عبرانی ساہت
ساہت دی تریخ |
---|
کانسی دور دا ادب |
سمیری · مصری · عکادی · سنسکرت |
ادب عالیہ |
چینی · یونانی · عبرانی · لاطینی · پہلوی |
ادب آغاز قرون وسطی |
صحائف روم · صحائف فرانس · صحائف برطانیہ · بازنطینی ادب کنڑ · فارسی · ترکی |
ادب قرون وسطی |
قدیم انگریزی · وسطی انگریزی · عربی · بازنطینی · ولندیزی |
ماقبل ادب جدید |
نشاۃ ثانیہ ادب · باروکے ادب |
ادب جدید |
ویہويں صدی · اکیہويں صدی |
عبرانی ادب (عبرانی: ספרות עברית) وچ اوہ تمام شعری و نثری تخلیقات تے لکھتاں شامل نيں جو کسی وی دور وچ عبرانی بولی وچ لکھے گئے۔ عبرانی ادب تریخ دے مختلف ادوار وچ متعارف ہُندا رہیا۔ اُتے معاصر عبرانی ادب اُتے واضح طور اُتے اسرائیلی ادب دی چھاپ موجود اے۔ عبرانی ادب دی سب توں اہم کتاب عبرانی و آرامی وچ لکھیا گیا اوہ مجموعہ اے جسنوں تنک کہندے نيں تے یہود نے جسنوں تقدس دا درجہ دے دتا اے۔ یہودیت دی بیشتر مذہبی ادبیات عبرانی زبان وچ نيں۔ جداں تلمود تے بالخصوص اس دا جزو مشنی جو تورات دی شروحات وچ بنیادی اہمیت دا حامل اے عبرانی بولی وچ اے تے عبرانی ادب دا قابل ذکر حصہ اے۔
عہد قدیم
[سودھو] تفصیلی لی لئی ویکھو: قدیم عبرانی تحریراں
عبرانی ادب دی ابتدا عہد قدیم دے لسان القدس (לֶשׁוֹן הֲקוֹדֶשׁ)، ابراہیم دی تعلیمات تے اسرائیل دے بزرگاں دے شفوی ادب توں ہوئی۔ اوہدی تریخ 2000 سال پہلے مسیح دسی جاندی اے ۔[۱] جے تقابل نہ کرن تاں قدیم عبرانی ادب دا سب توں اہم حصہ تنک اے۔
مشنی جس دی تدوین سنہ 200ء وچ عمل وچ آئی، تورات توں ماخوذ بنیادی قوانین دا مجموعہ اے۔ یہودیاں نے شریعت موسوی دے متعلق ہونے والے انہاں اجتہادات نوں اک جگہ جمع کر کے اک فقہی مجموعہ مرتب کیتا۔ اسنوں بنیادی طور اُتے مشنائی عبرانی زبان وچ لکھیا گیا لیکن اوہدی سب توں وڈی شرح جمارا آرامی زبان وچ لکھی گئی۔ ہور کلاسیکی مدراش دے کئی متون عبرانی بولی وچ لکھے گئے۔
عہد وسطی
[سودھو]عہد وسطی دے عبرانی ادب تے یہودی ادب دا زیادہ تر حصہ اسلامی دور حکومت (شمالی افریقا، ہسپانیہ، فلسطین تے مشرق وسطی) وچ مرتب ہويا۔ اس دور وچ فلسفہ دی اہم کتاباں جداں دلالۃ الحائرین (عبرانی: מורה נבוכים)، کتاب کزاری (عبرانی: ספר הכוזרי) تے ہور ادبی کتاباں یہود عربی زباناں وچ لکھی گئياں۔ ربیائی ادب زیادہ تر عبرانی بولی وچ لکھیا گیا۔ مثال دے طور اُتے ابراہیم بن عزرا، راشی) تے ہور قلم کاراں دے توراندی تشریحات، ہلاخاہ جداں موسی بن میمون دی منشائی تورات، ارباح توریم تے شولحان آروخ تے موسار ادب دیاں کتاباں، جداں بہیہ بن باقودا دی کتاب الہدایہ الی فرائض القلوب وغیرہ۔ زیادہ تر یہودی شاعری عبرانی بولی وچ لکھی گئی۔ یوسے بن یوسے، یانائی تے الیعزر کالیر نے ستويں تے اٹھويں صدی وچ فلسطین وچ پیوطیم (نظماں) لکھياں۔[۲] انہاں نظماں نوں عبرانی لطوریا وچ شامل کیتا گیا۔ فیر انہاں لطوریا نوں عمرام گاؤن تے سعادتا گاؤن دے نال دوسرے ربیاں نے “سدور“ دے ناں توں اک کتاب وچ جمع کیتا۔ بعد وچ ہسپانوی پروونکل تے اطالوی شاعراں نے مذہبی تے غیر مذہبی نظماں لکھياں، خصوصی طور مشہور شاعر سلیمان بن جبریل، یہودا لاوی تے یہودا الحریزی قابل ذکر نيں۔ بہت سارے مترجمین نے اس دور وچ یہودی ربائی متون دا عربی توں عبرانی وچ ترجمہ کیتا اے۔ یہودا الحزیری دی اہلیہ نے اک نظم عبرانی بولی وچ لکھی۔ اوہ واحد خاتون نيں جنہاں نے اس دور وچ عبرانی بولی وچ کوئی نظم لکھی اے۔[۳]
عہد جدید
[سودھو]عہد جدید وچ یہودی شاعراں تے مصنفاں نے کلاسیکی ادب دے نال نال جدید شاعری، نظم ، نثر تے فکشن اُتے توجہ دتی تے ‘‘جدید عبرانی ادب‘‘ نے خوب ترقی کيتی۔
اٹھارہويں صدی
[سودھو]18واں صدی دے اوائل وچ یہودی ادب نوں سفاردی مصنفین نے زیادہ تر یہود-عربی بولی وچ لکھیا۔ موسی حییم لوزاطو دا اک ذرامہ ‘‘لا-یشاریم تیہیلان‘‘ (1743) جدید عبرانی ادب دا پہلا نمونہ تصور کیتا جاندا اے۔ ایہ نظم بائبل دے بعد کلاسیکی انداز دا سب توں مکمل ادب منیا جاندا اے۔[۴] 18واں صدی دے اواخر وچ تحریک حثکالا دا آغاز ہُندا اے ۔ ایہ تحریک یورپ وچ یہودیاں نوں سیاسی طاقت دلانے دے لئی اٹھی سی۔ تے اسی موقع اُتے یورپی یہودیاں نے کافی تعداد وچ ادب اُتے کم کیتا۔ موسی مندلسون نے عبرانی بائیبل دا جرمن زبان وچ ترجمہ کیتا تے انہاں دے اس کم نے ہور لوکاں نوں عبرانی دی طرف متوجہ کیتا جس توں عبرانی بولی وچ اک سہ ماہی تبصرہ دا آغاز ہويا۔[۴]
انیہويں صدی
[سودھو]19واں صدی شاعر ، مصنفین تے مشہور کتاب نے عبرانی بولی دی تقسیم تے آزادی وچ حصہ لیا۔ غالیشیا وچ درج ذیل شامل نيں:
- جوزف پرل (1773–1839) اک مصنف تے معلم، جنہاں نے 1819 اں پہلی عبرانی بولی دی ناول افشائے راز لکھی۔[۵]
- نغمان کروغمل (1785–1840)، اک فلسفی، ماہر مذہبیات تے تریخ دان۔
- سلیمان جودہ لیوب راپوروٹ (1790–1867)، اک ربی، شاعر تے بایوگرافر
- اسحاق ارٹر (1792–1841) جنہاں نے “ھا زوفیح لے بیت اسرائیل) دے ناں توں جدید عبرانی ادب دا سب توں خالص ادب لکھیا تے حسدی یہودیت اُتے شدید طنز کیتا۔
- میر ھالیوی لطاری (1800–1871) اک نغمیاندی شاعر جو اپنی کاوش گوئٹے دے لئی جانے جاندے نيں۔
ایمسٹرڈیم وچ 19واں صدی وچ عبرانی بولی دے آرٹسٹاں دا اک گروہ ابھریا جس وچ شاعر سیمویل موڈلر وی شامل سن ۔ اسی صدی وچ پراگ حثکالا دا اک اہم مرکز بن کر ابھریا۔ یہوداہ لیوب جیٹیلیس (1773–1838) اک حثکالا مصنف نيں جنہاں نے “بینے حا نیوریم‘‘ لکھی تے حسدی یہودیت تے ما فوق الفطرت دے خلاف لکھیا۔ ہنگری وچ سلیمان لیوسن (1789–1822) تے جبریل سدفیلد (اک شاعر جو میکس نورادو دا باپ تھا) تے شاعر سائمن بشیر سمیت کئی سارے شعرا تے ادبا ابھرے۔[۶] رومانیہ وچ 19واں صدی وچ جولیس بشارہ نامی اک ماہر فزکس سی جو شاعر وی سی ۔[۷]
