ننجا
ننجا (忍者) یا شنوبی (忍び) نوابی دور دے جاپان وچ خفیہ کارندے یا قاتل ہُندے سن ۔ ننجا دے کماں وچ جاسوسی، سبوتاژ، دشمن دی صفاں وچ گھسنیا، قتل تے گوریلا جنگاں شامل سن۔[۱] ایہ کاروائیاں سامورائی توں کمتر درجے دی سمجھی جادیاں سن کیونجے سامورائی لڑائی تے عزت دے حوالے توں انتہائی سخت اصولاں دی پابندی کردے سن ۔[۲] شنوبی جاسوساں تے قاتلاں دے خصوصی تربیت یافتہ جتھاں دا ظہور پندرہويں صدی وچ ہويا اُتے اس توں اک توں تن صدیاں پہلے وی ایداں دے افراد دا وجود ممکن سی ۔[۳]
سینگوکو دور وچ (پندرہويں توں ستارہويں صدی تک) کرائے دے قاتل تے جاسوس جو ایگا صوبے تے کوگا دیہات [۴] توں ملحقہ علاقےآں وچ سرگرم ہوئے گئے تے ايسے علاقے دے قبیلے دے پاس ننجا دے بارے وچ زیادہ تر معلومات نيں۔ توکوگاوا شوگون شاہی دے تحت جاپان دے اتحاد دے بعد (ستارہويں صدی وچ ) ننجا گمنامی دا شکار ہوئے گئے۔[۵] شنوبی ہدایات دا زیادہ تر حصہ چینی فوجی فلسفے توں لیا گیا اے جنہاں نوں ستارہويں تے اٹھارہويں صدی وچ لکھیا گیا جس وچ بانسینشوکائی سب توں اہم اے۔[۶]
1868ء وچ بحالی میجی دے بعد شنوبی نوں قصے کہانیاں وچ بہت اہمیت دتی گئی۔ ننجا دے بارے بہت ساریاں غلط گلاں مشہور ہوئے گئياں سن مثلاﹰ اوہ غائب ہوئے سکدے سن، پانی اُتے چل سکدے سن تے قدرتی عناصر نوں قابو وچ کر سکدے سن ۔ چنانچہ اُس دور دے ننجا دے بارے وچ بیشتر معلومات سینگوکو دور دی بجائے تخیل دی مدد توں اخذ کيتی گئی نيں۔
ناں وجہ
[سودھو]ننجا دو کانجی (چینی بولی دے حروف جو جاپانی حروفِ تہجی دا حصہ بن چکے نيں) نوں اونیومی انداز توں پڑھنے دا طریقہ اے۔ اصل لفظ شنوبی اے جو بذاتِ خود شینوبی نو مونو دی مختصر شکل اے۔[۷]
لفظ شنوبی پہلے پہل اٹھويں صدی دے اواخر اُتے لکھی گئی اک نظم وچ ملدا اے۔ شنوبی توں مراد چھپنا، گھات لگانا وغیرہ سی جس دی وجہ توں اسنوں خفیہ پن تے نظراں توں اوجھل ہونے توں منسلک کر دتا گیا۔ مونو دا مطلب شخص اے۔
تاریخی طور اُتے ننجا دا لفظ عام استعمال وچ نئيں ملدا اُتے مقامی طور اُتے مختلف انداز توں انہاں دا تذکرہ کیتا جاندا سی ۔ انہاں وچ مونومی (دیکھنے والا)، نوکی زارو (چھت اُتے طوطا)، کُوسا (گھاہ) تے ایگا مونو (ایگا والا) شامل نيں۔[۸] تاریخی دستاویزات وچ تقریباً ہمیشہ ہی شنوبی استعمال ہُندا آیا اے۔
خواتین ننجا دے لئی کونویچی دا لفظ استعمال ہويا اے جو کُو، نو تے ایچی لکیراں دا مجموعہ اے جو جاپانی بولی وچ عورت دا لفظ لکھنے دے لئی استعمال ہُندے نيں۔
مغرب وچ دوسری جنگِ عظیم دے بعد شنوبی دی بجائے ننجا زیادہ مشہور ہويا کہ شاید اہلِ مغرب دے لئی ایہ لفظ بولنا آسان سی ۔ انگریزی وچ ننجا دی جمع نوں ننجا (جاپانی زبان وچ واحد تے جمع دا فرق نئيں ہُندا) یا ننجاز (انگریزی وچ جمع) توں ظاہر کیتا جاندا اے۔[۹]
تریخ
[سودھو]عام کہانیاں نوں چھڈ کے ننجا دے متعلق تاریخی حقائق کم ملدے نيں۔ مؤرخ سٹیفن ٹرنبل دے مطابق ننجا عموماً نچلی ذاتاں توں بھرتی کیتے جاندے سن جس دی وجہ توں انہاں نوں ادب توں کوئی دلچسپی نئيں ہُندی سی۔ لہذا ایہ داستاناں عموماً امیر سامورائی اُتے ہودیاں سن کہ انہاں دے بارے وچ لوک زیادہ متجسس ہُندے سن ۔ اک مؤرخ کیوشی واتاتانی دے خیال وچ ننجا نوں خفیہ رہنے دی تربیت دتی جاندی سی جس دی وجہ توں انہاں دے بارے وچ کم معلومات دستیاب نيں:
ننجوتسو تکنیک دراصل شنوبی نو جوتسو تے شنوبی جوتسو اُتے مشتمل ہودیاں سن تے انہاں دا مقصد اپنے مخالف نوں اپنے وجود توں وی بے خبر رکھنا ہُندا سی تے اس لئی انہاں نوں خصوصی تربیت دتی جاندی سی۔[۱۰]
پہلے از ننجا
