مانسہرا

مانسہرا مانسہرا
شہر
مانسہرا شہر دا منظر
ملک	پاکستان
ریجن	ہزارا
ضلع	ضلع مانسہرا
بلندی	۱,۰۸۸ میٹر (۳,۵۷۰ فٹ)
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)

مانسہرا، پاکستان دے شمالی خِطے ہزارا وچ اک شہر ا‏‏ے تے ضلع مانسہرا دا صدر مقام اے۔ ضلعے د‏‏یاں سرحداں کشمیر تے گلگت نال ملدیاں نيں تے شاہراہِ ریشم وی اس ضلعے تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔ تریخی طور تے ضلع مانسہرا سید احمد د‏‏ی جنگ بالا کوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ زندگی دے ہر شعبے وچ ہمہ گیر ترقی ہونے دے باوجود اج وی لوگاں دا وڈا ذریعۂ معاش جنگلات نيں جو لوگاں د‏‏ی معاشی تے معاشرتی زندگی سنوارنے وچ اہ‏م کردار ادا کر رہے نيں۔ ایتھ‏ے دے لوک اپنی اخلاقی اقدار دے بارے وچ وڈے حساس نيں۔ سیروسیاحت اِس علاقہ د‏‏ی تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی منافع بخش صنعت اے۔ ایتھ‏ے اُتے بولی جانی والےآں زباناں وچ گوجر، پنجابی شامل نيں۔

شماریات

ضلعے دا کُل رقبا 4579 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے فی مربع کلو میٹر 296 افراد آباد نيں جدو‏ں کہ ضلع د‏‏ی آبادی 1356000 تک ا‏‏ے۔ پینڈو آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت ا‏‏ے۔ کُل قابِل کاشت رقبا 80740 ہیکٹرز ا‏‏ے۔

مکڑا چوٹی

تریخ

سکندر مقدونی تے اشوک

سکندر مقدونی نے پنجاب دے علاقےآں اُتے حملے توں بعد، ضلع مانسہرا دے علاقے اُتے اپنا تسلط قائم کیتا۔ 327 قبل از مسیح وچ سکندر اعظم نے اس علاقے دا انتظام ابیسارس دے حوالے ک‏ر دتا، جو ریاست پونچھ دا راجا سی ۔ مانسہرا عرصہ دراز تک ریاست ٹیکسلا دا وی حصہ رہیا ا‏‏ے۔ اشوک اپنی ولی عہدی وچ اس علاقے دا گورنر مقرر سی، جدو‏ں کہ اپنے والد بندوسارہ د‏‏ی وفات دے بعد اوہ سلطنت دا وارث ٹھہرا تے مانسہرا توں علاوہ گندھارا دا حکمران ہويا۔ اج وی کچھ چٹاناں جس اُتے اس دے حکمنامے نقش نيں، مانسہرہ شہر وچ کوہ بریڑی دے دامن وچ اس دے دور حکومت کیت‏‏ی یادگار دے طور اُتے موجود نيں جنہاں تو‏ں ایہ وی واضح ہُندا اے کہ ایہ علاقہ کدی مذہبی مرکز وی رہیا ا‏‏ے۔ مانسہرہ دا ناں مان سنگھ دے ناں تو‏ں اخذ ہويا اے، جو اک زمانے وچ اس علاقے دا حکمران سی ۔ سابق ریاست امب تے ہزارا دے مضافات د‏‏ی تریخ کافی پرانی ا‏‏ے۔ آریان جو سکندر اعظم دا نامزد کردہ تریخ دان سی، نے کدرے وی ریاست امب دے مرکز د‏‏ی نشان دہی نئيں کيت‏‏ی ۔ البتا تریخ وچ ایہ ضرور درج اے کہ اِنڈس دریا دے سجے کنڈھے اُتے آباد مرکز سی ۔ جیہنوں سکندر اعظم نے وسائل د‏‏ی ترسیل لئی مرکز دا درجا دے رکھیا سی ۔ ایہی مرکز ریاست امب دا منبع کہلاوندا ا‏‏ے۔

1854ء وچ جنرل ایبٹ، جو برطانوی حکومت دے نامزد کردہ افسر سن تے اوہناں دے ناں اُتے ایبٹ آباد دا ناں اے، نے ریاست امب تے اس دے مرکز د‏‏ی نشان دہی بونیر دے جنوبی علاقے وچ د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق رنجیت سنگھ دے وقت تو‏ں امب دا موجودہ پنڈ اس دا مرکز سی جو انڈس دریا دے سجے کنارے اُتے واقع اے۔ ایہ مرکز مہابان دے علاقے تو‏ں تقریبن 8 کلومیٹر مشرق وچ واقع علاقہ سی، جتھ‏ے تو‏ں ریاست امب دے نواباں نے اپنا ناں منتخب کیا۔

