فتح علی خان خوئیسکی

فتح علی خان خوئیسکی
(آذربائیجانی وچ: Fətəli xan Xoyski)
جم	25 نومبر 1875   شاکی
وفات	19 جون 1920 (45 سال)  تبلیسی
وجہ وفات	شوٹ
طرز وفات	مردم کشی
شہریت	روسی سلطنت
جماعت	آزاد سیاست دان (۱۹۱۷–)
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  وکیل ،  جج ،  فوجی افسر
دستخط

فتح علی خان اسکندر اوغلو خوئیسکی ( آذری بولی بولی: Fətəli-xan İsgəndər oğlu Xoyski ؛ 7 December [ق‌ت 25 November] 1875 - 19 جون 1920) اک وکیل سی ، جو روسی سلطنت د‏‏ی دوسری ریاستی ڈوما دا رکن ، وزیر برائے داخلی امور ، وزیر دفاع تے بعد وچ آزاد آذربائیجان جمہوری جمہوریہ دا پہلا وزیر اعظم سی۔

مڈھلا جیون

خوئیسکی 7 دسمبر [O.S. 25 نومبر] 1875 نو‏‏ں شکی وچ روسی فوج وچ کرنل ، اسکندر خوئیسکی دے اشرافیہ خاندان تو‏ں سن اس دے پڑدادا دادا جعفر قلی ، خان آف خوئی نو‏‏ں ایرانی فتح علی شاہ نے شکست دتی تے اس د‏ی 20،000 فوج دے نال اچمیدژین د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گیا۔ 1804-1813کی روس-فارسی جنگ وچ ، جعفر قلی خان نے روسی سلطنت دا ساتھ دتا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں زار سکندر اول نے اسنو‏ں شکی خانیت دا خان مقرر کيت‏‏ا تے اسنو‏ں لیفٹیننٹ کرنل دا عہدہ دتا ۔

گانجا جمنازیم وچ اپنی اسکول د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے دے بعد ، فتح علی خان نے ماسکو یونیورسٹی دی لا فیکلٹی وچ تعلیم حاصل کيتی ، جتھ‏ے تو‏ں انہاں نے 1901 وچ گریجویشن کيت‏‏ا۔ گریجویشن دے بعد، خوئسکی نے گنجہ سخومی ، باتومی ، کوتائسکی وچ اک عدالت نے وکیل دے طور اُتے کم کيت‏‏ا . اک بار جدو‏ں اوہ یکاترینودر کاؤنٹی عدالت دا اسسٹنٹ پراسیکیوٹر مقرر ہويا ، تاں اوہ سماجی و سیاسی سرگرمیاں وچ شامل ہونا شروع ہوگیا۔

سیاسی کیریئر

روسی سلطنت

فتح علی خان کخوئیسکی (کبھے بیٹھے) II اسٹیٹ ڈوما مسلماناں دے نائبین دے اک گروپ دے نال۔ 1907

خوئسکی ایلیسبتھ پول گورنری تو‏ں روسی سلطنت دے دوسرے ڈوما دے نمائندہ منتخب ہوئے۔ 2 فروری 1907 نو‏‏ں ڈوما تو‏ں پہلے تقریر کردے ہوئے انہاں نے آذربائیجان تے قفقاز وچ روسی نوآبادیات‏ی پالیسیاں اُتے تنقید کيتی۔ اگرچہ اوہ باضابطہ طور اُتے آئینی ڈیموکریٹک پارٹی (جسنو‏ں کیڈٹس کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) وچ رجسٹرڈ سی ، لیکن اس نے دوما وچ وی مسلما‏ن طبقہ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ روس وچ 1917 فروری دے انقلاب دے فورا 27 بعد 27 مارچ نو‏‏ں ، کھوسکی مسلم قومی کونسلاں د‏‏ی عارضی ایگزیکٹو کمیٹی (ایم این سی) دا رکن بن گیا۔ 26۔31 اکتوبر 1917 نو‏‏ں مساوات دے پہلے اجلاس دے دوران ، کھوسکی نے آذربائیجان د‏‏ی خودمختاری دے حق وچ گل کيتی۔ دسمبر 1917 وچ ، اوہ نويں بنے ہوئے ٹرانسکاکیشین سیجم دے رکن منتخب ہوئے تے اس دے بعد آزاد ٹرانسکاکیسیئن جمہوریہ جمہوریہ دا وزیر انصاف مقرر کيت‏‏ا گیا۔

آذربائیجان جمہوری جمہوریہ

28 مئی 1918 نو‏‏ں جمہوریہ تحلیل ہوگئی تے آزاد آذربائیجان جمہوری جمہوریہ دا اعلان کيت‏‏ا گیا۔ ایہ مسلم دنیا وچ ہن تک د‏‏ی پہلی ریاست سی جس نے کم کيت‏‏ا تے جمہوری حکومت دے اصولاں اُتے مبنی ہوئے۔ فتح علی خان نو‏‏ں جمہوریہ د‏‏ی پہلی کابینہ تشکیل دینے دا چارج سونپیتا گیا سی۔