[سودھو]ننجا نوں بسا اوقات چوتھی صدی دے شہزادے یاماتو تاکیرو توں وی جوڑا جاندا اے۔[۱۱] کوجیکی دے مطابق جوان شہزادے یاماتو نے دوشیزہ دا بھیس بدل کے کماسو قبیلے دے دو سردار مار ڈالے سن ۔[۱][۱۲] اُتے ایہ جاپانی تریخ دے بالکل اوائل دا ذکر اے تے اسنوں بعد وچ شنوبی توں جوڑنا مناسب نہيں۔ جاسوسی دے بارے پہلا تذکرہ سانوں شہزادہ شوٹوکو دے رکھے گئے جاسوس ملازمین توں ملدا اے جو چھیويں صدی وچ سی ۔ اُتے پرانے دور وچ وی ایسی گلاں بری سمجھی جادیاں سن تے دسويں صدی دے شومونی دے مطابق اک جاسوس لڑکے نوں جاسوسی دی پاداش وچ قتل کر دتا گیا سی ۔[۱۳] چودہويں صدی توں سانوں جنگی تریخ وچ تربیت یافتہ شنوبی دا تذکرہ ملدا اے کہ اک اعلیٰ تربیت یافتہ مگر گمناں شنوبی نے اک قلعے نوں اگ لگیا کر تباہ کر دتا سی ۔[۱۱][۱۴]
ابتدائی تریخ
[سودھو]پندرہويں صدی وچ جاسوسی دے لئی باقاعدہ تربیت دتی جانے لگی۔[۳] اس دور وچ شنوبی دا لفظ متعارف ہويا تے اس توں مراد خفیہ گروہ دے ہرکارے ہُندے سن ۔ تاریخی حوالےآں توں پتہ چلدا اے کہ شنوبی دا ناں سینگوکو دور وچ خفیہ سپاہیاں نوں دتا جانے لگیا۔ بعد وچ ہدایات نامے چینی فوجی حکمتِ عملی دی بنیاد اُتے لکھے جانے لگے۔
پندرہويں صدی وچ ننجا کرائے دے قاتل دے طور ابھرے تے انہاں نوں جاسوسی، پرت مار، بلوائی تے دہشت گردی دے لئی بھرتی کیتا جاندا سی ۔ سیمورائی لڑائی وچ سخت اصولاں دے پابند سن تے منصفانہ لڑائی تے ڈوئل دے قائل سن ۔ چنانچہ ایداں دے افراد دی ضرورت پیش آئی جو بوقتِ ضرورت ایداں دے کم کر سکدے ہاں جو عام فوجیاں دے لئی نامناسب سمجھے جاندے سن ۔ سینگوکو دور وچ شنوبی دے کئی مختلف کم واضح ہوئے چکے سن جنہاں وچ جاسوسی، نگرانی، شب خون تے فسادی شامل سن ۔[۱۵] ننجا خاندان وڈے گروہاں وچ منقسم ہوئے گئے سن تے ہر اک اپنے علاقے مخصوص کر چکيا سی تے انہاں وچ حفظِ مراتب قائم ہوئے گیا سی ۔ جونین یعنی افسرِ اعلیٰ نہ صرف اپنے گروہ دی نمائندگی کردا بلکہ کرائے دے لئی بندے وی مہیا کردا۔ اس دے بعد چونن یعنی دلال ہُندا سی تے جونن دا نائب ہُندا سی ۔ سب توں تھلے جینن ہُندا سی جسنوں نچلا آدمی کہندے سن تے اصل کم ایہی کردا سی تے اسنوں نچلی ذاتاں توں بھرتی کیتا جاندا سی ۔[۱۶]
ایگا تے کوگا قبیلے
[سودھو]ایگا تے کوگا قبیلے توں مراد ایگا صوبے وچ آباد خاندان سن تے ایہ پاس والے کوگا علاقے (موجودہ میہ پریفیکچر) تک پھیلے ہوئے سن ۔ انہاں علاقےآں وچ اولین ننجا دی تربیت والے پنڈ ظاہر ہوئے۔[۱۷] دور افتادہ تے ناقابلِ رسائی دی وجہ توں ایتھے ننجا رازداری توں تیار ہوئے۔ تاریخی دستاویزات توں پتہ چلدا اے کہ ایہ علاقے ننجا دے ظہور توں متعلق نيں۔
ننجا دے حوالے توں ایگا وچ کوائی آکی نو کامی خاندان شنوبی صلاحیتاں دی وجہ توں کافی مشہور سی جس دی وجہ توں ایگا مشہور ہويا تے دوسرا انداز کوگا کہلیایا۔[۱۸]
پر انہاں علاقےآں والے ننجا تے کرائے دے قاتل یا معاوضے اُتے جاسوسی دے لئی بھرتی کیتے گئے سیمورائی وچ فرق اہم اے۔ ایگا تے کوگا قبیلے پیشہ ور ننجا نوں انہاں دے کردار دے حوالے توں تربیت دیندے سن ۔[۱۵] انہاں پیشہ ور ننجا نوں 1485ء تا 1581ء باقاعدہ ملازم رکھیا جاندا رہیا سی ۔[۱۵] 1581ء وچ اودا نوبوناگا نے ایگا صوبے اُتے حملہ کر کے انہاں منظم قبیلے نوں ملیا میٹ کر دتا۔[۱۹] باقی بچنے والے افراد وچوں کچھ دی پہاڑاں وچ چھپ گئے تاں کچھ نے ٹوکوگاوا دے سامنے خود نوں پیش کیتا تے قدر پائی۔[۲۰] کچھ افراد بشمول ہتوری ہنزو ٹوکوگاوا دے محافظ وی بنے۔[۲۱]
اوکی ہزاما دی 1560ء والی جنگ دے بعد ٹؤکوگاوا نے 80 کوگا ننجا دے گروہ نے ٹومو سوکی ساڈا دی قیادت وچ بھرتی کیتا۔ انہاں دے ذمے اماگاوا قبیلے دی اک بیرونی چوکی اُتے حملہ کرنا سی ۔ اس دی تفصیل سانوں میکاوا گو فوڈوکی توں ملدی اے کہ کِداں کوگا ننجا اس قلعے وچ چھپ کر گھسے تے اس دے میناراں نوں اگ لگیا دتی تے اہلِ قلعہ نوں تے 200 فوجیاں نوں وی قتل کیتا۔ [۲۲] کوگا ننجا نے 1600ء وچ سیکی گاہارا دی جنگ وچ وی کردار ادا کیتا سی جتھے کئی سو کوگا نے ٹوری موٹو ٹاڈا دی قیادت وچ فوشیمی قلعے دا دفاع کیتا سی ۔[۲۳] ٹوکوگاوا دی فتح دے بعد ایگا ننجا ایڈو قلعے دے اندرونی احاطے دے محافظ مقرر ہوئے تے کوگا نے بیرونی احاطے دی پولیس دا کم شروع کر دتا۔ 1614ء دی سرمائی مہم جو اوساکا دے محاصرے توں شروع ہوئی، ننجا فیر متحرک دکھادی دیے۔ میورا یومون نامی ننجا جو ایگا علاقے توں بھرتی کیتا گیا شنوبی سی، نے اوساکا قلعے نوں دس ننجا بھیجے تاکہ مخالف کمانداراں دے درمیان وچ لڑائی کرائی جا سکے۔ بعد وچ گرمائی مہم وچ تنوجی دی جنگ وچ عام فوجیاں دے نال نال کرائے دے ننجا وی شامل ہوئے۔ .[۲۴]
