ابو جعفر المنصور
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(عربی وچ: أبو جعفر عبد الله بن محمد المنصور) | |||||||
جم | اکتوبر 713 [۱]
| ||||||
وفات | 7 اکتوبر 775 (61–62 سال)[۲] | ||||||
مدفن | جنت المعلیٰ | ||||||
زوجہ | فاطمہ بنت محمد التیمی | ||||||
اولاد | المهدى ، جعفر ابن منصور | ||||||
والد | محمد بن علی بن عبد اللہ | ||||||
بہن/بھائی | |||||||
خاندان | Abbasids | ||||||
مناصب | |||||||
عباسی خلیفہ (2 ) | |||||||
دفتر وچ ۱۰ جون ۰۷۵۴ – ۶ اکتوبر ۰۷۷۵ |
|||||||
| |||||||
ہور معلومات | |||||||
پیشہ | سیاست دان ، شاعر ، خلیفہ | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | عربی | ||||||
عسکری خدمات | |||||||
لڑائیاں تے جنگاں | عباسی انقلاب | ||||||
ترمیم |
ابوجعفر المنصور (پیدائش: 714ء — وفات: 6 اکتوبر775ء) خلافت عباسیہ دا دوسرا حکمران خلیفہ سی۔
سوانح
[سودھو]ابوجعفر منصور دی ولادت 711ء، 95 ھ وچ اپنے دادا علی بن عبد اللہ بن عباس دی موجودگی وچ حمیمہ قصبہ وچ ہوئی۔ ابوجعفر اس دی کنیت تے منصور لقب سی۔ اس دی ماں بربری النسل دی اک لونڈی سی جس دا ناں سلامہ سی۔ اوہ وڈی عابد و زاہد خاتون سی۔ ابوجعفر دا خاندان وڈا متمول تے علم و فضل وچ یکتا سی۔ لہذا بچپن وچ اسنوں جو شاندار ماحول میسر آیا اس نے اس دی صلاحیتاں نوں نکھارنے وچ وڈا حصہ ادا کيتا۔ عہد طفولیت ہی توں اسنوں کھیل کود دی بجائے لکھنے پڑھنے دا بے حد شوق سی۔ اس دے والد نے اس دی تعلیم دا خصوصی بندوبست کيتا۔ چنانچہ علم الحدیث، علم الانساب تے فقہہ و ادب وچ اس نے وڈی مہارت حاصل کيتی۔ اوہ وڈا فصحیح و بلیغ خطیب تے سخن گو سی۔ حکمت و دانائی اس دی گھٹی وچ سی۔ تحریک عباسی دے عہد شباب وچ اوہ وڈا سرگرم عمل رہیا۔ سفاح دے عہد حکومت وچ جزیرہ، آذربائیجان تے آمینیہ دی حکومت اس دے سپرد سی۔ اوہ اپنے بھائی دے تمام فیصلےآں وچ شریک رہیا۔ بنو عباس دے ابتدائی دور دے خلفشار نوں دور کرنے وچ اس نے وڈی سجھ بجھ توں کم لیا۔
خلافت
[سودھو]سفاح نے اپنی زندگی وچ ہی ابوجعفر منصور تے اس دے بعد عیسی بن موسی دے حق وچ وصیت کر دتی سی۔ سفاح دی وفات دے وقت اوہ حج دے لئی مکہ مکرمہ وچ سی۔ بھائی دی موت دی خبر پاکر اوہ فوری بغداد پہنچیا۔ جامع مسجد کوفہ وچ جمعہ دی نماز پڑھائی تے اپنا پہلا خطبہ دتا۔ اوہ مسند خلافت اُتے 754ء نوں متمکن ہويا۔ عمر وچ اپنے بھائی سفاح توں وڈا سی۔ منصور خلافت سنبھالنے دے بعد درالحکومت انبار وچ جشن خلافت منا کر اپنی حکومت دا افتتاح کيتا۔ اس وقت اس دی عمر اکتالیس برس سی ۔
ابتدائی مشکلات
