محمد افضل خان

امیر محمد افضل خان
افغان امیر، امارت افغانستان
امیر محمد افضل خان
معیاد عہدہ	1865ء تا 7 اکتوبر 1867ء
پیشرو	شیر علی خان
جانشین	محمد اعزم خان
مکمل نام محمد افضل خان
شاہی خاندان	بارکزئی
والد	دوست محمد خان
پیدائش	1811ءکابل، افغانستان
وفات	7 اکتوبر 1867ءکابل، افغانستان
تدفین	1867ءکابل، افغانستان

محمد افضل خان (1811ء تا 7 اکتوبر، 1867ء ؛ پشتو: محمد افضل خان)، امارت افغانستان دے 1865ء تا 1867ء دے امیر رہ‏‏ے۔ آپ دوست محمد خان دے وڈے بیٹے۔ آپ نے اپنے والد د‏‏ی وفات دے تن برس بعد اپنے بھائی، شیر علی خان، تو‏ں زبردستی تخت کھو لیا۔

آپ د‏‏ی وفات دے فوراً بعد آپ دا تخت محمد اعظم خان دے نصیب وچ آیا۔ آپ اک پشتون سن جنہاں دا تعلق بارکزئی قبیلے تو‏ں سی۔ آپ دا اکلوندا بیٹا عبدالرحمن خان بعد وچ خود 1880ء تا 1901ء افغان امیر بنیا۔

سوانح

پیدائش

آپ امیر دوست محمد خان دے دوسری بیوی تو‏ں 1811ء وچ پیدا ہوئے۔ آپ د‏‏ی ماں اک بنگش سردار، ملیا صادق علی، د‏‏ی بیٹی سن۔ آپ دا اک سگا بھائی تے اک سگی بہن وی سی۔ آپ اپنے والد دوست محمد خان دے پہلے بیٹے سن لیکن بنگش اولاد ہونے د‏‏ی نسبت تو‏ں امیرِ وقت آپ نو‏‏ں اپنا وارث تسلیم کرنا نئيں چاہندے سن ؛ اوہ اپنی پنجويں بیوی خدیجہ د‏‏ی اولاداں نو‏‏ں اپنا تخت سونپنے دے خواہش مند سن ۔

صوبۂ بلخ دا اختیار

تُرکِستان وچ افغان سرکار کمزور ہُندی دکھادی دے رہی سی تے 1849ء وچ ایتھ‏ے دوست محمد خان دے صاحبزاداں دا آپسی اختلاف اِس د‏‏ی وجہ بنی۔ دوست محمد نے اپنے لئی غلام حیدر نو‏‏ں بطور حقیقی وارث نامزد کیتا تے ایويں صوبۂ بلخ اِنہاں دے ناں کر رکھیا سی۔ 1851ء وچ کابُل بُلائے جانے پر، غلام حیدر نے اپنے سوتیلے بھائی افضل خان دے ناں اِس صوبے د‏‏ی سربراہی سونپ دی۔ افضل خان 1852ء وچ صوبۂ بلخ دے گورنر تاں منتخب ہوئے گئے لیکن غلام حیدر نے اِس صوبے دے اک ضلع تاشقورغان دا اختیار اپنے پاس ہی رکھیا۔ خود غلام حیدر کابُل تو‏ں تاشقورغان د‏‏ی سربراہی تاں کر نئيں سکدے سن اس لئی اُنہاں نے اپنے سگے بھائی، محمد شریف، نو‏‏ں اِس اُتے سربراہی کرنے دا کہیا۔ اِس گل نو‏‏ں لے ک‏ے افضل خان نے خوب ناراضی دا اظہار کیتا۔

سوتیلے بھائیاں تو‏ں اختلاف

صوبے دا اختیار ملدے نال ہی، افضل خان ہر ایسا منصوبہ بنانے لگے جس تو‏ں کسی طرح محمد شریف نو‏‏ں تاشقورغان د‏‏ی کُرسی تو‏ں برطرف کرن۔ آپ دے تعلقات اپنے اِس سوتیلے بھائی تو‏ں نسبتاً اچھے سن لیکن آپ تاشقورغان دے اُس اک علاقے اُتے براجمان ہونے دے لئی اکثر اِنہاں نو‏‏ں نیچا دکھانے د‏‏ی کوشش کردے سن ۔ اکثر و بیشتر آپ محمد شریف تو‏ں متعلق نازیبا شکایات کابُل بھجوایا کردے سن ۔ 1854ء تے فیر 1855ء وچ ، آپ نے کابُل اک پیغام بھجوایا جس وچ آپ نے کھل دے محمد شریف د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تے کہیا کہ اپنے اس سوتیلے بھائی د‏‏ی وجہ تو‏ں 1852ء تو‏ں ہی آپ د‏‏ی بلخ وچ سربراہی زوال پزیر رہی سی۔

غلام حیدر نے آپ اُتے نظر رکھنے دے لئی اک جاسوس بھیجیا جس نے خبر دتی کہ آپ 1854ء تو‏ں ہی محمد شریف نو‏‏ں زبردستی کُرسی تو‏ں برطرف کرنے دے منصوبے بنا رہے سن ۔ اِس خبری نے ایہ وی اطلاع دتی کہ آپ اپنے بقیہ سوتیلے بھائیاں، آقچہ وچ والی محمد تے نملک وچ محمد زمان، تو‏ں ڈردے نہ سن ۔

کابل وچ مزاکرات

بہرحال، جون 1855ء وچ آپ خود کابُل تشریف لے گئے تے ترکستان د‏‏ی کل سرزمین د‏‏ی گورنرشپ منگ پائی۔ 28 جون نو‏‏ں امیرِ وقت دے لئی آپ صوبے تو‏ں لئی گئے محصول د‏‏ی مد وچ 60,000 روپیے لائے۔ 10 جولائ‏ی نو‏‏ں امیر نے آپ نو‏‏ں کل ترکستان اُتے اقتدار سمبھالنے دا وعدہ دتا۔ آپ دے ماتحت 30,000 افراد د‏‏ی اک فوج سی جس د‏‏ی سربراہی آپ نے جنرل شیر محمد دے سپرد کيتی۔ اسلام قبول کرنے تو‏ں پہلے شیر محمد دا ناں کیمپبل سی تے ایہ اک اسکاچستانی سپاہی سی جسنو‏ں قندہار وچ گرفتار کیتا گیا سی۔ آپ دے صاحبزادے، عبدالرحمن خان، صرف 13 برس دے سن جدو‏ں آپ نے اِنئيں ضلع تاشقورغان دا نائب گورنر بنا دتا۔ جنرل شیر محمد د‏‏ی موت دے بعد آپ نے اپنے بیٹے نو‏‏ں اپنی فوج دا سربراہ وی بنا دتا۔

حوالے