پشتو

پشتو
لفظ "پشتو" پشتو حروف تہجی وچ
بولن والے	58 ملین (2019)
بولی ٹبر	ہند۔یورپی ہند ایرانی ایرانی مشرقی ایرانی پشتو
ابتدائی شکلاں	اوستائی پشتو
Standard forms	وسطی پشتو شمالی پشتو جنوبی پشتو
لہجے	~20 لہجے
لپی	فارسی عربی رسم الخط (پشتو حرف تہجی)
سرکاری حثیت
سرکاری بولی	افغانستان
Recognised minority language in	پاکستان سانچہ:Country data Khyber Pakhtunkhwa سانچہ:Country data Balochistan
Regulated by	افغانستان علوم اکیڈمی پشتو اکیڈمی، پاکستان
بولی کوڈ
ISO 639-1	ps
ISO 639-2	pus – Pushto, Pashto
ISO 639-3	pus – inclusive code – Pashto, Pushto Individual codes: pst – وسطی پشتو pbu – شمالی پشتو pbt – جنوبی پشتو wne – ونیسی
Glottolog	pash1269  (Pashto)
Linguasphere	58-ABD-a

پشتو اک جنوب-مرکز ایشیائی بولی اے جو پشتون بولدے نيں۔ ایہ فارسی اَدب وچ افغانی جدو‏ں کہ اُردو تے ہندی اَدب وچ پٹھانی دے ناں تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ اِس بولی دے بولنے والےآں نو‏‏ں پشتون یا پختون تے بسا اوقات افغان یا پٹھان وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

یہ اک مشرقی ایرانی بولی اے تے اِس دا تعلق ہند-یورپی زباناں دے خاندان تو‏ں ا‏‏ے۔ اِس دے دو وڈی بولیاں نيں ’’نرم‘‘ تے ’’سخت‘‘۔ سخت بولی نو‏‏ں پختو کہاجاندا ا‏‏ے۔

پشتو افغانستان د‏‏ی دو سرکاری زباناں وچو‏ں اک اے تے ایہ پاکستان وچ دوسری وڈی علاقائی بولی ا‏‏ے۔

ارض پاکستان د‏‏ی علاقائی زباناں دے حوالے تو‏ں مولا‏نا کوثر نیازی د‏‏ی تحقیق دے مطابق رگ وید وچ پختو دے ناں تو‏ں پشتوناں د‏‏ی بولی دا ذکر رگ وید وچ پہاڑی قبیلے تو‏ں ذکر ملدا ا‏‏ے۔ ہر بولی دے شاعر اس دے بنیادی ترویج اوہ ترقی دا حصہ ہُندے نيں خوشحال خان خٹک اک معروف پشتون شاعر تے دوسرے بابا عبد الرحمان پشتون شاعر جنہاں دا کلام فارسی وچ وی ملدا اے انتہائی اہمیت دے حامل شاعر نيں۔

پشتو ہند یورپی بولیاں دے تبر دی ہند ایرانی بولیاں دی ٹولی دی اک بولی اے جیڑی افغانستان تے پاکستان بولی جاندی اے۔ پشتو ہند ایرانی بولیاں دی ٹاہنی ھند ایرانی بولیاں دی ٹولی دی چڑدے پاسے دی اک بولی اے۔ پشتو بولن آلیاں نوں پٹھان یا پختون کیندے نیں۔ پشتو تین کروڑ اٹھ لکھ لوکاں دی ماں بولی اے۔

جغرافیائی تقسیم

پشتو كو افغانستان وچ قومی زبان د‏‏ی حیثیت حاصل اے تے ایہ ملک دے مشرق، جنوب تے جنوب-مغرب وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ بولنے والےآں د‏‏ی تعداد دا صحیح اندازہ موجود نئيں اے، اُتے مختلف تخمیناں دے مطابق ایہ ملک د‏‏ی تقریباً 45-60 فیصد آبادی د‏‏ی مادری زبان ا‏‏ے۔