[سودھو]اگرچہ خلافت عباسی دیاں بنیاداں رکھی جا چکیاں سن لیکن سفاح نوں چونکہ بوہت گھٹ عرصہ حکومت کرنے دا موقع ملیا ااس لئی تخت نشین ہونے دے بعد منصور نوں مختلف مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ خود عباسیہ خاندان وچ پھوٹ دے مواقع موجود سن جو انہاں دے لئی اک بہت وڈا خطرہ سی۔ اس دے علاوہ ابومسلم خراسانی تے ابوجعفر منصور دے درمیان رنجشاں موجود سن۔ منصور ابومسلم نوں عباسی خلافت دے خلاف سب توں وڈا خطرہ سمجھدا سی۔ منصور نے ابومسلم نوں قتل کرا دتا جس توں ہور بغآوتاں نے جنم لیا۔ بنو امیہ دے خاندان دے حامی وی منصور دے لئی خطرہ سن جنہاں نے جزیرہ وچ بغاوت نوں ہويا دی۔ حوالےدی لوڑ؟ اس دے نال نال بربر تے ترک بغآوتاں، خوارج دی سرگرمیاں۔ عربی قبائلی عصبیتاں، اہل بیت دی تحریک، روم دی طرف توں حملے دا خطرہ تے ملکی خزانے وچ مالی بحران کچھ ایسی مشکلات سن جس دی وجہ توں منصور دی حکومت نوں شدید خطرہ درپیش رہیا۔
بغاوتاں تے سدباب
[سودھو]منصور نے خلافت دے سب توں وڈے داعی عبداللہ بن علی دی بغاوت نوں ابومسلم خراسانی دے ذریعے توں ختم کروا دتا۔ عبد اللہ نوں گرفتار کرنے دے بعد اس جس مکان وچ رکھیا گیا اس دی چھتاں گر گئياں جس توں اوہ ماریا گیا۔ ابومسلم جو عباسیہ خاندان دا سب توں وڈا وفادار سی تے جس دی بدولت عباسیہ خاندان نوں خلافت نصیب ہوئی منصور نوں معلوم سی کہ ایہی اوہ شخص ہوئے گا جو عباسی خاندان دے خاتمے دا سبب بنے گا اس لئی منصور نے ابومسلم نوں راستے توں ہٹانے دی ہر ممکن کوشش کيتی۔ اس نے ابومسلم نوں دربار وچ طلب کيتا تے اوتھے چھپے ہوئے سپاہیاں نے ابومسلم خراسانی دا سر تن توں جدا کر دتا۔ جدوں منصور دے بیٹے نے ایہ منظر دیکھیا تاں اس نے اپنے باپ توں سوال کيتا کہ خدمت دا ایہ صلہ تاں منصور نے جواب دتا کہ خدا دی قسم روئے زمین اُتے اس توں زیادہ کوئی تواڈا دشمن نہ سی۔
ابو مسلم دی موت دے بعد خراسان وچ بغاوتاں نے سر اٹھایا فیروز سندباد نامی اک شخص نے بغاوت دا اعلان کيتا منصور نے جمہور بن مرار عجلی نوں انہاں دے کچلنے دا حکم دتا۔ اس نے اس مجوسی نوں شکست دتی۔ بعد وچ جمہور بن مرار عجلی مال غنیمیت اُتے قابض ہويا تے بغاوت اُتے اتر آیا۔ منصور نے اپنے اس سپہ سالار نوں وی شکست دے دی۔ عراق تے خراسان دے توہم پرست لوکاں دا اک گروہ جو ابومسلم دا پیروکار سی اوہ بغاوت اُتے آمادہ ہويا تے منصور دے محل اُتے حملہ آور ہوئے اس بغاوت وچ معن بن زائدہ نے منصور دی جان بچائی بعد وچ منصور نے اس فرقے دی بغاوت دا قلع قمع کيتا۔
