مانسہرا
| مانسہرا مانسہرا | |
|---|---|
| شہر | |
 مانسہرا شہر دا منظر | |
| ملک | پاکستان |
| ریجن | ہزارا |
| ضلع | ضلع مانسہرا |
| بلندی | ۱,۰۸۸ میٹر (۳,۵۷۰ فٹ) |
| منطقۂ وقت | پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5) |
مانسہرا، پاکستان دے شمالی خِطے ہزارا وچ اک شہر اے تے ضلع مانسہرا دا صدر مقام اے۔ ضلعے دیاں سرحداں کشمیر تے گلگت نال ملدیاں نيں تے شاہراہِ ریشم وی اس ضلعے توں لنگھدی اے۔ تریخی طور تے ضلع مانسہرا سید احمد دی جنگ بالا کوٹ دی وجہ توں مشہور اے۔ زندگی دے ہر شعبے وچ ہمہ گیر ترقی ہونے دے باوجود اج وی لوگاں دا وڈا ذریعۂ معاش جنگلات نيں جو لوگاں دی معاشی تے معاشرتی زندگی سنوارنے وچ اہم کردار ادا کر رہے نيں۔ ایتھے دے لوک اپنی اخلاقی اقدار دے بارے وچ وڈے حساس نيں۔ سیروسیاحت اِس علاقہ دی تیزی توں ترقی کرنے والی منافع بخش صنعت اے۔ ایتھے اُتے بولی جانی والےآں زباناں وچ گوجر، پنجابی شامل نيں۔
شماریات[سودھو]
ضلعے دا کُل رقبا 4579 مربع کلومیٹر اے۔ ایتھے فی مربع کلو میٹر 296 افراد آباد نيں جدوں کہ ضلع دی آبادی 1356000 تک اے۔ پینڈو آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت اے۔ کُل قابِل کاشت رقبا 80740 ہیکٹرز اے۔
تریخ[سودھو]
سکندر مقدونی تے اشوک[سودھو]
سکندر مقدونی نے پنجاب دے علاقےآں اُتے حملے توں بعد، ضلع مانسہرا دے علاقے اُتے اپنا تسلط قائم کیتا۔ 327 قبل از مسیح وچ سکندر اعظم نے اس علاقے دا انتظام ابیسارس دے حوالے کر دتا، جو ریاست پونچھ دا راجا سی ۔ مانسہرا عرصہ دراز تک ریاست ٹیکسلا دا وی حصہ رہیا اے۔ اشوک اپنی ولی عہدی وچ اس علاقے دا گورنر مقرر سی، جدوں کہ اپنے والد بندوسارہ دی وفات دے بعد اوہ سلطنت دا وارث ٹھہرا تے مانسہرا توں علاوہ گندھارا دا حکمران ہويا۔ اج وی کچھ چٹاناں جس اُتے اس دے حکمنامے نقش نيں، مانسہرہ شہر وچ کوہ بریڑی دے دامن وچ اس دے دور حکومت کیتی یادگار دے طور اُتے موجود نيں جنہاں توں ایہ وی واضح ہُندا اے کہ ایہ علاقہ کدی مذہبی مرکز وی رہیا اے۔ مانسہرہ دا ناں مان سنگھ دے ناں توں اخذ ہويا اے، جو اک زمانے وچ اس علاقے دا حکمران سی ۔ سابق ریاست امب تے ہزارا دے مضافات دی تریخ کافی پرانی اے۔ آریان جو سکندر اعظم دا نامزد کردہ تریخ دان سی، نے کدرے وی ریاست امب دے مرکز دی نشان دہی نئيں کيتی ۔ البتا تریخ وچ ایہ ضرور درج اے کہ اِنڈس دریا دے سجے کنڈھے اُتے آباد مرکز سی ۔ جیہنوں سکندر اعظم نے وسائل دی ترسیل لئی مرکز دا درجا دے رکھیا سی ۔ ایہی مرکز ریاست امب دا منبع کہلاوندا اے۔
1854ء وچ جنرل ایبٹ، جو برطانوی حکومت دے نامزد کردہ افسر سن تے اوہناں دے ناں اُتے ایبٹ آباد دا ناں اے، نے ریاست امب تے اس دے مرکز دی نشان دہی بونیر دے جنوبی علاقے وچ دی اے۔ انہاں دے مطابق رنجیت سنگھ دے وقت توں امب دا موجودہ پنڈ اس دا مرکز سی جو انڈس دریا دے سجے کنارے اُتے واقع اے۔ ایہ مرکز مہابان دے علاقے توں تقریبن 8 کلومیٹر مشرق وچ واقع علاقہ سی، جتھے توں ریاست امب دے نواباں نے اپنا ناں منتخب کیا۔
