مرثیہ
مرثیہ، شاعری دی اک صنف اے۔ مرثیہ مذہبی نوحہ خوانی اے۔ لفظ "مرثیہ" عربی لفظ "رثا" توں بݨیا اے جیہدا مطلب اے "وڈے المیے یا مرن والے لئی نوحہ" مرثیہ اہل بیت، امام حسین تے جنگ کربلا دے شہیداں دی یاد وچ لِکھی جاݨ والی ماتمی نظم اے۔
مرثیے زیادہ تر اہل بیت یا واقعہ کربلا لئی مخصُوص نیں لیکن ایس توں علاوہ وی بہت ساریاں عظیم شخصیتاں لئی مرثیے لِکھے گئے نيں۔
مرثیے دی صنف عربی توں فارسی وچ، تے فارسی توں اُردُو وچ آئی۔
مراثی تے میراثی وچ فرق
[سودھو]میراثی برصغیر پاک و ہند دی اک مشہُور قوم اے جو شاعر دے لِکھے گئے کلام منظوم انداز وچ بیان کردی اے۔ جد کہ مراثی مرثیہ دی جمع اے۔
مرثیے دے اجزاء
[سودھو]بنیادی طور اُتے اک روايتی مرثیہ اپݨی ترکِیب وچ تھلّے لِکھے اجزاء دا حامل ہُندا اے۔
- 1۔ تمہید 2۔ چہرہ 3۔ سراپا 4۔ رُخصت 5۔ آمد 6۔ رجز 7۔ جنگ 8۔ شہادت 9۔ دعا
چہرہ
[سودھو]مرثیہ دا ابتدائی حصہ چہرہ کہلاؤندا اے۔ چہرہ دراصل مرثیے دی تمہید اے۔ اس وچ وکھ وکھ مَوضُوع دیکھݨ نوں مِلدے نيں مثلن مناظر فطرت، قلم یا شعر دی تعریف، شاعرانہ تعلی، صبح و شام دا بیان۔
سراپا
[سودھو]مرثیے دے جس حصے وچ شاعر ہیرو دا تذکرہ کردا اے اوہنوں سراپا کہندے نيں۔ سراپے وچ ہیرو دی خصوصیات وی بیان کيتیاں جان٘دیاں نيں، مثلن اوہدے خد و خال، قد و قامت تے شان و شوکت وغیرہ۔
رُخصت
[سودھو]جنگ وچ جاݨ توں پہلاں ہیرو اپنے عزیز و اقارب نال مِلدا اے تے اوہدے اہل و عیال اوہنُوں رُخصت کردے نيں۔ جس حِصے وچ واقعات دا بیان ہُندا اے اوہنُوں رُخصت کہندے نيں۔
آمد
[سودھو]میدان جنگ وچ ہیرو دی آمد ہُندی اے۔ ایتھے مرثیے وچ اک جوش و خروش نظر آؤن٘دا اے تے شاعر جذباتیت دے عروج اُتے ہُندا اے۔ ایس حصے نوں آمد کہن٘دے نيں۔
رجز
[سودھو]آمد توں بَعد ہِیرو دی زبانی اپݨے آباء و اجداد دے اوصاف تے کمالات دا بیان ہُندا اے جیہنُوں رجز کہندے نيں۔
رزم/جنگ
[سودھو]ہُݨ شاعر جنگ دے مناظر پیش کردا اے تے ہیرو بہادری نال لڑ کے باطل دے خلاف حق لئی جان دے کے شہید ہو جان٘دا اے۔ ایہ حِصہ کافی درد و الم دے بیان وچ گزردا اے۔ شاعر درد تے رَنج دا ماحَول پَیدا کَردا اے۔
شہادت
[سودھو]مرثیے دا اوہ حِصہ اے جس وچ ہیرو شہِید ہو جان٘دا اے۔ ایتھے شاعر شدید رنج و غم دا اظہار کَردا اے تے المناک ماحَول پَیدا کردا اے۔
وین
[سودھو]ایہ مرثیے دا آخری حِصہ اے جس وچ شہید دے عزِیز و اقارب تے اہل خانہ گریہ و زاری تے آہ و بکاہ کردے نيں۔
ہیئتِ مرثیہ
[سودھو]مرثیے دی صنف نُوں شعری ہئیت دے لحاظ توں قطعات، مسدّس تے مخمّس دی صُورت وچ لِکھݨ دا رواج دبستان لکھنؤ دے مشاہیر نے قاِئم کيتا سی۔ 1249 ہِجری وچ میر انیس دی ولادت (1264 ہِجری) توں پہلاں اوہناں دے والد دے اک ہمعصر شاعر میر ضمیر دی اک مسدس وچ ایہ دعوا مَوجُود اے کہ مرثیے نوں مروّجہ ہیئت وچ لِکھݨ دی طرح اوہناں نے پائی۔
دکن وچ مرثیے دی عمُومی صورت نوحہ تے مثنوی نال مماثل سی، بَعد وچ ہَر دبستان وچ مرثیہ برنگِ سلام کہݨ دی تحرِیک وی نظر آؤݨ لگی۔ قدیم سلام دے بَرعکس جدِید سلام وچ واقعہ نگاری دی جگہ نتائج تے احساساتِ لطیف نُوں جگہ دِتی جان٘دی اے۔ ايسے لئی مَوجُودہ عہد وچ سلام نے غزل نال ترکیبی مماثلت دی بناء اُتے زیادہ مقبولیت حاصل کِیتی اے۔