مسلح بغاوت
مسلح بغاوت (فرانسیسی: Coup d'État) (فرانسیسی توں براہ راست ترجمہ ریاست دی تباہی بندا اے ) جسنوں عرفِ عام وچ حکومت دا تختہ الٹنا وی کہندے نيں، غیر قانونی طور اُتے ریاست اُتے قبضے نوں کہیا جاندا اے۔[۱][۲][۳] عموماً ایہ قبضہ اس وقت دی حکومت توں نالاں افراد اس نیت توں کردے نيں کہ موجودہ حکومت کیتی جگہ نويں حکومت لیائی جا سکے۔ جے ایہ بغاوت اپنا تسلط قائم کر لے تاں اسنوں کامیاب قرار دتا جاندا اے تے جے ناکام رہے تاں خانہ جنگی وی شروع ہوئے سکدی اے۔
مسلح بغاوت عموماً سابقہ حکومت دے اختیارات دی مدد توں ملک دا سیاسی انتظام سنبھال لیندی اے۔ فوجی مؤرخ ایڈورڈ لُٹ وِک نے اپنی کتاب Coup d'État: A Practical Handbook وچ دسیا اے کہ "اس بغاوت وچ باغی عموماً حکومت دے کِسے چھوٹے لیکن اہم ترین حصے وچ وڑ کے حکومت نوں وکھ کر دیندے نيں"۔ مسلح افواج، چاہے اوہ فوجی ہاں یا نیم فوجی، بغاوت وچ اہم کردار ادا کر سکدے نيں۔
قسماں
[سودھو]سیاسی امور دے ماہر سائنس دان سیموئل پی ہنٹنگٹن نے بغاوت دی تن قسماں بیان کيتیاں ناں، انہاں دے مطابق فوج تن مختلف کردار ادا کردی اے۔ جدوں معاشرہ بدلدا اے تاں فوج دا کردار وی بدلدا اے، جدوں طاقت دا سرچشمہ چند افراد ہُندے نيں تاں سپاہی خود نوں اس نظام دا محافظ سمجھنے لگدا اے۔
پیش رفتی بغاوت
[سودھو]اس طرح دی بغاوت وچ فوجی عموماً مصلح دا کردار ادا کردا اے۔ اس دیاں مثالاں درج ذیل نيں:
- برازیل 1889
- تھائی لینڈ 1932
- مصر 1952
- شام 1949
- عراق 1958
- پاکستان 1958
- برما 1958
- بولیویا 1936
- گوئٹے مالا 1944
- ایل سلواڈور 1948
- چلی 1924
- ترکی 1980
مطلق العنان بغاوت
[سودھو]اس طرح دی بغاوت وچ ملک وچ عوام سیاسی طور اُتے پوری طرح متحرک نئيں ہُندے۔ معاشرہ مندرجہ بالا قسم دی بغاوت اُتے عمل کردا اے تے اکثر عوامی گروہ اک دوسرے دے خلاف اٹھیا کھڑے ہُندے نيں۔ اس صورت حال وچ فوجی مداخلت ہُندی اے تاکہ نظم و نسق برقرار رکھیا جا سکے۔ اس دیاں مثالاں ایہ نيں:
- پیرو 1962
- ہیٹی 1946
- وینزویلا 1958
- بولیویا 1964
- برما 1962
انکاری بغاوت
[سودھو]اس قسم دی بغاوت وچ عوام دی سیاسی عمل وچ وسیع پیمانے اُتے شمولیت تے عوامی حکومت بنانے دی کوششاں نوں فوج روک دیندی اے۔ اس قسم دی بغاوت وچ فوج تے عوام دا آمنا سامنا ہُندا اے تے فوج عوام نوں دبانے دی کوشش کردی اے۔ اس دیاں مثالاں ایہ نيں: ارجنٹائن 1930 چلی 1973 پیرو 1962 گوئٹے مالا 1963 ایکواڈور 1963 ہونڈراس 1963 ترکی 1960 انڈونیشیا 1965 برازیل 1965
ہور قسماں
[سودھو]بعض جدید مصنفاں جداں کہ جسٹن ایمز وغیرہ نے مندرجہ بالا تن بغاوتاں دے نال مختلف اسباب منسلک کیتے نيں جداں کہ پیش رفتی بغاوت وچ عموماً نچلے درجے دے افسران شامل ہُندے نيں۔ اُتے بعض ایسی بغاوتاں وچ جنرل وی شامل رہے نيں۔
پر امن بغاوت وچ کِسے قسم دی خون ریزی دے بغیر حکومت اُتے قبضہ کیتا جاندا اے۔ 1889ء وچ برازیل ایسی ہی بغاوت دے نتیجے وچ جمہوریہ بنا، 1999ء وچ پرویز مشرف نے پاکستان دا اقتدار سنبھالیا تے 2006ء وچ ايسے طرح تھائی لینڈ دی حکومت اُتے قبضہ ہويا۔
خود بغاوت
[سودھو]اس بغاوت وچ پہلے توں موجود حکومت فوج دی مدد و حمایت توں غیر آئینی اختیارات حاصل کر لیندی اے۔ اس دی اک مثال صدر تے فیر شہنشاہ بننے والے نپولن بوناپارٹ دی اے۔ جدید مثالاں وچ البرٹو فیوجیموری پیرو وچ صدر منتخب ہونے دے بعد حکومت نوں ختم کر کے 1992ء وچ مطلق العنان حکمران بن گئے۔ ايسے طرح نیپال وچ ہنگامی حالت دا نفاذ کر کے شاہ جائیندرا نے تمام تر اختیارات سنبھال لئی۔ اس دی اک ہور مثال ایسی حکومت وی اے جو انتخابات تاں ہار جائے لیکن حکومت کیتی منتقلی توں انکار کر دے۔
حوالے
[سودھو]- ↑ (1970) Legal thought in the United States of America under contemporary pressures: Reports from the United States of America on topics of major concern as established for the VIII Congress of the International Academy of Comparative Law. Émile Bruylant, 509. “But even if the most laudatory of motivations be assumed, the fact remains that the coup d'état is a deliberately illegal act of the gravest kind and strikes at the highest level of law and order in society ...”
- ↑ Luttwak, Edward (1 January 1979). Coup D'etat: A Practical Handbook. Harvard University Press, 172. ISBN 978-0-674-17547-1. “Clearly the coup is by definition illegal”
- ↑ «A Glossary of Political Economy Terms" Coup d'etat». Auburn University. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۳ نومبر ۲۰۱۴.
A quick and decisive extra-legal seizure of governmental power by a relatively small but highly organized group of political or military leaders ...
[[گٹھ:]]