افریقہ دی بربر قبائلیاں دی جانب توں وی بغاوت دا سلسلہ جاری رہیا۔ اوتھے بھیجے گئے کئی سالاراں نوں بربراں نے قتل کر دتا۔ مگر عباسی فوجی کمانڈر یزید بن حاتم نے قیروان اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا تے اردگرد دے علاقےآں وچ شورشاں دا خاتمہ کرکے شمالی افریقہ وچ عباسی تسلط قائم کيتا۔ ايسے طرح اک خارجی حسان بن مجالد ہمدانی نے موصل دے نیڑے بغاوت دا آغاز کيتا موصل تے اردگرد دے علاقےآں وچ قتل و غارت تے پرت مار دا بازار گرم کرکے اوتھے دے حاکم نوں شکست دتی سرکاری فوج دی ناکامیاں توں منصور سخت پریشان ہويا چنانچہ دار الخلافہ توں افواج روانہ کيتياں بہرحال ہور کسی کشت خون دے بغیر ہی منصور نے دانائی تے حکمت توں کم لے کے اس بغاوت نوں دبا دتا ۔
امام نفس الزکیہ دی بغاوت
[سودھو]ویکھو مکمل مضمون امام محمد نفس الزکیہ
منصور دی حکومت کیتی خلاف سب توں وڈا خروج امام محمد نفس الزکیہ دا سی۔ امام نفس الزکیہ اپنی پاکبازی تے پ رہی ز گاری دی بدولت عوام وچ بہت مقبول سن ۔ امام جعفر صادق دے مقابلے وچ اوہ خلافت دے پرجوش داعیاں وچوں سن ۔ حوالےدی لوڑ؟ امام حسنؐ دی چوتھی پشت نال تعلق رکھدے سن ۔ دوسری طرف بنو عباس دی طرف توں چونکہ ایہ وعدہ کيتا گیا سی کہ بنو امیہ دے خلاف بغاوت کامیاب ہونے دی صورت وچ اہل بیت نوں ہی خلافت دے مسند اُتے بٹھایا جائے گا لیکن عباسی اپنے اس وعدے توں فیر گئے ایويں عام عوام وچ تے خاص طور اُتے شیعہ آبادی وچ عباسی خاندان دی اس وعدہ خلافی دے خلاف اک رد عمل موجود سی۔ حوالےدی لوڑ؟ منصور نے امام محمد نفس الزکیہ نوں گرفتار کرنے دی کوئی بار کوشش کيتی مگر انہاں نوں ناکامی دا سامنا کرنا پيا۔ ایويں کافی عرصہ تک امام صاحب روپوش رہے۔ آخر کار 762ء نوں امام نفس الزکیہ مدینہ وچ ظاہر ہوئے تے اوتھے اپنی خلافت دا اعلان کر دتا۔ بہت جلد حجاز تے یمن دے لوکاں نے انہاں نوں اپنا خلیفہ تسلیم کر ليا۔ ایويں خروج دی ابتدا ہوئی۔ امام الزکیہ دی اس تحریک نوں اس وقت دے جید ہستیاں دی وی حمایت حاصل رہی انہاں وچ امام مالک تے امام ابوحنیفہ شامل نيں۔ حوالےدی لوڑ؟ منصور نے مدینہ منورہ انہاں دی گرفتاری دے لئی افواج روانہ کيتياں امام صاحب نے عباسی فوج دی آمد دی اطلاع اُتے ساتھیاں توں مشورہ کيتا۔ تے مدینہ شہر وچ محصور ہوئے گئے۔ بعد وچ بوہت سارے لوکاں نے انہاں دا نال چھڈ دتا۔ ایويں جنگ دے دوران امام صاحب نوں شہید کر دتا گیا۔ انہاں دے سر نوں عبرت دے لئی مدینے دی گلیاں وچ پھرایا گیا۔ اس دے بعد انہاں دے بھائی امام ابراہیم نفس الرضیہ نے بصرہ وچ خروج دا اعلان کيتا بعد وچ عباسی فوجاں نے انہاں نوں وی جنگ وچ شہید کر دتا۔ ایويں منصور اپنے خلاف اس وڈی بغاوت نوں ختم کرنے وچ کامیاب رہیا۔ مگر اس نے اک ایداں دے شخص دا خاتمہ کيتا جس نے اپنی تحریک دی بنیاد سنت رسول دی بنیاد اُتے اٹھائی سی۔ اورامام نفس الزکیہ ورگی پاکیزہ ہستی دی شہادت توں مسلماناں نوں شدید دھچکيا لگا۔ حوالےدی لوڑ؟
