ویاہ دیاں رسماں

“رسم رواج اک طرحاں دا کرم کانڈ ہندا اے، یعنی کسے کم نوں لوکاں ولوں مقرر ودھی مطابق نبھاؤنا رسم اکھواؤندا اے۔ ایوں رسم جدوں وار-وار نبھاؤن نال روڑھ ہو جاندی اے، اس نوں رواج کیہا جاندا اے۔” ویاہ متعلق رسماں : ویاہ اک پڑھاء اے۔ جس وچ کئیاں رسماں دا پالن کیتا اے۔

ویاہ دی ادارہ دا نکاس-ترقی

پرانے انسان قدرتی انسانی جیون قدرتی نہ رہِ کے سماجی بن گیا اے۔ جے انسانی رشتے قدرتی ہندے تاں سبھ منکھاں دا رشتہ اک ہندا۔ وکھ وکھ رشتیاں دی بنیاد ویاہ روپی سماجی ادارہ اے۔ جدوں لنگک سمبندھا دی کھل سی تاں کوئی مرد عورت توں بچیاں دی سرکھیا اتے گزارے دی پرواہ نہیں سی کردا۔ عورت نوں خود دیکھ بھال کرنی پیندی سی۔ اجہیاں سمسیاواں دے حل لئی پرانے انسان نوں ویاہدی رسم اتپن کیتی۔ اس طرحاں کرن نالؤرت مرد اندر اک دوجے متعلق جاں پیدا ہون والی سنتان دے پالن-پوشن دی ذمہ واری دا اگیاس پیدا ہون لگا۔ اس طرحاں ویاہ دی رسم لوکاچار دا روپ دھار گئی۔ کیونکہ اس وچ سموہا دی رضا مندی سی۔ اچاریاں چترسین مطابق “ رگوید وچ حال معنےآں وچ ویاہ شبد نہیں ملدا” اوہ ارتھوو وید وچ وئہ دی پرپاٹی دا قیام ہونی مندا اے مگر ڈاکٹر. رادھا کرشنن مطابق، ‘رگوید’ دے ویلے تک ویاہ دی ادارہ قائم ہو چکی سی۔

ویاہ دی اہمیت

جنسی لوڑاں دی تکمیل سماج دے انسان دی پردھان مسئلہ اے۔ ایہہ لوڑ قدرتی اے۔ اس لوڑ نوں جدوں منڈا اتے کڑی سمجھن لگ جاندے ہن تاں سماج اس لوڑ دی تکمیل لئی اوہناں دا ویاہ کردا اے۔ کام تنقید دی تکمیل لئی انسان کئی زریعہ اپناؤندا اے۔ جہناں وچوں نجئج سنمبندھ ویاہ راہیں ہوند وچ آؤدا اے۔ ویاہ اک اجیہی سماجی سنسکرتک ادارہ اے جہڑی عورت مرد نوں سماجی اصولاں ماتحت کام سنتشٹی دی پروانگی وی دندی اے اتے انسان انسان تو دے جیوک نفسیاتی، روحانی اتے اخلاقی ترقی دیاں لوڑاں پوریاں کردی ہوئی پروار وچ انسان دے سانسکرتک سماجی اتے معاشی حقاں دا نردھارن کردیاں اسدی ذمہ واری وی نسچت کردی اے۔ اس ادارہ راہیں ہی انسان ماں، پیو، دھی بھین، بھرا تے پتّ وغیرہ دے رشتے وچ بوجھدا ہویا سماج وچ ستکارت تھاں حاصل کردا اے۔ ویاہ ادارہ دو پروار نوں اجیہے روپ وچ بنّ دندی اے، جس ولوں اوہ اک دوجے نال معاون دا کم کردے ہن۔ انسان دے سماجیکرن لئی ویاہ دی رسم بہت ضروری اے۔