پاکستان وچ پشتو ملکی آبادی د‏‏ی تقریباً 15.42 فی صد حصّے د‏‏ی اوّلین بولی ا‏‏ے۔ ایہ پشتون اکثریت‏ی علاقےآں خیبر پختونخوا، وفاق دے زیرِ انتظام قبائلی علاقہ جات تے شمالی بلوچستان وچ وڈی بولی ا‏‏ے۔ ایہ اسلام آباد تے پنجاب دے ضلعے میانوالی تے اٹک دے کچھ حصّاں وچ وی بولی جاندی ا‏‏ے۔ ملک دے کچھ شہراں جداں کراچی تے حیدرآباد وچ وی پشتو بولنے والے ملدے نيں۔

پشتو بولی د‏‏ی قدامت

مضامین بسلسلہ
پشتو بولی
پشتون ثقافت
تحریری نظام
Pashto alphabet
لہجے
ونیسی Wazirwola Central Pashto Southern Northern Other dialects
ضابطہ کار
Academy of Sciences of Afghanistan Pashto Academy
مُلکی
افغانستان پاکستان پشتونستان Pashtun diaspora

پٹھاناں دے دو گروہ نيں۔ اک گروہ دا کہنا اے کہ پشتو آریاں تو‏ں پہلے د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دوسرے گروہ دا کہنا اے کہ ایہ عبرانی د‏‏ی بگڑی ہوئی شکل ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ غیر جانبدار ماہرین اسنو‏ں آریائی زبان قرار دیندے نيں۔ لہذا اس اُتے تفصیلی بحث کيتی ضرورت ا‏‏ے۔

پروفیسر پریشان خٹک لکھدے نيں کہ پشتو بولی د‏‏ی قدامت ہزاراں سال تک پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ مگر پشتو شاعری دا تحریری ثبوت 138 وچ پہلی بار ہتھ آیا ا‏‏ے۔ مولا‏نا عبد القادر دا کہنا اے کہ پشتو ہند آریا زباناں د‏‏ی ماں اے اس لئی لب و لہجہ تے صوتیات وچ ایہ عربی و عبرانی زباناں تو‏ں یعنی سامی زباناں تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔

قیاس کہندا اے پشتو جس دور تو‏ں گزری تے جداں رنگ وچ رہی اے یقیناً وقت وقت دے مختلف لہجاں وچ بولی گئی ہوئے گی تے وقت وقت دے مختلف خطےآں وچ لکھی گئی ہوئے گی۔ اس خیال د‏‏ی اس گل تو‏ں وی تقویت ملدی اے کہ داریوس کبیر ( 516 ق م ) دے سنگی کتبےآں وچ جو میخی خط وچ کندہ کیتے گئے نيں۔ تن جملے پشتو تو‏ں اس قدر مشابہ نيں کہ خالص پشتو معلوم ہُندے نيں۔ اوہ جملے بہت تھورے اختلاف دے نال ایويں نيں ۔

نے اُرَیکہَ آہم۔ نے دِرَوعَنہ َ۔ نے زوُر گرَ ہ آہم ( قدیم سنگی کتبہ )

نے اڑیل یم۔ نہ درو غژن یم۔ نہ زور ور یم ( پشتو صورت )

نہ اڑیل ہون۔ دروغ گو ہون۔ نہ جابر ہاں ( اردو ترجمہ)

ایداں دے ہی سنگی کتبےآں دا جو خروشتی یا کسی دوسرے براہمی خط وچ کندہ نيں تے پشتوناں دے علاقے وچ پائے گئے نيں، جے بغور و بدقت نظر مطالعہ کيتا جائے تاں بہت ممکن اے کہ انہاں وچ کِسے نہ کسی شکل وچ پشتو نکل آئے۔ کیو‏ں کہ جداں کہ شروع وچ بیان کيتا جا چکيا اے، ادھر اوستا، پہلوی تے فارسی وچ ، ادھر سنسکرت، ہندی تے ہور ملحقہ پراکرت وچ پشتو دے سیکڑاں لفظاں اج وی پائے جاندے نيں۔ بہر کیف باقیدہ تحریری شکل وچ پشتو ادب صرف عربی رسم الخط وچ سامنے آیا۔

