محمد بن ابی عامر المنصور
محمد بن ابی عامر المنصور | |
---|---|
(عربی وچ: أبو عامر محمد بنفانيسا أبي عامر ابن عبد) | |
جم | سنہ 938 |
وفات | 9 اگست 1010 (71–72 سال)[۱]
|
زوجہ | پامپلونا کی یوراکا سانچیز (۰۹۸۳–) عائشہ |
اولاد | عبد الرحمن شنجول ، عبد المالک المظفر |
عملی زندگی | |
پیشہ | سیاست دان ، فوجی افسر ، عسکری قائد [۲] |
پیشہ ورانہ زبان | عربی [۳] |
عسکری خدمات | |
ترمیم |
منصور (عربی: أبو عامر محمد بن عبد الله بن أبي عامر الحاجب المنصور) سپین چ دسویں صدی چ بنو امیہ دا وزیراعظم تے جرنیل سی۔ اوہ 938 چ جمیا تے 1002 چ مریا۔ اودے ناں تے سپین دا اک پہاڑ المنظور اے۔
محمد بن ابی عامرکے آباواجداد دا تعلق یمن توں سی تے اس دا جدا مجد عبدالمالک المعافری طارق بن زیاد دی فوج وچ سپاہی سی جو اندلس وچ جزیرہ الخضرہ دے نیڑے اک قصبہ ”طرش“ وچ آکے آباد ہوئے گیا۔محمد بن ابی عامر ايسے دی اٹھويں نسل وچ طرش ہی وچ 938ءماں پیدا ہويا۔
ابتدائی تعلیم
[سودھو]ابتدائی تعلیم اس نے طرش ہی وچ حاصل کيتی مگر ہور تعلیم حاصل کرنے دے لئی اوہ قرطبہ آگیا۔ دوران وچ تعلیم ہی اسنوں وڈا آدمی بننے دا شوق پیدا ہويا تے خود نوں حاجب السلطنت ( یعنی وزیر اعظم) سمجھنے لگا، ہر وقت ايسے منصوبہ بندی وچ لگیا رہندا اوہ وزیر اعظم بن دے ملکی معاملات نوں کِداں سدھارے گا۔ اس دے سب دوست اسنوں شیخ چلی سمجھ کر مذاق اڑاندے مگر اوہ کسی نوں خاطر وچ نہ لاندا۔
ڈوزی دا دوستاں نوں نوزنے دا واقعہ
[سودھو]اس دے کیرئر دا آغاز وی عجیب و غریب انداز وچ ہويا جس دا ذکرمشہور مورخ ڈوزی(DOZY) نے بہت لطیف پیرائے وچ کیہ اے۔ مصنف عبدالقوی ضیاء نے اس کوباپنی کتاب ”تریخ اندلس“ وچ کچھ ایويں بیان کيتا اے: اک دفعہ دا ذکر اے کہ پنج طالبعلمم قرطبہ(قرطبہ) دے اک باغ وچ بیٹھے خوش گپیاں وچ مصروف سن ‘ ایہ نوجوان غالباً پکنک منانے دے لئی ایتھے آئے سن ، کیونجے کھانے پینے دا سامان وی انہاں دے پاس سی۔ایہ سب کھا پی رہے سن تے اک دوسرے توں چہلاں وی کر رہے سن ۔لیکن انہاں وچ سے اک طالبعلم گم سم کسی خیال وچ ڈُبیا ہويا خاموش بیٹھیا سی۔اس دی شکل و صورت توں شرافت تے ذہانت ٹپک رہی سی،ماتھے اُتے غرور دی علامات وی سن۔ ساتھی طالبعلماں نے اسنوں چھیڑدے ہوئے خاموشی دا سبب پُچھیا تووہ چونک کر بولا:”مینوں یقین اے کہ وچ بہت جلد اس ملک دا حکمران بن جاﺅں گا، ايسے وقت دے بارے وچ سوچ رہیا سی کہ ميں نے اس ملک دے مسائل نوں کِداں حل کرنا اے ؟“ اس دے ساتھی ایہ سن کر ہنسنے تے اس دا مذاق اڑانے لگے۔ اس نے اس ہنسی ‘ مذاق دا کچھ وی اثر نہ لیا تے وڈے اعتماد توں بولا:”دوستو!وہ وقت دور نئيں جدوں قوت، طاقت تے حکومت میرے ہتھ وچ ہوئے گی تے وچ پورے اندلس دا حکمران ہواں گا، تسيں لوک حالے توں میرے توں منگ لو جو توانوں چاہئیے کہ ایہ وقت ِقبولیت اے، بتاﺅ!تم سب کن کن عہدےآں اُتے مامور ہونا چاہو گے؟“ اس دے دوست فیر ہنس دیے، لیکن جدوں اس خوبرو نوجوان نے انہاں نوں مجبور کيتا تاں انہاں وچوں اک بولا:”میاں !سانوں تاں اج دی ایہ میٹھی روٹیاں تے خستہ ٹکیاں بہت اچھی لگاں، تاں تسيں مینوں انسپکٹر بازار مقرر کر دينا تاکہ جدوں جو چیز چاہاں وڈے شوق توں کھاﺅں۔ دوسرا بولا:”سانوں تاں ایہ انجیر بہت پسند آئے ، تسيں مینوں مالقہ(مالقہ) دا قاضی بنا دیناکہ اوہ میرا وطن وی اے تے اوتھے دے انجیر وی بہت لذیذ ہُندی اے۔ تیسرے نے باغ دے ہرے بھرے درختوںکی طرف دیکھ کے کہیا کہ مینوں تاں ایہ سر سبز باغ بہت پسند اے ، تسيں مینوں قرطبہ دا حاکم بنا دینا۔ چوتھا خاموش بیٹھیا اس متکبر دوست توں زیادہ اپنے بقیہ ساتھیاں اُتے پیچ و تاب کھا رہیا سیکہ اوہ اس توں عہدے اس انداز توں طلب کر رہے سن جداں و ہ سچ مچ بادشاہ اندلس ہوگیا ہوئے۔ جدوں اس نے اس توں پُچھیا تاں اوہ غصہ توں بولا:” جدوں طاقت تواڈے ہتھ وچ آ جائے تاں میرے سارے جسم اُتے شہد مل دینا تاکہ خوب مکھیاں بیٹھ کر بھنبھناواں تے کٹاں، فیر منہ کالیا کے دے گدھے اُتے الٹا سوار کرا دے سارے شہر وچ گشت کرا دینا۔ وہ بولا : ”دوستو !گھبراﺅ نئيں ایسا ہی ہوئے گا۔“فیر قدرت کوبھی ایہی منظور سی تے اک وقت آیاکہ اوہ نوجوان اندلس کاوزیر اعظم بنا تے وزیر اعظم وی ایسا کہ اندلس دی تریخ وچ فیر ایسا وزیر اعظم کوئی دوسرا نہ بن سکیا تے فیر اس نے اپنے تمام دوستاں دی خواہشات وی من وعن پوری کيتياں۔
عملی زندگی
[سودھو]تعلیم توں فارغ ہوئے نے دے بعدکچھ دیر اِدھر اُدھر پھردا رہیا پھراپنے منصوبے نوں عملی جامہ پہنانے دے لئی قصر خلافت دے سامنے اک دکان کرایہ اُتے لے لی تے ایتھے عرضی نویسی دا کم شروع کر دتا ۔ اوہ اُجرت لے کے لوکاں دے خطوط تے عدالت وچ پیش ہونے والی عرضیاں لکھ دتا کردا۔ اس دوران وچ اس نے قصر خلافت دے ملازماں توں وی خاصے مراسم ودھیا لئی۔
شہزادہ ہشام اورعبد الرحمان دا اتالیق
[سودھو]اتفاقاً انہاں دناں خلیفہ وقت الحکم ثانی نوں اپنے دونے شہزادےآں عبدالرحمان تے ہشام دی جائداد دا حساب رکھنے دے لئی محررّ تے انہاں دے لئی اک قابل اتالیق دی ضرورت محسوس ہوئی تاں اس کم دے لئی محل ہی دے اک خواجہ سرا دی سفارش اُتے محمد بن ابی عامر نوں اتالیق تے محرر مقرر کر دتا گیا۔ اس دے انہاں فرائض دی نگران خلیفہ دی عیسائی بیگم جواب مسلمان ہوچکيتی سی ملکہ الصبح سن۔ ہن محمد بن ابی عامر قصر خلافت تک رسائی حاصل کر چکيا سی تے اپنی ذہانت، ایمانداری تے دن رات محنت توں ترقی دی منازل طے کرنا شروع کر دتیاں۔ اوہ ملکہ دی بے حد عزت کردا سی تے ملکہ وی اس اُتے بہت اعتماد کرنے لگی۔
محصول افسر تے قاضی دا عہدہ
[سودھو]ملکہ ہی دی سفارش اُتے اسنوں اشبیلیہ(اشبیلیہ) دا قاضی تے اوتھے دے محصولات دی وصولی دا افسر مقرر کردیاگیا۔وہ کچھ عرصہ قرطبہ دا قاضی وی رہیا پھراسنوں شہر دے فوجی دستے تے بعد وچ دارالضرب ( ٹکسال) دا نگران وی بنا دیاگیا۔ اس نے تمام فرائض بہ احسن و خوبی انجام دیے۔ خلیفہ وی اس دی صلاحیتاں دا معترف ہوئے چکيا سی اچانک ايسے زمانے وچ وڈے شہزادے عبدالرحمان نوں سرسام ہوئے گیا جس توں اوہ جانبر نہ ہوئے سکیا۔ اس دی موت دے بعد خلیفہ الحکم ثانی وی بیمار رہنے لگیا تے اس نے چھوٹے شہزادے ہشام ثانی نوں اپنا ولی عہد مقرر کر دتا۔ کچھ وقت گزریا تاں 976ء (366ھ) وچ خلیفہ دا وی انتقال ہوئے گیا۔
شہزادہ ہشام دی خلافت وچ کردار
