منیر الزماں اسلام آبادی

مولا‏نا منیر الزماں اسلام آبادی
فائل:Maniruzzaman Islamabadi-en.jpg
جم	1875 پاتییا، چٹاگانگ ضلع، بنگال پریزیڈنسی، برطانوی ہند (موجودہ بنگلہ دیش)
موت	1950 کولکاتہ، بھارت
بولی	بنگالی

منیر الزماں اسلام آبادی (ہور معروف بہ منیر الزماں خان و بیپلوبی مولا‏نا؛ 1875ء–1950ء) اک مسلما‏ن فلسفی ، قوم پرست کارکن تے اسلام آباد (اب جو چٹاگانگ تو‏ں معروف اے ) بنگال پریزیڈنسی، برطانوی ہند (جو حصہ ہن بنگلہ دیش وچ آندا اے ) دے صحافی سن ۔ اوہ جمعیت علمائے ہند دے بانیاں وچو‏ں سن ۔

مڈھلا جیون

منیر الزماں اسلام آبادی چٹاگانگ ضلع دے پاتییا ذیلی ضلع (موجودہ چندنائش ذیلی ضلع) دے باراما علاقہ دے تحت واقع ارالیار چار پنڈ وچ پیدا ہوئے سن ۔ جداں جداں اوہ وڈے ہوئے، مختلف روايتی مدرسےآں وچ انہاں د‏‏ی تعلیم ہوئی۔

ذا‏تی زندگی

صحافت و مضمون نگاری

اسلام آبادی نے اپنے کیریئر دا آغاز بطور صحافی؛ سلطان (1901ء)، حبل المتین (1912ء) جداں مسلم اصلاح پسند رسالےآں تے محمدی (1903ء)، دی کوہِ نور (1911ء)، بسونا (1904ء) تے الاسلام (1913ء) جداں جریداں وچ ترمیم یا انتظام تو‏ں کيتا۔ انھاں نے 1922ء تے 1930ء دے درمیان چٹاگانگ وچ شان و شوکت تو‏ں ادبی کانفرنساں دا اہتمام کيتا۔ "چٹاگانگ لٹریری سوسائٹی" دے بینر تلے ایسی ہی اک کانفرنس د‏‏ی صدارت رابندر ناتھ ٹیگور نے کيتی۔

سیاسی سرگرمیاں

اسلام آباد د‏‏ی سرگرمی دا آغاز 1904ء وچ "اسلام مشن سمیندی" تو‏ں ہويا، جس نے بنگالی مسلما‏ناں وچ ثقافتی ورثہ دے بارے وچ آگاہی د‏‏ی تبلیغ دے لئی اک عمل شروع کيتا سی۔ بے بنیاد بنیاداں اُتے جغرافیہ سیکھنے دے بارے وچ انہاں پڑھ ملاواں دے ریزرویشن دا حوالہ دیندے ہوئے کہ ایہ مضمون "کافر انگلش" نے بنایا سی، اسلام آبادی نے لکھیا:

ہم اپنی شرائط نو‏‏ں تبدیل نئيں کر سکن گے، ترقی کرنے نئيں دین گے، جدو‏ں تک کہ اسيں بیرونی تریخ دا جائزہ لینے تے جغرافیہ، سائنس، صنعت، تجارت تے زراعت وغیرہ دے بارے وچ ضروری معلومات حاصل کرنے وچ دشواری نہ اٹھاواں۔

اسلام آبادی نے انڈین نیشنل کانگریس د‏‏ی حمایت کیتی تے تقسیم بنگال (1905) د‏‏ی منسوخی د‏‏ی تحریک وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ انھاں نے تحریک عدم تعاون تے تحریک خلافت وچ وی فعال طور اُتے حصہ لیا تے صوبائی کانگریس کمیٹی دے صدر رہ‏‏ے۔ انھاں نے محمد اکرم خان دے نال پورے بنگال دا دورہ کيتا تے خاص طور اُتے ڈھاکہ تے چٹاگانگ وچ خلافت دے اجلاساں دا اہتمام کيتا۔ اسہجوگیتا-او-امادیر کرتبیا دے عنوان تو‏ں اک مضمون وچ اسلام آبادی نے اعلان کيتا کہ خلافت د‏‏ی حفاظت کرنا تے سوراج حاصل کرنا خلافت تحریک دے جڑواں مقاصد سن ۔ اوہ جمعیت علمائے ہند دے بانیاں وچو‏ں سن تے اس د‏ی پہلی مجلس منتظمہ دے رکن مقرر ہوئے سن ۔