فتوحات
[سودھو]بغاتاں نوں ختم کرنے دے بعد منصور نے فتوحات دی طرف توجہ دی سندھ وچ کمزور ہُندی حکومت نوں فیر توں مضبوط کيتا تے اردگرد دے تمام ہندو راجاواں نوں مطیع و فرماں بردار بنایا۔ نظام وچ اصلاحات دی بدولت سندھ وچ خوشحالی دا دور شروع ہويا۔ طبرستان تے دماوند اُتے قبضہ کيتا تے ترکاں دی سرکوبی کيتی۔ روم اُتے لشکر کشی دی تے بوہت سارے روم دے مفتوحہ علاقے دوبارہ بازیاب کرائے۔ دوسری طرف اندیس وچ اموی خلافت دا آغاز ہوئے چکيا سی۔ عبدالرحمن الدخل نے اوتھے اک مضبوط ریاست قائم کيتی منصور نے اندلس اُتے حملہ کرکے اسنوں اپنی سلطنت وچ شامل کرنا چاہیا لیکن عبد الرحمن دے ہتھوں عبرت ناک شکست کھا کر بچے کچھے عباسی سپاہی پرت آئے۔ منصور نے عبد الرحمن دی بہادری تے عزم و حوصلہ نوں سراہندے ہوئے اسنوں مسقر قریش یعنی شہباز دا لقب دتا۔ عباسیاں نے اس دے بعد کدی اندلس دا رخ نئيں کيتا۔
دا رہائے نمایاں
[سودھو]منصور نے بغاوتاں نوں فرو کرکے اک مضبوط عباسی حکومت کیتی بنیاد پائی تے ملکی نظم و نسق نوں بہتر بنانے دی طرف توجہ کيتی۔ ايسے ملکی استحکام دی وجہ توں انہاں دے جانشیناں نے عظیم الشان کارنامے انجام دیے۔ منصور نے اک ایسی حکومت اپنے جانشین دے حوالے دی جس دا خزانہ پر، لوکاں دے دل امن توں معمور تے رعایا خوشحال، تجارت روبہ ترقی تے ریاست بے حد مستحکم سی۔ اس نے فوج نوں مستحکم کيتا۔ انہاں دی تنخواہاں دا باقاعدہ انتظام کيتا فوجی چوکیاں تے چھاونیاں تعمیر کيتياں۔ محکمہ جاسوسی نوں بہتر بنایا۔ اس نے علویاں دی طاقت دا خاتمہ کيتا جس توں عباسی خلافت دا وجود یقینی ہوئے گیا۔ اس نے خلافت دے مذہبی تقدس نوں بحال کيتا تے ایہ نظریہ پیش کيتا کہ چونکہ بنوعباس وی اہل بیت نوبی نيں لہذا سیاسی قیادت دے علاوہ مذہبی سیادت یعنی امامت وی انہاں ہی دا حق اے۔ ایويں مستقبل وچ اسيں دیکھدے نيں کہ سیاسی قوت تے غلبہ کھو جانے دے باوجود صدیاں تک عباسی خلافت دی اسلامی دنیا وچ مرکزی تے روحانی حیثیت قائم رہی۔ مالیات دے محکمے نوں مستحکم کيتا۔ اس دا مشہور قول اے کہ دولت حکومت دے لئی حصن تے دین و دنیا دے لئی بمنزلہ رکن اے۔ اپنے اس مقولہ اُتے عمل پیرا ہوئے کے اس نے ساری عمر فضول خرچیاں توں اجتناب بردا تے کفایت شعاری نوں معمول بنا لیا۔ انہاں دی وفات دے وقت خزانہ مال و دولت توں اُتے سی۔ ایويں رعایا دی خوشحالی دا آغاز ہويا۔
