محمد باقر دہلوی
| محمد باقر دہلوی | |
|---|---|
 | |
| جم | سنہ 1780 |
| وفات | 16 ستمبر 1857 (76–77 سال) |
| شہریت |  برطانوی ہندستان
|
| مذہب | اسلام |
| فرقہ | اہل تشیع (اثنا عشریہ) |
| فقہی مسلک | جعفری |
| اولاد | محمد حسین آزاد |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | صحافی ، حریت پسند |
 باب اسلام
| |
ترمیم  | |
علامہ سید محمد باقر دہلوی (پیدائش: 1780ء[۱] – وفات: 1857ء)، ہندوستانی مجاہدِ آزادی تے دہلی دے مشہور صحافی سن ۔ جنگ آزادی ہند 1857ء وچ اپنی جان قربان کرنے والے پہلے صحافی سن ۔[۲][۱]
سوانح
[سودھو]مولوی محمد باقر سنہ 1780ء وچ دہلی وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد مولوی محمد اکبر علی دہلی دے روحانی رہنما سن ۔ مولوی باقر نے تعلیم دہلی کالج، دہلی توں حاصل کيتی۔ تعلیم مکمل کرنے دے بعد انہاں نے کچھ ملازمتاں اختیار کيتیاں جداں کہ دہلی کالج وچ پڑھایا تے ریونیو ڈپارٹمنٹ وچ تحصیل دار دے طور اُتے رہے مگر ایہ انہاں دی آخری منزل نئيں سی۔ سنہ 1836ء وچ جدوں حکومت وچ پریس ایکٹ وچ ترمیم کرنے دے بعد اخبارات دی اشاعت دی اجازت دے دتی تاں انہاں نے صحافت دی دنیا وچ قدم رکھیا جو انہاں دا فن تے پہچان بن گیا۔ جنوری 1837ء وچ مولوی محمد باقر نے اردو بولی دا ہفت روزہ ”دہلی اخبار“ شروع کیتا۔ ایہ اخبار 21 برساں تک جاری رہیا اس دوران وچ اس دا دو مرتبہ ناں تبدیل ہويا۔[۱] اوہ مولانا محمد اکبر دے واحد بیٹے سن ۔ مولوی باقر نوں اردو دے علاوہ عربی، فارسی تے انگریزی وی آندی سی، انہاں نے دینی تے دنیوی تعلیم دونے حاصل کيتیاں سن۔[۳]
صحافت
[سودھو]1836ء دے آس پاس انہاں نے اپنا چھاپہ خانہ قائم کیا تے 1837ء وچ اردو دے پہلے باقاعدہ اخبار ’’دہلی اردو اخبار‘‘ دا آغاز کیتا۔ اردو اخبار پہلا ایسا عوامی اخبار سی جو دربار شاہی توں لےکے کمپنی دی خبراں تک تے قومی و بین الاقوامی خبراں وی شائع کررہیا سی ۔ ’’دہلی اردو اخبار‘‘ دے پہلے صفحہ اُتے ’’ حضوروالا‘‘ دے عنوان دے تحت مغل بادشاہ وشہزادےآں دی خبراں دے نال قلعۂ معلی دی نقل و حرکات تے ’’صاحب کلاں‘‘ عنوان دے تحت ایسٹ انڈیا کمپنی دی خبراں چھپدیاں سن۔ اخبار وچ مذہبی مضامین دے نال ادبی گوشہ وی ہُندا سی جس وچ مومن، ذوق، غالب، بہادرشاہ ظفر، زینت محل تے ہور شاعر دا کلام چھپدا ۔ اوہ ہندوستان وچ جدید تعلیم دے فروغ دی اہمیت اُتے وی زور دتا کردے سن ۔
1857ء دی جنگ آزادی وچ کردار
[سودھو]
1857ء وچ انہاں نے فکری قیادت دا کردار ادا کردے ہوئے اپنے اخبار نوں آزادئ ہند دے لئی وقف کر دتا سی ۔[۴] 1857ء دی بغاوت شروع ہونے دے کچھ عرصہ بعد ’’دہلی اردو اخبار ‘‘ دا ناں بدل کے ’’اخبار الظفر‘‘ کر دتا گیا تاکہ تحریک آزادی نوں بادشاہ بہادر شاہ ظفر تے لال قلعہ دہلی دی شکل وچ اک مرکز میسر ہوئے۔ اخبار وچ دہلی، میرٹھ، سہارنپور، انبالہ تے ہور علاقےآں دی سیاسی و ثقافتی خبراں شایع ہونے لگاں۔ انہاں نے سہارنپور، انبالہ، جھجر، کٹک، لاہور، ملتان، کلکتہ، بھوپال، میسور، جھانسی تے میرٹھ جداں علاقےآں دی خبراں تے حالات معلوم کر کے شائع کیتے۔