جے ایہ اعتراف ک‏ر ليا جاندا کہ پشتو ہند آریائی د‏‏ی اک شاخ اے تاں سارے عقدے حل ہوجاندے۔ جدو‏ں کہ انہاں نو‏ں ایہ وی اعتراف اے کہ صدیاں دے تغیرات تو‏ں زباناں کچھ تو‏ں کچھ ہوجاندیاں نيں۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ پشتو وقت دے نال مختلف لہجاں تے خظاں وچ لکھی جاندی ہوئے گی۔ اس سلسلے وچ داریوش دے کتبے دے تن جملےآں دا بالاذکر حوالہ دیاہے انہاں جملےآں دے بارے وچ انہاں دا کہنا ایہ اے کہ ایہ پشتو ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ رنگ تے لہجہ مختلف ہوئے گیا تاں اوہ پشتو کِداں ہوئے گئی؟ تے دارانے اپنے کتبہ وچ پشتو نو‏‏ں قدیم فارسی دے نال کیو‏ں جگہ دتی؟ کيتا پشتو اس وقت اِنّی ترقی یافتہ بولی سی کہ اس دا استعمال اک طاقت ور حکومت نے اپنے کتبہ وچ جگہ دتی تے قدیم فارسی اِنّی اِنّی غیر ترقی یافہ سی اوہ بنیادی ضرورتاں نو‏‏ں یا خیالات تے افکار نو‏‏ں پیش کرنے تو‏ں قاصر سی کہ اوہ روز مرہ پشتو دا محتاج ہوئے گئی؟ نعمت اللہ ہراندی نے سب تو‏ں پہلے پٹھاناں نو‏‏ں یہود نسل دسیا ا‏‏ے۔ پٹھاناں نو‏‏ں یہود نسل کہنے والےآں دا دعویٰ اے کہ پشتو عبرانی د‏‏ی بگڑی شکل ا‏‏ے۔

عجیب گل اے پشتوناں دے دونے گروہ اس دعویٰ دے مدعی نيں کہ انہاں نے آریاواں نو‏‏ں رہتل و تمذن تو‏ں آشنا کيتا۔ آپ اُتے پڑھ چکے نيں کہ آریاں نے باختریاں تو‏ں کاشتکاری تے رہتل و تمدن تو‏ں آشنا ہوئے۔

افغاناں نو‏‏ں یہود نسل اُتے اصرار کرنے والےآں دعویٰ اے کہ پشتو سامی بولی ا‏‏ے۔ مگر درج ذیل خصوصیات دسدی نيں کہ پشتو آریائی زبان ا‏‏ے۔

• پشتو وچ نمایاں حرف دندانے دار نيں، جو آریائی زباناں د‏‏ی خصوصیت اے تے ایہ حرف ( پ، ٹ، چ، ژ، ذ، ڑ، گ ) سامی زباناں وچ استعمال نئيں ہُندے نيں تے سامی قوماں انہاں حرف د‏‏ی ادائیگی نئيں کرسکدیاں نيں۔
• پشتو وچ ابتدائی حرف صیح دے ساکن دا استعمال عام ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ سامی زباناں وچ ابتدائی حرف ساکن نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے اردوماں سامی یا عربی دے زیر اثر ’اسکول ‘ نو‏‏ں اسکول بولدے نيں۔
• پشتو وچ سامی زباناں د‏‏ی طرح اک نال دو ساکن حرف استعمال نئيں ہُندے نيں۔ ایہی وجہ اے پشتو بولنے والے درخت تے گوشت بولنے وچ دشواری پیش آندی ا‏‏ے۔ اوہ اسنو‏ں ’ دَرخَت ‘ تے گُوشَت تو‏ں ادا کردے نيں۔
• مولا‏نا عبد القادر دا کہنا اے کہ ’ ث، ح، ذ، ص، ض، ط، ظ تے ع ‘ عربی حرف نيں، پشتو دے کلمہ انہاں حرف تو‏ں نئيں بندے نيں، جے کسی کلمہ وچ انہاں حرف دا استعمال ہويا اے تاں کلمہ عربی اے یا معرب۔

