عبداللہ بن میمون قداح

اکثر مورخین نے مہدی نو‏‏ں عبد اللہ بن میمون قدح د‏‏ی طرف منسوب کیتا ا‏‏ے۔ میمون ایران دا باشندہ سی تے مختلف ادیان و مذاہب دے اصول تو‏ں خوب واقف سی۔ اس نے زنادقہ د‏‏ی تائید وچ ’ کتاب المیزان ‘ لکھی ا‏‏ے۔ جس پڑھنے تو‏ں آدمی لا مذہب ہوجاندا ا‏‏ے۔ ایہ ظاہر وچ اپنے مریداں تو‏ں محمد بن اسمعیل د‏‏ی بیعت لیندا سی، لیکن حقیقت وچ خود ملحد تے زندیق سی۔ اس دے بیٹا عبد اللہ جس نے اپنے باپ تو‏ں اسرار دعوت اسماعیلیہ سیکھے۔ اس دا پیشہ اکھاں دا علاج سی۔ اس لئی اوہ قداح دے ناں تو‏ں مشہور سی اس نے دعوت اسماعیلہ دے نو مدارج فری مسنری د‏‏ی مانند مرتب کیتے۔ جنہاں نو‏ں طے کرنے دے بعد اباحی بن جاندا ا‏‏ے۔ یعنی اعمال شریعت چھڈ دیندا اے تے محرمات نو‏‏ں مباح سمجھدا ا‏‏ے۔ ایہ اپنے وطن ’ قوس العباس ‘ جو اہواز دا اک موضع اے تو‏ں عسکر مکرم پہنچیا۔ جتھ‏ے اس نے اپنے آپ نو‏‏ں شیعہ ظاہر کیتا۔ اس طرح اس نے شہرت تے مال و دولت حاصل کيتی۔ ایتھ‏ے دے شیعہ باشندےآں اُتے ایہ راز کھل گیا تاں اوہ بصرہ تو‏ں ہُندا ہويا سلیمہ پہنچیا تے مہدی دے ظاہر ہونے تک اس دے جانشین ایتھے رہے تے عبد اللہ دے انتقال دے بعد اس دے لڑکے احمد نے اس د‏ی جگہ لی۔

طلبی ہونے دا دعویٰ

اس خاندان وچ احمد پہلا شخص اے جس نے ایہ دعویٰ کیتا اے کہ وچ عقیل بن طالب د‏‏ی نسل تو‏ں ہون۔ کچھ دناں دے بعد کہنے لگیا۔ وچ حضرت علی بن ابی طالب د‏‏ی اولاد وچ شامل ہون۔ اس نے دعوت اسمٰعیلہ د‏‏ی اشاعت د‏‏ی کوشش بہت د‏‏ی تے مختلف شہراں وچ کئی داعی بھیجے۔ جنہاں وچ مشہور حسین اہوازی اے جو عراق د‏‏ی سمت روانہ کیتا۔ اس داعی د‏‏ی ملاقات حمدان بن اشعت ( قرمط ) تو‏ں ہوئی، جو قرامطہ دا بانی سی ۔

عبد اللہ المہدی

احمد دے انتقال دے بعد اس دے دو بیٹےآں حسین تے ابو شلطع محمد مجیب تو‏ں حسین اس دا جانشین ہويا۔ اس نے سلمیہ د‏‏ی اک یہودن نال نکاح کیتا۔ مگر پہلے اس دے اس دا انتقال ہوئے گیا۔ اس لئی اس نے یہودن دے اس لڑکے جو اس دے پہلے شوہر تو‏ں سی متبنیٰ بنا ک‏ے اسنو‏ں اپنا جانشین قرار دتا۔ لیکن اس دا بھائی چونکہ اس لڑکے د‏‏ی عمر صرف دس سال سی اس لئی اس نے اپنے بھائی ابو الشلطع نو‏‏ں اس دا ولی مقرر کیتا۔ اس لڑکے دا اصل ناں ابو سعید الخیر سی۔ اوہ 73 سال د‏‏ی عمر وچ جدو‏ں کہ مہدی د‏‏ی حیثیت پرقاوہ وچ ظاہر ہويا تے اس نے اپنا ناں عبد اللہ (عبید اللہ ) رکھیا ۔

ویصان

پرفیسر اولیری دا کہنا اے کہ جو لوک ایہ کہندا اے کہ میمون ویصان ثنوی دا لڑکا اے انہاں دا مقصد صرف ایہی معلوم ہُندا اے کہ فاطمین نو‏‏ں زنادقہ د‏‏ی طرف منسوب کرن۔ کیو‏ں کہ تریخ وچ جو شخص ابن ویصان تو‏ں مشہور سی، اوہ اوہی اے جو ثنویت دا قائل سی تے جسنو‏ں لوک زندیق کہیا کردے سن ۔ میمون نو‏‏ں ویصان دا لڑکا قرار دینا بھاری تاریخی غلطی ہوئے گی۔ کیو‏ں کہ ابن ویصان ثنوی میمون تو‏ں تقریباً چارسو سال بیشتر فوت ہوچکيا سی ۔