منصور خود صاحب علم و فضل سی لہذا اس دی ذاتی دلچسپی دی بدولت اس عہد وچ وڈا عظیم عملی و ادبی کم ہويا۔ اموی دور وچ کتاب و سنت دے علوم اُتے وڈا پائیدار کم ہويا سی لیکن منصور دے عہد وچ ہور علوم دی وی آبیاری ہوئی۔ عربی زبان دے علاوہ فارسی زبان وچ وڈی وڈی لکھتاں منظر عام اُتے آئئاں انہاں دے عہد وچ امام مالک تے امام ابوحنیفہ ورگی نابغہ روزگار شخصیتاں پیدا ہوئیاں۔ جناب ثفیان ثوری، ابن لیہہ، ابن مبارک، امام ابویوسف، انہاں جریح، عبد الرحمن بن عمر اوزاعی، حماد بن سلمی تے ابن ابی عمرو نے کتاباں و حدیث تحریر کيتياں، جلیل القدر علما و محدثین دا تعلق انہاں دے دور توں اے۔ نال ہی علوم نقلیہ دے نال علوم عقلیہ اُتے وی وڈی وڈی تخلیقات منظر عام اُتے آئیاں ۔ منصور نے فلسفہ دے علوم نوں رواج دینے دی طرف توجہ کيتی۔ اس نے قیصر روم نوں لکھ کے اقلیدس تے فزکس دی کتاباں ترجمے دے لئی منگواواں۔ اس دی سرپرستی دی بنا اُتے عبد اللہ بن مقنع جداں ادیب تے فلسفی۔ نوبخت تے ابراہیم جداں ماہر فلکیات دربار توں وابستہ ہوئے۔ کلیہ و دمنہ تے سدھانت دے تراجم وی ايسے دور وچ کیتے گئے۔ سریانی، یونانی تے سنسکرت توں مختلف کتاباں نوں عربی تے فارسی وچ ترجمہ کيتا گیا۔
بنی امیہ خالص عربی حکومت سی عباسی وی نسل دے لحاظ توں عرب سن لیکن سیاسی تے انتظامی لحاظ توں حکومت ایرانی سی۔ فارسی زبان، رسم و رواج آداب تے اطوار اختیار کیتے گئے۔ اس نے فوج تے انتظامیہ وچ غیر عرب عناصر نوں شامل کیہ اوہ پہلا شخص سی جس نے موالیاں نوں بوہت سارے کماں اُتے مامور کيتا۔ تے انہاں نوں عرباں اُتے ترجیح دتی۔ ایويں انہاں دا اعتماد حکومت اُتے بحال ہويا۔
منصور دے دور وچ تعمیرات دے شعبے وچ وی بوہت سارے کم ہوئے۔ مسجد حرام دی توسیع ہوئی۔ آب پاشی دی طرف توجہ کيتی گئی تے رفاعہ عامہ دے نقطہ نظر توں بوہت سارے پل نہراں تے نويں بستیاں آباد کيتیاں گئیاں۔ اس حوالے توں اس دا سب توں وڈا کارنامہ بغداد دی تعمیر اے۔ فرقہ راوندیہ دی فساد دے بعد اس نے راجگڑھ دی تبدیلی دا سوچیا تے دریائے دجلہ دے کنارے ساسانی درالحکومت مدائن دے قریبی مقام نوں اپنے راجگڑھ دے لئی منتخب کيتا۔ تے بغداد اس دا ناں رکھیا۔ اس نے 751ء وچ بغداد دی بنیاد رکھی تے خالد برمکی نوں اس دی تعمیر دا انچارج مقرر کيتا۔ شہر دی تعمیر وچ بے حد فیاضی توں کم لیا گی۔ شہر اپنی ساخت دے لحاظ توں گول سی اس دے اردگرد دوہری فصیل بنائی گئی اس دے چار دروازے سن ۔ انہاں چار دروازےآں وچوں چار سڑکاں کڈی گئياں جو باہم اک نقطہ اُتے جا کے مل جاندی۔ اس مقام اُتے خلیفہ دا محل سی جس دا ناں قصر الخلد سی۔
یاں اسيں کہہ سکدے نيں کہ عباسیہ خاندان دا اولین بانی ابوالعباس عبد اللہ سفاح سی۔ مگر اس دا دور جنگ و جدل تے مخالف قوتاں دی شورش دا دور سی۔ مگر ابوجعفر منصور نے جس طرح بطور جانشین انہاں سب چیزاں اُتے قابو پایا تے اسنوں استحکام بخشا اسنوں جائز طور اُتے بنو عباس دا حقیقی بانی قرار دتا جاسکدا اے۔