شمابارا بغاوت
[سودھو]شمابارا بغاوت (1637ء–1638ء) دے دوران وچ ننجا نوں آخری بار عام جنگ وچ دیکھیا گیا۔ .[۲۵] اس جنگ وچ مسیحی باغیاں نے ہارا قلعے وچ پناہ لی تاں انہاں دے خلاف جنگ وچ کوگا ننجا نوں بھرتی کیتا گیا۔ اس بارے لکھی گئی اک دستاویز وچ درج اے کہ کوگا دے بندے جو اومی صوبے توں سن، اپنی شناخت چھپا کر ہر رات جدوں چاہندے، قلعے وچ داخل ہوئے جاندے۔[۲۶]
کوگا نوں حکم دتا گیا سی کہ اوہ قلعے دی ساخت دا جائزہ لاں تے دفاعی خندق دی گہرائی، چوڑائی تے طوالت دا اندازہ لگائاں، سڑکاں دی حالت، دیوار دی اوناچئی تے ہور تفصیلات دا جائزہ لاں۔[۲۶]
جب محاصرے دے کماندار نوں اندازہ ہويا کہ قلعے دی رسد کم ہوئے رہی ہوئے گی تاں اس نے کمک روکنے دا حکم دے دتا۔ کوگا نے دشمن دی رسد دے تھیلاں اُتے قبضۃ کر ليا تے رات نوں قلعے وچ خفیہ رمز دی مدد توں داخل ہونے لگے۔[۲۷] چند دن بعد فیر حکم ملیا کہ دشمن دی رسد نوں دیکھیا جائے۔ اگرچہ ننجا نوں بتا دتا گیا سی کہ واپسی دے امکانات بوہت گھٹ نيں، مگر بوہت سارے ننجا نے رضاکارانہ طور اُتے ہامی بھری۔[۲۸]
محاصرہ جاری رہیا تے خوراک دی کمی دی وجہ توں دشمن نوں گھاہ تے کائی اُتے گزاریا کرنا پيا۔ اس دوران وچ اوہ حملے کردے رہے تے آخرکار شکست کھا گئے۔
ہارا قلعے اُتے قبضے دے بعد شمابارا بغاوت دا خاتمہ ہوئے گیا تے جاپان وچ مسیحیت زیرِ زمین چلی گئی۔ جنگاں وچ ننجا دی شراکت دے بارے سانوں ایہ آخری تحریر ملدی اے۔[۲۹]
اونی وابان
[سودھو]اٹھارواں صدی دے اوائل وچ ٹوکوگاوا یوشیمونے نے جاسوس تے خفیہ ادارہ اونیوابان قائم کیتا۔ اس ادارے دے اراکین سرکاری افسران دے بارے معلومات جمع کردے سن ۔[۳۰] انہاں نوں بعد وچ ننجا دے نال خلط ملط کیتا گیا۔[۳۱] اُتے دونے دے وچکار تعلق توں متعلق کوئی دستاویز نئيں ملدی۔
کردار
[سودھو]فوجی مؤرخ ہناوا ہوکینوچی دے مطابق: ننجا بھیس بدل کے دشمن دے علاقے دا جائزہ لیندے سن تے دشمن دی صفاں وچ خلا دی تاک وچ رہندے سن تے دشمن دے قلعےآں وچ وڑ کے آتش زنی کرنے دے علاوہ قتل وی کردے سن ۔[۳۲]
ننجا خفیہ فوجی تے کرائے دے قاتل سن ۔ انہاں دا بنیادی کردار جاسوسی تے سبوتاژ توں متعلق سی مگر قتل وی کردے سن ۔ جنگ دے دوران وچ ننجا نوں دشمن نوں الجھانے دے لئی استعمال کیتا جاندا سی ۔[۳۳]
جاسوسی
[سودھو]ننجا دا اصل کم جاسوسی سی ۔ روپ بدل کے ننجا نہ صرف دشمن دی سرزمین تے عمارتاں دی معلومات جمع کردے بلکہ خفیہ رموز تے گفت و شنید دے بارے وی سن گن لیندے۔[۳۴]
سبوتاژ
[سودھو]ننجا سبوتاژ دے لئی آتش زنی دا عام استعمال کردے سن جو دشمن دے خیمےآں تے قلعےآں وچ لگائی جاندی سی۔[۳۵]
1558ء وچ روکاکو یوشی کٹیا نے ننجا دے اک گروہ نوں ساوایاما قلعے نوں اگ لگانے دے لئی بھرتی کیتا۔ بھیس بدل کے 49 ننجا قلعے وچ گھس گئے۔ انہاں نے دشمن دی خاندانی علامت چاند والے اک لالٹین نوں چوری کیتا تے اس دی نقلاں تیار کرنا شروع کر دتیاں۔ فیر انہاں نقلی لالٹیناں نوں اٹھائے ایہ لوک بہ آسانی قلعے وچ گھس گئے تے اگ لگیا دتی تے انہاں دی فوج نوں فتح حاصل ہوئی۔[۳۶] شنوبی کرائے دے قاتل ہونے دی وجہ توں 1561ء وچ کیزاوا ناگاماسا نے تن ایگا ننجا ملازم رکھے تے مائی بارا قلعے دی فتح نوں روانہ ہويا۔ روکاکو یوشی ٹاکا اس وقت نشانہ سی جدوں کہ کچھ سال پہلے اس نے ایہ قلعہ ايسے طرح ننجا بھرتی کر کے فتح کیتا سی ۔ اُتے شنوبی احکامات سننے دے لئی تیار نہ سن ۔ سو جدوں منصوبے دے مطابق حملہ نہ شروع ہويا تاں ایگا لوکاں نے اپنے کمانداراں توں کہیا کہ اوہ چونکہ شنوبی علاقے توں نئيں، سو اوہ انہاں دی تکنیک توں ناواقف ہون گے۔ فیر انہاں نے نال چھڈ دینے دی دھمکی دے کے اپنی گل منوائی۔ سو اگ لگائی گئی تے ناگاماسا دی فوج نے بچھیندی تے گڑبڑ دے بعد قلعے فتح کر ليا۔[۳۷]
