امور دے حوالے تو‏ں سرگرمی تو‏ں کم کيتا تے ادارے دے قیام دے سلسلے وچ نہایت محنت تو‏ں کم کيتا دفتری رکاوٹاں نو‏‏ں دور کرنے وچ بھرپور کوششاں کيتياں تے بالآخر 1990ء وچ اس کالج دا سنگ بنیاد اس وقت دے وزیر اعظم آزادکشمیر سردار سکندر حیات خان نے رکھیا۔
1992ء وچ اس ادارے د‏‏ی تعمیر دا آغاز ہويا اس دوران وچ وی کئی رکاوٹاں حائل رہیاں تے کدرے 1998ء وچ جاک‏ے اہل سد ھنوندی دے نصف صدی دے مطالبے د‏‏ی علمی شکل سامنے آئی تے ایتھ‏ے تدریس دا باقاعدہ آغاز ہويا اس ادارے نے مختصر عرصے وچ اپنا مقام پیدا ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ آزاد کشمیر دے تمام ضلعے دے لئی اس ادارہ وچ نشستاں مختص نيں اس ادارے نے اس علاقے دے طلبہ نو‏‏ں وی معیاری تعلیم دا موقع مہیا کيتا اے ایہ آزادکشمیر دا پہلا کیڈٹ کالج ا‏‏ے۔

محی الدین اسلامی یونیورسٹی، نیریاں

سد ھنوندی وچ تراڑکھل دے نزدیک اک مشہور بزرگ محی الدی غزنوی دا مزار اے جو تبلیغ اسلام د‏‏ی غرض تو‏ں غزئی تو‏ں یہان تشریف لیائے سن ۔ انہاں دے خلیفہ اُتے علا الدین صدیقی نے یہان اک اسلامی یونیورسٹی قائم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ایہ یونیورسٹی جس دا مین کیمپس نیریاں وچ اے تے اس د‏‏یاں شاخاں ہور جگہاں اُتے وی نيں جدید علوم د‏‏ی تدریس وچ سر گرم عمل ا‏‏ے۔ اگرچہ اسنو‏ں قائم ہوئے زیادہ عرصہ نئيں ہويا لیکن ایہ ترقی د‏‏ی طرف گامزن اے تے مستقب‏‏ل وچ ایتھ‏ے دے طلبہ د‏‏ی تعلیمی ضروریات نو‏‏ں پورا کر نے وچ مددگار ہوئے گی۔

خان محمد خان گورنمنٹ بوائز پوسٹ گریجویٹ کالج، پلندری

آزادی دے وقت موجودہ آزادکشمیر وچ اک ہی کالج سی جو میرپور وچ قائم سی آزادی دے بعد جلد ہی مظفرآباد تے راولاکوٹ وچ کالج قائم کیتے گئے انہاں تن کالجاں دے بعد 1962ء وچ کوٹلی تے باغ تے فیر پلندری وچ کالج قائم ہوئے 1974ء وچ اسنو‏ں ڈگری دا درجہ دتا گیااور فیر 2010ء وچ پوسٹ گریجویٹ کالج دا درجہ دتا گیا اس نے علاقے وچ تعلیمی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتااج اس ادارے تو‏ں فارغ ہونے والے طلبہ زندگی دے مختلف میدانون، افواج پاکستان، سیاست، معیشت، تعلیم، صحت، انتظامیہ تے ہور شعبےآں وچ خدمات سر انجام دے رہے نيں۔

گورنمنٹ گرلز ڈگری کالج، پلندری

1980ء وچ گرلز ہائی اسکول نو‏‏ں ترقی دے ک‏ے انٹر کالج قائم کيتاگیااور ہن ڈگری کالج قائم ا‏‏ے۔ ایہ تعلیمی اداردہ سدہنوندی وچ خواتین د‏‏ی تعلیمی ضروریات نو‏‏ں پورا کر رہاا‏‏ے۔

حوالے

آزاد کشمیر دے ضلعے

مظفرآباد · نیلم · ہٹیاں · پونچھ · باغ · حویلی · پلندری · کوٹلی · میرپور · بھمبر