ویاہ دی تشریح

ایڈورڈ ویسٹر مارک مطابق ‘ویاہ اک جاں اک توں ودھ مرداں اتے عورتاں وچ قائم سمبنندھت اے، جسنوں قانون جا جات دی پروانگی پرپات ہندی اے، جس وچ ویاہ نال متعلق دوہاں پکھاں اتے اوہناں دی پیدا ہون والی سنتان دے اختیار تے کرتوّ جڑے ہندے ہن۔ ویاہ انسانی اخلاقیات اتے دیس دی طاقت دا سوما اے۔

ہندواں وچ پرچلت رہِ چکے/اج تک پرچلت ویاہ ڈھنگ

اثر/اکا/مل چکائی ویاہ

وٹے سٹے دا ویاہ

گھر جوائی ویاہ

پیار ویاہ

پنّ دا ویاہ

ہندواں وچ پرچلت رہِ چکے ڈھنگ

ادھالا، اپہرن ویاہ

ازامئشی پرکھ ویاہ

کرت ولوں ویاہ

پرجاپتِ ویاہ

پرتاوی ویاہ

پنجاب وچ ویاہ دیاں وکھ وکھ ونگیاں ملدیاں ہن۔ ایہہ وکھ وکھ ونگیاں توں ایہہ سدھ ہندا اے کہ پنجابی سبھیاچار دی روایت، گوانڈھی سبھیاچار توں وکھری اے۔

پنّ دا ویاہ

وٹا سٹہ

"کریوا

سر دھرنا جاں چادر پاؤنی

اجوکا ویاہ پربندھ

نیچر وچ سبھ کجھ پرورتنشیل اے۔سمیستھان دے حوالہ وچ پرسیتھتیاں دے بدلن کرکے سماج وچ پروارتن آؤنا سمبھاوک اے اج سکھیا اتے عورت دی آزدی کرکے لوکاں دا ویاہ متعلق نظریہ بدل گیا اے۔ جدید وچارا آواجائی اتے اتی جدید کمیونیکیشن زریعاں نے اک سماج دا ہور سماجا نال رابطہ جوڑ دتا اے۔ ویاہ متعلق سماجی روکاں کمزور پے گئیاں ہن۔ پچھلے ویلے دوران ویاہ مذہبی اتے مقدس سنسکار سمجھیا جاندا سی۔ اج کل ویاہ سماجی سمجھوتہ اے۔

جات

پہلا منڈے کڑی دی جم کنڈلی ملا کے جات/گوت پرکھ کے شبھ تکھّ ہو دن دا دھیان رکھکے ویاہ کیتے جاندے ہن۔ ہن منڈے-کڑی دی لیاقت پڑھائی سہپن، عمر تے گن وغیرہ دھیان وچ رکھکے کیتا جاندا اے۔ ماں پیؤ دا رول ودھ گیا اے۔ عورتاں دی معاشی آزادی نوں اوہناں دا ویاہ متعلق نظارہٹیگکون بدل دتا اے۔

میرج بیورو

اج کلھ برہامنا دی لوڑ نہیں اے شہراں وچ رشتے کراؤن دا کم تھاں-تھاں کھلے میرج سیٹراں، اخباراں اتے رسالیاں نے سابھ لیا۔ تعلیم دے پاسار، مغربی اثر آزاد سوچ اتے آزاد خیالاں کارن رہا اے۔ ماپیا دے فیصلے اس کم لئی تقریباً مہر دا روپ حاصل کردے جا رہے ہن۔

رسماں دا خلاف

نیچر دے خلاف وچ اج دا انسان اپنے آپ نوں اکلا اتے اسرکھئت مہسوسہ نہیں کردا اے۔اس لئی رسماں دا روپ بھوتک سیکولر ہندا جا رہا اے ہر کھیتر وچ آ رہی پرگتی رسم رواج نوں بھرم درسا کے اوہناں نوں منن توں انکار کیتا جا رہا اے۔ سائنسی طور تے کئی رسم رواج انسان نوں نویاں پرستھتیاں نال ججھن لئی تیار کردے ہن۔