قتل
[سودھو]قتل دی کوششاں دا نشانہ بہت ساریاں مشہور شخصیتاں رہیاں نيں۔ اُس دور دے بوہت سارے مشہور افراد دا قتل وی ننجا توں منسوب اے مگر انہاں دے خفیہ کم دی نوعیت دی وجہ توں یقین توں کچھ نئيں کہیا جا سکدا۔[۳۸] بعد وچ جدوں ننجا اعلان کردے تاں ایہ کہنا دشوار ہُندا کہ آیا ایہ کرائے دے قاتل سن یا کہ اس کم دے لئی خصوصی تربیت یافتہ افراد۔
اک جنگی سردار اودا نوبوناگا دی بدنامی دی وجہ توں اس اُتے کئی حملے ہوئے۔ 1571ء وچ کوگا ننجا اسنوں مارنے دے لئی بھرتی کیتا گیا۔ اس نے دو بندوقاں توں نوبوناگا اُتے گولیاں چلائاں مگر کاری زخم نہ آئے کہ نوبوناگا نے ڈھال پہنی ہوئی سی۔[۳۹] ننجا فرار ہوئے گیا مگر چار سال بعد پھڑیا گیا تے تشدد کر کے اسنوں ہلاک کیتا گیا۔ 1573ء وچ مانابے روکورو نے قلعے وچ گھسنے تے نوبوناگا نوں قتل کرنے دی کوشش کيتی مگر ناکام رہیا تے گرفتاری اُتے خودکشی کر لئی۔ اس دی لاش نوں سرِ عام رکھ دتا گیا۔[۳۹]
اوسوگی کنشن اچیگو صوبے دا سربراہ سی جس دے بارے مشہور اے کہ اسنوں ننجا نے قتل کیتا سی ۔[۴۰]
انسداد
[سودھو]ننجا نوں روکنے دے لئی کئی طریقے اپنائے جاندے سن ۔ قتل توں بچنے دے لئی احتیاطی تدابیر اختیار کيتی جادیاں سن مثلاً بیت الخلا تے کھوکھلے فرش وچ وی ہتھیار چھپا کر رکھے جاندے سن ۔[۴۱] عمارتاں بناتے وقت انہاں وچ پھندے تے گھنٹیاں وغیرہ چھپا دتی جادیاں سن۔[۴۲]
جاپانی قلعے اس طرح توں بنائے جاندے سن کہ انہاں وچ گھومنا مشکل ہُندا سی ۔ جگہ جگہ دیواراں وچ سوراخ ہُندے تے خفیہ جگنيں رکھی جاندیاں جتھے توں نگرانی دا کم آسان ہُندا۔ فرش اس طرح بنائے جاندے کہ اوہ فولادی چولاں اُتے رکھے جاندے تے ذرا سی حرکت اُتے کافی شور پیدا ہُندا۔[۴۳] صحن وچ بجری بچھائی جاندی جس اُتے چلدے ہوئے آہٹ پیدا ہُندی۔ اس دے علاوہ عمارتاں اک دوسرے توں فاصلے اُتے بنائی جاندیاں تاکہ اگ نوں روکنا آسان ہوئے۔[۴۴]
تربیت
[سودھو]موجودہ دور وچ ننجا دی تربیت نوں ننجوتسو کہیا جاندا اے مگر ماضی وچ ایہ جاسوسی تے جدوجہد دی مختلف تکنیک تے مختلف ناواں توں مل کے بندی سی۔
ننجا دی باقاعدہ تربیت پندرہويں صدی دے وسط توں تب شروع ہوئی جدوں کئی سیمورائی خانداناں نے خفیہ جنگی تکنیکاں جداں کہ جاسوسی تے قتل وغیرہ اُتے توجہ مرکوز کيتی۔[۴۵] سیمورائی دی طرح ننجا وی پیدا ہُندے ہی اس کم اُتے لگ جاندے سن تے ہر خاندان اپنے راز نوں نسل در نسل خفیہ رکھدا سی ۔[۴۶] سیمورائی دی طرح ننجا وی بچپن توں تربیت پاندے سن ۔ عام مارشل آرٹس توں ہٹ کر نوجواناں نوں جدوجہد تے بقا دے علاوہ سکاؤٹنگ دی تکنیکاں وی سکھائی جاندیاں تے زہر تے دھماکا خیز ماداں دے بارے وی دسیا جاندا۔[۴۷] جسمانی تربیت وی لازمی سی جس وچ طویل دوڑ، درخت یا دیوار اُتے چڑھنا، خفیہ رہ کے چلنا یا تیرنا شامل سن۔[۴۸] جے بھیس بدلنا ضروری ہُندا تاں متعلقہ شعبے دی بنیادی معلومات وی مہیا دی جاندیاں۔[۴۷] اک جگہ بنیادی طبی معلومات وی مہیا کرنے دا تذکرہ اے۔[۴۹]
ایگا تے کوگا قبیلے دے زوال دے بعد تربیت یافتہ ننجا دی بھرتی دا کم رک گیا تے مقامی سرداراں تربیت خود دینا پئی۔[۵۰] شنوبی نوں باقاعدہ پیشہ سمجھیا جاندا سی ۔
موجودہ دور وچ ننجوتسو سکھانے والے ادارے 1970ء دی دہائی توں شروع ہوئے۔ اُتے انہاں دی اصلیت دے بارے کچھ یقین توں نئيں کہیا جا سکدا۔
طریقے
[سودھو]ننجا ہمیشہ تنہا کم نئيں کردے سن ۔ گروہ دی شکل وچ کم دی تکنیکاں وی دکھادی دیندی نيں جداں دیوار اُتے چڑھنا ہوئے تاں کِداں اک ننجا دوسرے نوں کمر اُتے اٹھا کے بلند کريں گا وغیرہ۔[۵۱] اس دے علاوہ کارروائی دے دوران وچ خفیہ رموز دا استعمال ہُندا سی ۔ اس دے علاوہ دھوکھا دینے دے لئی دشمن جداں لباس پہن کر وی حملہ کیتا جاندا سی ۔[۲۲] اوساکا دے محاصرے دے دوران وچ جدوں پسپائی اختیار کيتی گئی تاں ننجا نے حسبِ حکم پِچھے توں اپنی فوج اُتے گولیاں چلائاں تاکہ انہاں نوں ایسا لگے کہ دشمن دوسری جانب آ گیا اے تے اوہ مڑ کر فیر حملہ کرن۔ بعد وچ مجمع منتشر کرنے دے لئی ایہ تکنیک استعمال ہوئی۔[۲۴]