[سودھو]خلیفہ دے انتقال دے نال ہی محلاتی سازشاں دا سلسلہ شروع ہوئے گیا۔ حکومتی مشینری دا اک بااثر حلقہ خلیفہ الحکم ثانی دے بھائی مغیرہ نوں خلیفہ بنانا چاہندا سی انہاں وچ قصر سلطانی دے محافظ دستے دا افسر خواجہ سرا فائق تے قرطبہ دا کوتوال خواجہ سرا جوذر پیش پیش سن ۔ ایہ دونے خواجہ سرا اس قدر بااثر سن کہ وڈے وڈے امراء انہاں توں ڈردے سن تے انہاں دی خوشنودی حاصل کر نے دی کوشش کيتا کردے سن جدوں کہ ملکہ صبح دے علاوہ وزیر اعظم جعفر مصحفی عثمانی سپہ سالار غالب ، حاکم قرطبہ زیاد بن افلح تے محمد بن ابی عامر جداں اہم لوک شہزادہ ہشام نوں مسند خلافت اُتے بٹھانا چاہندے سن ۔ چنانچہ اک منصوبہ بندی دے تحت وزیر اعظم جعفر مصحفی نے ابن ابی عامر دے ہتھوں شہزاد مغیرہ نوں قتل کروا دتا تے شہزادہ ہشام ثانی دی خلافت دا باقاعدہ اعلان کر دتا گیا۔ اس وقت ہشام دی عمر صرف11 برس سی۔
شریک وزیر اعظم
[سودھو]خلیفہ الحکم ثانی دے انتقال تے نو عمر خلیفہ دے بر سر اقتدار آندے ہی چند روز بعد شمالی سرحد دے عیسائی باجگذار حکمراناں نے نہ صرف خراج دینے توں انکار کر دتا بلکہ اسلامی علاقے وچ وڑ کے پرت مار وی شروع کر دتی۔ انہاں حالات وچ وزیر اعظم مصحفی وی کوئی خاص کارنامہ انجام نہ دے سکیا چنانچہ ملکہ صبح دے حکم تے اشارے اُتے خلیفہ ہشام ثانی نے محمد ابن ابی عامر نوں وزیر اعظم دے کماں وچ شریک مقرر کر دتا۔ جعفر مصحفی پہلے ہی محمد ابن ابی عامر دے اس قدر تیزی توں ترقی کرنے توں خائف سی۔ ہن جو اسنوں ”شریک وزیر اعظم“ مقرر کر دتا گیا تاں اوہ باقاعدہ اسنوں اپنے لئی خطرہ سمجھنے لگا۔ چنانچہ اسنوں اپنے راستے توں ہٹانے دے لئی اس نے اک فوج دے کے اسنوں عیسائیاں توں مقابلے دے لئی بھیج دتا۔ اس دے خیال وچ محمد بن ابی عامر نوں جنگ و جدل دا کوئی تجربہ نئيں سی۔ اس لئی ایہ یاتو اوتھے عیسائیاں دے ہتھوں ماریا جاندا یا فیر ناکام واپس لوٹتا ایہ دونے امکانات جعفر مصحفی دے حق وچ ہُندے۔
ابن ابی عامر نے جعفر مصحفی دا ایہ چیلنج قبول کيتا تے فوج لے کرشمالی سرحداں نوں روانہ ہوئے گیا۔ قدرت اس اُتے مہربان سی، اوہ جس کم وچ وی ہتھ ڈالدا کامیابیاں تے کامرانیاں اس دی منتظر ہُندیاں ایتھے وی ایسا ہی ہويا۔ اس نے عیسائیاں نوں عبرتناک شکستاں دتیاں نہ صرف انہاں توں خراج لیا بلکہ انہاں نوں اطاعت اُتے وی مجبور کر دتا اوراوتھے توں ڈھیراں مال غنیمت سمیٹ کرواپس لُٹیا۔ واپسی اُتے اہل قرطبہ نے اس دا شاندار استقبال کيتا۔ ایويں دربار وچ اس کااثر و رسوخ ہور ودھ گیا۔ ابن ابی عامرنے سپہ سالار غالب نوں اپنا ہمنوا وہم خیال بناکر جعفر مصحفی کوو زارت توں معزول کروادتا۔ ایتھے تک کہ اسنوں کرپشن دے الزام وچ قیدکردیاگیا تے اوہ ايسے حالت وچ مرا ۔ غالب اُندلسی فوج دا سپہ سالار اعلیٰ سی۔ ابن ابی عامر نے اس توں بہترین دوستی استوار کرلئی- ایتھے تک کہ غالب نے اسنوں اپنی بیٹی دا رشتہ دے دتا۔ جعفر دی معزولی دے بعد خلیفہ نے اسنوں مکمل وزیر اعظم مقرر کر دتا۔ ہن غالب توں رشتہ داری دے بعد اسنوں اس طرف توں وی کوئی خطرہ نہ سی لیکن چونکہ اس وچ اولوالعزمی حد توں زیادہ سی تے اوہ اک مطلق العنان حکمران دی حیثیت توں اندلس اُتے حکومت کرناچاہتاتھا چنانچہ اس نے غالب دی فوج دے متوازی اک نويں فوج تیار کرنا شروع کردتی۔ جلد ہی اس نے پرانی فوج دا اک حصہ موقوف کر دتا، باقی نوں غیر اہم کماں وچ مصروف کرکے غالب دی قوت نوں کمزور کر دیا‘ فیر اس نے جلد ہی نويں فوج دی تعداد ودھیا کر اسنوں بہت زیادہ مضبوط کر ليا۔