مہنگئی

ویاہ توں پہلاں شگن کرن ویلے وتوں پروکھے ہو کے مہنگیاں توں مہنگیاں سگاتاں دین جا رواج پیندا جا رہا۔ منڈے نوں مندری کڑھا پایا جاندا اے۔ مٹھیائی دے ڈبے دتے جاندے ہن۔ رشتے داراں نوں گنڈھا پھیرن دی تھاں مٹھیائی دتی جاندی اے۔ روپئے کیش دین دا رواج ودھ گیا اے ویاہ تے وادھو پیسہ خرچ کیتا جادا ہیے۔

ویاہ متعلق رسم رواج

پنجابی ویاہ اک بہت وسیع اتے جٹل عمل اے۔ ایہہ عمل ویلے مطابق بہت وڈے ویلے اپھر فیلی ہندی اے۔ روکے جاں ٹھاکے توں لے کے کڑی نوں چونکے چلھے چڑھاؤن تک ایہہ چلدی رہندی اے۔ اس دوران بہت ساریاں چھوٹیاں وڈیاں رسماں ہندیاں ہن جنہاں راہی ویاہ دی ادارہ دی سماجی قیام ہندی اے۔ مکھ طور 'تے ہیٹھ لکھیاں رسماں کیتیاں جاندیاں ہن باوے پنجاب دے وکھو وکھ علاقیاں وچ ایہناں دے نبھاؤن وچ وی تھؤڑھا بہت امتر آ جاندا اے اتے کئی رسماں کسے خاص کھیتر وچ تاں کیتیاں جاندیاں ہن پر دوسرے کھیتراں وچ نہیں۔

'روکا، ٹھاکا، شگن تے منگنا

روکا، ٹھاکا، شگن تے منگنا لگبھگ اکو قسم دے ناں ہن۔ اس وچ لڑکے دے گھر والے لڑکی دے گھر جا کے اسنوں شگن تے ہور سامان دے کے آؤندے ہن۔ پھر چھوارا لاؤن دی رسم نبھائی جاندی اے۔ اس وچ لڑکی دا پیؤ لڑکے دے ہتھ تے سوا روپیہ دھردا اے تے سکا میوہ اسدی جھولی وچ پاؤندا اے۔” ویاہ ویلے منڈے والے گھر ‘گھوڑیاں’ اتے کڑی دے گھر ‘سہاگ’ گائے جاندے ہن۔

جنڈی کٹنا

جنڈی کٹنا اک ہور رسم ہندی اے۔ ‘جنڈی کٹنا’ اوہناں قدرتی آفتاں دے صفایا کرن دا پرتیکاتمک پرگٹاوا اے جہڑیاں لاڑے دے راہ وچ رکاوٹ بندیاں ہن۔ اہہ ورتارے مرد دی طاقت دے پرگٹاوے دے روپ وچ اپنی ہوند رکھدے ہن۔” ویاہ والے دن سبھ توں پہلاں نائی دھوئی دی رسم کیتی جاندی اے۔ نائی دھوئی ویلے منڈے، کڑی نوں وٹنا ملیا جاندا اے اتے بعد وچ مامے ولوں شگن دے کے چونکی توں اتاریا جاندا اے۔

سہرے بنھائی

سہرے بنھائی دی رسم اہم ہندی اے۔ لڑکے دی بھین ولوں اپنے بھرا دے سر سہرے بنھے جاندے ہن اتے بھابیاں ولوں سرمہ پایا جاندا اے۔ بدلے وچ لاڑے ولوں شگن دتا جاندا اے۔

برات جان تو پہلا جدو لاڑے دے اسدیاں بھیناں سیہرے بندیاں ہن تاں نال دی نال گانے وی گائے جادے ہن آٹے سرمہ پوائی ویلے وی گانے گائے جاندے ہن |

پنجابی لوکدھارا وچ

<poem>

تیرا لکھاں دا چیرا وے ، سیہرے دی چمک بڑی، بڑی وے بھیناں دے ویریاں، تیرے سیہرے دی چمک بڑی وے .........