شخصیت و کردار
[سودھو]منصور اک خوبرو، دراز قد، گندم گاں تے دبلے پتلے جسم دا مالک انسان سی اس دے رخسار اُتے گوشت کم سی تے داڑھی گھنی سی جسنوں سیاہ رنگ توں خضاب کردا سی۔ اوہ کم گو تے سنجیدہ مزاج سی تے اس دے چہرہ اُتے وقار تے ہیبت چھائی رہندی سی۔ خلوت وچ خوش اخلاق تے خوش مزاج سی۔ مسعودی دا بیان اے کہ جدوں تک اوہ لوکاں وچ نہ نکلدا اس وقت تک بہترین اخلاق دا انسان ہُندا۔ اوہ بچےآں دی شرارت نوں بہت پسند کردا سی۔ جدوں اوہ لباس پہنے باہر نکلدا تاں اس دے چہرہ اُتے سنجیدگی و ہیبت طاری ہوئے جاندی۔ اپنی بہترین عادات و خصائل دی بنا اُتے مورخین نے انہاں دی وڈی تحسین دی اے۔
ہمت و شجاعت
[سودھو]تخت خلافت اُتے متمکن ہونے دے بعد منصور نوں جو مشکلات درپیش رہیاں اس نے انہاں سب دا ہمت مردانہ تے شجاعت توں مقابلہ کيتا۔ واسطہ دے محاصرہ دے دوران اس دے حریف یزید بن ہبیرہ نے اس دی مردانگی و شجاعت دی داد انہاں لفظاں وچ دی۔ {اس نے جدوں شہر واسطہ دا محاصرہ کيتا تاں میرے سر وچ اک وی سفید بال نئيں سی تے جدوں مقابلہ کرنے دے لئی نکلیا تاں میرے سر وچ اک وی بال سیاہ نئيں رہا} اوہ ہر مشکل دا خندہ پیشانی توں مقابلہ کيتا۔
انتظامی صلاحیتاں
[سودھو]وہ وڈا محنتی تے فرض شناس انسان سی۔ اوہ اپنا اکثر وقت حکومتی کماں وچ صرف کردا۔ نماز صبح توں فارغ ہُندے ہی دوپہر تک حکومت دے ہر طرح دے معاملات تے مسائل اُتے غور کردا تے احکامات صادر کردا۔ عصر دے بعد گھر والےآں دے نال بیٹھدا تے عشاء دے بعد فیر باہر توں آئے ہوئے مراسلات اُتے غور و خوص کردا تے ارکان سلطنت توں مشورہ کردا۔ اک تہائی رات گئے آرام کرنے دی خاطر بسر دی طرف لوٹتا۔
دور اندیشنی
[سودھو]مسعودی دا بیان اے کہ منصور فوجی تدبیر تے حسن سیاست دی معراج کمال تک پہنچیا ہويا سی۔ جس معاملہ وچ نفع دی توقع ہُندی اس وچ بے دریغ پیسا خرچ کردا تے جتھے روپیہ ضائع ہونے دا خدشہ ہُندا اوتھے معمولی رقم وی خرچ نہ کردا۔ اوہ رائے تے تدبیر وچ دوراندیش تے اک تجربہ کار حکمران سی۔
حاضر دماغی
[سودھو]ابن ہبیرہ دی رائے اے کہ ميں نے جنگ تے امن دونے حالتاں وچ کِسے شخص کومنصور توں زیادہ ہوشیار تے چالاک، بیدار تے چوکنا نئيں پایا۔ کھٹن توں کھٹن حالات وچ اوہ حوصلہ نئيں ہاردا سی۔ بلکہ سیاسی داؤ گھاٹ، مکر و فریب تے حیلہ سازی توں کم لے کے دشمن اُتے کامرانی حاصل کر لیندا۔ ابومسلم دے قتل وچ اس نے سازش تے فریب توں کم لیا۔ اپنی ذہانت و فطانت تے حیلہ بازی دی بنا اُتے اوہ ہر طرح دے اُتے خطر حالات وچ وی کامیاب و کامران نکلیا