ہندو شاہی تے کشمیر[سودھو]
دوسری صدی عیسوی وچ اک ہندہ راجا، راجا رسالو جو راجا سلباہان دا بیٹا سی تے اس دا تعلق سیالکوٹ توں سی نے اس علاقے اُتے قبضہ کیتا۔ ایتھے دی مقامی آبادی وچ راجا رسالو ہن وی افسانوی داستاناں وچ زندہ ملدا اے۔ چینی سیاح ہیان تسانگ دے درج شدہ بیان دے مطابق کہ جدوں اس نے اس دور وچ ایتھے دورہ کیتا سی تاں ایہ علاقہ درلاباوردھانا، جو کشمیر دا حکمران سی دے قبضے وچ سی ۔
ترک راج تے ہندو راج پے در پے اس علاقے اُتے حملہ آور ہُندے رہے نيں جدوں کہ حکمرانی وی اسی طور منتقل ہُندی رہی اے۔ ہندو شاہی وچ راجا جے آپالا نے زیادہ شہرت پائی جسنوں محمود غزنوی نے اپنی پہلی ہندوستانی مہم دے دوران شکست دتی۔ ایتھے ایہ گل قابل ذکر اے کہ تریخ وچ کدرے وی محمود غزنوی دے مانسہرہ وچ قیام یا ایتھے توں گذد دے ثبوت میسر نئيں نيں۔
گیارہویں صدی وچ ہندو شاہی دے خاتمے دے بعد کشمیریاں نے اس علاقے اُتے قبضہ کر ليا، جدوں اوتھے دا حکمران کلشان سی ۔ 1112 توں 1120 تک راجا سوسالا نے ایتھے حکمرانی کیندی۔ بارہويں صدی وچ اصلات خان نے اس علاقے نوں اپنی فوجی مہم وچ فتح کیا، جد کہ اس دے جانشین غور محمد دے بعد اک بار فیر ایہ علاقہ کشمیریاں دے زیر اثر آگیا۔
ترکاں دا راج[سودھو]
1399 وچ ، عظیم مسلمان جنگجو تیمور نے کابل توں واپسی اُتے اپنے ترک فوجیاں نوں مانسہرا وچ تعینات کیتا تا کہ اس اہم راستے دی حفاظت یقینی بنائی جا سکے جو کشمیر نوں کابل توں ملاندا اے ؕ۔ پر، 1472 وچ شہزادہ شہاب الدین نے کابل توں ایتھے دا رخ کیتا تے صحیح معنےآں وچ اپنی عملداری قائم کيتی۔ شہاب الدین جو وسط ایشیائی شہزادہ سی اس نے پکھلی سرکار دے ناں توں ایتھے اک ریاست دی بنیاد رکھی تے گلی باغ نامی قصبے نوں اس ریاست دا مرکز بنا دتا۔ مغل دور وچ ایہی ترک جرنیل جو اس ریاست وچ تعینات سن، اس علاقے وچ مغل عملداری دے پاسبان سن ۔ درحقیقت ایہی علاقہ تے راستہ کشمیر دا سلطنت ہندوستان دا مرکز دے نال رابطے دا ذریعہ سی تے شہنشاہ اکبر نے اسی راستے دا استعمال کیتا۔ شہنشاہ اکبر دی حکمرانی دے آخری حصے وچ ترک سلطان حسین خان نے اس علاقے اُتے حملہ کیتا تے مغل حکمراناں نوں دعوت جنگ دی۔ حملے دا جواز سلطان حسین خان نے اندرونی معاملات وچ مرکز دی مداخلت نوں قرار دتا۔ پہلے تاں مغلاں نے سلطان نوں ہندوستان توں جلاوطن کیتا لیکن بعد وچ اسنوں معافی تے علاقے دی عملداری عطا کر دتی گئی۔ ترکاں دی نسلاں ہن مانسہرا، الائی، ایبٹ آباد، بٹگرام، ہری پور، اوگی تے تهاکوٹ وچ آباد رہیاں۔
سکھاں دی آمد تے سواتیاں دی حکمرانی[سودھو]
