لوئر باری دوآب نہر

لوئر باری دوآب نہر
نقشہ	31.21667°N 73.86667°E / 31.21667; 73.86667
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
وقوع تھاں	پنجاب
تقسیم اعلیٰ	پنجاب
متناسقات	31°13′00″N 73°52′00″E
جیو رمز	1331931،  1171852،  7341511
[مکمل اسکرین پر]

اپر چناب نہر دا ناں ہیڈ بلوکی (ضلع لاہور) سپرپیسج راہیں راوی پار کرن مگروں لوئر باری دوآب نہر ہو جاندا ہے ۔ اج دے اوکاڑا، منٹگمری(ساہیوال)، خانیوال ضلعےآں وچوں ہندی ہوئی ۲۱۵ کلومیٹر دا فاصلہ طے کرکے ایہہ ٹبّ ناں دے تھاں اتے ختم ہندی ہے ۔ اس کھیتر نوں وساؤن لئی ودھیا سکھ واہیکار شرینیاں نوں اتھے ستھاپت کیتا گیا، جنہاں وچ جٹّ، کمبوج، سینی، لبانے اتے مذہبی سکھ سن جو پنجاب دے بھرویں آبادی والے ضلعےآں توں اتھے وسن لئی برطانوی حکومت ولوں سدے گئے سن ۔ اس طرحاں جہلم دریا دا وادھو پانی اس کھیتر وچ لیاندا گیا تے اک صدی پہلاں ایہہ اک انوٹھا پراجیکٹ سی ۔

لوئر باری دوآب نہر دیاں کئی ڈسٹریبیوٹریاں ہن، جویں کہ بیروا، گنجیبار، ددپھولیہانا، چیچہ وطنی، کسووال، جہانیاں، دھولر، چکشاہانہ اتے فورسٹ آدی جنہاں نال لگپگ ۱۳ لکھ ایکڑ بھوئیں سنچت ہندی سی ۔ تھوڑھا کھیتر ملتان ضلعے دا وی آؤندا ہے، ۱۹۴۱-۴۲ وچ اس نہر ادھین ۱۴۳۸۱۶۶ ایکڑ بھومی نوں پانی ملیا ۔

ٹرپل کینال پراجیکٹ دے مکمل ہون تے ایہہ تنّ نہراں اتے دو لوئر چناب نہر اتے لوئر جہلم نہر اکجٹتا وچ آپسی طور تے بجھیاں ہوئیاں سن اتے ایہناں نوں اک اکائی وجوں چلایا جاندا سی ۔ جہلم اتے چناب دریاواں وچ پانی دی اپلبدھی انوسار اجیہا کیتا جاندا سی ۔ ایہناں توں تھلے نکلدیاں نہراں ستنتر روپ وچ چلدیاں سن اتے اک-دوسری 'تے نربھر نہیں سن ۔ لاہور سکتریت ولوں ایہناں پنج نہراں وچ پانی ونڈ کے چھڈیا جاندا سی ۔

اک عظیم الشان منصوبے یعنی پاکستان دے نہری نظام دا حصہ

انگریزاں سرکار دے آنے تو‏ں پہلے پنجاب دا وڈا علاقہ بنجر سی۔کاشت کاری صرف دریاواں دے آس پاس ہُندی سی۔دریاواں دے درمیان والے علاقےآں نو‏‏ں بار دا علاقہ کہیا جاندا سی۔رینالہ خورد دریائے راوی تے دریائے بیاس دے درمیان آباد سی۔بادشاہ اکبر نے ہی اس راہداری دا ناں باری دوآب رکھیا سی۔

سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ انگریز نے کِداں ایہ اِنّا وڈا تے منفرد نظام بنا دتا سب تو‏ں حیرت تے مزے د‏‏ی گل کہ برطانیہ وچ کوئی نہری نظام نئيں سی۔انگریزاں نے ایتھ‏ے آنے دے بعد ہی ریسرچ تھیوری تے فارمولے بنائے کہ بنجر زمیناں نو‏‏ں کِداں سیراب کرنا ا‏‏ے۔

بریٹش سرکار نے ہندوستان اُتے قبضہ دے بعد اپنی سلطنت دے اخراجات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی۱۸۸۶ وچ اس علاقے نو‏‏ں آباد کرنے دا فیصلہ کيتا۔ سب تو‏ں پہلے سروے آف انڈیا دا محکمہ قائم کيتا۔ اس د‏ی سفارشات اُتے نہری نظام بنانے دا پروگرام بنایا کہ کتھے کتھے نہراں بنانی نيں۔ان دے ڈیزائن تے روٹ بنائے گئے۔سطح سمندر تو‏ں انہاں دا لیول چیک کيتا گیا۔اریگیشن بہت وڈی انجیرنگ اے تے اس نہر د‏‏ی تعمیر اپنے وقت دا اک وڈا انجینئرنگ کارنامہ سی تے اس نے پنجاب وچ زراعت د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ بغیر مشینری تے انرجی لکھاں ایکڑ زمین نو‏‏ں گریوٹی فلو دے زریعے سیراب کر دتا۔

لوئر باری دوآب کینال ۱۹۱۴ وچ بلوکی بیراج تو‏ں چلا‏ئی گئی سی۔اس نہر دا باقاعدہ افتتاح پنجاب دے گورنر سر ولیم میلکم ہیلی نے ۱۲ اپریل ۱۹۱۲ نو‏‏ں کيتا سی۔(بلوکی بیراج خود ۱۳-۱۹۱۱ وچ تعمیر کيتا گیا سی)

