قلعہ شیخوپورا

قلعہ شیخوپورا پنجاب ،پاکستان دے ضلع شیخوپورا وچ واقع اک تریخی قلعہ اے ۔

شیخوپورا دا ناں

لاہور شہر توں 35 کلومیٹر دی دوری 'تے لاہور ڈویژن دا گھگّ وسدا شہر شیخوپورا آباد ہے۔ پہلاں-پہلاں اس شہر دا ناں پنڈ کوٹ دیال داس سی۔ مغل بادشاہ نوردین محمد جہانگیر نے اس علاقے وچلے جنگل نوں شکار کھیڈن لئی پسند کیتا اتے اتھے اک چھوٹا جیہا جہانگیرپرا ناں دا پنڈ وسایا۔ بادشاہ جلال الدین محمد اکبر اپنے پتر جہانگیر نوں بچپن وچ شیخو ناں نال بلاندا سی ۔، اس لئی ایہہ پنڈ وی بعد وچ اس دے بچپن دے ناں توں شیخوپورا کرکے جانیا جان لگا۔

قلعہ دی اساری

بادشاہ جہانگیر نے اپنے راج ویلے (سنّ 1605-1627) دے دوران سنّ 1606 (1015 ھجری) وچ اسے علاقے وچ لوہے ورگے مضبوط قلعے شیخوپورا دی کروائی۔ موجودہ ویلے ایہہ قلعہ شہر دی لاہور-سرگودھا روڈ دے اندروار داتا شاہ جمال روڈ 'تے واقع ہے۔ تزک جہانگیری وچ جہانگیر دے حوالے نال درج ہے-'میں اتھ-تھلاتھا (منگلوار) نوں اپنی شکارگاہ جہانگیرپورا وکھے ٹھہریا ہویا ساں۔ میرے حکم 'تے اتھے اک مینار اتے میرے پیارے ہرن منسراج دی قبر تیار کروائی گئی (بادشاہ ولوں بنوائے گئے ایہہ سمارک موجودہ سمیں شیخپورا دی حافظ آباد روڈ دے نال لگدی رانیکے روڈ 'تے ہرن مینار پارک وچ موجود ہن)۔'

سکھ راج توں پہلے

جہانگیر نے شیخوپورا دی جاگیر شاہ بلال دے پیؤ اتے سید عثمان نوں دے دتی، جو کہ اسلام دے پرچارک اتے دھارمک پرورتی والے بندے سن۔ سکھ راج قایم ہون توں پہلاں شیخوپورا دے قلعے 'تے س: امیر سنگھ اتے س: اربیل سنگھ نامی سرداراں دا قبضہ سی۔ ایہہ دوویں بڑے عیاش تے ظالم سن اتے اتھوں دی پرجا ایہناں دی نت دی لٹّ-کھسٹ توں بہت زیادہ پریشان سی۔

رنجیت سنگھ کول فریاد

سنّ 1808 وچ شیخوپورا دے زمیندار اکٹھے ہو کے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے لاہور دربار وچ پہنچے اتے مہاراجے نوں علاقے دے حالات توں جانو کراؤن توں بعد اوہناں اگے فریاد کیتی کہ شیخوپورا دی پرجا اتے زمینداراں نوں قلعے 'تے قابض سرداراں دی لٹ-مار توں بچایا جاوے۔ ذمینداراں نے دسیا کہ ایہناں دوویں سرداراں دی شیخوپورا قلعے وچ رکھی فوج دور-دراڈے تکّ ڈاکے ماردی ہے، جس دے چلدیاں شیخوپورا دے دھناڈھ ذمیندار وی آٹے-دانے توں مہتاز ہو کے بھکھے مر رہے ہن۔ ایہناں ذمینداراں نے مہاراجہ پاسوں نیاں دی منگ کردیاں اوہناں نوں شیخوپورا علاقے نوں وی اپنے ادھیکار وچ لین دی عرضوئی کیتی، تاں کہ علاقے دی پرجا امن دی زندگی بتیت کر سکے۔

لاہور دربار دے لشکر دی روانگی

مہاراجے نے شیخوپورا دے زمینداراں دی فریاد سن کے ترنت شہزادے کھڑک سنگھ نوں حکم کیتا کہ اوہ توپخانا اتے 4000 فوج لے کے شیخوپورا ولّ کوچ کرے۔ قلعہ شیخوپورا دی مضبوطی توں واقف مہاراجے نے اس مہم 'تے جان لئی قلعہ-توڑ توپاں خود نشچت کیتیاں۔

شاہزادہ کھڑک سنگھ (جنم 22 فروری، 1802) دی عمر اس ویلے صرف 6 سال دی ہون کرکے س: حکم سنگھ نوں شہزادے دی فوج دا اچّ-ادھیکاری تھاپیا گیا۔ جدوں مہاراجے ولوں بھیجیا ایہہ لشکر لاہوروں چل کے شیخوپورا دے پاس پہنچیا تاں شاہزادہ کھڑک سنگھ طرفوں س: امیر سنگھ اتے س: اربیل سنگھ دے ناں طلبی دے حکم بھیجے گئے۔ ایہناں سرداراں نے اس حکم نامے دی کوئی پرواہ نہ کیتی اتے قلعے دی مورچابندی کرن دے نال-نال قلعے نوں ہور پکا کرکے جنگ دیاں تیاریاں شروع کر دتیاں۔