پشتوناں تے انہاں دے حامیاں دے پے در پے حملےآں دی وجہ توں بلآخر ترکاں دی عملداری ختم ہو گئی۔ 1703 وچ ترکاں نوں سید جلال بابا دی سپہ سالاری وچ سواتیاں دے اک وڈے حملے دا سامنا کرنا پيا۔ سید جلال بابا ترکاں دے آخری سلطان محمود کرد دے داماد سن ۔ اپنے سسر دی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سید جلال بابا نے سواتیاں دی مدد توں ریاست پکھلی سرکار اُتے اپنا تسلط قاؕئم کیتا۔ ترک شکست دے بعد تناول دے پہاڑی علاقےآں تے ہزارا دے دوسرے علاقےآں وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہو گئے۔ ترکاں دے کول چند علاقےآں دی عملداری بہر حال موجود رہی ۔
تنولی قبیلے نے اپنی عملداری تناول علاقہ وچ قائم کر رکھی سی تے کافی مہم جوئیاں دے بعد وی درانی علاقہ تناول اُتے قبضہ کرنے وچ ناکام رہیا۔ اس ضمن وچ درانیاں دے متعلق حقائق میجر ویس نے 1872 وچ اپنی لکھتاں جو ہزارہ دی سرکاری رپورٹ اُتے مشتمل سن وچ درج دی ہی٘ں۔ مختلف ادوار وچ ہوئی تبدیلیاں تے نقشاں دی مدد توں مختلف حکمراناں دی آمد تے حملےآں نوں واضع کیتا گیا اے۔ اسی تصنیف وچ ریاست امب نوں ملک تناول دے ناں توں دکھایا گیا اے۔ تنولی قبیلےآں نے کدی وی درانیاں دی حکمرانی نوں تسلیم نہ کیتا تے ریاست امب دے نواب جو پائندہ خان دے والد سن نے ہمیشہ درانی فوجاں توں ٹیکس وصول کیتا جدوں اوہ تناول دے علاقے توں گذرنے والے راستے استعمال کردے۔ انھی دی سربراہی وچ اہل تناول نے درانیاں نوں شکست دتی لیکن نواب دی موت اک درانی شاہ جو سردار عظیم خان درانی دے ناں توں جانے جاندے سن دے ہتھوں 1818 وچ ہوئی ۔
درانیاں دی حکمرانی ختم ہون مگروں مہاراجا رنجیت سنگھ دی اس علاقے اُتے عملداری قائم ہوئی ۔ مانسہرا اُتے سکھاں دا قبضہ 1818 وچ ہويا تے اس علاقے نوں انتظامی طور اُتے پنجاب دے نال منسلک کر دتا گیا۔ سید احمد تے اوہناں دے ساتھیاں دی مہمات دے سبب اس علاقے وچ 1831 تک سکھاں تے پشتوناں وچ جھڑپاں جاری رہیاں تے بالاکوٹ دے مقام اُتے آخری معرکے وچ سید احمد تے شاہ اسماعیل سمیت وڈی تعداد وچ مجاہدین نے شہادت پائی تے ایہ علاقہ مکمل طور اُتے سکھاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ رنجیت سنگھ توں بعد سکھاں دی حکومت اپنا توازن برقرار نہ رکھ سکی تے اسی اثناء وچ انگریزاں نے پنجاب دی حکمرانی سنبھال لئی ۔ مانسہرا وی برطانوی ریاست دا حصا بن گیا۔
برطانوی راج[سودھو]
1849 وچ حکومت برطانیا نے مانسہرا اُتے اپنا تسلط قائم کیتا ۔
1852 وچ ، تن سال دے جزوی امن دے بعد زمان شاہ جیہناں دا تعلق کاغان توں سی نے برطانوی تسلط دے خلاف مہم جوئی دا آغاز کیا، لیکن جیمز ایبٹ نے اپنی فوج دی مدد توں زمان شاہ دی اس مہم جوئی نوں ناکام بنا دتا تے انھاں پکھلی دے میداناں وچ جلاوطن ہونے اُتے مجبور کر دتا۔ لیکن بعد ازاں انھاں معافی ملی تے انہاں دا علاقہ انھاں واپس کر دتا گیا۔ 1852 توں لے کے 1892 تک برطونوی حکمراناں نے سرکش افغان قبیلے دے خلاف مہمات جاری رکھیاں۔
برطانوی راج دے دوران ضلع ہزارا نوں تن انتظامی تحصیلاں وچ تقسیم کیتا جو مانسہرا، ایبٹ آباد تے ہری پور اُتے مشتمل سن۔ ایہ پنجاب دا حِصہ سی۔ 1901ء وچ جد شمال مغربی سرحدی صوبہ بنایا گیا تاں ضلع ہزارا نوں وی اس وچ زبردستی شامل کر دِتا گیا۔