انہاں دناں ابن ابی عامر نوں اک عیسائی ریاست جلیقیہ (گالیسیا (ہسپانیہ)) اُتے حملہ کرنا پيا۔ اہل جلیقیہ نے ڈٹ کر مقابلہ کيتا مگر بالآخر شکست کھادی ابن ابی عامر بہت سا مال غنیمت سمیٹ کر واپس لُٹیا۔ حالے اوہ قرطبہ پہنچاہی سیکہ ايسے رات اسنوں اطلاع مل گئی کہ ”لیون“ مملکت لیون دے حکمران رومیر نے جلیقیہ دا بدلہ لینے دے لئی اس اُتے حملہ دی منصوبہ بندی دی اے۔ چنانچہ ابن ابی عامر نے فوراً شہر بھر وچ منادی کرادتی کہ صبح ” رومیر“ دی سرکوبی دے لئی فیر کوچ ہوئے گا۔
اس معرکہ وچ غالب وی اس دے نال سی اوہ چونکہ ابن ابی عامر دے اقدامات توں خوش نئيں سی تے اسنوں اپنے لئی خطرہ سمجھنے لگیا سی اس لئی محاذ جنگ اُتے اس دی ابن ابی عامر توں کسی گل اُتے تلخی ہوئے گئی تے اس نے اس اُتے حملہ کر دتا۔اس اچانک حملہ دے لئی ابن ابی عامر تیار نئيں سی اس لئی اوہ شدید زخمی ہوئے گیا۔ ابن ابی عامر دے سپاہیاں نے اسنوں گرفتار کرنا چاہیا مگر اوہ فرارہونے وچ کامیاب ہوئے گیا تے ساتھیاں سمیت عیسائی بادشاہ رومیر توں جاکے مل گیا۔ ابن ابی عامر دی فوج نے غالب تے رومیر دونے کامقابلہ کيتا۔ غالب اس معرکہ وچ ماراگیا۔ ابن ابی عامر چونکہ غالب دے اچانک حملہ توں شدیدزخمی ہوئے گیا سی اس لئی اسنوں لیون فتح کیتے بغیرواپس لُٹنا پيا لیکن اس دے باوجود اوہ بہت سا مال غنیمت تے تقریباً10ہزار عیسائیاں نوں قیدی بنا کے واپس قرطبہ پہنچیا۔
اب ابن ابی عامر دے راستے دے تمام کانٹے صاف ہوئے چکے سن ۔ اس نے ملکہ صبح دے اقتدار نوں امور سلطنت توں بالکل خارج کر دتا سیاور خلیفہ ہشام نوں ”نظر بند“ کر کے قصر خلافت وچ ہی گوشہ نشاں کردیاسی۔ اس دے لئی محل دے اندر عیش و عشرت تے لہو ولعب دے تمام لوازمات فراہم کر دتے گئے سن تے اوہ اپنی ايسے حالت اُتے مطمئن تے خوش سی ۔ بغیر ابن ابی عامر دی اجازت توں کوئی اس توں مل وی نئيں سکدا سی ۔ اس دے بعد ابن ابی عامر نے ہر طرف توں مضبوط تے محفوظ ہوکے فوجی اصلاح و تربیت دی طرف توجہ دتی تے عیسائیاں دے خلاف جہاد وچ مصروف ہوئے گیا۔ ہور ایہ کہ اس نے اپنے لئی ”المنصور“ دا لقب اختیار کر ليا تے اوہ جلد ہی نہ صرف ”المنصور “ بلکہ ” منصورِ اعظم“ دے ناں توں جانا جانے لگا۔ جمعہ دے خطبہ وچ خلیفہ دے ناں دے نال نال المنصور دا ناں وی پڑھیا جانے لگا۔ یورپ وچ ”المنصور “ کو” المنظور“ محمد بن ابی عامر المنصور دے ناں توں یاد کيتاجاندا اے۔
محمد بن ابی عامر المنصور نے اپنے26سالہ دورِ حکومت وچ عیسائیاں دے خلاف 52جہاد کیتے اورانہاں وچوں اسنوں کسی اک وچ وی شکست کاسامنانہاں نوں کرناپيا۔ اوہ تمام معرکےآں وچ ہمیشہ ظفر یاب رہیا۔ اس نے لیون(لیون، ہسپانیہ) اوراس دے اردگرد دی چھوٹی چھوٹی ریاستاں نوں خلافت قرطبہ دا براہ راست صوبہ بنالیا۔ بارسلونا(BARCELONA)‘ قسطلہ(مملکت قشتالہ) اورنوار (مملکت ناوار)کو اپنا باجگذار بنالیا ۔کئی ریاستاں نوں ملکاں محروسہ وچ شامل کرکے باقیاں نوں ایسی سزاواں داں کہ عیسائی حکمران اس دے ناں توں لرزنے لگے تے نوبت ایتھے تک جاپہنچی کہ خود عیسائی سرداراں نے اس دی فوج وچ شریک ہوئے کے بہت ساریاں عیسائی ریاستاں نوں پامال کيتا تے خودعیسائیاں نے اپنے ہتھوں توں اپنے گرجاں نوں ڈھانے تے مسمار کرنے اُتے آمادگی ظاہر کیتی مگر منصور نے انہاں نوں معبداں دی بے حرمتی اورتباہی توں روک دتا۔