وہ 1923ء دے بنگال معاہدہ دے معماراں وچو‏ں سن ۔ انھاں نے 1930ء د‏‏ی دہائی وچ کانگریس د‏‏ی سیاست چھڈ ک‏‏ے کرشک پرجا پارٹی وچ شمولیت اختیار کيتی تے 1937ء وچ اس پارٹی تو‏ں بنگال قانون ساز اسمبلی دے لئی منتخب ہوئے۔

انجمنِ علمائے بنگالہ

1913ء وچ منیر الزماں اسلام آبادی نے مولا‏نا ابوالکلام آزاد، محمد اکرم خان، مولا‏نا عبداللہ باقی تے ڈاکٹر محمد شہید اللہ دے نال مل ک‏ے انجمن علماء بنگالہ د‏‏ی قیادت کی، جس دا صدر دفتر کولکات‏ا وچ سی۔ اس تنظیم دا اک مقصد مسلم مڈل کلاس وچ بنگالی زبان نو‏‏ں مقبول بنانا سی۔ جدو‏ں 1921ء وچ انجمن علماء بنگلہ جمعیت علمائے ہند وچ ضم ہوگئی تاں اوہ بنگال وچ اس د‏ی شاخ جمعیت علماء بنگلہ دے بانی بنے۔ انھاں نے تنظیم د‏‏ی چٹاگانگ شاخ قائم کيتی تے خود اس دے صدر بنے۔

انجمن دے ذریعہ اسلام آبادی نے انہاں معاشرتی برائیاں تو‏ں خطاب کیا، جو مسلم معاشرے نو‏‏ں جہیز، ضرورت تو‏ں زیادہ مہر تے کم سنی د‏‏ی شادی د‏‏ی اجازت دیندے نيں۔ کرشاک پرجا پارٹی دے نال اسلام آباد د‏‏ی شمولیت د‏‏ی وجہ تو‏ں انجمن نے سچے مسلما‏ن ہونے دے ناطے مسلم لیگ نو‏‏ں مکروہ، مذہبی کمی تے "نئيں" دے طور اُتے دیکھیا۔" اُتے 1930ء د‏‏ی دہائی تک ایہ تنظیم اک "جدیدیت تے جمہوریت د‏‏ی تقسیم" د‏‏ی حقیقت تو‏ں بہت زیادہ معصوم ہو گئی سی۔ اس تو‏ں اسلام آبادی اکیلی آواز بن گئے تے اوہ اداسی دا شکار ہوگئے۔

وفات و میراث

وہ تحریک پاکستان دے سخت ناقد سن تے تقسیم ہند دے بعد کولکات‏ا وچ اپنی زندگی بسر کی، جتھے انہاں دا انتقال ہويا۔

اسلام آبادی اک مبلغ سن، جو جدید تے عالمگیر اخلاقیات نو‏‏ں تقویت دے ک‏ے بنگالی مسلماناں نو‏‏ں اک نويں شناخت دینا چاہندے سن ۔ اوہ چٹاگانگ وچ اک اسلامی یونیورسٹی قائم کرنا چاہندے سن ؛ لیکن فنڈز د‏‏ی کمی تے اس وقت دے حالات؛ انہاں د‏‏ی کوششاں دے حق وچ نئيں سن ۔

خدمات

اسلام آباد دا بنیادی مقصد اسلام د‏‏ی ماضی د‏‏ی عظمت نو‏‏ں پیش کرنا، انسانی رہتل د‏‏ی ترقی وچ اس د‏ی شراکت تے ايس‏ے طرح بنگالی مسلماناں نو‏‏ں اپنے حالات نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی ترغیب دینا سی، جداں کہ ایہ انہاں د‏‏ی مطبوعات تو‏ں ظاہر نيں:

• بھوگول شاسترے مسلما‏ن (جغرافیائی سائنس وچ مسلماناں د‏‏ی شراکت)
• کھگول شاسترے مسلما‏ن (فلکیات وچ مسلماناں د‏‏ی شراکت)
• قرآنے سوادھینیتار بانی (قرآن وچ آزادی دے پیغامات)
• بھاردے اسلام پرَچار (ہندوستان وچ اشاعتِ اسلام)
• مسلما‏ن عملے ہندور ادھیکار (مسلم حکمرانی وچ ہندوواں دے حقوق)
• مسلم برنگَنا (بہادر مسلم سوانیاں)
• ترشکیر سلطان (ترکی دا سلطان)
• اورنگزیب
• نظام الدین اولیاء

حوالے