پہلی سلائی دیوراں،رس بھری، کوئی دوجی گل انار، تیجی سلائی تاں پاواں، جے موہراں دیوے،وے جیون جوگیا چار،

گھوڑی

گھوڑی چڑاؤن دی رسم اہم ہندی اے۔ پنڈ وچ ویاہ والے دن جنجھ ترن توں پہلاں گھوڑی پھیرن دا رواج اے۔ گھوڑی توں اترن ویلے اوہ بھین نوں واگ پھڑائی وجوں روپئے دندا اے اتے پھر بارات نوں وداع کیتا جاندا اے۔ پھر ملنی دی رسم کیتی جاندی اے۔ ملنی ڈھکاء ویلے دی رسم اے۔ اس وچ لڑکے دے متعلق کڑی دے سنبندھیاں نال ملدے ہن۔

پنجابی لوکدھارا وچ

<poem>

وے توں کہڑا ویرا، گھوڑا بھجائی جاندا ......... نی مے راجا بھینے،بنو ویاہون جاندا،.....

وے توں کہڑا ویرا،گھوڑا بھجائی جاندا .... نی مے رام بھینے،بھابو ویاہون جاندا ....

آنند کم

آنند کم دی رسم بہت ہی اہم ہندی اے۔ اس رسم وچ ‘لاواں’ گرو گرنتھ صاحب دی حاضری وچ ور، کنیا اتے دوواں دھراں دی موجودگی وچ ہندیاں ہن۔ شبد دا گائن کرکے لاڑا-لاڑی نوں سچجی گرہستھی جیون جار سکھاؤن دا نصیحت دتا جاندا اے۔” ڈولی تورن ویلے کڑی نوں پھر سنواریا شنگاریا جاندا اے۔ لاڑے دی سسّ جوائی نوں شگن دندی اے تے اسدا منہ مٹھا کراؤندی اے تے پھر کڑی نوں وداع کیتا جاندا اے۔

پانی وارنا

پانی وارن دی رسم اہم ہندی اے۔ ماں ولوں جوڑی دے سر اتوں گڑوی والا مٹھا پانی ستّ واری وار کے پیتا جاندا اے، جے ہر وار ماں پانی پی لوے تاں نویں وہوٹی دا سارا پیار سسّ نال پے جاندا اے۔ اس توں بعد پیالے دی رسم نبھائی جاندی اے، سسّ ولوں دیسی گھیؤ وچ کھنڈ رلا کے نونہہ دے منہ وچ ستّ برکیاں پائیاں جاندیاں ہن۔”

ہور رسماں

جنج بنھنا، جنج چھڈاؤنی، سٹھنیاں دینیاں، پتل دینی، جتی چکنا، چھند سننے، کھٹّ وکھاؤنی، سسّ دے جلیب، سسّ دے لڈو، ڈولی تورنا، نین دی مانتا، در چکوائی، تیل چونا، پانی وارنا، پیالہ دینا، برکیاں دینا، تھالیاں وچھاؤنیاں، جاگو کڈھنی، چھجّ بھننا، گدھا پاؤنا، گھنڈ کڈھنا، گھنڈ اتارنا، منہ وکھائی، پڑی پاؤنا، صندوق کھلھوائی، چھٹیاں کھیڈنا، جٹھیریاں دے متھا ٹیکنا، بیری پوجا، چھنا کھیڈنا، پروسا دینا، وٹنا ملنا، نؤندا پاؤنا، چولی چھکنا، مہندی لاؤنی، چپنیاں بھننا، سرمہ پاؤنا، سگی پھلّ گندنے، گئی رات تک سہاگ، گھوڑیاں گاؤنا، گانا کھیڈنا، کوٹھی جھاڑ، ساہے بنھنا، گانا بنھنا، بھیلی دینا، گٹھا دینا، میچا بھیجنا، وری بناؤنا، توی بنھنا، دالاں چگنیاں، چکیاں لاؤنیاں، مائیاں، دودھ اکٹھا کرنا، کڑاہی چاڑھنا، منجے-بسترے اکٹھے کرکے، بھانڈیاں دی ویل لیاؤنی وغیرہ اجہیاں رسماں سن۔ سٹھنیاں وچ کڑم-کڑمنی، لاڑا-لاڑی دی بھین، جیجا، بھائی ، تائی، تایا، چاچیاں ، چاچے، بھوآ، پھپھڑ، مامے، مامیاں، ماسیاں، ماسڑ تے برات وچ آئے براتیاں دے بارے اجہیاں سٹھنیاں دتیاں جاندیاں سن۔