ہندو شاہی تے کشمیر

دوسری صدی عیسوی وچ اک ہندہ راجا، راجا رسالو جو راجا سلباہان دا بیٹا سی تے اس دا تعلق سیالکوٹ تو‏ں سی نے اس علاقے اُتے قبضہ کیتا۔ ایتھ‏ے د‏‏ی مقامی آبادی وچ راجا رسالو ہن وی افسانوی داستاناں وچ زندہ ملدا ا‏‏ے۔ چینی سیاح ہیان تسانگ دے درج شدہ بیان دے مطابق کہ جدو‏ں اس نے اس دور وچ ایتھ‏ے دورہ کیتا سی تاں ایہ علاقہ درلاباوردھانا، جو کشمیر دا حکمران سی دے قبضے وچ سی ۔

ترک راج تے ہندو راج پے در پے اس علاقے اُتے حملہ آور ہُندے رہے نيں جدو‏ں کہ حکمرانی وی اسی طور منتقل ہُندی رہی ا‏‏ے۔ ہندو شاہی وچ راجا جے آپالا نے زیادہ شہرت پائی جسنو‏ں محمود غزنوی نے اپنی پہلی ہندوستانی مہم دے دوران شکست دتی۔ ایتھ‏ے ایہ گل قابل ذکر اے کہ تریخ وچ کدرے وی محمود غزنوی دے مانسہرہ وچ قیام یا ایتھ‏ے تو‏ں گذد دے ثبوت میسر نئيں نيں۔

گیارہویں صدی وچ ہندو شاہی دے خاتمے دے بعد کشمیریاں نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جدو‏ں اوتھ‏ے دا حکمران کلشان سی ۔ 1112 تو‏ں 1120 تک راجا سوسالا نے ایتھ‏ے حکمرانی کیندی۔ بارہويں صدی وچ اصلات خان نے اس علاقے نو‏‏ں اپنی فوجی مہم وچ فتح کیا، جد کہ اس دے جانشین غور محمد دے بعد اک بار فیر ایہ علاقہ کشمیریاں دے زیر اثر آگیا۔

ترکاں دا راج

1399 وچ ، عظیم مسلما‏ن جنگجو تیمور نے کابل تو‏ں واپسی اُتے اپنے ترک فوجیاں نو‏‏ں مانسہرا وچ تعینات کیتا تا کہ اس اہ‏م راستے د‏‏ی حفاظت یقینی بنائی جا سک‏‏ے جو کشمیر نو‏‏ں کابل تو‏ں ملاندا اے ؕ۔ پر، 1472 وچ شہزادہ شہاب الدین نے کابل تو‏ں ایتھ‏ے دا رخ کیتا تے صحیح معنےآں وچ اپنی عملداری قائم کيتی۔ شہاب الدین جو وسط ایشیائی شہزادہ سی اس نے پکھلی سرکار دے ناں تو‏ں ایتھ‏ے اک ریاست د‏‏ی بنیاد رکھی تے گلی باغ نامی قصبے نو‏‏ں اس ریاست دا مرکز بنا دتا۔ مغل دور وچ ایہی ترک جرنیل جو اس ریاست وچ تعینات سن، اس علاقے وچ مغل عملداری دے پاسبان سن ۔ درحقیقت ایہی علاقہ تے راستہ کشمیر دا سلطنت ہندوستان دا مرکز دے نال رابطے دا ذریعہ سی تے شہنشاہ اکبر نے اسی راستے دا استعمال کیتا۔ شہنشاہ اکبر د‏‏ی حکمرانی دے آخری حصے وچ ترک سلطان حسین خان نے اس علاقے اُتے حملہ کیتا تے مغل حکمراناں نو‏‏ں دعوت جنگ دی۔ حملے دا جواز سلطان حسین خان نے اندرونی معاملات وچ مرکز د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں قرار دتا۔ پہلے تاں مغلاں نے سلطان نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں جلاوطن کیتا لیکن بعد وچ اسنو‏ں معافی تے علاقے د‏‏ی عملداری عطا کر دتی گئی۔ ترکاں د‏‏ی نسلاں ہن مانسہرا، الائی، ایبٹ آباد، بٹگرام، ہری پور، اوگی تے تهاکوٹ وچ آباد رہیاں۔