ان تکنیکاں دا بنیادی مقصد چھپنا تے بچاؤ دے طریقے اختیار کرنا سی ۔ انہاں دی کچھ مثالاں درج نيں:
- ہتسوکے: مطلوبہ جگہ گھسنے توں پہلے دور کِسے جگہ اگ لگیا کر پہرے داراں دی توجہ ہٹانا [۵۲]
- تانوکی گاکورے: درخت اُتے چڑھ کر پتےآں وچ چھپ جانا [۵۲]
- اوکی گوسا کاکورے: پانی دے اندر ہونے والی حرکات نوں چھپانے دے لئی سطح اُتے مخصوص گھاہ بکھیرنا [۵۲]
- اوزورا گاکورے: گیند دی شکل وچ بن دے ساکت ہوئے جانا، تاکہ پتھر سمجھ کر لوک توجہ نہ داں [۵۲]
ننجا نوں سکھائے جانے والے مارشل آرٹس نوں شب خون تے تنگ جگہ دے حوالے توں مخصوص کر دتا جاندا سی ۔ ننجا دی جاسوسی دا مقصد اپنے توں طاقتور تے وڈے دشمن نوں ناکارہ کرنا تے ناکام رہنے اُتے فرار ہونا سی ۔
بہروپ
[سودھو]ننجا بھیس بدلنے دے ماہر ہُندے سن تے بوقتِ ضرورت پجاری، شعبدہ باز، نجومی تے تاجر وغیرہ دا بہروپ بدل سکدے سن ۔[۵۳] بوکے میوموکوشو (Buke Myōmokushō) لکھدا اے کہ:
شنوبی مونومی لوک خفیہ طریقے توں استعمال کردے سن، انہاں دے فرائض وچ پہاڑاں اُتے لکڑہاراں دے بھیس وچ جانا تے دشمن دے علاقے دے بارے وچ معلومات حاصل کرنا سی ۔ اوہ خاص طور اُتے بھیس بدل کے سفت کرنے وچ ماہر سن ۔ [۳۴]
ہتھیار
[سودھو]ننجا کئی قسماں دے ہتھیار تے آلات استعمال کردے سن جنہاں وچوں کچھ عام دستیاب ہُندے تاں کچھ خصوصی طور اُتے تیار کیتے جاندے جنہاں وچ دیوار یا درخت اُتے چڑھنے دے آلات، لمبے ہونے والے نیزے، راکٹ توں چلنے والے تیر تے تہ ہونے والے چھوٹی کشتیاں شامل نيں۔ ستارہويں صدی دی کتاب بانسینشوکائی وچ انہاں خصوص آلات دی اک وسیع رینج بیان کيتی گئی اے۔[۵۴]
لباس
[سودھو]عموماً ایہ غلط فہمی پائی جاندی اے کہ ننجا سر تا پا سیاہ لبادے وچ ملبوس ہُندے سن ۔ اُتے اصل ننجا عام افراد جداں لباس پہندے سن ۔[۵۵]
ان دے لباس سیمورائی توں مماثل مگر ڈھیلے نئيں ہُندے سن ۔ اس دے علاوہ وڈا رومال وی انہاں دے پاس ہُندا جو کدی منہ چھپانے دے کم آندا تاں کدی بیلٹ تاں کدی دیوار اُتے چڑھنے وچ مدد دیندا۔[۳۲]
اس دے علاوہ ننجا دے استعمال وچ آنے والے ہور اجزائے لباس جداں کہ ڈھال، زرہ بکتر وغیرہ دے بارے سو فیصد یقین توں کچھ نئيں کہیا جا سکدا۔[۵۶]
اوزار
[سودھو]جاسوسی تے دشمن دی صفاں وچ گھسنے دی خاطر ننجا دے پاس بہت سارے اوزار ہُندے سن ۔ رسیاں تے آنکڑے عام طور اُتے بیلٹ توں لٹکے ہُندے سن ۔[۵۴] تہ ہونے والی سیڑھی دا وی تذکرہ ملدا اے جس دے دونے سراں مڑے ہوئے ہُندے سن ۔[۵۷] اس دے علاوہ ہتھوں تے پیراں وچ اُتے چڑھنے دے لئی مددگار چیزاں چڑھائی جادیاں سن۔[۵۸] اس دے علاوہ کھاوہی، سوراخ کرنے والے آلات وغیرہ وی عام سن ۔
دیواراں وچ سوراخ دے لئی نوکیلے بھاری اوزار ہُندے سن ۔ چاقو تے چھوٹی آریاں وی استعمال ہودیاں سن۔ دیوار دے پار توں آواز سننے دے لئی وی دستی آلے ہمراہ ہُندے سن ۔[۵۹]
ننجا دے لئی پانی اُتے چلنے دے لئی لکڑی توں بنے چوڑے جوندے وی ہُندے سن ۔[۶۰] ننجا نوں زیرِ آب رکنے وچ مدد دینے دے لئی مشکاں تے ہور نالیاں وی استعمال ہودیاں سن۔[۶۱]
ننجا عموماً بوہت گھٹ آلات توں کافی زیادہ کم کرنے دے قابل ہُندے سن ۔[۶۲]
ہتھیار
[سودھو]اگرچہ چھوٹی تلواراں تے خنجر بکثرت استعمال ہُندے سن مگر ننجا دا پسندیدہ ہتھیار کاتانا سی جو پیٹھ اُتے رکھی جاندی سی۔[۶۳] ایہ تلوار لڑائی دے علاوہ وی بہت جگہ کم آندی سی مثلاً تاریدی ميں اس دی نیام توں راستہ ٹٹولنے دا کم لیا جاندا سی ۔[۶۴] اس تلوار نوں دیوار توں ٹیک لگیا کر اس دی مدد توں چڑھنے وچ مدد لی جاندی سی۔[۶۵] اس دے علاوہ تلوار نوں نیام وچ رکھدے ہوئے اس وچ مردچاں، مٹی، ریت یا لوہ چون بھر دتا جاندا سی تاکہ تلوار کڈدے وقت ایہ چیزاں نکل کے دشمن دی اکھاں وچ جا پڑاں۔ کاتانا توں پہلے سیدھی تلواراں مستعمل سن۔[۶۶]