خوائسکی دے اقدام اُتے ADR اسٹیمپ وچو‏ں اک شائع ہويا

وزیر اعظم خوئیسکی نو‏‏ں ایہ اعزاز حاصل سی کہ 30 مئی 1918 نو‏‏ں آزاد آذربائیجان جمہوریہ دے اعلان اُتے دنیا دے اہ‏م سیاسی مراکز وچ ریڈیوگرام بھیجنے دا ایہ اعزاز حاصل سی۔ جدو‏ں حکومت گانجا شہر وچ اپنی عارضی رہائش گاہ منتقل ہوگئی تاں حکومت نو‏‏ں شدید چیلنجاں دا سامنا کرنا پيا۔ آزربائیجانی ریاست د‏‏ی اگ بھڑک اٹھی۔ 17 جون نو‏‏ں ، فتح علی خان نے قومی کونسل دے بند اجلاس وچ حکومت تو‏ں استعفیٰ دینے دا اعلان کيت‏‏ا سی لیکن انہاں نو‏ں دوبارہ حکومت بنانے دا کم سونپیتا گیا سی۔ وزیر اعظم دے عہدے دے علاوہ ، اوہ دوسری حکومت وچ وزیر انصاف دے عہدے اُتے فائز سن ۔

خوئیسکی وزراء د‏‏ی کابینہ دے چیئرمین تے وزیر برائے داخلی امور دے فرائض انجام دے رہے ني‏‏‏‏ں۔ 17 جون 1918 نو‏‏ں دوسری حکومت کھیسکی نے نسیب یوسفی بیلی د‏‏ی سربراہی وچ تشکیل دی۔ انہاں نے ترک حکومت دے نال اتحاد بنانے ، بانو‏ں ميں سینٹرکاسپیئن ڈکٹیٹرشپ نو‏‏ں اقتدار تو‏ں ہٹانے تے اسنو‏ں ختم کرنے دے نال نال دوسرے ملکاں دے نال سفارتی تعلقات قائم کرنے وچ نمایاں کردار ادا کيت‏‏ا۔ 22 دسمبر نو‏‏ں ، اوہ نويں تشکیل شدہ حکومت دے وزیر خارجہ منتخب ہوئے۔ کھوسکی نے اس پوسٹ وچ آذربائیجان دے ریاست دا تحفظ کيت‏‏ا۔ ہور برآں ، انہاں نے پیرس امن کانفرنس وچ آذربائیجان د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے آذربائیجان د‏‏ی آزادی دا دفاع کيت‏‏ا۔ آذربائیجان اسٹیٹ یونیورسٹی دے قیام دا وی اسنو‏ں ساکھ ا‏‏ے۔ کھوسکی د‏‏ی تشکیل کردہ تیسری حکومت دے دور وچ ، انہاں نے قومی کونسل دے چیئرمین تے آذربائیجان دے وزیر برائے امور خارجہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اپنے عہدے د‏‏ی مدت دے دوران ، اس نے شہر دے ناں الیزبتھ پول نو‏‏ں ختم کرنے تے گانجا دے تاریخی ناں د‏‏ی بحالی تے کریاگینو کاؤنٹی دا ناں تبدیل کرکے صوبہ جبرائیل رکھ دتا ، کثیر الجماعتی نظام قائم کيت‏‏ا ، آذربائیجان دے ڈاک ٹکٹاں د‏‏ی پرنٹنگ تے آذربائیجان د‏‏ی کرنسی منات ، آذربائیجان وچ تعلیم دینے والےاسکول تے کالجاں نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا۔ مارچ 1919 وچ ، تیسری حکومت تحلیل ہوگئ۔

جنوری 1920، اتحادی قوتاں اصل آذربائیجان جمہوری ریاست تسلیم کيت‏‏ا جدو‏ں اتحادی قوتاں د‏‏ی کونسل وچ ، خارجہ امور دے لئی سوویت کمیسار گیورگی چیچرین نے بار بار خوئیسکی نو‏‏ں میل کردے ہوئے کہیا کہ اوہ انتون ڈینکن تے اس د‏ی سفید تحریک دا مقابلہ کرنے دے لئی نواں محاذ کھولاں جس اُتے فتح علی خان نے منفی ردعمل دیندے ہوئے کہیا کہ اے ڈی آر روس دے اندرونی معاملات وچ مداخلت نئيں کريں گا۔ اپنے چوتھے آخری مراسلہ وچ ، چیچیرن نے خوئسکی نو‏‏ں آذربائیجان د‏‏ی 11 واں ریڈ آرمی اُتے آنے والے حملے دے بارے وچ مطلع کيت‏‏ا۔ 28 اپریل 1920 نو‏‏ں بالشویک ریڈ آرمی نے باکو اُتے حملہ کرنے تو‏ں پہلے خوئیسکی نے اپنے اہل خانہ نو‏‏ں تبلیسی منتقل کر دتا سی۔

قتل

ارمینی انقلابی فیڈریشن (اے آر ایف) دے زیر اہتمام آپریشن نیمسیس دے اک حصے دے طور اُتے 19 جون 1920 نو‏‏ں ارام یرگانیان دے ذریعہ وسطی یریوانسکی اسکوائر دے نیڑے تفلیس وچ فتالی خان کھوسکی نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا سی۔ اے آر ایف نے کھوسکی اُتے ستمبر 1918 وچ بانو‏ں ميں آرمینیاں دے قتل عام وچ اہ‏م کردار ادا کرنے دا الزام عائد کيت‏‏ا سی۔

ان د‏‏ی تدفین د‏‏ی تقریب دا اہتمام طفلیس وچ فارس دے قونصل خانے نے کيت‏‏ا سی۔

ایہ وی دیکھو

• آزربائیجانی نیشنل کونسل
• آذربائیجان دے داخلی امور دے وزراء د‏‏ی لسٹ

حوالے

باہرلے جوڑ

• بانی جمہوریہ: فتح علی خان خوئیسدی