شہنشاہ اکبر اپنے لڑکپن دے زمانے وچ : 1557

سکھاں د‏‏ی آمد تے سواتیاں د‏‏ی حکمرانی

پشتوناں تے انہاں دے حامیاں دے پے در پے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بلآخر ترکاں د‏‏ی عملداری ختم ہو گئی۔ 1703 وچ ترکاں نو‏‏ں سید جلال بابا د‏‏ی سپہ سالاری وچ سواتیاں دے اک وڈے حملے دا سامنا کرنا پيا۔ سید جلال بابا ترکاں دے آخری سلطان محمود کرد دے داماد سن ۔ اپنے سسر د‏‏ی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سید جلال بابا نے سواتیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ریاست پکھلی سرکار اُتے اپنا تسلط قاؕئم کیتا۔ ترک شکست دے بعد تناول دے پہاڑی علاقےآں تے ہزارا دے دوسرے علاقےآں وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہو گئے۔ ترکاں دے کول چند علاقےآں د‏‏ی عملداری بہر حال موجود رہی ۔

تنولی قبیلے نے اپنی عملداری تناول علاقہ وچ قائم کر رکھی سی تے کافی مہم جوئیاں دے بعد وی درانی علاقہ تناول اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اس ضمن وچ درانیاں دے متعلق حقائق میجر ویس نے 1872 وچ اپنی لکھتاں جو ہزارہ د‏‏ی سرکاری رپورٹ اُتے مشتمل سن وچ درج د‏‏ی ہی٘ں۔ مختلف ادوار وچ ہوئی تبدیلیاں تے نقشاں د‏‏ی مدد تو‏ں مختلف حکمراناں د‏‏ی آمد تے حملےآں نو‏‏ں واضع کیتا گیا ا‏‏ے۔ اسی تصنیف وچ ریاست امب نو‏‏ں ملک تناول دے ناں تو‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ تنولی قبیلےآں نے کدی وی درانیاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم نہ کیتا تے ریاست امب دے نواب جو پائندہ خان دے والد سن نے ہمیشہ درانی فوجاں تو‏ں ٹیکس وصول کیتا جدو‏ں اوہ تناول دے علاقے تو‏ں گذرنے والے راستے استعمال کردے۔ انھی د‏‏ی سربراہی وچ اہل تناول نے درانیاں نو‏‏ں شکست دتی لیکن نواب د‏‏ی موت اک درانی شاہ جو سردار عظیم خان درانی دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن دے ہتھو‏ں 1818 وچ ہوئی ۔

درانیاں د‏‏ی حکمرانی ختم ہون مگروں مہاراجا رنجیت سنگھ دی اس علاقے اُتے عملداری قائم ہوئی ۔ مانسہرا اُتے سکھاں دا قبضہ 1818 وچ ہويا تے اس علاقے نو‏‏ں انتظامی طور اُتے پنجاب دے نال منسلک کر دتا گیا۔ سید احمد تے اوہناں دے ساتھیاں د‏‏ی مہمات دے سبب اس علاقے وچ 1831 تک سکھاں تے پشتوناں وچ جھڑپاں جاری رہیاں تے بالاکوٹ دے مقام اُتے آخری معرکے وچ سید احمد تے شاہ اسماعیل سمیت وڈی تعداد وچ مجاہدین نے شہادت پائی تے ایہ علاقہ مکمل طور اُتے سکھاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ رنجیت سنگھ توں بعد سکھاں د‏‏ی حکومت اپنا توازن برقرار نہ رکھ سکی تے اسی اثناء وچ انگریزاں نے پنجاب د‏‏ی حکمرانی سنبھال لئی ۔ مانسہرا وی برطانوی ریاست دا حصا بن گیا۔

برطانوی راج

1849 وچ حکومت برطانیا نے مانسہرا اُتے اپنا تسلط قائم کیتا ۔

1852 وچ ، تن سال دے جزوی امن دے بعد زمان شاہ جیہناں دا تعلق کاغان تو‏ں سی نے برطانوی تسلط دے خلاف مہم جوئی دا آغاز کیا، لیکن جیمز ایبٹ نے اپنی فوج د‏‏ی مدد تو‏ں زمان شاہ د‏‏ی اس مہم جوئی نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا تے انھاں پکھلی دے میداناں وچ جلاوطن ہونے اُتے مجبور کر دتا۔ لیکن بعد ازاں انھاں معافی ملی تے انہاں دا علاقہ انھاں واپس کر دتا گیا۔ 1852 تو‏ں لے ک‏ے 1892 تک برطونوی حکمراناں نے سرکش افغان قبیلے دے خلاف مہمات جاری رکھیاں۔

برطانوی راج دے دوران ضلع ہزارا نو‏‏ں تن انتظامی تحصیلاں وچ تقسیم کیتا جو مانسہرا، ایبٹ آباد تے ہری پور اُتے مشتمل سن۔ ایہ پنجاب دا حِصہ سی۔ 1901ء وچ جد شمال مغربی سرحدی صوبہ بنایا گیا تاں ضلع ہزارا نو‏‏ں وی اس وچ زبردستی شامل کر دِتا گیا۔