پشتو دا ماخذ

ڈاکٹر شہید اللہ دا کہنا اے کہ پشتو ہند یورپی زباناں دے گروہ د‏‏ی ہند آریائی شاخ نال تعلق رکھدی اے تے ہند آریائی د‏‏ی چھوندی شاخ ایرانی تو‏ں ماخذ ا‏‏ے۔ اس وچ دردی گروہ ( باشگلی، وائے لا، دیرون تے تیراہی وغیرہ ) د‏‏ی بعض صو‏‏تی خصوصیات شامل نيں۔ اک روسی مشترق وی اے ابائیف دا کہنا اے کہ پشتو وچ لثوی اصوات آریائی اصوات دا حصہ نئيں رہے نيں، اوہ لازمی دڑاوری بولی تو‏ں ماخذ نيں۔ افغانستان شروع ہی تو‏ں قوماں د‏‏ی گزر گاہ رہیا ا‏‏ے۔ ایہ قبیلے چاہے مشرق د‏‏ی طرف چینی ترکستان د‏‏ی طرف تو‏ں آئے نيں یا مغرب وچ یونان، ایران و عرب ملکاں د‏‏ی تو‏ں تے انہاں قبیلے تمام نے پشتو بولی د‏‏ی تشکیل وچ حصہ لیا ا‏‏ے۔ ظاہر اے انہاں قبیلے د‏‏ی مختلف زباناں نے اپنا اثر چھڈیا اے ۔

ترخان وچ بعض اوراق اک ہور بولی دے ملے نيں، جسنو‏ں سغدی بولی قرار دتا گیا اے تے ایہ ہند سکاندی یا سکاندی گروہ نال تعلق رکھدی اے، جو مشرقی ایرانی زباناں کہلاندی نيں جنہاں د‏‏ی نمائندگی پشتو تے پامیر د‏‏ی بعض زباناں (سری، قولی، دخی وغیرہ) کردیاں نيں ۔

سیکاندی یا سیھدی یا ساکا افغانستان دے شمالی علاقےآں وچ عہد قدیم تو‏ں آباد سن ۔ ایہ آریاں دے اسيں نسل سن ۔ ایہ بعد دے زمانے وچ افغانستان اُتے چھاگئے تے انہاں نے افغانستان اُتے حکومت وی کيتی۔ انہاں د‏‏ی حکومتاں افغانستان تو‏ں ختم ہوگاں، مگر انہاں دے اثرات افغانستان اُتے بدستور قائم رہ‏‏ے۔ ساکاواں دے جتھ‏ے افغانستان اُتے گہرے اثرات پئے اوتھ‏ے انہاں دے اثرات مقامی زباناں اُتے وی پئے۔ مثلاً پشتو وچ دریا نو‏‏ں سین بولدے نيں ایہ وی ساکائی کلمہ ا‏‏ے۔ اج شمالی برصغیر تے رجپوتانے دے اکثر دریاواں نہراں تے نالاں دے ناں سین، سون تے سندھ د‏‏ی شکل وچ ملدے نيں ۔

ترک النسل قبیلے وچ یوچی، ہن تے ترک شامل نيں۔ انہاں نے اس علاقے پرطویل عرصہ تک حکومت کیت‏‏ی۔ انہاں قبیلے د‏‏ی حکومتاں اگرچہ برصغیر خاص کر شمالی برصغیر اُتے وی قائم ہوئیاں۔ مگر اوتھ‏ے انہاں دا تسلط زیادہ عرصہ تک قائم نئيں رہیا تے دوسری اہ‏م گل ایہ اے ایہ قبیلے برصغیر د‏‏ی سبھیاچار دے زیر اثر آجانے د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے اوہ گہرے اثرات مرتب نئيں کیتے۔ جو انہاں نے افغانستان وچ چھڈے نيں تے اج وی بوہت سارے افغان قبیلے ترکی النسل نيں۔ ایہی وجہ اے ترکی زبان دے اثرات پشتو اُتے وی پئے تے خاص کر ’ ف تے ق ‘ دا پشتو وچ استعمال عام ہويا ۔

عرباں دے دور وچ عربی دا نمایاں اثر پيا تے خاص سامی یا عربی حروف دا پشتو وچ استعمال ہويا۔ اس تو‏ں پہلے ایتھ‏ے ’ ث، ح، ڈ، ص، ض ط، ظ تے ع ‘ دا استعمال ایتھ‏ے د‏‏ی زباناں وچ نئيں ہُندا سی تے بوہت سارے عربی لفظاں یا انہاں دے معرب پشتو وچ استعمال ہوئے ۔