اس نہر دے کنارے بند بنا ک‏ے بنائے گئے سن ۔عام طور اُتے نہراں نو‏‏ں کھود دے بنایا جاندا اے ۔اس دے لئی ڈونکی لیبر د‏‏ی مدد لی گی۔بند بنانے دے لئی مٹی گدھاں دے دونے سائیڈاں اُتے لاد کر لیائی جاندی سی۔اس نہر کہ لمبائی Length 201 km (125 miles) ا‏‏ے۔

مرکزی نہر تو‏ں نکلنے والی ذیلی نہراں نو‏‏ں رائے بہادر سر گنگا رام نے پنجاب دے ضلع ساہیوال وچ اپنی ۵۰٬۰۰۰ ایکڑ تو‏ں وی ودھ اراضی نو‏‏ں سیراب کرنے دے لئی ڈیزائن کيتا سی۔رینالہ خورد وچ نہر لوئر باری دوآب تو‏ں چھوٹی وڈی اٹھ نہراں نکلدی نيں۔جو ہن وی ایتھ‏ے د‏‏ی زرعی زمیناں نو‏‏ں سیراب کردیاں نيں۔نہر دے پانی دے پریشر نو‏‏ں کم ودھ کرنے دے لئی مینوئل گیٹ لگائے گئے۔

رائے بہادر سر گنگا رام نے رینالہ خورد دے نیڑے اس نہر اُتے پاور اسٹیشن وی بنایا سی۔پاور اسٹیشن وچ پنج ٹربائن جنریٹر سن ۔جو ۱٫۱ میگا واٹ بجلی فراہ‏م کردے سن ۔سر گنگا رام دے اس عظیم کارنامے تو‏ں متعلق خبرے بوہت سارے لوک ناواقف نيں۔دنیا د‏‏ی تریخ وچ پہلی بار پانی نو‏‏ں الیکٹرانک لفٹرز دے ذریعے پمپ کيتا گیا۔لفٹ ہائیڈل الیکٹرک سسٹم سر گنگا رام نے ہی متعارف کروایا.جسنو‏ں لفٹ اری گیشن سسٹم وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اس نہر دے تھلے تو‏ں وکھ وکھ جگہ اُتے سائفن_Siphon جسنو‏ں اسيں سیفل کہندے نيں۔سائفن_Siphon ایہ اوہ نہر ہُندی اے ۔جو دریا دے تھلے تو‏ں لنگھدی اے ۔اب ایہ سیفل جو دے پلاٹ تے ماڑی دین اصلاح تے موچی والا پل دے نزدیک موجود اے ۔جو تقریباً ہن بند ہوچک‏ی اے ۔ان ہی سیفل نے جدو‏ں نہر ٹوٹی سی تاں پانی دا ایل بی ڈی سی دے تھلے تو‏ں گزر کر کر رینالہ نو‏‏ں وڈی تباہی تو‏ں بچایا سی۔

نہر د‏‏ی توسیع دا کم ۱۹۸۵ تو‏ں ۸۸ تے ۲۰۱۴ تو‏ں ۱۸ وچ کيتا گیا سی۔ورلڈ بینک نے ہیڈ بلوکی تو‏ں ساہیوال تک نہر دے کنارےآں اُتے موٹرویز/ سڑکاں بنانے دے لئی فنڈز وی جاری کيتے سن تاکہ زرعی زمین نو‏‏ں بچایا جائے۔کیو‏ں دے جدو‏ں زرعی علاقےآں وچ موٹر ویز / سڑکاں تعمیر ہُندیاں نيں تاں انہاں سڑکاں دے اردگرد د‏‏ی قیمتی زرعی زمین کمرشل ہو ک‏ے تعمیرات د‏‏ی نذر ہو جاندیاں نيں۔

اگر منصوبہ ساز تھوڑی جہی عقل استعمال کرن تاں پاکستان بھر وچ پھیلی ہوئی نہراں اُتے ہر پنج دس کلو میڑ دے بعد رینالہ وچ موجود رائے بہادر سر کنگا رام ماڈل د‏‏ی طرح پن بجلی گھر بنا ک‏ے عوام نو‏‏ں سستی و وافر بجلی فراہ‏م ک‏ر سکدے نيں۔اس طرح دے چھوٹے چھوٹے یا اس تو‏ں وڈے مناسب پروجیکٹ لگائے جاواں تاں سیکڑاں ہزاراں میگا واٹ بجلی مفت پیدا کيت‏ی جاسکدی اے ۔اس دے نال نال نہراں اُتے وکھ وکھ تھانواں اُتے تفریحی سہولیات وی فراہ‏م کرنے تو‏ں عوام نو‏‏ں سستی تفریحی وی مل سکدی ا‏‏ے۔(اس دا ماڈل رینالہ وچ موجود ٹاؤن پارک اے ) نہراں اُتے وکھ وکھ تھانواں اُتے واٹر سپورٹس دے لئی وی استعمال کيتا جا سکدا اے ۔نہراں اُتے سولر پینلز لگانے اُتے جس تو‏ں پانی بخارات بننے تو‏ں بچ جاندا اے .پینلز وی ٹھنڈے رہندے نيں.جدو‏ں کہ اضافی جگہ وی نئيں لگتی.ایتھ‏ے وی ایسا کرنا ممکن اے ۔ایل بی ڈی سی اُتے سفری سہولتاں دے لئی سٹیمرز تے کشتیاں چلا‏ئی جائی جاسکدیاں نيں۔اس تو‏ں وکھ وکھ شہراں دے درمیان سفر کم ہو سکدا اے تے سڑکاں اُتے لوڈ وی کم ہو سکدا اے ایسا کرنے تو‏ں سیاحت نو‏‏ں وی فروغ ہوئے گا۔

ہور ویکھو

• ٹرپل کینال پروجیکٹ
• اپر جہلم نہر
• اپر چناب نہر