جنج کھولھنی

“کڑی دے ویاہ دے ویلے اک رسم جس وچ ویاہلی کڑی دیاں سہیلیاں گیت گا کے برات نوں ورتائی روٹی کھان توں ورج دندیاں ہن ۔ جس نوں جنج بنھنا کہندے ہن ۔” جنج بنھن دا رواج پرانے سمیاں وچ عام پرچلت رہا اے ۔ عام کر کے پہلاں ویاہ کئی دناں تک چلدے سن تے ہر روز نویاں ریتاں نبھائیاں جاندیاں سن جنہاں وچوں جنج بنھنا وی اک ریت رہی اے ۔ “جنج بنھن دا رواج پنجابی سماج وچ عام رہا اے، اسنوں پتل وی کیہا جاندا رہا اے ۔ پتل اک طرحاں دا شعری روپ ہندا اے ۔ دھی والی دھر دی کوئی چتر عورت جنج بنھ دندی سی ۔ پھر کوئی وی انسان جنج چھڈاؤن توں بناں روٹی نہیں سی کھا سکدا ۔ جنج نہ چھڈا سکنی بہت وڈی نموشی ہندی سی ۔” جنج بنھن دی ریت کڑی والیاں تے براتیاں وچکار اک تکرار سی جس وچ کورڑا چھند تے دوہرا گا کے جنج بنہی تے چھڈائی جاندی سی ۔ اس ویلے ہور وی نکے موٹے ہاسے ٹھٹھے ہندے سن ۔ کڑیاں براتیاں نوں گیت گا کے نہورے ماردیاں سن تے براتی وی مذاق اڈا کے کڑیاں دا مذاق اڈاندے سن ۔ ڈاکٹر. سوہندر سنگھ ونجارا بیدی لکھدے ہن کہ “ جدوں تک جنج بنہی رہے کوئی وی جاننجی روٹی نہیں سی کھاندا ، پر کوئی جاننجی گبھرو کجھ تکاں بول کے جنج کھولدا اے ۔ ایہہ ریت کسے آدم ریت دی رہند اے ۔ جنج ویلے اس طرحاں دیاں تکاں اچاریاں جاندیاں ہن :

لے کے نام گوپال دا بنھاں جنج میں آپ ،

کھولے بناں جے کھاؤگے کھانا دیؤُ سراپ ،

تلسی پوجن میں چلی سٹھّ سہیلیاں نال ،

جاننجیؤ تہانوں بنھ دتا بنھ تے تھوڈے تھال ،

پپلاں دے پتّ بنھاں جاننجیؤ تہاڈے ہتھ بنھاں ،

بنھاں ساری جنج جی ۔

ہن کیوں نی بولدے ، منہ ہو گئے بند جی ،

ککراں دے ٹاہن بنھاں ، جاننجیاں دے کھان بنھاں ،

بنھاں ساری جنج جی ، ہن کیوں نی --------۔

“اس طرحاں تکاں اچار کے جنج بنھ دتی جاندی اے تے جاننجیاں لئی روٹی تے پکوان کھانے ممنوعہ ہو جاندے ہن ۔ ” “ پر کی وار کویشر قسم دا شخص منہ تور جواب دین لئی کھاڑے وچ ڈٹ کھلوندا سی ۔ اوہ تھالی وچ سارے پکوان جو پروسے ہندے سن پا کے اتے رومال نال ڈھک کھانے دی آرتی کردا جنج نوں چھڈاؤنا شروع کر دندا سی ۔ ”

