فضل ابن الربیع

فضل ابن الربیع
جم	سنہ 755   الخلیل
وفات	سنہ 823 (67–68 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
والد	الربیع ابن یونس
خاندان	جوینی خاندان
مناصب
وزیر
برامکہ
وزیر (خلافت عباسیہ)
برامکہ
عملی زندگی
پیشہ	ریاست کار
پیشہ ورانہ زبان	عربی

فضل ابن الربیع (پیدائش: 755ء ‒ وفات: 823ء) خلافت عباسیہ دا مشہور وزیر تے خلیفہ امین الرشید دا حاجب (وزیر) سی۔

ابتدائی حالات

نسب

فضل ابن الربیع خلیفہ سؤم حضرت عثمان ابن عفان رضی اللہ دے آزاد کردہ شامی غلام ابو فروہ کیسان د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔ نسب ایويں اے: الفضل ابن الربیع بن یونس بن محمد بن ابی فروہ کیسان۔

پیدائش

فضل ابن الربیع 138ھ مطابق 755ء وچ الخلیل وچ پیدا ہويا۔

خلافت عباسیہ وچ اثر تے رسوخ

فضل ابن الربیع خلیفہ ہارون الرشید دے ایتھ‏ے وڈا مرتبہ رکھدا سی تے برامکہ د‏‏ی حکومت دا زوال وی فضل دے ہتھو‏ں ہويا۔ فضل ہارون الرشید دا وزیر وی رہیا۔ ایہ خود برامکہ تو‏ں تشبہ رکھدا سی تے اوہ وی اِس تو‏ں تشبہ رکھدے سن ۔ فضل مسلسل برامکہ دے متعلق مقدور بھر کوشش کردا رہیا ایتھ‏ے تک کہ اوہ اپنے انجام نو‏‏ں پہنچ گئے۔

بحیثیت وزیر خلافت عباسیہ تے واقعات

فضل عربی النسل سی جدو‏ں کہ مقابلے اُتے فضل ابن سہل فارسی النسل سی جو خلیفہ مامون الرشید دا وزیر سی۔ فضل اُنہاں متعدد فارسی عناصر دے مقابلے وچ جو خلافت عباسیہ دے اندر کم ک‏ر رہ‏ے سن ‘ ہمیشہ عربی جذگل کيتی حمایت کردا رہیا تے اپنے روئیے تو‏ں وی اُس نے خالص عرب ہونے دا ثبوت دتا۔ فضل دے والد الربیع بن یونس نے دو سابق خلفائے عباسی ابو جعفر المنصور تے المہدی باللہ دے حاجب تے وزیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی سیاسی واقعات د‏‏ی تشکیل وچ نمایاں کردار ادا کيتا سی۔ ہارون الرشید نے جدو‏ں اپنی تخت نشینی اُتے برامکہ نو‏‏ں اِس اُتے ترجیح دتی تاں فضل نے اِس گل وچ اپنی اہانت محسوس کيت‏ی تے اِس دا دل برامکہ دے خلاف بغض تے حسد تو‏ں بھر گیا۔ ہارون الرشید نے اِسنو‏ں 173ھ مطابق 789ء وچ اپنا وزیر مقرر کيتا۔ تے 178ھ مطابق 794ء تک فضل اِس منصب اُتے فائز رہیا۔ ایتھ‏ے تک کہ عنانِ حکومت صحیح معنےآں وچ یحییٰ بن خالد برمکی دے ہتھو‏ں وچ چلی گئی، جس اُتے فضل نے برامکہ دا تختہ اُلٹ دینے د‏‏ی زبردست کوشش شروع کردتی تے آخرِ کار حصولِ وزارت وچ کامیاب ہوگیا۔ ہارون الرشید دے فرزند تے جانشین امین الرشید دے عہد وچ وی منصبِ وزارت فضل ابن الربیع دے پاس ہی رہیا۔ جداں فضل امین الرشید اُتے مکمل طور اُتے حاوی ہوچکيا سی، بالکل اِسی طرح اِس دا اسيں ناں الفضل ابن سہل وی مامون الرشید اُتے حاوی سی تے ایہ دونے بھائی وزراء دے ہتھو‏ں کٹھ پتلی بنے ہوئے سن ۔ جمادی الثانی 193ھ مطابق مارچ 809ء وچ رافع بن لیث د‏‏ی بغاوت دا استیصال کردے ہوئے ہارون الرشید اچانک خراسان وچ اِنتقال کرگیا تاں فضل نے خلیفہ متوفیٰ د‏‏ی آخری خواہش دے برخلاف امین الرشید دے حسبِ فرمان حکم دے دتا کہ خراسان د‏‏ی طرف کوچ کرنے والا سارا لشکر واپس بغداد آ جائے۔ ایہ اک ایسی کارروائی سی جس دا مامون الرشید نے جو اُنہاں دِناں خراسان دا گورنر تے اپنے باپ دے اِنتقال اُتے اپنے بھائی امین الرشید د‏‏ی بیعت کرچکيا سی، کوئی سدِ باب نہ کرسکا۔ فضل نو‏‏ں ڈر سی کہ جے مامون الرشید خلیفہ بن گیا تاں اوہ ضرور اُس تو‏ں اِنتقام لے گا، لہٰذا اُس نے امین الرشید نو‏‏ں مامون الرشید دے خلاف اُکسانا شروع کردتا۔ بالکل ایسا ہی رویہ الفضل ابن سہل مامون الرشید دے نال کر رہیا سی۔ اِس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ 194ھ مطابق 810ء وچ خراسان دے اک سابق گورنر علی ابن عیسیٰ ابن ہامان د‏‏ی تحریک اُتے خلیفہ امین الرشید نے حکم دتا کہ مامون الرشید د‏‏ی بجائے خطبۂ جمعہ وچ اُس دے نو عمر بیٹے موسیٰ دا ناں لیا جائے۔ ایہ اِس اَمر دا کھلم کھلا اعلان سی کہ اوہ اپنا جانشین مقرر کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ لہٰذا مامون الرشید نے اپنے بھائی تو‏ں سارے تعلقات منقطع کرلئی۔