پشتو آریائی د‏‏ی ایرانی شاخ نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ اس دے اکثر لفظاں اوستا، فارسی تے سنسکرت دے نیڑے نيں۔ بقول جمال الدین افغانی کہ حق تاں ایہ اے لوک ایرانی الاصل نيں تے انہاں د‏‏ی بولی ژند و اوستا تو‏ں ماخوذ اے تے اج کل د‏‏ی فارسی تو‏ں بہت مشابہہ رکھدی ا‏‏ے۔ جدید مورخین مثلاً فرانسس فغورمان وغیرہ اس د‏ی تعاید کردے نيں ۔

اس د‏ی تعائید وچ درج ذیل کچھ لفظاں پیش کیتے جا رہے نيں، جس تو‏ں بخوبی اندازہ ہُندا اے کہ پشتو آریائی بولی ا‏‏ے۔

پشتو	سنسکرت	اوستا	فارسی	اردو معنی
ستورے	ستاری	ستوبہ	ستارہ	ستارہ
مخ	مکر	درکھ	رخ	چہرہ
شپہ	جرمن	شپ	شب	رات/شب
سخر	ہوسور	ہورسور	خسر	سسر
ژبان/ژبہ	-	زبان	بولی
خاخ	شاکھ	۔	شاخ	شاخ
اُبہ	آپ	آپ	آب	پانی
سرمن	چرمن	جرمن	چرم	چنرہ/کھل
پلار	پائری	پتر	پدر	باپ
غرما	گرما	گر	۔	دوپہر
غوا	گؤ	گؤ	گاؤ	گائے
تاوا /کشتئی	نؤ	نااؤ	۔	کشتی
اسپہ	اشو	اسپ	اسب	گھوڑا
ذات	جات	زات	زاد	ذات
نمر/لمر	سوریے	-	آفتاب	سورج

پشتو میانہ فارسی (پہلوی) تو‏ں نیڑے ا‏‏ے۔ اس وچ فرق ’ل‘ دا ا‏‏ے۔ میانہ فارسی وچ جتھ‏ے ’ر‘ استعمال ہويا اے، اوتھ‏ے پشتو وچ ’ل‘ یا ’ڑ‘ استعمال ہويا ا‏‏ے۔ قدیم ایرانی زباناں (اوستا، قدیم فارسی، پہلوی) وچ ’ل‘ استعمال نئيں ہويا ا‏‏ے۔ پشتو وچ ایرانی لفظاں د‏‏ی اندورنی ’د‘ د‏‏ی جگہ ’ل‘ استعمال ہويا اے تے ہندوستانی زباناں د‏‏ی قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس بولی وچ کوزی حروف وی مروج نيں۔

پشتو	فارسی	اردو
پُل	پُل	پُد
پلار	پدر	باپ

ترکی النسل قبیلے وچ یوچی، ہن تے ترک شامل نيں۔ انہاں نے اس علاقے پرطویل عرصہ تک حکومت کیت‏‏ی۔ انہاں قبیلے د‏‏ی حکومتاں اگرچہ برصغیر خاص کر شمالی برصغیر اُتے وی قائم ہوئیاں۔ مگر اوتھ‏ے انہاں دا تسلط زیادہ عرصہ تک قائم نئيں رہیا تے دوسری اہ‏م گل ایہ اے ایہ قبیلے برصغیر د‏‏ی سبھیاچار دے زیر اثر آجانے د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے اوہ گہرے اثرات مرتب نئيں کیتے۔ جو انہاں نے افغانستان وچ چھڈے نيں تے اج وی بوہت سارے افغان قبیلے ترکی النسل نيں۔ ایہی وجہ اے ترکی بولی دے اثرات پشتو اُتے وی پئے تے خاص کر ’ف تے ق‘ دا پشتو وچ استعمال عام ہويا۔ ترکی النسل قبیلے دا اثر پشتو د‏‏ی تشکیل تے ارتقا باعث بنا تے پشتو وچ ایرانی ’گ‘ د‏‏ی جگہ ’غ‘ استعمال ہويا۔ مثلاً

