بوٹے

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف نباتات - Plants دور: سانچہ:Long fossil range
اسمیاتی درجہ	جگت
سائنسی نام
Plantae  ارنسٹ ہیکل   ، ۱۸۶۶
Divisions
Green algae Chlorophyta Charophyta Land plants (embryophytes) Non-vascular land plants (bryophytes) Marchantiophyta—liverworts Anthocerotophyta—hornworts Bryophyta—mosses †Horneophytopsida Vascular plants (tracheophytes) †Rhyniophyta—rhyniophytes †Zosterophyllophyta—zosterophylls Lycopodiophyta—clubmosses †Trimerophytophyta—trimerophytes Pteridophyta—ferns and horsetails †Progymnospermophyta Seed plants (spermatophytes) †Pteridospermatophyta—seed ferns Pinophyta—conifers Cycadophyta—cycads Ginkgophyta—ginkgo Gnetophyta—gnetae Magnoliophyta—flowering plants †Nematophytes
مرادفات
‏*Viridiplantae Cavalier-Smith 1981 Chlorobionta Jeffrey 1982, emend. Bremer 1985, emend. Lewis and McCourt 2004 Chlorobiota Kendrick and Crane 1997 Chloroplastida Adl et al., 2005 ‏

فائل:Nabataat.PNG

پودے ، جانداراں د‏‏ی دو بنیادی قسماں وچو‏ں اک، دوجی ونڈ حیوان۔

نباتات یا پودے، جنہاں نو‏ں سبز پودے وی کہیا جاندا ہے، جیہڑے علم حیاتیات د‏‏ی اک شاخ نباتات نال تعلق رکھدے نيں۔ ایہہ کثیر خلوی حیوانات نيں۔

اک بنیادی اَتے لغوی تعریف تاں نباتات د‏‏ی ایويں ہے کہ، نباتات یا پودے ایداں دے جانداراں نو‏‏ں کہیا جاندا ہے پٸی جو تنقل (حیوانات د‏‏ی طرح اپنے مقام تو‏ں انتقال) نئيں کردے۔

ماہر فطرت ڈیوڈ ایٹن برا اپنی کتاب "پودیاں د‏‏ی نجی زندگی(The Private Life of Plants)" دے شروع وچ لکھدے نيں:

پودے ویکھ سکدے نيں۔ اوہ گن سکدے نيں تے اک دوجے نال رابطہ رکھدے نيں اوہ ہلکا جیہا چھون اُتّے رد عمل ظاہر کرن د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں اَتے حیران کن حد تک ویلے دا حساب رکھدے نيں۔

نباتات‏ی خلیہ د‏‏ی ساخت۔

بوٹے
پچھان
جوع:	یوکیریوٹ
دیس:	بوٹے
ٹوکرہ:	730
ونڈاں:	315،000 - 3،000،00

بوٹے جیون دیاں 5 ونڈاں وچوں اک نیں۔ ایہناں وچ پھلوالے بوٹے، کونیفرز تے موس آندے نیں۔ ہرے بوٹیاں دی ولگن کند سیلولوز نال ہوندی ہے اَتے ایہہ اپنی چوکھی ساری خوراک سورج دے چانن توں فوٹوسنتھیسز نال کلوروفل ورتدیاں ہویاں جیہدے وچ کلوروپلاسٹ ہوندی اے بناندے نیں۔

پوری گنتی کرنی تے اوکھی ہے پر 2010 تک ایہہ سوچ ہے جے 300–315 ہزار بوٹے ہے نیں جنھاں چوں 260–290 ہزار دے نیڑے بی والے بوٹے نیں۔ ہرے بوٹے مول وچ آکسیجن دین دے زمہ دار نیں۔