برطانوی حکومت نے ریاست امب دی خود مختاری نوں تسلیم کیا، جد کہ ذیلی ریاست پھلڑا دی وی نیم خود مختاری جو امب دے نواب پائندہ خان تنولی دی طرف توں اپنے بھائی ماداد خان تنولی دے زیر اثر سی برقرار رکھی گئی۔ اس ضمن وچ اک معاہدہ جو ریاست امب تے برطانوی راج دے وچکار طے پایا کافی شہرت رکھدا اے۔
تحریک پاکستان دے دوران مقامی قبیلےآں نے اک ساتھ پاکستان دے حق وچ جدوجہد کيتی۔ ریاست امب دے نواب دا قائد اعظم محمد علی جناح تے لیاقت علی خان دے نال رابطہ برقرار رہیا، جیہدی مثال مختلف ادوار وچ ہوئی خط کتابت توں دتی جا سکدی اے۔
1947ء وچ جدوں تقسیم ہند دا مرحلہ درپیش سی تاں تمام قبیلےآں تے ریاست امب نے متفقہ طور اُتے پاکستان وچ شامل ہونے دا فیصلہ کیتا۔ 1969ء وچ ریاست امب دی خود مختاری ختم کر کے اسنوں پاکستان دا حصہ بنا دتا گیا، جدوں کہ 1971ح وچ شاہی ریاست امب نوں مکمل طور اُتے ختم کر دتا گیا۔
بھٹو دور وچ مانسہرا نوں ضلعے دا درجہ دتا گیا جس وچ مانسہرا تے بٹگرام دو تحصیلاں سن۔ بعد وچ بالاکوٹ نوں وی تحصیل دا درجہ دے دتا گیا۔
بٹگرام نوں بعد وچ ضلع دا درجا دے دتا گیا۔ ہن مانسہرا وچ تن تحصیلات، مانسہرا، اوگی تے بالاکوٹ نيں۔
جغرافیا[سودھو]
مانسہرا ہزارا دی مشرقی سرحد اُتے واقع اے ۔ اسلام آباد توں 195 کلومیٹر دور اے۔
نال دے علاقے[سودھو]
ضلع مانسہرا دی سرحداں شمال وچ ضلع دیامر تے کولئی پالس، جنوب وچ ضلع ایبٹ آباد، مشرق وچ ضلع نیلم، جد کہ شمال مغرب وچ ضلع بٹگرام تے ضلع بونیر نال ملدیاں نيں۔
جھیلاں[سودھو]
ضلع مانسہرا وچ کئی چھوٹی تے وڈی جھیلاں نيں، لیکن سیاحتی تے جغرافیائی لحاظ توں تن جھیلاں مشہور نيں ۔ ایہناں وچ جھیل لولوسر، جھیل دودی پت سر تے جھیل سیف الملوک شامل نيں۔ ایہ تِنوں جھیلاں وادی کاغان وچ واقع نيں، جو تحصیل بالاکوٹ دا حصہ اے۔ جھیل لولوسر، ناران توں تقریبن 48 کلومیٹر دور واقع اے جدوں کہ ایہ سطح سمندر توں تقریبا 3325 میٹر بلند اے۔ ایہ جھیل اطراف وچ جنگل توں گھری ہوئی اے، جدوں کہ اس دے ارد گرد واقع جڑی بوٹیاں دے جنگلات ملکی شہرت دے حامل نيں۔ ایہ جھیل دریائے کنہار دا منبع وی قرار دتی جاسکدی اے۔
جھیل دودی پت سر بند شکل وچ خوبصورت برف پوش چوٹیاں وچ گھری ہوئی جھیل اے۔ ایتھے تک رسائی انتہائی مشکل تے دشوارگذار کم اے۔ اس جھیل تک رسائی دے لئی گھٹ توں گھٹ ست توں بارہ گھینٹے تک انتہائی مشکل تے دشوار گزار گھاٹیاں وچ پیدل سفر کر کے ہی ممکن اے۔ جھیل دے اطراف وچ چراہ گاہاں تے ہرا پانی دیکھنے توں تعلق رکھدا اے۔
ضلع مانسہرا دی سب توں مشہور تے خوبصورت جھیل سیف الملوک اے، جیہدا ناں ایتھے مشہور اک افسانوی داستان، قصہ سیف الملوک دی وجہ توں مشہور اے۔ ایہ قصا اک فارسی شہزادے تے اک پری دی محبت دی داستان اے۔ جھیل سیف الملوک وادی کاغان دے شمالی حصے وچ واقع اے۔ ایہ سطح سمندر توں تقریبا 3244 میٹر بلندی اُتے واقع اے۔