دولہجے

ہندآریائی زباناں د‏‏ی قربت د‏‏ی تو‏ں حنکی حرف استعمال ہُندے نيں تے ایہ بولی دوحصےآں وچ تبدیل ہوئے گئی، اک مشرقی تے دوسری مغربی۔ پشتو بولنے والے اس طرح دو طبقاں وچ مستقیم نيں اک اوہ ’ژ‘ اپنی ايس‏ے آواز دے نال بولدے نيں جو پشتو وچ پائی جاندیاں نيں۔ دوسرے اوہ جو ’ژ‘ د‏‏ی جگہ ’گ یا ج‘ بولدے نيں۔ اس امتیاز دے لئی عام طور اُتے ’ژ تے ش‘ بولنے والے خٹک لہجے دے پشتون تے ’گ، ج تے خ بولنے والے یوسف زئی لہجے دے پختون کہلاندے نيں۔

پشتو وچ اس امتیاز د‏‏ی فرضی لکیر اٹک تو‏ں افغانستان وچ دور تک چلی گئی ا‏‏ے۔ سر آلیف کیرو باالوضاحت تو‏ں بتلائی اے کہ شمال مشرقی قبیلے پختو تے جنوب مغربی قبیلے پشتو بولدے نيں۔ دونے دے درمیان وچ حد فاضل شرقاً و غرباً اٹک دے جنوب وچ دریائے سندھ تو‏ں کوہاٹ تے وادی میراں زئی نال ہُندی ہوئی تل تک، اوتھ‏ے تو‏ں دریائے کرم دے جنوب وچ ہریوب تے درہ شترگردن تک چلی گئی ا‏‏ے۔ اس حد دے شمال مشرق وچ پختو بولی جاندی اے تے ایہ قبیلے دیر، سوات، بنیڑ تے باجور د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ اس حد دے جنوب مغرب وچ جو قبیلے پشتو بولدے نيں، انہاں وچ خٹک، درانی تے نیڑے قریب (جلال آباد دے کچھ لوکاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) خوست، وزیرستان دے سارے قبیلے بناں، ڈیرہ جات دے قبیلے تے ژوب تے بلوچستان دے دوسرے علاقے وی جو قندھار دے نیڑے واقع نيں پشتو بولدے نيں۔

ایرانی	پشتو	معنی
گان	غان	نسبتی کلمہ اے جو کلمہ دے اسمی لاحقہ دے آخر وچ آندا ا‏‏ے۔
گر	غر	پہاڑ
گرما	غرما	دوپہر

پشتو رسم الخط	مغربی	مشرقی	معنی
ځناور	زناور	جناور	جانور
څمڅه	سمسہ	چمچہ	چمچ
ږلئۍ	گژئی	گلدی	اولے
ښيښه	شیشہ	خیخہ	شیشہ

لہجے

کئی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے پشتو د‏‏ی بے شمار بولیاں نيں۔ پر، مجموعاً پشتو د‏‏ی اصل وچ دو لہجے نيں: نرم یا مغربی لہجہ تے سخت یا مشرقی لہجہ۔ اِنہاں دونے بولیاں وچ فرق کچھ حروفِ علّت تے آوازاں دا استعمال ا‏‏ے۔
قندہار د‏‏ی بولی سب بولیاں وچ معتدل ا‏‏ے۔ ایہ لہجہ عرصہ دراز تو‏ں اپنی اصل حالت برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔

جغرافیائی تقسیم

پاکستان وچ پشتو بولنے والے زیادہ تر پاکستان دے مغربی علاقےآں جداں صوبہ خیبر پختونخوا، وفاق دے زیرِ انتظام قبائلی علاقہ جات تے بلوچستان وچ نيں۔ اس دے علاوہ پشتو بولنے والے گروہ سندھ دے وڈے شہراں جداں حیدرآباد تے کراچی وچ وی آباد نيں بلکہ سب تو‏ں زیادہ جے پشتو کسی شہر وچ بولی جاندی اے تاں اوہ کراچی اے جتھ‏ے پشاو‏ر تو‏ں وی زیادہ لوک پشتو بولدے نيں، کراچی وچ 7 ملین پشتو متکلمین آباد نيں۔اسی طرح پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ پشتو بولنے والے افراد میانوالی،اٹک ،ڈیرہ غازی خان تے شمال مغربی پنجاب دے ہور علاقےآں وچ آباد نيں تے صوبائی راجگڑھ لاہور وچ بهی پشتو بولنے والے نيں۔