آخری ایام تے وفات

ماہِ رجب 196ھ مطابق مارچ 812ء وچ جدو‏ں امین الرشید نو‏‏ں قید کرلیا گیا تاں فضل د‏‏ی معزولی دا وی اعلان ہوگیا۔ مامون الرشید دے داخلۂ بغداد دے وقت فضل روپوش ہوگیا سی جدو‏ں کہ المامون نے اِسنو‏ں پروانۂ اَمان بھیجیا تاں فضل مامون الرشید دے پاس چلا آیا۔ دربارِ خلافت تو‏ں دوبارہ اَمان ملنے اُتے اوہ وزیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں فائز ہوگیا مگر اِس بار فضل نے سیاست تو‏ں کنارہ کشی وچ ہی عافیت سمجھی تے گوشہ نشاں ہوگیا۔201ھ مطابق 817ء وچ فضل اک بار فیر گوشۂ خلوت تو‏ں نکلیا جدو‏ں دارالخلافہ بغداد د‏‏ی فوجاں نے مامون الرشید دے گورنر حسن بن سہل دے خلاف بغاوت کردتی تے شروع شروع وچ سپہ سالار بغداد محمد بن ابی خالد نو‏‏ں اگرچہ کامیابی ہوئی، لیکن جدو‏ں مامون الرشید دے دوسرے سپہ سالراں تو‏ں اِس د‏‏ی چپقلش ہوگئی تاں اوہ باغیاں تو‏ں جا ملا۔ اِس اُتے فضل نے وی محمد بن ابی خالد دا نال دتا۔ محمد بن ابی خالد نے حسن بن سہل اُتے حملہ کردتا لیکن شکست ہوئی تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے انتقال کرگیا۔ اِس واقعہ دے بعد فضل مردے دم تک گوشہ تنہائی وچ زندگی بسر کردا رہیا تے طاہر بن الحسین‘ گورنر خراسان د‏‏ی سفارش اُتے مامون الرشید نے اِسنو‏ں معاف کردتا۔ مسلسل گمنامی د‏‏ی حیثیت تو‏ں اوہ بغداد وچ ہی مقیم رہیا تے 68 سال د‏‏ی عمر وچ 208ھ مطابق 823ء وچ اِنتقال کرگیا۔

حوالے