ایشور ردھے دھیائے کے ، گنگا-جلی اٹھائے ،

بدی کھولھاں جنج میں ، وغیرہ گنیش منائے ،

کھلے جاننجی بیٹھ کے ، کھلاں شکل سریر ،

کھلھ گئیاں سبھ تھالیاں ، کھل گیا جے نیر ،

برفی پیڑا امرتی ، کھلے چول کڑھا ،

پوڑی تازی کھل گئی ، کھلا زرد پلاء ،

روٹی کھاؤ پریم سے ، کھلے اسیں تمام ،

سچے ایشور ساڈڑے ، عام سوارے کام ۔

“جنج کھولن ویلے کئی ہور طرحاں دیاں ہاسے ٹھٹھے دیاں تکاں وی اچاردا اے ۔ کڑیاں دا مخول وی اڈاندا اے ۔ کئی وار اوہ اپنا غذا چھڈاندا ہویا ، کڑیاں دے روپ نوں بنھ دیندا اے ۔ ”

چھٹے پرشاد اتے تھال تھالیاں ،

بنھاں دوویں ناراں گوریاں تے کالیاں ،

چھٹّ گئے لڈو مٹھیائی کل جی ،

بنھاں تیرا روپ جو پری دے طول نی ،

سن لے گوریئے لگا کے کنّ نی ،

چھٹّ گئی جنج تینوں دتا بنھ نی ۔

اس طرحاں کڑم پروسی روٹی وچوں کوآری روٹی تھال وچ کڈھ کے کڑیاں ول بھیج دندا اے تے روٹی کھانی شروع ہو جاندی اے ۔ کئی وار جنج چھڈاؤن والے انسان نوں بٹھا دتا جاندا سی کہ ایہہ کڑیاں دا رام رولا اے روٹی کھاؤ ۔ جدوں جنج روٹی کھان لگدی تاں کڑیاں گاؤن چھیڑ دندیاں ۔ کوآری روٹی سہرے ولوں اپنی نونہہ نوں مطلب ویاہ والی کڑی لئی بھیجی جاندی ہور وی منڈے دے پنڈوں ویاہیاں کڑیاں نوں پتل بھیجی جاندی اے ۔ سانجھ پرگٹائی جاندی اے ۔

تینوں جنج چھڈاؤنی نہ آئی ،

کچا ہندا بہہ وے گیا ،

تینوں بھیناں دی وی نہ آئی ،

بدھی روٹی کھا وے گیا ۔

ایہہ ریت کسے آدم بھرم ، وچار تے منوت دی رہند جاپدی اے ۔ پرانے دور وچ ویاہ ویلے جدوں جاننجی پرشاد چھکن لئی بھیٹھدے سن تاں دشمن قبیلے کھان دے مادےآں نوں منتراں نال بنھ دندے سن تے جدوں تر جاننجیاں دے نال آئے چیلے اتھوا ساؤری منتر پڑھ کے کھان دے مادےآں نوں ٹونے توں مکت نہیں سن کر لیندے ادوں تک اوہ کھانا ممنوعہ ہندا سی ۔ پوٹھوہاری وچ اس ریت نوں ‘منداونی’ کہندے ہن ۔