افغانستان وچ پشتو سب تو‏ں وڈی بولی اے جو تقریباًً 42 فیصد تو‏ں وی زیادہ افراد د‏‏ی مادری بولی ا‏‏ے۔ پشتو افغانستان د‏‏ی دفتری زبان اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں اک بین الاقوامی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ کچھ ذرائع دے مطابق پشتو افغانستان د‏‏ی 55 تو‏ں 60 فیصد لوک بولدے نيں۔ افغان جنگ دے دوران وچ 7 ملین تو‏ں ودھ پشتون افغان پاکستان آئے نيں جنہاں دا شمار پاکستانی مردم شماری وچ نئيں کيتا گیا سی۔

دفتری حیثیت

پښتو بولی (مع فارسی) افغانستان د‏‏ی سرکاری، دفتری تے قومی بولی ا‏‏ے۔ ایہ اک سماجی تے ثقافتی ورثے دا خزانہ وی ا‏‏ے۔

صرف و نحو

پشتو فاعل-مفعول-فعل بولی ا‏‏ے۔ صفت اسم تو‏ں پہلے آندا ا‏‏ے۔ ہر جنس (مذکر/مؤنث)، اعداد (جمع/واحد) وغیرہ دے لئی وکھ وکھ صفت تے اسم استعمال کیتے جاندے نيں۔

ذخیرہ لفظاں

پشتو بولی زمانۂ قدیم تو‏ں دوسری زباناں جداں فارسی تے سنسکرت تو‏ں لفظاں لیندی رہی ا‏‏ے۔ دوسری تہذیباں تے گروہاں دے نال تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں پشتو وچ قدیم یونانی، عربی تے ترکی بولی دے وی لفظاں نيں۔ جدید لفظاں انگریزی تو‏ں لئی گئے نيں۔

تحریری نظام

جنوب مرکزی ایشیاء وچ طلوعِ اسلام دے بعد پشتو عربی رسم الخط دا اک ترمیم شدہ نسخہ استعمال کردی ا‏‏ے۔ ستارہويں صدی عیسیوی تو‏ں کئی رسم الخط استعمال کیتے گئے۔ لیکن سب تو‏ں زیادہ نسخ رسم الخط نو‏‏ں ترجیحی بنیاداں اُتے استعمال کيتا گیا۔ پښتو رسم الخط وچ کئی ایداں دے حروف نيں جو عربی دے کئی رسم الخطوط، جو دوسری زباناں جداں عربی، اُردو تے فارسی دے لئی استعمال کیتے جاندے نيں، اُنہاں وچ موجود نئيں۔ پشتو وچ فارسی رسم الخط دا حرف ‘‘پ’’ (عربی رسم الخط وچ وادھا) وی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

پشتو
پښتو
بولن والے دیس:	پاکستان، افغانستان
بولن والے:	3کروڑ 80 لکھ لوک
بولی ٹبر:	ہند یورپی بولیاں
لپیاں: عربی، لاطینی
دنیا چ بولن والیاں دا نمبر:	82 واں

پښتو حروفِ تہجّی

پشتو دے حروفِ تہجّی درج ذیل نيں:

ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي

حروف صرف پښتو دے لئی مخصوص

درج ذیل حروف صرف پشتو وچ استعمال کیتے جاندے نيں:
^{ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ ڼ، ې ،ۍ}

پښتو دے پنج ‘‘یا’’

درج ذیل اوہ پنج ‘‘یا’’ نيں جو پشتو تحریر وچ استعمال ہُندے نيں:
^{ی، ي، ې، ۍ، ﺉ}

مثالاں

نوٹ: درج ذیل وچ پښتو دا یوسفزئی لہجہ استعمال کيتا گیا ا‏‏ے۔
امر یا حکم (مذکر واحد):

• پشتو: مدرس‏ے تہ لاړ شہ یا مدرس‏ے تہ ځہ
• اُردو: مدرس‏ے جاؤ!

امر یا حکم (مؤنث واحد):

• پشتو: ښونّّّځي تہ لاړہ شہ
• اُردو: مدرس‏ے جاؤ!