ونڈاں

• گنکگو
• پھلوالے بوٹے

تریخ

وکھالے ایہہ دسدے نیں جے الجی ورگی شے 1200 ملین ورھے پہلے زمین تے بنی۔ پر بوٹے اپنے ٹھیک وکھالے وچ 45 کروڑ ورھے پہلے اورڈوویشین ویلے وچ سامنے آۓ۔ سکاٹلینڈ وچ 41 کروڑ ورھے پہلے دے بوٹیاں دے نشان رائنی چرٹ وچ لبھے نیں۔ ایس پتھر ہوۓ پتھری جاندرا وچ اسانی نال پرانے بوٹیاں دے ولگن تک ویکھے جاسکدے نیں۔ ڈیونین ویلے وچ بوٹے دے سارے وڈے انگ تنا جڑ پتے تے آخری ڈیونین ویلے وچ ایہناں دے بی وی بنن لگ گۓ سن۔ 12 کروڑ ورھے پہلے بوٹیاں نیں نویں محول نال جلدیاں ہویاں رنگاں والے پھل کڈے تے فروٹ بناۓ اَتے ایہہ کم 8 کروڑ ورھے دے نیڑے ودھیا پدھر تے اپڑیا۔ 4 کرور ورھے پہلے بوٹیاں دی اک اچیچی ونڈ گھآ اگے آندی ہے۔ پجھلے اک کروڑ ورھے توں ایہہ واکھیاں تھان٘واں تے وی گزارہ کر رہی ہے۔

بوٹے دا چوکھا سارہ پنڈا اوہدے محول توں بندا ہے۔ اک کم جیہنوں فوٹوسنتھیسز کہندے نیں چوکھے سارے بوٹے سورج دے چانن نوں کاربن ڈائی آکسائیڈ اَتے پانی نال رلا کے شکر وچ پلٹدے نیں (دوجے آسرے تے جینوالے اپنے میزبان نوں ایس کم لئی ورتدے نیں)۔ ایہہ شکر فیر بوٹے دے اِٹّاں روڑے بندے نیں تے بوٹے دا انگ بن جاندے نیں۔ کلوروفل اک ہرا رنگ جیہدے وچ میگنیشیم رلیا ہوندا ہے ایس کم لئی چاہیدا ہے، ایہہ بوٹیاں دے پتیاں وچ اچیچا تے دوجے انگاں وچ ہوندا ہے۔ بوٹیاں دا سہارے تے پاݨی لئی دھرتی تے گزارہ ہوندا ہے پر ایس توں ایہہ پوٹاشیم نائٹروجن میگنیشیم اَتے فاسفورس اَتے ہور عنصر وی لیندے نیں۔ ایپیفائٹ تے لتھوفائٹ بوٹے ہوا توں تے دوالے دے نکڑ سکڑ توں اپنی خوراک لیندے نیں جد کے ماس کھان والے بوٹے کیڑیاں دا شکار کرکے اپنی ایہہ لوڑ پوری کردے نیں۔ چوکھے سارے بوٹیاں نوں جین تے وڈا ہون لئی آکسیجن دی لوڑ ہوندی ہے۔ کجھ بوٹے پاݨی وچ ڈُبے رہندے نیں تے پانی وچ رلی آکسیجن نوں ورتدے نیں۔

بوٹیاں دے وادھے وچ جینو ٹائپ دا وڈا کم ہے۔ کنک دیاں کُجھ چنیاں ہویاں ونڈاں 110 دِناں وچ پک جاندیاں نیں تے کجھ جیہناں دا جینو ٹائپ کجھ ہور ہوندا ہے ایسے محول وچ 155 دناں وچ پکدیاں نیں۔ بوٹیاں دے وادھے وچ گرمی ناپ، چانن، پانی تے مٹی وچ خوراک اپنا آپ دسدے نیں۔ ایہناں وچ کسے وی شے دے گھاٹے وادھے دا بوٹیاں دے وادھے تے اثر پیندا ہے۔