اک مرتبہ غر سیہ والی ریاست لشکبنس دے پاس منصور اعظم دا کوئی ایلچی گیا۔ غرسیہ نے اس دا شاندار استقبال کيتا تے اسنوں اپنے پورے ملک دی سیر کرائی۔ اس دوران وچ ایلچی نوں معلوم ہويا کہ ایتھے اک گرجا وچ اک مسلمان عورت قید اے جس نوں راہباں نے اپنا قیدی بنا رکھااے۔ ایلچی نے واپس آکے منصور نوں سارے حالات سنائے اوراس قیدی عورت دا وی تذکرہ کيتا۔ چنانچہ منصور ايسے وقت فوج لے کے ریاست لشکبنس اُتے حملہ آور ہويا۔ اوہ جدوں ریاستی حدود دے نیڑے پہنچیا تاں غرسیہ عاجزانہ خدمت وچ حاضر ہويا تے عرض کيتی ”جناب وچ کِسے گستاخی کامرتکب تاں نئيں ہويا، پھرآپ نے میرے ملک اُتے حملہ کیوں کر دتا؟ “ منصور نے جواب دتا ” تاں نے وعدہ کيتا سیکہ اپنے ملک وچ کِسے مسلمان نوں قید نہ رکھے گا، فیر تواڈے فلاں گرجے وچ اک مسلمان عورت نوں قید کیوں رکھیا گیاہے؟“ غرسیہ نے فوراً عورت نوں منصور دے حوالے کيتا تے نال ہی اس گرجے نوں وی مسمار دے ڈالیا جس وچ اوہ عورت قید سی۔
24جمادی الآخر387 ھ( 2 جولائی997ئ) نوں منصور نے قرطبہ توں شہر قوریہ دی جانب کوچ کيتا۔ قوریہ نوں فتح کرکے جلیقیہ وچ داخل ہويا۔ ایتھے وی تمام سرداراں نے اس دی اطاعت دی پھراس نے سمندر دے کنارے تمام علاقے دے سرکش لوکاں نوں سزاواں دے کے انہاں قلعےآں نوں وی مسمار دے دتا جتھے توں اس دے خلاف بغاوتاں ہُندیاں رہیاں۔ ایويں اوہ ساحل فرانس دے تمام شہراں نوں فتح کردا ہويا واپس لُٹیا۔ ایہ منصور اعظم دا عیسائیاں دے خلاف48واں جہاد سی۔
منصور | |
جمن پو: | قرطبہ سپین |
کم : | بنو امیہ دا وزیراعظم تے جرنیل |
علامہ قرطبی نے اپنی مشہور کتاب تریخ قرطبی وچ اک واقعہ ایويں بیان کيتا اے کہ اندلس دے حکمراناں وچوں کوئی ابن ابی عامر المنصور جداں نئيں گزریا۔اس نے50 توں ودھ جنگاں لڑاں اورانہاں جنگاں وچ اس دی اوہ مشہور لڑیائی وی شامل اے جو رومیاں دے خلاف لڑی گئی۔ اس وچ مسلماناں نوں دو پہاڑاں دے درمیان وچ اک ایسی تنگ جگہ توں گزرنا سی جتھے توں اک وقت وچ صرف گھڑ سوار مشکل توں گزر سکدا سی
چنانچہ رومیاں نے بے شمار فوج لیا کے اس تنگ درے کوبند کر دتا۔ منصور نوں صورت حال دا علم ہويا تاں اس نے اوتھے توں خیمے اکھڑ وائے اورمضبوط عمارتاں بنانے دا حکم دتا تے چاراں طرف اپنے گورنراں نوں احکامات جاری کر دتے کہ ميں نے استخار ے دے بعد ایتھے قیام دا فیصلہ کرلیااے۔ چنانچہ ایتھے اک شہر آباد کررہیا ہاں تسيں لوک مزدوراں تے کاریگراں نوں جلد ایتھے بھجوا دو۔ رومیاں نے جدوں ایہ منظردیکھیا تاں صلح دے لئی جھک گئے۔ منصور نے کہیا کہ ”ماں تسيں توں ايسے وقت صلح کراں گا جدوں تسيں اپنے بادشاہ دی بیٹی میرے نکاح وچ دو گے“۔ رومیاں نے جواب دتا کہ ” ایسی ذلت دا تاں اسيں تصور وی نئيں کرسکدے “۔ چنانچہ انہاں نے اک بہت وڈا لشکر تیار کرکے لڑیائی دا ارادہ کر ليا۔ دوسری طرف منصور دے پاس20ہزار شہسوار سن ۔ دونے لشکراں دا خوفناک مقابلہ ہويا۔ مسلماناں نوں شکست ہوئی۔ منصور اپنے بیٹے تے چند مجاہدین دے نال اکیلا رہ گیا۔ اس نے حکم دتا کہ میرا خیمہ کسی بلند جگہ اُتے نصب کيتا جائے چنانچہ ایساہی کيتا گیا۔ مسلماناں نے انپے امیر دا خیمہ دیکھاتو دوبار ہ اکٹھے ہوئے گئے تے فیر ایسا ڈٹ کر مقابلہ کيتا کہ رومیاں نوں عبرتناک شکست ہوئی۔ انہاں دے بہت سارے آدمی مارے گئے‘بوہت سارے گرفتار کر لئی گئے۔ رومیاں نے پھرصلح کيتی درخواست کيتی۔ منصور نے اپنی پرانی شرط دہرائی تے نال بوہت سارے مال و دولت دا وی مطالبہ کيتا۔ رومی راضی ہوئے گئے تے روم دے معززین نے اوہ مال تے لڑکی منصورتک پہنچائی۔ لڑکی کوالوداع کرنے والے رومیاں نے لڑکی توں کہیا کہ ” ہن تسيں اپنی قوم دی فلاح دے لئی کچھ کرنا “ تاں اس لڑکی نے جواب دتا کہ ”عزت عورتاں دے جسم توں نئيں مرداں دے نیزےآں توں حاصل کيتی جاندی اے “۔
جب منصور فتح مند ہوکے واپس اپنے شہر پہنچیا تاں اک عورت نے کہیا ” آپ تے دوسرے لوک خوشیاں منا رہے اے ں جدوں کہ وچ رو رہی ہاں کیونجے میرا بیٹا تاں رومیاں دی قید وچ اے “۔ منصور نے ايسے وقت لشکر کوواپسی دا حکم دتا تے جدوں اوہ دوبارہ شہر وچ واپس آئے تاں انہاں دے نال اس دا بیٹا وی سی۔
8 اکتوبر1002ء(392ھ) وچ 26 سال دی حکومت دے بعد قسطلہ دے آخری جہاد توں واپسی اُتے مدینہ سالم (MEDINCELI) دے مقام اُتے منظور اعظم دا انتقال ہوئے گیا۔ اس دی زندگی بھر ایہ روٹین رہی کہ اوہ جدوں وی کسی جہاد توں واپس آندا تاں اپنے جسم تے لباس اُتے پئی گرد نوں وڈی احتیاط توں اک جگہ اُتے جھاڑ کر اسنوں اک برتن وچ محفوظ کرلیندا اوریہ برتن ہر جہاد وچ اس دے نال ہوتاسی۔ چنانچہ اپنی تمام عمر دے جہاداں دی جمع شدہ خاک نوں اپنی عمر دے آخری وقت وچ اپنے بیٹے عبدالمالک دے حوالے کيتا تے اسنوں وصیت کيتی کہ ”مینوں قبر وچ دفن کرنے دے بعد ایہ خاک میرے بدن اُتے چھڑک دینا “ چنانچہ ایساہی کيتا گیا ۔
المنصور دی وفات دے بعد خلیفہ ہشام (ثانی) نے اس دی جگہ اس دے بیٹے عبدالمالک نوں حاحب یعنی وزیر اعظم مقرر کر دتا مگراس حکومت نوں فیر کدی اوہ عروج دیکھنا نصیب نہ ہوئے سکیا جو منصور اعظم دے عہد وچ سی۔
ابن ابی عامر المنصور نہ صرف اک مدبر سیاست دان ، اعلیٰ درجے دا عسکری کمانڈر تے جذبہ جہاد توں سرشار مجاہد سی بلکہ اوہ اک بے مثال قاضی تے عادل حکمران وی سی۔ ایويں تاں اس نے اپنے دورِ حکومت وچ بے شمار تاریخی عدالدی فیصلے کیتے مگرانہاں وچوں اک مقدمہ نہایت دلچسپ اورمنفرد اہمیت دا حامل اے جس دی روداد کچھ ایويں اے کہ عدن دا اک تاجر تجارت دی غرض توں قرطبہ آیا ہويا سی ۔گرمیاں دے دن سن اس دا گزر دریائے کبیر دے کولوں ہويا تاں اس دا نہانے نوں جی چاہیا چنانچہ اس نے اپنے کپڑے اتارے تے اپنی اندرونی جیب توں سرخ رنگ دی اک سیلی کڈی تے اوہ وی کپڑےآں دے نال رکھ دتی تے خود دریا وچ نہانے لگ گیا۔ اچانک اُتے اڑدے اک باز دی نظر اس دی سرخ رنگ دی سیلی اُتے پئی، اوہ اس اُتے جھپٹا تے اپنے پنجاں دے نال سیلی اٹھا کے فیر فضا وچ بلند ہويا تے اک جانب کواڑ گیا۔ تاجرنے دیکھیا تاں اس نے شور مچانا شروع کر دتا۔ اوہ باہر نکلیا تے باز دے پِچھے بھجیا مگر اوہ دور جا چکيا سی تے فیر اڑدے ہوئے باز نوں پھڑنا اوداں وی ممکن نہ سی۔ چنانچہ اس دی آہ وزاری اورشور سن کرلوک اکٹھے ہوئے گئے تاں اوہ رونے لگیا کہ وچ پردیسی آدمی ہوئے ں‘ اپنے وطن توں ایتھے تجارت دی غرض توں آیا سی۔ باز میری ساری جمع پونجی لے کے اڑ گیا اے، ہن وچ کیہ کراں؟ لوکاں نے اس توں افسوس تے ہمدردی کااظہار کيتا تے کہیا کہ تاں اپنا مقدمہ منصور اعظم دی عدالت وچ لے جا۔ تاجر بولا میری سیلی تاں باز لے گیا اے، معلوم نئيں اوہ کتھے گیاہوئے گا۔ منصور اس سلسلہ وچ بھلا میرا فیصلہ کيتا کريں گا۔ لوکاں نے کہیا نئيں تواپنا فیصلہ ايسے دے پاس لے جا ، اوہ نہ صرف اک عادل حکمران اے قدرت نے اسنوں بے شمار صلاحیتاں توں نوازیا اے اوہ ضرور اس مقدمہ دا کوئی نہ کوئی حل کڈ لے گا۔ چنانچہ تاجر منصور دے محل پہنچ گیا۔ منصور اس وقت اوتھے اپنے قصر وچ عدالت لگائے بیٹھیا سی۔ کچھ کیسز تے وی سن مگر تاجر نوں اک اجنبی تے پردیسی سمجھ کر فوراً سنیا گیا۔ اس دا کیس وڈا عجیب سی۔ منصور پریشان ہوئے گیا کہ اس دا کیہ فیصلہ کرے؟ منصور نے تاجر توں پُچھیا کہ باز کس سمت نوں اڑ کر گیا سی؟ تاجرنے بتادتا۔ چنانچہ منصور نے کافی غور وخوض دے بعد کہیا کہ تاجر دے مقدمہ دا فیصلہ اک ہفتہ دے بعد سنایا جائے گا۔ اس دوران وچ اوہ شاہی مہمان ہوئے گا۔ چنانچہ تاجر کوشاہی مہمان خانے پہنچادیاگیا۔ اس دوران منصو ر نے عامل شہر نوں ایہ ذمہ داری سونپی کہ اوہ پورے شہر دی نگرانی کرے تے دیکھے کہ کون سا ایسا شخص اے جو راتوں رات اچانک دولت مند ہوئے گیا ہوئے تے اس دے رہن سہن وچ نمایاں تبدیلی آگئی ہوئے۔ عامل شہر نے جاسوساں اورہور ذرائع دی مدد توں پورے شہر دی نگرانی شروع کردتی۔ بالآخر چند روز وچ مسئلہ حل ہوئے گیا۔اس شہر دے جنوبی حصے وچ اک باغبان سی جس دے رہن سہن وچ اچانک وڈی تبدیلی آگئی سی اوراس دے طوراطوار بدل گئے سن ۔ عامل شہر نے اسنوں گرفتار کر ليا۔ تفتیش کيتی گئی تاں تصدیق ہوئے گئی کہ تاجر دی سیلی ايسے باغبان دے پاس اے۔ اک ہفتہ بعد عدالت دوبارہ لگی تاں باغبان اورتاجر دونے کوعدالت وچ پیش کردیاگیا۔ سیلی برآمد ہوئے گئی۔ منصور نے تاجر توں پُچھیا ” کیہ ایہ تواڈی سیلی اے اسنوں شناخت کر“ تاجر نے اقرار کيتا کہ ایہ ايسے دی سیلی اے۔ منصور نے کہیا کہ اس وچوں اپنا مال وی چیک کر“۔ تاجر نے سیلی وچوں اپنے زر وجواہر چیک کیتے تاں اس وچوں 10دینار دا سونا کم نکلیا۔ منصور نے باغبان توں پُچھیا ”بتا تینوں ایہ سیلی کتھے توں ملی؟“ باغبان بولا ” جناب وچ اک باغ دا مالی ہاں اوراس دی نگرانی کرتاہون۔ اک روز وچ باغ وچ بیٹھیا ہواتھا کہ اک بازا سی باغ دے اک درخت اُتے آکے بیٹھ گیا ميں نے دیکھاکہ اس دے پنجاں وچ کوئی سرخ رنگ دی شے اے۔ ميں نے دیکھیا کہ درخت اُتے بیٹھنے توں اُس شے اُتے بازکے پنجاں دی گرفت کچھ کمزور ہُندی اے تاں ميں نے زمین اُتے توں اک کنکر اٹھاکر باز دی طرف اچھال دتا۔ باز ڈر کر اڑا تاں ایہ سیلی اس دے پنجاں توں آزاد ہوکے زمین اُتے گر گئی۔ ميں نے اٹھالی ، دیکھاتو اس وچ بوہت سارے زر و جواہر سن ۔ ميں نے سوچیا کہ ایہ قدرت نے مجھ غریب آدمی دی غیبی مدد کيتی اے چنانچہ وچ اسنوں اپنے استعمال وچ لے آیا۔