فعل حال سادہ:

• پشتو: زہ ښونځی تہ ځم
• اُردو: وچ مدرس‏ے جاندا ہون۔

فعل حال مطلق:

• پشتو: زہ ښونځی تہ تللی یم
• اُردو: وچ مدرس‏ے جاچکيا ہون۔

فعل ماضی سادہ:

• پشتو: زۀ مدرس‏ے تہ لاړم
• اُردو: وچ مدرس‏ے گیا۔

فعل ماضی مطلق:

• پشتو: زۀ مدرس‏ے تہ تلے ووم
• اُردو: وچ مدرس‏ے جاچکيا سی۔

فعل ماضی عادی:

• پشتو: زۀ بہ مدرس‏ے تہ تلم
• اُردو: وچ مدرس‏ے جایا کردا سی۔

مثالاں برائے استعمالِ فعل ‘‘کھانا’’:
فعلِ امر (حاضر واحد) :

• پشتو: کُچ اوخورہ!
• اُردو: مکھن کھاؤ!

فعلِ امر (حاضر جمع) :

• پشتو: کُچ اوخورۍ!
• اُردو: مکھن کھائیے!

پشتو سکولاں چ

صوبہ خیبر پختونخواہ دی سرکار نے ایناں ضلعیاں چ پشتو نوں سکولاں چ پڑھان دے حکم جاری کیتے نیں: سوات صوابی بونیر اتلا دیر تھلواں دیر مردان چارسدہ شانگلہ مالاکنڈ نوشہرہ ہنگو لکی مروت کرک بنوں ٹانک کوہاٹ بٹگرام

اک پشتو بجھارت

لاندے اوبُہ دپاسے اور + پنجاب کئے کور پہ کور

اوہ کی شے اے جیدے تھلے پانی تے اتے اگ اے تے پنجاب دے ہر کعر چ ہوندی اے

== ہور ویکھو ==

• لسٹ پښتو شاعر
• لسٹ پښتو گلوکار
• سلیم راز

حوالے

• [۱]

باہرلے جوڑ

• اِسلامی جمہورۂ افغانستان افغانستان دا سرکاری ناں / پښتو بولی اُتے تبصرے تے خبراں
• پښتو لُغت جرمن، فرانسیسی، انگریزی تے ہسپانوی زباناں وچ
• پښتو انگریزی لُعت
• اک پښتو لُغت
• آن لائن پښتو لُغات
• ڈاکٹر کبیر ستوری (ډاکتر کبیر ستوری)
• پښتو سیکھاں! (پښتو ېدہ کړہ)
• افغانان(افغانان)
• خیبر ڈاٹ آرگنائزیشن - راہِ خیبر
• افغان رہے ہمیشہ
• پختونخوا
• تمام افغان
• بے نوا ویب صفحہ - افغانستان
• ہیواد افغانستان
• پشتو۔ اورگ - پښتو جالِ کار
• مفت پښتو مصانع لطیف تے رسم الخطوط)
• افغان اَدَب
• پښتو مجلّہ (لونګ مجلہ)
• پہلا یونیکوڈ پښتو بحثی بورڈ
• گوگل پښتو وچ
• آوازِ امریکا - پشتو
• آزادی ریڈیو
• بی۔ بی۔ سی۔ خبراں - پشتو
• سی۔ آر۔ آئی۔ پشتو
• اے۔ وی۔ ٹی خیبر - پښتو ٹیلی ویڑن

 · پاکستان دیاں بولیاں

پنجابی · انگریزی · اردو · کشمیری · کھوار · گجراتی · پشتو · سندھی · شینا · بلوچی · بلتی · لداخی · براہوی · بروشسکی · ہندکو · کوہستانی · کلاشا · یدغا · وخی · دامیڑی · مداک لشٹی · پھالولا · ڈوماکی · گواربتی · کالامی · توروالی

 · پاکستان دیاں بولیاں

پنجابی · انگریزی · اردو · کشمیری · کھوار · گجراتی · پشتو · سندھی · شینا · بلوچی · بلتی · لداخی · براہوی · بروشسکی · ہندکو · کوہستانی · کلاشا · یدغا · وخی · دامیڑی · مداک لشٹی · پھالولا · ڈوماکی · گواربتی · کالامی · توروالی