کفایت شعاری
[سودھو]منصور روپیہ دے استعمال وچ وڈا محتاط واقعہ ہويا سی۔ اوہ اپنے کارکناں توں اک اک پائی دا حساب لیندا سی۔ اس دی کفایت شعاری دے عجیب و غریب قصے مشہور ہوئے۔ طبری نے اک جگہ لکھیا اے کہ اک دن منصور نے اپنے غلام توں کہیا کہ میرے پرانے پھٹے کپڑے اکھٹے کرو۔ تے جدوں مہدی میرے پاس حاضر ہوئے اوہ سب کپڑے میرے پاس لے آنا۔ اِنّے وچ مہدی آ گیا تاں منصور انہاں پیونداں دا اندازہ لگانے لگیا کہ کتھے ٹھیک لگ سکن گے۔ ایہ عالم دیکھ کے اس دا جانشین مہدی مسکرایا تے کہیا اے امیر المومنین ايسے وجہ توں لوکاں وچ چرچا اے کہ دینار و درہم تے اس توں کم مالیت دے سکہ اُتے امیر المومنین دی نظر رہندی اے منصور نے برجستہ جواب دتا کہ جو شخص اپنے پھٹے کپڑے دی اصلاح نئيں کردا اوہ نويں کپڑے دا مستحق نئيں۔ اس دی ايسے عمل دی وجہ توں جدوں اس دی وفات ہوئی تاں خزانہ دولت توں بھریا ہويا سی۔
سادگی و پاکیزگی
[سودھو]اس دی نجی تے ذاتی زندگی سادگی دا نمونہ سی۔ ابن خلدون نے اس دی سادگی اُتے اسنوں خراج عقیدت پیش کيتا اے۔ اوہ پابند و صوم صلوۃ سی۔ اکثر پیوند لگے کپڑے پہندا۔ اس دے کمرہ دے اندر اک ٹاٹ پچھا ہُندا جتھے منصور دے بستر، لحاف تے توشک دے کچھ تے موجود نئيں ہُندا۔ موسیقی توں اسنوں کوئی لگاؤ نئيں سی۔ عیش و عشرت توں انال نفرت سی۔
سخت گیری
[سودھو]منصور نے بغاوتاں دے استیصال تے ملکی امن و امان دے قیام وچ لوکاں اُتے وڈی وڈی سختیاں کيتياں۔ امام مالک نوں کوڑے تک لگوائے تے امام ابوحنیفہ نوں قید وچ ڈال دتا گیا۔ علویاں دے نال وڈا سخت رویہ رکھیا۔ اک دفعہ کسی نے انہاں توں کہیا کہ آپ سزا دینے وچ کمر بستہ نيں درگزر توں وی کم لیا کرن تاں منصور نے جواب دتا کہ آل مروان دا خون خشک نئيں ہويا تے آل ابی طالب دی تلواراں حالے برہنہ نيں ایہ زمانہ ایسا اے کہ حالے تک خلفاء دا رعب انہاں دے دلاں وچ قائم نئيں ہويا تے ایہ سب اس وقت تک قائم نئيں ہوئے سکدا جدوں تک لوک عفو دے معنی ہی نہ بھُل جاواں
عدل و انصاف
[سودھو]منصور عام رعایا تے امن پسند شہریاں دے لئی ہر لحاظ توں نرم تے عادل سی اس دا قول سی کہ خلیفہ نوں صرف تقوی درست رکھ سکدا اے، اس نے رعایا نوں کھلی آزادی عطا کيتی تے جدوں کدی کوئی اسنوں اپنی تکلیف بیان کردا تووہ اس دا مداوا کردا۔ اس دے نزدیک سلطنت دے چار ضروری ارکان اے اک قاضی جو عدل قائم رکھے دوسرے پولیس جو زبردستےآں نوں ظالماں توں محفوظ رکھے تے کمزوراں نوں انصاف دے۔ تیسرے محصل جو پورا خراج کرے تے چوتھے پرچہ نگار جو لوکاں دے بارے وچ صحیح اطلاعات دے۔
علمی فضیلت