ترشول، کانٹے، چاقو تے ستارہ نما طشتریاں مجموعی طور اُتے شوریکن کہلادیاں سن۔ ایہ ہتھیار ننجا دے علاوہ وی ہور لوک استعمال کردے سن [۶۷] تے انہاں نوں کِسے وی سمت پھینکا جا سکدا سی ۔[۶۸] کمان دی مدد توں تیزی توں تیر چلائے جا سکدے سن تے بعض ننجا دی کماناں معمول توں چھوٹی ہودیاں سن۔[۶۹] زنجیر تے دراندی وی ننجا دے پاس ہودیاں سن۔[۷۰] اس وچ زنجیر دے اک جانب وزنی گولہ جدوں کہ دوسری جانب دراندی ہُندی سی اسنوں کوساریگاما کہندے نيں۔ دراندی وغیرہ پکڑے جانے اُتے ننجا بطور مالی انہاں نوں اپنے اوزار ظاہر کردے سن ۔
جاپان وچ تیرہويں صدی وچ منگولاں دے حملے دے نال ہی بارود وی چین توں پہنچ گیا سی ۔[۷۱] بعد وچ ننجا نے دستی بم وغیرہ بنانے شروع کر دتے [۶۱] تاکہ اس توں زہریلی گیس یا دھواں دے علاوہ دھاتی چیزاں وی پھینکی جا سکدیاں سن۔[۵۱]
عام ہتھیاراں دے علاوہ ننجا دے پاس تے وی بوہت سارے ہتھیار ہُندے سن جنہاں وچ زہر، [۵۴] گوکھرو، چوبی تلوار، [۷۲] بارودی سرنگاں، [۷۳] بلو گن، زہریلے تیر، تیزاب پھینکنے والی نلکیاں تے آتشاں اسلحہ [۶۱] شامل اے۔ فرار وچ مدد دے لئی انڈے دے چھلدے ميں بھریا سفوف وی اہم سی ۔[۷۴]
افسانوی صلاحیتاں
[سودھو]مافوق الفطرت صلاحیتں اکثر ننجا توں منسوب کيتیاں جاندیاں نيں۔ بعض روایات وچ ہويا وچ اڑنا، غائب ہونا، چہرہ بدل لینا، اک توں کئی انسان بن جانا، جانوراں اُتے حکم چلیانا تے پنج روايتی عناصر اُتے قابو پانا وی ننجا توں منسوب ملدے نيں۔[۵۰]
روايتی عناصر اُتے قابو پانا کِسے حد تک ممکن اے جداں کہ اگ جلیانا وغیرہ۔[۷۵] اُتے ایہ ننجا دی پسپائی یا فرار نوں چھپانے دے لئی ہُندی سی۔
پتنگ دی مدد توں ہويا وچ اڑنا فرضی روایات نيں کہ ننجا اس طرح اڑ کر دشمن دی صفاں وچ اتر جاندے یا انہاں اُتے بم وغیرہ ماردے۔[۴۲] حقیقت محض اِنّی اے کہ جنگاں دے دوران وچ پتنگ توں پیغام رسانی دا کم لیا جاندا سی ۔[۷۶][۷۷]
کوجی کیری
[سودھو]کوجی کیری اک ایسی مشق سی جس نوں دہرانے توں ننجا نوں مافوق الفطرت کم کرنے دی صلاحیت مل جاندی سی۔
کوجی تاؤ مت توں نکلی سی کہ اوتھے وی نو لفظاں نوں مخصوص ترتیب توں دہرانے توں جادو وغیرہ منسوب کیتا جاندا سی ۔[۷۸] چین وچ بدھ مت دا وی اس اُتے اثر اے تے ایہ نو لفظاں بدھ مت دے دیوتاواں توں متعلق نيں۔[۷۹] کوجی دی جاپان وچ آمد شاید بدھ مت دے نال ہوئی تھ جتھے شوگینڈو وچ ایہ خوب پھلی پھولی۔[۸۰] ایتھے وی کوجی دے لفظاں بدھ مت دے دیوتاؤں، تاؤ مت دی دیو مالا تے فیر شنٹو کامی توں منسوب ہوئے۔[۸۱] مدرا جو مختلف بدھ افراد ہتھوں دے اشاراں توں ادا کردے نيں۔[۸۲] شوگینڈو دے یامابوشی نے اسنوں اپنایا تے ایہ روحانی، شفا تے جادو اتارنے دے عمل وچ استعمال ہُندے سن ۔[۸۳] ایہ فرض کیتا جاندا اے کہ انہاں توں ہونے والے اثرات وچ جادو ٹونا اہم سی ۔[۸۴]
مشہور شخصیتاں
[سودھو]جاپانی تریخ وچ بہت سارے مشہور افراد نوں ننجا کہیا گیا اے مگر انہاں دی تصدیق آسان نہيں۔ مگر اہم مشہور شخصیتاں جو ننجا کہلاندی رہیاں نيں، وچوں چند اک درجِ ذیل نيں:
- کوماواکامارو (تیرہويں-چودہويں صدی): اپنے جلاوطن باپ دے قتل دا بدلہ لینے دے لئی اس نے باپ دے قاتل نوں اس دے کمرے وچ وڑ کے سوئی ہوئی حالت وچ اس دی اپنی تلوار توں قتل کیتا۔ [۸۵]
- یاگیو مونیتوشی (1529–1606): شنکیج رائی طرز دا مشہور شمشیر زن سی ۔[۴۳]
- ہاتوری ہانزؤ (1542–1596): ایگا نال تعلق ہونے دی وجہ توں تے اس دی اولاد دی طرف توں ننجا دے بارے دستاویزات لکھنے دی وجہ توں کئی لوک اسنوں وی ننجا سمجھدے نيں۔[۸۶] اوہ سینگوکو دور دا معروف ننجا سی جس نے توکوگاوا ائیاسو دی جان بچائی تے فیر متحدہ جاپان دے حکمران بننے وچ اس دی مدد کيتی۔
- اشیکاوا گوئےمون (1558–1594): اس دے بارے کافی کہانیاں مشہور نيں جو مصدقہ نہيں۔[۸۷]
- فوما کوتارو (وفات 1603): اس دے بارے مشہور اے کہ اس نے ہتوری ہنزو نوں ماریا سی کہ ایہ دونے دشمن سن ۔
- موچیزوکی چیومے (سولہويں صدی): ایہ موچی زوکی موری ٹوکی دی بیوی سی جس نے بچیاں نوں گیشا بننے دے لئی تربیت دا اسکول کھولیا سی تے جاسوسی وی سکھاندی سی۔[۸۸]