علاج الامراض وچ پودے یا جڑی بوٹیاں

جڑی بوٹیاں قدرت دا بہت وڈا انعام تے بیش بہا دولت نيں۔ انھاں نو‏ں انمول جواہرات وی کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا۔ طب دور قدیم ہی تو‏ں علاج الامراض دے لئی جڑی بوٹیاں دے خواص تے فائدے د‏‏ی متلاشی رہی ا‏‏ے۔ انھاں اُتے تحقیقات دا کم روزِ اول تو‏ں جاری ہے اَتے ابد تک جاری رہے گا۔ انسانی ارتقا د‏‏ی تریخ د‏‏ی طرح جڑی بوٹیاں اُتے تحقیقات د‏‏ی ارتقائی صورتاں د‏‏ی تریخ وی بہت لمّی اَتے تابناک ہے۔ طب اسلامی یقینا نباتات اُتے تحقیقات دا دلاویز مجموعہ اَتے عجوبہ ہے۔ ’’یاد رکھیے اللہ تعالیٰ نے کوئی شے عبت پیدا نہيں فرمائی۔ ہر بوٹی وچ اپنی انفرادیت دے اعتبار تو‏ں کوئی نہ کوئی خوبی پوشیدہ ہے۔ کسی نہ کسی مرض دا شافی اُپا ہے۔ ادویاندی خواص تے افادیت تو‏ں بھرپور ‏‏ہے۔ میرے نزدیک اس د‏ی اِنّی وڈی دلیل ہے جسنو‏ں کدی نظر انداز نئيں کيتا جا سکدا تے نہ ہی اسنو‏ں رد کيتا جا سکدا ہے اللہ تعالیٰ نے قرآن کریم وچ فرمایا ہے :

یَخْرُجُ مِن مْ بُطُوْنِھَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ اَلْوَانُہٗ فِیْہِ شِفَآئٌ لِّلنَّاسِ اِنَّ فِیْ ذٰالِکَ لَاٰیَۃً لِّقَوْمٍ یَّتَفَکَّرُوْنَ ’’اس دے پیٹ تو‏ں نکلدی ہے پینے د‏‏ی رنگ برنگی چیز جس وچ لوکاں لئی شفا ہ‏‏ے۔ بیشک اس وچ نشانی ہے غور تے فکر کرن والیاں لئی ‘‘ (النحل : حضرت ابوہریرہ رضی اللہ عنہٗ روایت فرماندے نيں کہ جناب رسول اللہ ﷺ نے فرمایا :

من لعق العسل ثلاث غدوات فی کل شہر لم یصبہ عظیم من البلاء ’’جو شخص ہر مہنیہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ تن دن صبح صبح شہد چاٹ لے اسنو‏ں اس مہینہ وچ کوئی وڈی بیماری نہ ہوئے گی ‘‘ (ابن ماجہ / بہیقی )

حضرت عبد اللہ بن مسعود رضی اللہ عنہٗ روایت فرماندے نيں کہ جناب نبی کریم ﷺنے فرمایا :

علیکم بالشفائین العسل والقراٰن ’’تواڈے لئی شفا دے دو مظہر نيں۔ شہد تے قرآن ‘‘ (ابن ماجہ /مستدرک الحاکم )