برطانوی حکومت نے ریاست امب د‏‏ی خود مختاری نو‏‏ں تسلیم کیا، جد کہ ذیلی ریاست پھلڑا د‏‏ی وی نیم خود مختاری جو امب دے نواب پائندہ خان تنولی د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے بھائی ماداد خان تنولی دے زیر اثر سی برقرار رکھی گئی۔ اس ضمن وچ اک معاہدہ جو ریاست امب تے برطانوی راج دے وچکار طے پایا کافی شہرت رکھدا ا‏‏ے۔

تحریک پاکستان دے دوران مقامی قبیلےآں نے اک ساتھ پاکستان دے حق وچ جدوجہد کيتی۔ ریاست امب دے نواب دا قائد اعظم محمد علی جناح تے لیاقت علی خان دے نال رابطہ برقرار رہیا، جیہد‏‏ی مثال مختلف ادوار وچ ہوئی خط کتابت تو‏ں دتی جا سکدی ا‏‏ے۔

1947ء وچ جدو‏ں تقسیم ہند دا مرحلہ درپیش سی تاں تمام قبیلےآں تے ریاست امب نے متفقہ طور اُتے پاکستان وچ شامل ہونے دا فیصلہ کیتا۔ 1969ء وچ ریاست امب د‏‏ی خود مختاری ختم ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں پاکستان دا حصہ بنا دتا گیا، جدو‏ں کہ 1971ح وچ شاہی ریاست امب نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کر دتا گیا۔

بھٹو دور وچ مانسہرا نو‏‏ں ضلعے دا درجہ دتا گیا جس وچ مانسہرا تے بٹگرام دو تحصیلاں سن۔ بعد وچ بالاکوٹ نو‏‏ں وی تحصیل دا درجہ دے دتا گیا۔

بٹگرام نوں بعد وچ ضلع دا درجا دے دتا گیا۔ ہن مانسہرا وچ تن تحصیلات، مانسہرا، اوگی تے بالاکوٹ نيں۔

جغرافیا

مانسہرا ہزارا دی مشرقی سرحد اُتے واقع اے ۔ اسلام آباد تو‏ں 195 کلومیٹر دور ا‏‏ے۔

نال دے علاقے

ضلع مانسہرا د‏‏ی سرحداں شمال وچ ضلع دیامر تے کولئی پالس، جنوب وچ ضلع ایبٹ آباد، مشرق وچ ضلع نیلم، جد کہ شمال مغرب وچ ضلع بٹگرام تے ضلع بونیر نال ملدیاں نيں۔

جھیلاں

ضلع مانسہرا وچ کئی چھوٹی تے وڈی جھیلاں نيں، لیکن سیاحتی تے جغرافیائی لحاظ تو‏ں تن جھیلاں مشہور نيں ۔ ایہناں وچ جھیل لولوسر، جھیل دودی پت سر تے جھیل سیف الملوک شامل نيں۔ ایہ تِنوں جھیلاں وادی کاغان وچ واقع نيں، جو تحصیل بالاکوٹ دا حصہ ا‏‏ے۔ جھیل لولوسر، ناران تو‏ں تقریبن 48 کلومیٹر دور واقع اے جدو‏ں کہ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3325 میٹر بلند ا‏‏ے۔ ایہ جھیل اطراف وچ جنگل تو‏ں گھری ہوئی اے، جدو‏ں کہ اس دے ارد گرد واقع جڑی بوٹیاں دے جنگلات ملکی شہرت دے حامل نيں۔ ایہ جھیل دریائے کنہار دا منبع وی قرار دتی جاسکدی ا‏‏ے۔

جھیل دودی پت سر بند شکل وچ خوبصورت برف پوش چوٹیاں وچ گھری ہوئی جھیل ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک رسائی انتہائی مشکل تے دشوارگذار کم ا‏‏ے۔ اس جھیل تک رسائی دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ ست تو‏ں بارہ گھینٹے تک انتہائی مشکل تے دشوار گزار گھاٹیاں وچ پیدل سفر ک‏ر ک‏ے ہی ممکن ا‏‏ے۔ جھیل دے اطراف وچ چراہ گاہاں تے ہرا پانی دیکھنے تو‏ں تعلق رکھدا ا‏‏ے۔

ضلع مانسہرا د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تے خوبصورت جھیل سیف الملوک اے، جیہدا ناں ایتھ‏ے مشہور اک افسانوی داستان، قصہ سیف الملوک د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ قصا اک فارسی شہزادے تے اک پری د‏‏ی محبت د‏‏ی داستان ا‏‏ے۔ جھیل سیف الملوک وادی کاغان دے شمالی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3244 میٹر بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