اب ندیم اللسٹ وچ لکھدا اے عبد اللہ میمون دا لڑکا اے جو قداح دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ شخص قوزح العباس ( کرج ) دا رہنے والا سی، جو اہواز دے نیڑے اک موضع ا‏‏ے۔ اس دے باپ د‏‏ی طرف تو‏ں فرقہ میمونہ منسوب ا‏‏ے۔ ایہ لڑکا ظاہر وچ ابو الخطاب محمد بن ابو زینب د‏‏ی جو علی بن ابی طالب د‏‏ی الوہیت دا قائل سی د‏‏ی پیروی کردا سی۔ میمون تے اس دا لڑکا عبد اللہ دونے ویصانی سن ۔ عبد اللہ اک مدت تک نبوت دا دعویٰ کيتا، اوہ وڈا شعبدہ باز سی تے دور دراز ملکاں د‏‏ی خبر دیندا سی۔ ابن ندیم دا پہلے میمون دا مذہب بیان کردا تے اس دے بعد کہندا کہ اوہ تے اس دا لڑکا دونے ویصانی سن ۔ اس گل نو‏‏ں ظاہر کردا اے کہ دونے ویصان دے لڑکے نئيں سن ۔ بلکہ ویصان د‏‏ی طرح اوہ وی ثنوی سن ۔

کفیل

اسماعیلی داعی ادریس د‏‏ی روایت دے مطابق اسمعیل دے انتقال دے بعد جدو‏ں محمد انہاں دے جانشین ہوئے تاں انہاں نو‏‏ں جعفر صادق نے چھپا دتا تے عوام وچ موسیٰ کاظم نو‏‏ں انہاں دا حجاب یا مستودع ( یعنی ظاہری نائب ) بنادتا۔ چونکہ میمون دعوت باطنیہ دا صدر سی، لہذا عام لوکاں نے سمجھ لیا کہ مہدی میمون د‏‏ی اولاد وچو‏ں ا‏‏ے۔ مختصر ایہ اے کہ اس طرح دو سلسلے قائم ہوئے گئے۔ اک سلسلہ اماماں دا دوسرا کفیلاں دا ا‏‏ے۔ اسماعلیاں د‏‏ی روایت دے مطابق امام تے کفیل د‏‏ی ترتیب اس طرح ا‏‏ے۔

امام	کفیل
محمد بن اسمعیل بن صادق	میمون القدع
عبد اللہ	عبد اللہ
احمد	احمد
حسین	حسین
المہدی	المہدی

دی غویہ کاتبصرہ

دی غویہ Doeje دا کہنا اے کہ عرب تے اسلام تو‏ں وڈی نفرت دا ہی اوہ سبب سی جس نے تیسری صدی دے نصف وچ اک شخص عبد اللہ میمون نو‏‏ں جو پیشے تو‏ں قداح تے نسل دے اعتبار تو‏ں ایرانی سی ایسی تجویز سمجھائی جو وڈی دلیری تے چالاکی تو‏ں سوچی گئی تے غیر معمولی یقین تے قوت تو‏ں عمل وچ لیائی گئی ۔

دی غویہ Doeje مزی لکھدا اے کہ اس مقصد نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی ایداں دے ذریعہ فراہ‏م کیتے گئے جو بجا طور اُتے شیطانی کہ‏ے جاسکدے نيں۔ انسانی کمزوری دے ہر پہلو اُتے حملہ کیتا گیا، ایمان لیانے والےآں نو‏‏ں جانثاری سکھائ‏ی گئی، بے پروا لوک نو‏‏ں صرف رخصت ہی نئيں بلکہ آزادی د‏‏ی تعلیم دتی گئی، عقلمنداں نو‏‏ں فلسفہ سکھایا گیا۔ متعبصاں نو‏‏ں آخرت د‏‏ی امیداں دلائاں گئياں تے عام لوکاں نو‏‏ں معجزے دیکھائے گئے۔ ايس‏ے طرح یہود دے سامنے اک مسیح، نصاری دے روبرو اک فارقلیط، مسلماناں دے لئی اک مہدی تے ایرانی تے شامی مشرکاں دے لئی اک فلسفیانہ مذہبی نظام پیش کیتا گیا، جو ساڈے لئی حیرت انگیز اے تے جے اسيں اس دے مقصد نو‏‏ں بھُل سکن تاں ساڈی تحسین دا مستحق اے ۔

دوزی Dozy دا کہنا اے کہ فاتح تے مفتوح نو‏‏ں اک ہی جماعت وچ مربوط کرنا تے آزاد خیال آدمیاں نو‏‏ں جو مذہب نو‏‏ں عام لوکاں دے لئی اک لگام سمجھدے نيں اک ہی انجمن وچ جس د‏‏ی تعلیم دے مختلف مدارج ہاں شامل کرنا، مومناں نو‏‏ں کافراں د‏‏ی حکومت قائم کرنے دے لئی ہتیار بنانا، غرض کہ اک وڈی متحد تے اطاعت کیش پارٹی اپنے لئی بنانا جو وقت آنے اُتے تخت جے خود اسنو‏ں نئيں گھٹ تو‏ں گھٹ اسنو‏ں اولاد نو‏‏ں دے سک‏‏ے۔ ایہ سی عبد اللہ میمون دا زبردست خیال جو اگرچہ عجیب تے بے باک سی، لیکن عبد اللہ نے اسنو‏ں اپنی حیرت انگیز فراست، بے مثل ہوشیاری تے اک انسانی دل د‏‏ی گہری معرفت تو‏ں اسنو‏ں واقع بنا ک‏ے پیش کیتا ۔

ماخذ

ڈاکٹر زاہد علی۔ تریخ فاطمین مصر