[سودھو]وہ نہ صرف مربی علم و ادب بلکہ خود وڈا عالم تے اعلیٰ درجہ دا خطیب سی۔ روانی گفتار تے قوت استدلال توں اوہ عام و خاص نوں اپنی گرفت وچ لے لیندا۔ اوہ ارباب علم و فن دا وڈا قدر دان سی۔ اس دے دور وچ علمی و ادبی حوالے توں بہت زیادہ کم ہويا۔
وفات
[سودھو]عبد اللہ سفاح نے منصور دے بعد اپنے بھتیجے عیسی بن موسی نوں اپنا ولی عہد مقرر کرنا چاہندا سی۔ مگر منصور اپنے بیٹے مہدی نوں اپنا ولی عہد مقرر کرنے دی ٹھان لئی۔ اس دے لئی اس نے اک چال چلی تے اپنے چچا عبد اللہ بن علی نوں گرفتار کرکے عیسی دے حوالہ کيتا تے حکم دتا کہ اسنوں قتل کر دے تاکہ قتل دے جرم دی پاداش وچ اسنوں قتل کيتا جاسکے۔ لیکن عیسی نے اسنوں قید وچ رکھیا تے قتل نئيں کيتا۔ کچھ عرصہ بعد عیسی نے عبد اللہ بن علی نوں منصور دے سامنے پیش کرکے اپنی جاں بخشی کروالی لیکن منصور نے عیسی نوں ولی عہدی توں ہٹا کر اپنے بیٹے نوں جانشین بنا دتا عیسی نے اس فیصلہ اُتے پس و پیش کيتا تاں منصور نے اس دی تذلیل دی تے دھمکیاں داں تنگ آکے عیسی نے دست برداری قبول کر لئی تے اس دے بعد منصور نے اپنے بیٹے نوں ولی عہد مقرر کيتا۔ اپنے جانشین مہدی دے ناں وصیت کرنے دے بعد اوہ 775ء 148ھ نوں حج دے لئی روانہ ہويا۔ دوران سفر بیمار ہوئے گیا تے چھ ذی الحج نوں بیرمیمون دے مقام اُتے تریسٹھ سال تے کچھ ماہ دی عمر وچ وفات پائی۔ وفات دے وقت سوائے اس دے خاص خادماں تے وزیر ربیع دے تے کوئی موجود نہ سی۔ اس دا عہد حکومت تقریبا بائیس سال رہیا۔
اولاد
[سودھو]آپ دے اٹھ بیٹے سن ۔[۴]
- محمد المہدی
- جعفر الکبر، سلیمان ،عیسٰی، یعقوب، جعفر الاصغر، قاسم تے صالح المسکین
آپ دی اولاد وچوں محمد المہدی تے جعفر الکبر کی ماں ارویٰ بن منصور سی جو یزید بن منصور دی بہن سی،
فاطمہ بنت محمد جو طلحہ بن عبید اللہ دی اولاد توں سی انہاں توں سلیمان، یعقوب تے عیسیٰ سن،
جعفر الاصغر دی ماں کردی ام ولد سی،
قاسم دی ماں ام ولد سی،
صالح المسکین دی ماں رومی ام ولد سی اور اک بیٹی عالیہ سی جس دی ماں بنی امیہ وچوں سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ full work available at URL: https://archive.org/details/waq105929 — مصنف: عزالدین ابن الاثیر الجزری — عنوان : الكامل في التاريخ — صفحہ: 663 — ناشر: International Ideas Home
- ↑ https://www.britannica.com/biography/al-Mansur-Abbasid-caliph
- ↑ full work available at URL: https://archive.org/details/waq105927 — مصنف: ابن جریر طبری — عنوان : تاريخ الأمم والملوك، تاريخ الطبري — صفحہ: 1588 — ناشر: International Ideas Home — ISBN 978-9957-21-152-3
- ↑ تریخ الکامل5
پیشرو السفاح |
خلیفۃ الاسلام 10 جون 754ءء – 6 اکتوبر 775ءء |
جانشین المہدی |