قلعہ اتے رنجیت سنگھ دا مل

قلعہ شیخوپورا 'تے قابض دوویں سردار جدوں طلب نہ ہوئے تاں مہاراجے دی فوج قلعے 'تے حملہ کرن لئی قلعے دے مکھ دروازے اگے پہنچ گئی اتے مورچابندی کر لئی گئی۔ قلعے دیاں دیواراں اتے دروازہ توڑن لئی توپاں دے گولے داغے گئے، پر ایہناں گولیاں دا قلعے دی دیوار جاں دروازے 'تے تاں کوئی اثر نہیں ہویا، جدونکھ قلعے دے اندروں مینہہ وانگوں ورھدیاں گولیاں نے مہاراجے دی فوج دے کئی جواناں نوں ڈھیری کر دتا۔ اس طرحاں نال قلعے 'تے فتح پاؤنی ناممکن پرتیت ہندی ویکھ س: حکم سنگھ نے شہزادے طرفوں مہاراجے نوں پتر بھیج دے موجودہ حالات توں جانو کروایا اتے سجھاء دے نال-نال ہور فوجی مدد دی منگ کیتی۔ جدوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ایہہ سنیہا ملیا تاں اوہناں نے صاحب سنگھ بھنگی گجراتیئے کولوں حاصل کیتی احمدشاہی وڈی توپ شیخوپورا بھیجن دا نشچا کیتا۔ اوہناں اس توپ سہت ہور توپ خانا اتے فوج لے کے خود شیخوپورا ولّ کوچ کر دتی۔ مہاراجے دے جنگے-میدان وچ پہنچن 'تے مہاراجے دی فوج پہلاں توں ودھیرے جوش نال مقابلہ کرن لئی تیار ہو گئی۔ اہمدشاہی وڈی توپ نال قلعے دے پرمکھ دروازے 'تے 100 دے قریب گولے داغے گئے، جس نال دروازے دے چتھڑے اڈّ گئے ۔

قلعہ دی فتح

فتح دے نگارے وجاؤندی ہوئی مہاراجے دی فوج قلعے اندر داخل ہوئی اتے س: امیر سنگھ اتے س: اربیل سنگھ نوں گرفتار کرکے مہاراجے دے حضور وچ پیش کیتا گیا۔ اس دے نال ہی ایہناں سرداراں دا مال-اسباب، خزانہ اتے جنگی سامان ضبط کرکے مہاراجے ساہمنے پیش کیتا گیا۔ مہاراجے نے قلعے وچلی قابض سرداراں دی فوج پرتی دیالتا وکھاؤندے ہوئے اوہناں دی پرتپالنا وجوں ساری فوج نوں لاہور دربار دی فوج وچ شامل کر لیا۔

مہارانی داتار کور قلعہ وچ

شیخوپورے دی فتح دی خوشی وچ لاہور وچ اک دربار لگایا گیا، جس وچ شیخوپورے دی ساری جاگیر شاہزادہ کھڑک سنگھ دی بہادری توں خوش ہو کے اس نوں انعام وجوں دتی گئی۔ شہزادے دی عمر چھوٹی ہون کرکے علاقے دی دیکھبھال شہزادے دی ماں مہارانی داتار کور (اس دا پیکیاں دا ناں راج کور سی۔ ایہو ناں مہاراجے دی ماں دا ہون کرکے ویاہ توں بعد اس دا ناں بدل کے داتار کور رکھیا گیا، مہاراجہ اس نوں رانی نکائن کہہ کے بلاندا سی) نوں سونپی گئی۔ کنھئیا لال 'تاریخ پنجاب' وچ لکھدا اے کہ مہارانی داتار کور اپنے انت تکّ اسے قلعے دے اندر موجود حویلی وچ رہی اتے صرف ضروری کم پین 'تے ہی لاہور جاندی۔ سکھ راج دے خاتمے دے بعد اسے قلعے وچ رانی جند کور نوں وی نظربند کرکے رکھیا گیا۔

موجودہ حالت

داتار کور دی حویلی اج وی شیخوپورا قلعے دے اندر موجود ہے۔ کھنڈراں وچ تبدیل ہو چکی اس حویلی وچ بے شمار تیل کندھ-چتر بنے ہوئے ہن، جنہاں وچ زیادہ چتر دس گورو صاحبان اتے ہندو دیوی-دیوتیاں دے ہن۔ رکھ-رکھاو دی کمی دے کارن ایہناں وچوں بہتے کندھ-چتر اتے قلعے دے عالیشان سمارک اپنی پہلاں والی شان توں پوری طرحاں نال محروم ہو چکے ہن۔ لمبے سمیں تکّ پاکستان سرکار ولوں اس دے رکھ-رکھاو ولّ کوئی دھیان نہ دین دے بعد سنّ 1964 وچ 64 کنال 13 مرلے رقبے 'چ تعمیر اس سمارک نوں محکمہ اثار قدیمہ ولوں سرکھات سمارک دا درجہ ضرور دتا گیا۔ اس دے بعد سنّ 1971، 1986، 1987، 1988 اتے سنّ 2000 وچ اس دا بہت چھوٹے پدھر 'تے نوَ-اساری کروا‏ئی گئی ، جو سماں پا کے اپنے-اپنے پھر ڈھیہہ گیا۔ ہن پچھے جہے اک وار پھر برطانیہ. سرکار ولوں مالی تعاون لے کے پاکستان سرکار نے اس دے نوَ-اساری دا کم شروع کروایا ہے۔ ممکن ہے کہ جیکر کم وچ کوئی وگھن نہ پیا تاں اس سمارک دی پہلاں والی شان ضرور پرط آویگی۔