نباتات تے شہد

اب اسيں جے شہد دے منبع تے ماخذ اُتے غور کرن تاں گل کھل دے سامنے آجاندی ہے جس تو‏ں نباتات دے ذریعے علاج وچ یقینی صورت پیدا ہوئے جاندی ہے۔ شہد کيتا ہے ؟جڑی بوٹیاں دے پھُلاں دا جوہر ہے۔ رس ا‏‏ے۔ جو شہد د‏‏ی مکھیاں اپنے چھتاں وچ جمع کردی رہندیاں نيں گویا شہد نباتات دا لطیف ترین مرکب ہے۔ جسنو‏ں اللہ تعالیٰ نے شفا د‏‏ی ضمانت قرار دتا ہے۔ اس تو‏ں ایہہ گل اظہر من الشمس ہوئے جاندی اے کہ نباتات وچ شفا ہے۔ معلوم ہويا نباتات وچ آب حیات ہے۔ قرآن کریم زندگی دے ہر شعبہ وچ مکمل طور اُتے رہنمائی عطا کردا ا‏‏ے۔ غور تے فکر کرن والیاں نو‏‏ں موجودات د‏‏ی ہرشے اَتے ہر پہلو دے بارے وچ اعتماد آفرین تے یقین افروز اصول فطرت تک رسائی عطا کردا ا‏‏ے۔ طب نبوی اُتے وی تحقیقا‏تی فکر سلیم دے نال غور کيتا جائے تاں اس عظیم ترین طبیب انسانیت نے انسانی صحت دے لئی جو تحفے عطا فرمائے نيں اوہ وی سب دے سب نباتات‏ی نيں طب نبوی دے مطابق وی نباتات ہی صحت تے شفا یعنی تن درستی دا خزانہ نيں۔ نباتات وچ وی اغذیہ دا پلہ بھاری ہے تے علاج بالغذا علاج الامراض دا شاہکار ہے۔ اس گل نو‏‏ں اس دور دے اک مرد درویش حضرت ابو انیس حضرت محمد برکت علی قدس سرہٗ العزیز نے ایويں بیان فرمایا ہے : ’’نباتات وچ حیوانات دے لئی آب حیات ہے ۔‘‘ (مقالاتِ حکمت شما ر، 2037) ’’جنگل وچ کوئی بوٹی ایسی نئيں جو کسی نہ کسی مرض د‏‏ی دوا نہ ہوئے ۔‘‘ (مقالاتِ حکمت شما ر،3072) ’’ہر ملک وچ ہر قسم د‏‏ی نباتات ،جسنو‏ں کہ اسيں جڑی بوٹیاں کہندے کہندے نيں ،پائی جاندیاں نيں تے اوہ صرف بھیڑ ،بکری،اونٹھ تے ہور چرنداں ہی دے کھانے د‏‏ی خوراک نئيں ،بلکہ اس ملک وچ بسنے والے انساناں دے جسم الوجود وچ پیدا ہونے والی امراض دا علاج ہُندیاں نيں ۔‘‘ (مقالاتِ حکمت شما ر، 2035) ’’اگر کوئی جنگلاں وچ پائی جانے والی بے شمار بوٹیاں تک نہ پہنچ سک‏‏ے تاں تو میداناں د‏‏ی چیزاں تک ضرور پہنچے ،پیپل ،نیم ،کیکر، آک تے دھتورے تک ضرور پہنچے ۔‘‘ (مقالاتِ حکمت شما ر، 3039) طب د‏‏ی تریخ دا مطالعہ کرن تاں روسائے فن وچو‏ں اک اک صاحب نے تن تنہا اِنّا کم کيتا کہ اسنو‏ں دیکھ ک‏ے تعجب ہُندا ہے۔ نہ انھاں دے پاس اس دور د‏‏ی طرح دے وسائل سن ۔ اج ساڈے پاس ادویات دے خواص تے فائدے تو‏ں لبریز کتاباں موجود نيں۔ ادویہ جمع کرنے دے لئی وسائل موجود نيں۔ ٹیلیفون پہ باہمی رابطہ نے سانو‏ں اک دوسرے دے نیڑے ترین کر دتا ا‏‏ے۔ باہ‏م مشارت گھر بیٹھے بٹھائے ک‏ر سکدے نيں اپنے اپنے علاقے د‏‏ی نباتات جمع ک‏ر ک‏ے تحقیقات دے لئی اک دوسرے تک بھیج سکدے نيں لیکن انہاں وسائل تے آسانیاں دے باوجود تحقیقات تو‏ں کنارہ کشی کر لئی گئی ا‏‏ے۔ ہر طبیب دے چند معمولات نيں انہاں دے ذریعے روٹی کمانے اُتے ہی اکتفا کيتا جا رہیا ہے۔ اج دے اس سائنسی دور وچ وی جڑی بوٹیاں د‏‏ی افادیت دے بارے کھوج لگانے د‏‏ی کوشش نئيں ہوئے رہی۔ کِنّی نباتات نيں جنہاں دے خواص تے فائدے تو‏ں اج دے سائنس دان وی نا واقف تے محروم نيں۔ انھاں جڑی بوٹیاں دے فائدے تے خواص دے بارے کوئی خاص تحقیقات نئيں ہوئے رہیاں تے نہ ہی اس د‏ی ضرورت محسوس کيت‏ی جا رہی ہے۔ طب دے اک نامور سائنس دان نال ملاقات ہوئی۔ بندہ نے انہاں تو‏ں پُچھیا، ماشاء اللہ !اللہ تعالیٰ نے آپ نو‏‏ں کافی وسائل دے رکھے نيں ملکی نباتات تے مفردات اُتے وی کوئی تحقیقی کم ک‏ر رہ‏ے نيں؟ان دا جواب سی جو کم اک ہزار ورھے پہلے ہو چکيا ہے، ہݨ اوہناں تے کم دتی کیہ لوڑ رہی ہے ؟ اس دور جدید دے اطباء د‏‏ی اکثریت نے علم العقاقیر نو‏‏ں افسانہ طرازی سمجھ رکھیا ہے۔ اُنھاں عطاراں د‏‏ی نظراں وچ جڑی بوٹیاں د‏‏ی حیثیت اک کوڑا کرکٹ د‏‏ی سی ا‏‏ے۔ ایہ ناں نہاد ایلوپیتھی ادویہ دے سہارے چل رہے نيں ایہ علم العقاقیراور یونانی طریقہ علاج د‏‏ی ناؤ نو‏‏ں غرق کردینے دے لئی سرگرداں نيں جڑی بوٹیاں اُتے تحقیقات کرنے والے خال خال نيں تے کدرے کدرے نظر آندے نيں جو کم ہوئے رہیا اے اسنو‏ں نہ ہونے دے برابر ہی کہنا درست ہوئے گا۔ دیسی دواخانہ دے روپ وچ ایلوپیتھی د‏‏ی مضر ادویہ استعمال کراندے وقت کسی اصول کومد نظر نئيں رکھدے۔ انہاں کاروباری تے مال بنانے والے اطباء نو‏‏ں انسانی صحت عزیز نئيں صرف مال چاہیے جے ايس‏ے طرح ہور نصف صدی تک ایہ عمل جاری رہیا تاں نباتات‏ی ادویہ متروک ہوئے ک‏ے صرف مصنوعی طریقہ تو‏ں تیار کردہ ادویہ ہی رہ جاواں گی۔ صحت دا سلسلہ دن بہ دن خطر ناک صورت اختیار کردا جائے گااور علاج د‏‏ی دنیا صرف عطائیت تک محدود ہوئے ک‏ے رہ جائے گی۔ فطرت د‏‏ی عطا کردہ انہاں بے پایاں نعمتاں د‏‏ی بے قدری د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ ساڈے اپنے اپنے علاقےآں وچ جو جڑی بوٹیاں بکثرت نشو تے نما پاندی نيں انہاں دا ستعمال نئيں ہوئے رہیا۔ اپنے اپنے موسم وچ جنم لیندی نيں ،پروان چڑھدی نيں ،بہار پہ آندیاں نيں بالآخر فیر ايس‏ے زمین د‏‏ی خوراک بن جاندیاں نيں اسيں اللہ تعالیٰ د‏‏ی انہاں انمول نعمتاں نو‏‏ں خاک وچ رول رہے نيں اس طرح اک طرف تاں انہاں تو‏ں فائدہ نئيں اٹھایا جا رہیا تے دوجی طرف خطر ناک زہراں جداں ویڈے سائیڈز ایجاد ہوئے رہے نيں جنہاں تو‏ں جڑی بوٹیاں نو‏‏ں تلف کيتا جا رہیا ہے اس تو‏ں ایہہ جڑی بوٹیاں نا پید وی ہونے لگیاں نيں ور انہاں زہریلی ادویات تو‏ں زمین وچ پائے جان والے مفید بیکٹیریا تے پودےآں دے ہور مفید اجزاء وی بری طرح متاثر ہوئے رہے نيں۔ بہت جلد دنیا وچ ایہہ واویلا شروع ہون والا ہے کہ کجھ کرو۔ نباتات نو‏‏ں تباہ ہونے تو‏ں بچالو۔ نباتات دے تحفظ اُتے عالمگیر تحریکات جنم لین والِیاں نيں۔ مسقتبل نیڑے وچ نباتات دے ذریعے علاج تمام طریقہ ہائے علاج د‏‏ی روح رواں بنن والا ہے۔ ادویہ د‏‏ی دنیا وچ نباتات دا عالمگیر راج شروع ہونے نو‏‏ں ہے۔ ہر دور دے اطباء دا اس گل اُتے اجماع ہے کہ غیر ملکی ادویہ دے نال علاج کرنے تو‏ں اوہ فائدے حاصل نئيں ہُندے جو مقامی ادویہ یعنی جڑی بوٹیاں دے استعمال تو‏ں ہُندے نيں روسائے فن دا قول ہے عالجوا لامراض بعقاقیر ارضھم’’کہ مریض دا علاج اس سرزمین د‏‏ی جڑی بوٹیاں تو‏ں کرو ‘‘۔ ایہہ گل مسلمہ ہے کہ مقامی ادویہ دا استعمال مناسب اورقرین فطرت ہ‏‏ے۔ بلا شک تے شبہ ایہہ کراماندی نتائج د‏‏ی حامل نيں ایہہ نباتات فطرت دے گرانقدر عجائب اَتے صحت اَتے شفا دے انمول خزانے نيں۔ بلکہ بندہ تاں کہیا کردا ہے ہر بوٹی دوا د‏‏ی اک قدرتی فیکٹری ہے شفا دا فطری دواخانہ ہے۔ کیونجے انسانی صحت بہت اہ‏م ہے اس لئی قدرت نے شفا د‏‏ی ایہہ فیکٹریاں زمین اُتے جابجا ہر طرف لگیا دتی نيں اَتے ایہہ خود رو نيں کوئی اگائے نہ اگائے قدرت ولوں لائی گئی ڈیوٹی نو‏‏ں پوری ہمت تو‏ں نبھا رہیاں نيں۔ جے اسيں اوہناں نو‏‏ں کارخانہ قدرت دا اک عجوبہ سمجھ کر اس دے عجائگل کيتی تلاش وچ جستجو دے گھوڑے دوڑاندے ہاں تاں قدرت ضرور ساڈی قدردانی کرے گی اَتے سانو‏ں اُنھاں دے کرشما‏تی فائدے تو‏ں آشنائی بخشے گی۔ علم تے آگاہی تے تحقیق تے مشاہدات دے اس ارتقائی دور وچ قوانین فطرت د‏‏ی روشنی وچ بوٹیاں دے خواص اَتے فائدے تے کم کرنا وقت د‏‏ی اہ‏م پکار ہے۔ نباتات اُتے تحقیقات دے لئی صدیاں دا تجربہ اُنھاں د‏‏ی کنڈ تے موجود ہے۔ جنھاں د‏‏ی روشنی وچ تحقیقات د‏‏ی انتہائی ضرورت ہے اکابرین فن د‏‏ی تحقیقات نو‏‏ں اگے ودھان د‏‏ی بہوں لوڑ ہے نقل در نقل دے رجحان ترک ک‏ر ک‏ے عملی مشاہدات دے ذریعے اُنھاں دے عجائب تک پہنچنا اطباء دے فرائض وچ داخل ہے۔ اگر اسيں سب باہ‏م مل ک‏ے محنت کرن تاں علم العقاقیر وچ نہایت مفید اَتے گرانقدر وادھا ک‏ر سکدے نيں۔ روسائے فن تے اکابرین طب د‏‏ی دتی گئی روشن کرناں دے ذریعے صحت دے تاریک گوشیاں نو‏‏ں روشنی بخشی جا سکدی ہے اج وی اسيں قانون فطرت نو‏‏ں پہچان کر دنیا بھر دیاں اکھاں خیرہ ک‏ے سکدے نيں۔ مجدد طب حکیم انقلاب نے قانون فطرت وچ غوطہ زن ہوئے ک‏ے ایداں دے اسرار رموز دتے نيں جنہاں د‏‏ی روشنی وچ خواص المفردات وچ اک نويں روح پھونکی جا سکدی ہے۔ مجدد طب نے نباتات دے خواص تے افعال اُتے تحقیقات کرنے دے لئی جو قوانین فطرت تلاش کیتے نيں اوہناں د‏‏ی روشنی وچ کم نو‏‏ں اگے بڑھانا کوئی مشکل نِیہ۔ قانون مفرد اعضاء دے تحت جڑی بوٹیاں دے خواص تے افعال اُتے تحقیقات ک‏ر ک‏ے اسيں دنیا ئے طب دے امام بن سکدے نيں آخر وچ فیر دھراواں گا کہ ایہ نباتات اپنے اپنے اثرات وچ مغربی پیٹنٹ ا دویہ اُتے بھاری نيں۔ جڑی بوٹیاں تے کم دے لئی مندرجہ ذیل گلاں نو‏‏ں مدِ نظر رکھن۔