- موموچی سینڈایو (سولہويں صدی): ایگا دے ننجا قبیلے دا اک رہنما سی جس دے بارے یقین کیتا جاندا اے کہ ایگا صوبے اُتے حملے دے دوران وچ اپنی جان بچانے وچ کامیاب رہیا۔ موموچی دا تعلق ہتوری دے قبیلے توں سی ۔[۸۹]
- فیوجی بایاشی ناگاتو (سولہويں صدی): اسنوں ایگا قبیلے دے تن عظیم وڈھیاں وچ شمار کیتا جاندا سی ۔ ہور دو افراد ہتوری ہنزو تے موموچی ساڈایو سن ۔
مقبول سبھیاچار وچ
[سودھو]ایڈو دور وچ ننجا نوں مقبول سبھیاچار وچ شامل کیتا گیا تے ننجا توں متعلق داستاناں وجود وچ آئیاں ۔ ایہ داستاناں عموماً کِسے تاریخی شخصیت توں منسوب دی جادیاں سن۔[۹۰]
ننجا جاپانی تے مغربی مقبول میڈیا دی کئی قسماں وچ شامل اے جس وچ کتاباں (کؤگا ننپوچؤ)، ٹیلی ویژن (ننجا واریر، پتے رینجرز ننجا سٹورم تے پتے رینجرز ننجا سٹیل)، فلماں (یو اونلی لیو ٹوائس، ننجا اسیسن، دی لاسٹ سمورائی)، طنز (ریئل الٹیمیٹ پتے)، ویڈیو گیمز (تینچو، دتی لاسٹ ننجا، شنوبی، مورٹل کامبیٹ)، اینیمے (ناروٹو)، منگیا (باسیلیسک) کامک (ٹین ایج میوٹینٹ ننجا ٹرٹلز، جی ائی جو، آ رئیل امریکن ہیرو) شامل نيں۔
تصاویر
[سودھو]-
تیکو کاگی، ہتھ دے پنجے
-
آشیکو، چڑھنے دے اہنی اوزار
-
آشیکو، چڑھنے دے اہنی اوزار
-
کاگیناوا، آہنی چڑھنے دا ہک
-
شیکومیزے، اک چھڑی تلوار
-
ماکیبیشی، آہنی بھکھڑ
-
شوریکن، پھینکنے والی برچھی
-
شوریکن، باريک کپڑا والے
-
چگریکی، زنجیر تے وزن ہتھیار
-
کوساریگاما، اک زنجیر تے دراندی
-
مانریکی، اک زنجیر ہتھیارر
-
مختلف خفیہ ہتھیار
-
زنجیر والی قمیض
ہور ویکھو
[سودھو]حواشی
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ رتی & ویسٹبروک 1991, p. 325
- ↑ ٹرنبل 2003, pp. 5–6
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ Stephen ٹرنبل (19 February 2003). Ninja Ad 1460–1650. Osprey Publishing, 5. ISBN 978-1-84176-525-9. Retrieved on 1 October 2011.
- ↑ سانچہ:Cite av media
- ↑ گرین 2001, p. 355
- ↑ گرین 2001, p. 358; based on different readings, Ninpiden is also known as Shinobi Hiden, and Bansenshukai can also be Mansenshukai.
- ↑ Origin of word Ninja Archived 2011-05-02 at the وے بیک مشین.
- ↑ Green 2001, p. 355
- ↑ Oxford English Dictionary, 2nd ed.; American Heritage Dictionary, 4th ed.; Dictionary.com Unabridged (v 1.1).
- ↑ ٹرنبل 2007, p. 144.
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ واٹر ہاؤس 1996, pp. 34
- ↑ Chamberlain 2005, pp. 249–253; Volume 2, section 80
- ↑ Friday 2007, pp. 58–60
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 7
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ ۱۵.۲ ٹرنبل 2003, p. 9
- ↑ Draeger & Smith 1981, p. 121
- ↑ Deal 2007, p. 165
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 23
- ↑ گرین 2001, p. 357
- ↑ ٹرنبل 2003, pp. 9–10
- ↑ ایڈمز 1970, p. 43
- ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ ٹرنبل 2003, pp. 44–46
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 47
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ ٹرنبل 2003, p. 50
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 55
- ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ ٹرنبل 2003, p. 51
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 52
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 53
- ↑ Crowdy 2006, p. 52
- ↑ Tatsuya 1991, p. 443
- ↑ Kawaguchi 2008, p. 215
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ ٹرنبل 2003, p. 17; ٹرنبل uses the name Buke Meimokushō, an alternate reading for the same title. The Buke Myōmokushō cited here is a much more common reading.