معلوم ہُندا اے کہ مولوی محمد باقر دا صحافتی نیٹ ورک اِنّا وسیع تھاکہ دوردراز دے شہراں دی خبراں انہاں نوں بروقت مل جادیاں سن۔ ہوسکدا اے اوہ انہاں خبراں دے حصول دے لئی باغی فوجی دستےآں تے انقلابی نظم دا سہارا لیندے ہون۔ کیونجے اس دے بغیر دور دراز دے علاقےآں توں صحیح حالات دا علم ہونا ممکن نئيں سی ۔ تحریک آزادی دے عروج دے وقت جدوں دہلی شہر وچ ہندوواں دے خلاف جہاد دے اعلان اُتے مبنی اشتہار لگیا ئے گئے جنہاں وچ انگریزاں نوں اہل کتاب بھائی کہیا گیا سی، تو مولوی محمد باقر نے تحریک آزادی دی صفاں وچ انتشار تے داخلی جنگ پیدا کرنے دی اس سازش نوں پہچان لیا تے اپنے اخبار وچ اس سازش دے خلاف لکھیا ۔ آپ نے خصوصی طور اُتے آزادی دے لئی لڑنے والے فوجیاں نوں اپنی صفاں وچ اتحاد قائم رکھنے دی تلقین کيتی۔ انگریزاں دے ذرائع ابلاغ نے لکھنا شروع کیتا کہ کارتوساں اُتے سور دی چربی استعمال نئيں ہوئی اے۔ اس دا مقصد مسلماناں سپاہیاں نوں ایہ کارتوس اپنے اسيں وطن ہندوواں دے خلاف استعمال کرنے دے لئی راضی کرنا سی ۔ مولوی محمد باقر نے اپنے اخبار وچ لکھیا کہ اج جے ہندوواں دی باری اے تاں کل ساڈی باری ہوئے گی، انہاں نے ہور لکھیا کہ ہندو تاں مسلماناں دے نال شانہ بشانہ انگریزاں دے خلاف لڑ رہے نيں۔ انہاں نے رئیساں تے راجاواں دے لئی لکھیا کہ انھاں اپنے اسيں وطن عوام دے خلاف انگریزاں دا نال نئيں دینا چاہئیے تے یاد رکھنا چاہئیے کہ انگریز دھوکے باز نيں۔ انہاں نے ہم وطناں وچ اتحاد اُتے زور دینے دے لئی شیخ سعدی دے مشہور اشعار دا وی حوالہ دتا:
- بنیآدم اعضای یکدیگرند
- کہ در آفرینش ز یک گوهرند
عید الاضحی آئی تاں مغل شہنشاہ بہادر شاہ ظفر نے گائے دی قربانی اُتے پابندی لگائی تاکہ انگریز اس توں فائدہ اٹھا کے ہندو مسلم فساد نہ کروا سکن، کیونجے گائے ہندوواں دے ہاں مقدس اے۔
آزاد منزل
[سودھو]درگاہ پنجہ شریف دہلی دے نیڑے ہی انہاں دی تعمیر کردہ امام بارگاہ سی جسنوں" آزاد منزل "کے ناں توں جانا جاتاسی ۔ سید احمد بریلوی دی تحریک دے نتیجے وچ ودھدی ہوئی فرقہ واریت دی وجہ توں دہلی دے شیعاں وچ تبرا دا رواج ہونے لگیا تاں علامہ باقر دہلوی نے اس سلسلے نوں روکنے دی کوشش کيتی تے اپنے امام بارگاہ وچ تبرا اُتے پابندی لگائی۔[۵] انہاں نے اکتوبر 1843ء وچ مظہر الحق دے ناں توں وی اک اردو اخبار نکالاسی، جس وچ شیعہ مسلک توں مخصوص مذہبی مضامین شائع ہُندے سن جنہاں وچ غلامی دے خلاف شیعہ نظریہ دی وضاحت کيتی جاندی سی۔[۶]
وفات
[سودھو]معلومات، خبراں، قیادت تے نظم و ضبط دی جنگ وچ انگریز جیت گئے۔ چار ماہ بعد دہلی اُتے انگریزاں دا دوبارہ قبضہ ہوئے گیا تاں مولوی محمد باقر اُتے اک انگریز دے قتل دا مقدمہ چلیا کے گولی مار دتی گئی، جس نوں دہلی وچ ہجوم نے پیٹ کر ہلاک کر ڈالیا سی ایويں ایہ تحریک آزادی ہند دے پہلے شہید صحافی بن گئے۔ انہاں دے بیٹے مولانا محمد حسین آزاد لاہور چلے گئے تے اوہ وی اردو دے مایہ ناز ادیب ہوئے۔ مولوی محمد باقر نوں گولی مارنے والا شخص ولیم اسٹیفن رائیکس ہوڈسن سی، جسنوں اک سال بعد (1858ء وچ ) لکھنؤ وچ واقع بیگم کوٹھی وچ کِسے نے گولی مار دتی سی۔[۱]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ «Moulvi Mohammad Baqir : First editor who sacrifice his life and became martyr for the freedom of our India».
- ↑ «Maulana Baqir Was First Journalist To Sacrifice His Life During 1857 Revolt, Here's His Story». indiatimes.com. 2 دسمبر، 2017. تاریخ وارد شده در
|date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ Parekh، Rauf (21 ستمبر، 2015). «Literary Notes: History, war paintings and journalist Moulvi Muhammad Baqir». DAWN.COM. تاریخ وارد شده در
|date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Maulavi Muhammad Baqar: Hero or Traitor of 1857?». The Wire.
- ↑ S. A. A. Rizvi, "A socio-intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India"، Vol. 2, p. 98, Mar'ifat Publishing House, Canberra (1986)۔
- ↑ ڈاکٹر عبد السلام خورشید، صحافت: پاکستان و ہند وچ ، مجلس ترقی ادب لاہور، نومبر 2016ء، ص 109