ویاہ دیاں رسماں دی وقعت

ویاہ وچ نبھاؤن والیاں ایہہ ساریاں رسماں دا عام جیون وچ بہت وڈا تھاں اے ایہہ ساریاں رسماں نوں نبھاؤن پچھے کئیاں ہی تہذیبی اتے سماجی کارن ہندے ہن۔ ویاہ دیاں رسماں راہیں انسانی رشتیاں دی آپسی سانجھ نوں پچھانیا جاندا اے جو کہ انسانی جیون دی بنیاد دے ہن۔
“ویاہ نال متعلق رسماں دی تکمیل ودھیرے کرکے سماجی قدراں دی تکمیل ہتّ کیتی جاندی اے جدوں کہ جم اتے موت نال متعلق رسماں وچ دیوی-طاقتاں دی ہوند اکثر شامل ہن۔ ویاہ ویلے دیا رسماں دا مکھ مقصد ویاہ تعقات نوں سکھاواں تے منورنجن بھرپور بناؤنا تے سنتان پیداوار کرنا ہندا اے۔”
پر اجوکے ویلے وچ ویاہ دیاں ایہناں رسماں نوں نبھاؤن دی روایت ہولی-ہولی گھٹدی جا رہی اے۔ ایہناں نوں سنبھالن اتے اگے تورن لئی لوڑیندے اپرالے کرن دی لوڑ اے۔

پنجابی ویاہ پربندھ وچ آئے تبدیلی

ویاہ پربندھ اک اجیہا پربندھ اے جس وچ بہت ساریاں رہُ-ریتاں شامل ہندیاں ہن۔ جو ویاہ دے نیپرے چڑھن توں بعد تک وی نبھائیاں جاندیا ہن۔ پر اجوکا سماں 21ویں صدی تے گلوبلائیجیشن دا اے جس دے اثر صدقہ اس وچ ہن تک بہت ساریاں تبدلیاں واپردیاں دکھائی دے رہیاں ہن۔ جاری تبدیلی نیچر دا اٹلّ نیم اے۔ ایہہ نیم انسانی سماج تے وی پورا ڈھکدا اے۔ “رسم رواج سماجی اتے بھائیچارک کم نال متعلق ہندے ہن۔ نیچر دے خلاف وچ اج دا انسان اپنے آپ نوں اکلا اتے اسرکھئت محسوس نہیں کردا اس لئی رسم-رواجاں دا روپ رہِ کے سیکولر ہندا جا رہا اے۔ اج پرانے رسم-رواجاں نوں وہم-بھرم درسا کے اوہناں نوں منن توں انکار کیتا جا رہا اے۔ اج سکھیا دے اثر اتے عورت دی آزادی کرکے لوکاں دا ویاہ متعلق نظریہ بدل گیا اے۔"

‘جس طرحاں اج ویاہ لئی نائی رشتہ نہیں لبھدا کئی وار آپسی تعاون نال ملدے ہی ویاہ تہہ کر لئے جاندے ہن۔ گوت چھڈن دا رواج وی گھٹدا جا رہا اے۔ پنجاب وچ ویاہ متعلق سماجی روکاں سن اوہ کمزور پے گئیاں ہن۔ ریتاں-رسماں اصولاں تے لوکگیتاں وچ وی بدلہ توں آیا اے۔ پنجاب وچ ویاہ منڈے-کڑی دی جم کنڈلی ملا کے جات/گوت پرکھ کے جائداد شبھ دن دا دھیان رکھ کے کیتے جاندے رہے ہن۔ پر اجکلّ زیادہ تر لوک منڈے کڑی دی مکمل پڑھائی سہپن عمر اتے گن وغیرہ پکھاں نوں دھیان وچ رکھ کے اپنے بچیاں دے ویاہ کرن لگ پئے ہن۔` “کجھ دہاکے پہلاں ماپے اپنی اولاد دا ویاہ نائی جاں بامن ولوں پئی دسّ مطابق کر دندے ہن۔ نتیجے وجوں نہ تاں نائیاں ولوں کیتے، بہتے رشتے ملدے ہن تے نہ ہی اوہناں متعلق گیت گائے جاندے ہن جویں : “نائیا تے بچے مرن بامن دی جڑ جا۔ پنج دریا دا چھوکرا دتا جھولی پا۔"