19واں صدی دے اطالوی شاعراں وچ جنہاں نے عبرانی بولی وچ لکھیا:
- آئی ایس ریگو (1784–1854)
- جوژف المزنی
- حییم سلیمان
- سیمویل وطا لولی (1788–1843)
- راشیل موپورغو (1790–1860)، حثکالا تحریک دی چند خاتون ادیباواں وچوں اک۔ اسرائیل دے مستقبل دے لئی اہم کاوشاں۔[۶]
سلطنت روس وچ 19 واں صدی وچ اہم مصنفین تے شعرا دے ناں درج ذیل نيں:
- یعقوب ایخن بون (1796–1861) اک شاعر تے ماہر ریاضیات
- اسحاق بائر لیونسوہن- حثکالا رہنما
- کلمان شلمان (1826–1900) انہاں نے عبرانی بولی وچ رومانیت نوں متعارف کروایا
- موردیکائی آرون زنجبرگ - انہاں نوں بابائے نثر کہیا جاندا اے
- میکاہ جوژف لوبونساہن (1828-1852- اک رومانی شاعر
- ہن رہام بائر لوبونسن، بابائے شاعری دے لقب توں جانے جاندے نيں۔
- ہن رہام ماپو (1808–1867)- اک ناول نگار
- یہوداہ لیب گوردون (1831–1892) اک مشہور شاعر[۶]
ویہويں صدی
[سودھو]فلسطین وچ صہیونی آبادکاری 20واں صدی دے اہم ترین واقعات وچوں اک اے۔ دور دور توں یہودی فلسطین وچ آبسے تے عبرانی بولی بوہت سارے مخلتف یہودی گروہاں وچ اک مشترک بولی بن گئی۔ انہاں وچ مقامیفلسطینی یہودی تے قدیم ییشو وی شامل نيں۔ انہاں دونے گروہاں نے قدیم عرب-یہودی مصنفین تے سفاردی دی ادبی روایات نوں باقی رکھیا۔ انہاں شاعراں وچ موسی بن میمون تے الحزیری نيں۔ ایلیزار بن یہودا نے خصوصی طور اُتے عبرانی نوں جدید دنیا دے قریب تر کیتا۔ انہاں نے عبرانی بولی وچ تمام زمانےآں دے ذخائر نوں جمع کیتا تے عبرانی بولی دے شاعری دے علاوہ دوسرے موضوعات وچ جگہ دلوائی۔
یورپ وچ صہیونی تحریک دا عبرانی بولی نوں ایہ فائدہ ہويا کہ اشکنازی یہود نے عبرانی ادب نوں اپنا لیا تے پہلی دفعہ ایہ ادب ودھ چڑھ کر بولنے لگیا۔ جدید اسرائیل دیاں تحریراں دی بنیاد عالیہ ثانیہ دے چند اہم لکھاریاں دے اک گروہ نے رکھی جنہاں وچ سیمویل یوسف اگنون، موشے سمیلانسکی، یوسف بن برینیر، داود سیمونی]] تے یعقوب فیشمین]] جداں مایہ ناز ادبا شامل نيں۔ حایم نحمان بیالک (1873–1934) جدید عبرانی بولی دے مایہ ناز شاعر نيں تے اسرائیل دے قومی شاعر دی حیثیت توں جانے جاندے نيں۔ بیالیک نے خاص طور عبرانی بولی دے احیا وچ اہم کردار ادا کیتا اے۔ انہاں توں پہلے ایہ بولی صرف اک قدیم، مذہبی تے شاعری دی بولی سی۔ بیالیک تے انہاں جداں دوسرے ادبا جداں احد حام تے شاؤول تشرنحوفسکی نے اپنے آخری ایام تل ابیب وچ گزارے تے نوجوان عبرانی لکھاریاں نوں خوب متاثر کیتا۔ جدید عبرانی ادب اُتے انہاں دا چنگا خاصا دیکھنے نوں ملدا اے۔[۸] دوسری طرف انہاں دے ہی رو برو فلسطینی تے شامی یہودی نوں وی جدید عبرانی ادب نے اپنی طرف متوجہ کیتا تے انہاں عبرانی اُتے طبع آزمائی شروع کيتی۔