- ↑ ٹرنبل 2007, p. 149
- ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ ٹرنبل 2003, p. 27
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 28
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 43
- ↑ ٹرنبل 2003, pp. 43–44
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 5
- ↑ ۳۹.۰ ۳۹.۱ ٹرنبل 2003, p. 31
- ↑ Nihon Hakugaku Kurabu 2006, p. 36
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 26
- ↑ ۴۲.۰ ۴۲.۱ Draeger & Smith 1981, pp. 128–129
- ↑ ۴۳.۰ ۴۳.۱ ٹرنبل 2003, pp. 29–30
- ↑ Fiévé & Waley 2003, p. 116
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 12
- ↑ رتی & ویسٹبروک 1991, p. 327
- ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ ٹرنبل 2003, pp. 14–15
- ↑ گرین 2001, pp. 359–360
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 48
- ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ ٹرنبل 2003, p. 13
- ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ ٹرنبل 2003, p. 22
- ↑ ۵۲.۰ ۵۲.۱ ۵۲.۲ ۵۲.۳ Draeger & Smith 1981, p. 125
- ↑ Crowdy 2006, p. 51
- ↑ ۵۴.۰ ۵۴.۱ ۵۴.۲ ٹرنبل 2003, p. 19
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 16
- ↑ Howell 1999, p. 211
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 20
- ↑ مول 2003, p. 121
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 21
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 62
- ↑ ۶۱.۰ ۶۱.۱ ۶۱.۲ رتی & ویسٹبروک 1991, p. 329
- ↑ گرین 2001, p. 359
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 18
- ↑ ایڈمز 1970, p. 52
- ↑ ایڈمز 1970, p. 49
- ↑ Reed 1880, pp. 269–270
- ↑ مول 2003, p. 119
- ↑ رتی & ویسٹبروک 1991, pp. 328–329
- ↑ رتی & ویسٹبروک 1991, p. 328
- ↑ ایڈمز 1970, p. 55
- ↑ بنچ & ہیلیمانس 2004, p. 161
- ↑ مول 2003, p. 195
- ↑ Draeger & Smith 1981, p. 127
- ↑ مول 2003, p. 124
- ↑ مول 2003, p. 176
- ↑ Buckley 2002, p. 257
- ↑ ٹرنبل 2003, pp. 22–23
- ↑ واٹر ہاؤس 1996, pp. 2–3
- ↑ واٹر ہاؤس 1996, pp. 8–11
- ↑ واٹر ہاؤس 1996, p. 13
- ↑ واٹر ہاؤس 1996, pp. 24–27
- ↑ واٹر ہاؤس 1996, pp. 24–25
- ↑ Teeuwen & Rambelli 2002, p. 327
- ↑ ایڈمز 1970, p. 29; واٹر ہاؤس 1996, p. 31
- ↑ McCullough 2004, p. 48
- ↑ ایڈمز 1970, p. 34
- ↑ ایڈمز 1970, p. 160
- ↑ گرین 2001, p. 671
- ↑ ایڈمز 1970, p. 42
- ↑ ٹرنبل 2003, p. 14
حوالے
[سودھو]- ایڈمز, اینڈریو (1970), ننجا: نظر نہ آنے والے قاتل, بلیک بیلٹ کیمونیکیشن, ISBN 978-0-89750-030-2
- Buckley, Sandra (2002), Encyclopedia of contemporary Japanese culture, Taylor & Francis, ISBN 978-0-415-14344-8
- Bunch, Bryan H.; Hellemans, Alexander (2004), The history of science and technology: a browser's guide to the great discoveries, inventions, and the people who made them, from the dawn of time to today, Houghton Mifflin Harcourt, ISBN 978-0-618-22123-3
- Chamberlain, Basil Hall (2005), The Kojiki: records of ancient matters, Tuttle Publishing, ISBN 978-0-8048-3675-3
- Crowdy, Terry (2006), The enemy within: a history of espionage, Osprey Publishing, ISBN 978-1-84176-933-2
- Deal, William E. (2007), Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-533126-4
- ڈرائجر, ڈون ایف.; سمتھ, رابرٹ ڈبلیو. (1981), Comprehensive Asian fighting arts, Kodansha, ISBN 978-0-87011-436-6
- Fiévé, Nicolas; Waley, Paul (2003), Japanese capitals in historical perspective: place, power and memory in Kyoto, Edo and Tokyo, Routledge, ISBN 978-0-7007-1409-4
- Friday, Karl F. (2007), The first samurai: the life and legend of the warrior rebel, Taira Masakado, Wiley, ISBN 978-0-471-76082-5
- Howell, Anthony (1999), The analysis of performance art: a guide to its theory and practice, Routledge, ISBN 978-90-5755-085-0
- گرین, تھامس اے. (2001), Martial arts of the world: an encyclopedia, Volume 2: Ninjutsu, ABC-CLIO, ISBN 978-1-57607-150-2
- Kawaguchi, Sunao (2008), Super Ninja Retsuden, PHP Research Institute, ISBN 978-4-569-67073-7
- McCullough, Helen Craig (2004), The Taiheiki: A Chronicle of Medieval Japan, Tuttle Publishing, ISBN 978-0-8048-3538-1
- مول, سرجی (2003), Classical weaponry of Japan: special weapons and tactics of the martial arts, Kodansha, ISBN 978-4-7700-2941-6
- مارٹن, ولیم اسکٹ; Olenik, J. Kenneth (2004), Japan: its history and culture, fourth edition, McGraw-Hill Professional, ISBN 978-0-07-141280-3
- Nihon Hakugaku Kurabu (2006), Unsolved Mysteries of Japanese History, PHP Research Institute, ISBN 978-4-569-65652-6
- Nihon Hakugaku Kurabu (2004), Zuketsu Rekishi no Igai na Ketsumatsu, PHP Research Institute, ISBN 978-4-569-64061-7
- پرکنس, ڈورتھی (1991), Encyclopedia of Japan: Japanese History and Culture, from Abacus to Zori, Facts on File, ISBN 978-0-8160-1934-2
- رتی, آسکر; ویسٹبروک, ایڈلی (1991), Secrets of the samurai: a survey of the martial arts of feudal Japan, Tuttle Publishing, ISBN 978-0-8048-1684-7
- Reed, Edward James (1880), Japan: its history, traditions, and religions: With the narrative of a visit in 1879, Volume 2, John Murray, OCLC 1309476
- Satake, Akihiro; Yasumada, Hideo; Kudō, Rikio; Ōtani, Masao; Yamazaki, Yoshiyuki (2003), Shin Nihon Koten Bungaku Taikei: Man'yōshū Volume 4, Iwanami Shoten, ISBN 4-00-240004-2
- Takagi, Ichinosuke; Gomi, Tomohide; Ōno, Susumu (1962), Nihon Koten Bungaku Taikei: Man'yōshū Volume 4, Iwanami Shoten, ISBN 4-00-060007-9
- Tatsuya, Tsuji (1991), The Cambridge history of Japan Volume 4: Early Modern Japan: Chapter 9, translated by Harold Bolitho, edited by John Whitney Hall, New York: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-22355-3
- Teeuwen, Mark; Rambelli, Fabio (2002), Buddhas and kami in Japan: honji suijaku as a combinatory paradigm, RoutledgeCurzon, ISBN 978-0-415-29747-9
- ٹرنبل, اسٹیفن (2003), Ninja AD 1460–1650, Osprey Publishing, ISBN 978-1-84176-525-9
- ٹرنبل, اسٹیفن (2007), Warriors of Medieval Japan, Osprey Publishing, ISBN 978-1-84603-220-2
- واٹر ہاؤس, David (1996), جاپان وچ مذہب: arrows to heaven and earth, article 1: Notes on the kuji, edited by Peter F. Kornicki and James McMullen, جامعہ کیمبرج پریس, ISBN 978-0-521-55028-4
باہرلے جوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ننجا |
|