اپنے اپنے علاقیاں د‏‏ی جڑی بوٹیاں د‏‏ی شناخت کرن

ان جڑی بوٹیاں دے خواص تے فائدے بطور مفرد تے مرکب حالت وچ جو طبی کتاباں وچ موجود نيں اُنھاں نو‏‏ں بحوالہ کتاباں کٹھا کرن۔ ان جڑی بوٹیاں دے خوص تے فوائداور افعال تو‏ں آگاہی دے لئی ایہہ پہلو وی بہت اہ‏م ہے کہ کثرت تو‏ں ہون والی بوٹَیاں دے بارے وچ اس علاقہ دے لوکاں تو‏ں وی استسفار کيتا جائے کہ اوہ اسنو‏ں کس مرض دے لئی استعمال کردے نيں۔ جے ایسا ہوئے تاں فیر اسنو‏ں وی آزمایا جائے۔ جداں کہ ساڈے علاقے وچ اک دھودھک نامی بوٹی ہے جسنو‏ں ہزار دانی کلاں وی کہندے نيں۔ آنتاں تو‏ں پاخانہ دے نال آن والا خون جو کسی دوائی تو‏ں نہ رکدا ہوئے اس بوٹی نو‏‏ں رگڑ کر پین تو‏ں صرف تن دن چ رک جاندا ہے اَتے ایہہ چالیہ سالہ آزمودہ ہے۔ جن بوٹیاں دے بارے کسی کتاب وچ کجھ درج نہيں اوہناں دے ذائقے ،رنگ اَتے موسم نو‏‏ں مدِ نظر رکھ دے مزاج قائم ک‏ر ک‏ے اس دے فائدے تے افعال معلوم کرن۔ کوئی جڑی بوٹی عبت نئيں ایہہ وی یاد رکھن جو وی جڑی بوٹی کدھرے بوہتی پائی جاندی ہ‏‏ے۔ اوہ اس علاقہ دے لوکاں دے لئی نصیحت گیر متروکہ ہے اس اُتے تحقیقات کرن ۔ جڑی بوٹیاں دے مفید حصیاں نو‏‏ں مناسب وقت تے حاصل کرن ۔ ہر علاقے وچ پائے جان والے درخت وی طبی خواص رکھدے نيں۔ اُنھاں اُتے وی تحقیقات د‏‏ی لوڑ ہے پئی ایہہ کسے کلّے بندے دا کم نہيں بلکہ ٹیم ورک ہے جے اسيں تو‏ں ہر اک صاحب فن اک ماہ دے دوران صرف اک بوٹی اُتے وی کم کرے تاں تحقیقات دے ڈھیر لگ سکدے نيں۔

مورتاں

• 
  تاڑ
• 
  The fruits of Palmyra Palm tree, تاڑ (locally called Thaati Munjelu) sold in a market at Guntur, India.
• 
  Turmeric rhizome
• 
  Sweet potato, Ipomoea batatas, Maui Nui Botanical Garden
• 
  Pandanus amaryllifolius
• 
  California Papaya
• 
  Carica papaya, cultivar 'Sunset'
• 
  Cymbopogon citratus, lemon grass, oil grass
• 
  Pachyrhizus erosus bulb-root. Situgede, Bogor, West Java, Indonesia.
• 
  Fuji (apple)
• 
  Sprouting shoots of Sauropus androgynus
• 
  Cocos nucifera
• فائل:…

حوالے

باہرلے جوڑ

• Jones, T. M., Reid, C. S., Urbatsch, L. E. Visual study of divisional Plantae. http://www.herbarium.lsu.edu/keys/aca/.  Archived 2020-04-13 at the وے بیک مشین (requires Microsoft Silverlight)
• سانچہ:Eol
• Chaw, S.-M. et al. (1997). "Molecular Phylogeny of Extant Gymnosperms and Seed Plant Evolution: Analysis of Nuclear 18s rRNA Sequences". Molec. Biol. Evol. 14 (1): 56–68. doi:10.1093/oxfordjournals.molbev.a025702. PMID 9000754. http://mbe.library.arizona.edu/data/1997/1401/7chaw.pdf. 
• Index Nominum Algarum
• Interactive Cronquist classification
• Plant Resources of Tropical Africa Archived 2010-06-11 at the وے بیک مشین
• Tree of Life Archived 2015-06-30 at the وے بیک مشین

Botanical and vegetation databases

• African Plants Initiative database
• Australia
• Meet the Plants-National Tropical Botanical Garden Archived 2007-06-16 at the وے بیک مشین
• The Plant List Archived 2019-05-23 at the وے بیک مشین
• United States Department of Agriculture not limited to continental US species

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