1966 وچ سیمویل یوسف اگنون نوں نوبل انعام برائے ادب توں نوازیا گیا۔ انہاں نوں ایہ اعزاع بائبل، تلمود تے جدید عبرانی ادب دے ایم منفرد مجوعے اُتے ملیا اے۔ ادبی مترجیمین نے جدید عبرانی ادب مین ترجمہ کر کے اسرائیلی عبرانی ادب نوں دنیا دے مختلف زباناں دے ادب توں مالا مال کیتا۔
عبوری دور
[سودھو] تفصیلی لی لئی ویکھو: اسرائیلی ادب
1948 وچ اسرائیل دے قیام دے نال ہی عبرانی ادب نوں نويں نسل نے اپنے ہتھوں وچ لے لیا۔ اس نوجوان ناول نگاراں وچ احارون موغید، ناثام شاحام تے موشے شامیر تے شاعراں وچ یہوداح امیکائی، امیر گلبوا تے حائم گوری شامل نيں۔ اموس اوز دی ناول مائی مائکل (1968)، بلیک باکس (1987) تے اے۔بی یشودا دی دتی لور(1977) تے مسٹر منی (1990) ورگی ناولاں نويں ریاست وچ زندگی دا تعارف کرواندی نيں تے نويں ریاست دا تجربہ بیان کردیاں نيں۔ انہاں نوالےآں وچ والدین تے بچےآں دے درمیانا تنازع، یہودیت تے صہیونیت دے کچھ خیالاں دی تردید وغیرہ نوں جگہ دتی گئی اے۔ 20واں صدی دے اواخر وچ متعدد عبرانی ناول نگاراں نے مرگ انبوہ، خواتین دے مسائل تے اسرائیل عرب تعلقات اُتے موضوع بنایا اے۔ دوسری موضوعات وچ یورپی یہودیاں دی پریشیانیاں، اشکنازی یہود، مشرق وسطی دے یہود، مزراحی یہود، سفاردی یہود دے مسائل نيں۔ 1988 وچ فلسطینی اسرائیلی مصنف انطون شماس عبرانی بولی وچ اک ناول ‘‘ عربسیقق‘‘ (عربی سجاوٹ) لکھی تے ایہ ناول عبرانی ادب دا اوہ شاہکار اے جسنوں اک غیر یہودی اسرائیلی نے لکھیا اے۔ ایہ اپنے آپ وچ پہلا نمونہ اے تے تے اک سنگ میل بھی۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Shea 2000, p. 248.
- ↑ Encyclopedia Judaica
- ↑ The Dream of the Poem: Hebrew Poetry from Muslim and Christian Spain, 950-1492, ed. and trans. by Peter Cole (Princeton: Princeton University Press, 2007), p. 27.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ «Literature, Modern Hebrew». JewishEncyclopedia.com. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۴-۰۵-۰۵.
- ↑ Halkin، Hillel (11 مئی 2015). «Sex, Magic, Bigotry, Corruption—and the First Hebrew Novel». mosaicmagazine.com. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 2018-12-25. دریافتشده در 17 مئی 2015. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ «Literature, Modern Hebrew». JewishEncyclopedia.com. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۴-۰۵-۰۵.
- ↑ «Barasch, Julius». JewishEncyclopedia.com. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۴-۰۵-۰۵.
- ↑ Plenn, Matt. "Hayim Nahman Bialik: Jewish National Poet", section: "Lasting Legacy". My Jewish Learning. www.myjewishlearning.com. Retrieved 2016-07-16.
کتابیات
[سودھو]- (2000) "Chronology of the Old Testament", Eerdmans Dictionary of the Bible. Eerdmans.
- سانچہ:JewishEncyclopedia