منصور نے اسنوں جھڑک دتا تے کہیا کہ ”تونے بددیاندی دی اے اصولی طورپر تینوں ایہ رقم سرکاری خزانے وچ جمع کرانی چاہیدا سن ۔ چنانچہ تسيں اسنوں میرے پاس لے کے آندے۔ ہن جو سونااس وچوں کم اے اس دی کمی پوری کر“۔ باغبان منصور دے غصے توں خوفزدہ ہوئے کے کانپنے لگا۔ اس دوران وچ تاجر نے مداخلت دی تے بولا ” جناب ! وچ اسنوں 10 دینارکا سونا معاف کردا ہاں میری باقی جمع پونجی ہی مینوں دے دتی جائے“۔ منصور نے تاجر نوں وی ڈانٹ دتا تے کہیا کہ ” ایہ مقدمہ ہن عدالت وچ اے تاں اسنوں اپنی مرضی توں معاف نئيں کرسکدا “ اوہ خاموش ہوئے گیا۔ ہن باغبان دا براحال سی اوہ رونے لگیا ” جناب وچ غریب آدمی ہون۔ رقم خرچ کر چکيا ہون، اس دا واپس لوٹانا میرے لئی ممکن نئيں ۔ چنانچہ مینوں معاف کردیاجائے “۔ منصور نے اس اُتے رحم کھا کر نہ صرف اسنوں معاف کر دتا بلکہ اسنوں سرکاری خزانے توں ہور10 دینار عطا کر دتے تے کہاکہ ایہ لے جا تیری غربت دا آسرا ہون گے تے آئندہ ایسی حرکت ہرگز نہ کرنا “۔ دوسری طرف منصور نے تاجر دی رقم وی سرکاری خزانے توں پوری کردتی تے اسنوں نصیحت کيتی کہ آئندہ ایسی بے احتیاطی نہ کرنا۔ اوہ دونے منصور دا شکریہ ادا کردے عدالت توں باہر آگئے اورمنصور نے اللہ دا شکر ادا کيتا کہ اس نے اس مشکل مقدمہ دا فیصلہ کرنے وچ اس دی مدد کيتی۔
المنصور اندلس وچ خلافت نبوامیہ کااک عظیم سپہ سالار سی اس دی یاد گار دے طورپر وسطی سپین وچ اک پہاڑی سلسلے دی سب توں بلند چوٹی(PICO ALMANZOOR)کو اس دے ناں توں موسوم کيتا گیا اے۔ اس دے علاوہ سپین وچ متعدد جگہاں اُتے اس دے مجسمے نصب نيں جو اج وی دسويں صدی دے اس نامورمسلم جرنیل دی بہادری تے شاندار کارنامےآں دی یاد دلاندے نيں۔
حوالے
[سودھو]- ↑ عنوان : Manṣūr — شائع شدہ از: Encyclopædia Britannica 11th edition — اقتباس: Mansūr died at Medinaceli on the 10th of August 1002, and was succeeded by his son Mozaffar.
- ↑ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jo20221164965 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۰ دسمبر ۲۰۲۲
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb14472794f — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
بارلے جوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: منصور |
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ روسی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ عربی بولی دا متن شامل اے
- 938 دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1010 دیاں موتاں
- 9 اگست دیاں موتاں
- 1002 دیاں موتاں
- 930ء دی دہائی دے جم
- اندلسی شخصیتاں
- سپین دی تریخ
- گیارہويں صدی دی اندلس دیاں شخصیتاں
- مسلم ہسپانیہ
- کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے
- دسويں صدی دی عرب شخصیتاں
- گیارہويں صدی دی عرب شخصیتاں
- بنو امیہ دے جرنیل
- سپین
- ہسپانیہ
- اندلسی مسلمان