‘ویلے دے تبدیلی کارن نائی دا کم ہن ختم ہو گیا اے۔ مشرق جدیدیت دور وچ کڑی اتے منڈے دے ویاہ متعلق رائے نہیں سی لئی جاندی پر اج حالت بالکل وکھری اے دوویں اک دوجے نوں جان سکدے ہن کیونکہ ساری عمر اوہناں نے اکٹھیاں بتاؤنی ہندی اے۔ آواجائی دے زریعاں دے ترقی یافتہ ہون توں پہلاں کڑی دا ویاہ بہتی دور نہیں سی کیتا جاندا نہ ہی اس پنڈ وچ کیتا جاندا سی جتھوں دی اوہ پہلاں رہن والی ہندی سی۔ پر ہن اس گل دی پرواہ نہ کردیاں گلی-محلے وچ وی ویاہ کر دتے جاندے ہن۔ دوجے پاسے پرواس وچ کینیڈا، امریکہ، انگلینڈ، آسٹریا وغیرہ یورپی دیساں وچ ویاہ کرن توں گریز نہیں کردے سگوں چاء نال کردے ہن۔` “ویاہ توں پہلاں شگن کرن ویلے وچوں پروکھے ہو کے مہنگیاں سوغاتاں دے رواج پیندے جا رہے ہن۔ سوغاتاں دین مگروں منڈے نوں مندری، کڑا وی پایا جان لگ پیا اے۔ اس رسم دی تکمیل جتھے پہلاں گوڑ دی روڑی نال کیتی جاندی سی اتھے ہن مٹھیائی ونڈی جاندی۔ ویاہ دی اطلاع گھر وچ جاں سدا پتر دین لئی گنڈھا پھیرن دا رواج ختم ہو گیا اے اتے بھیلی دین دا رواج گھٹ رہا اے۔ اج گوڑ دی بھیلی دی تھاں مٹھیائی نے لے لئی اے۔ مشینی یگ دی آمد توں پہلا ویاہ دا کم صحیح ڈھنگ نال نیپرے چاڑھن لئی کنک پیہنی، دانہ پیہنا، بیسن بناؤنا، گوٹے لاؤنا، قصیدے کڈھنے وغیرہ سبھ کم گھراں وچ ہی کیتے جاندے ہن پر اج ایہہ کم مشینی چکیاں کردیاں ہن ویاہ متعلق رسماں اتے اوہناں نال جڑے لوک گیت اپنے فلسفے دا کمیونیکیشن کردے آ رہے ہن۔ ویاہ دے موقعے تے نبھائیاں جاندیاں رسماں اتے اوہناں نال متعلق لوک گیت ڈھکواں موقع میل سرجدے ہوئے ماحول نں سجیو بنا دندے ہن۔"

“ویاہ متعلق رہُ-ریتاں اتے رسم وچ اک اہم رسم نانکا ہندا اے۔ نانک چھکّ کنیاں دے داج دا اہم حصہ اے جہڑا کہ اسدے نانکیاں ولوں دتا جاندا اے۔ اس لئی نویں پروار دا گھر وساؤن دی لوڑ دیاں مڈھلیاں وستاں منجے، بھانڈے، کپڑے وغیرہ رل-مل کے اکٹھے کیتے جاندے سن۔ بھاویں پرانے ویلے وچ مجھاں-گاواں جاں اونٹھ، گھوڑے وغیرہ وی دندے رہے ہن پر اجکلّ اسدا رواج نہیں رہا۔"

پر اجکل اسدی جگہ موٹراں-گڈیاں نے لے لئی اے ویاہ وچ گڈیاں دین دا رواج چل پیا اے۔ کڑیاں اپنے پسند دا سامان خریدن لگ پئیاں ہن۔ اوہ نانکیاں والا چوڑا پہلی ہی اپنی پسند دا بنا لیندی اے۔ پہلاں نانکیاں دا کئی دن پہلاں آؤن دا رواج پرچلت سی۔ پر اج آپو-اپنے دیساں توں وہل نہ ہون کارن نانکے ویاہ ویلے آؤن لگ پئے ہن۔"

‘اجکلّ مہندی لاؤن دا کم بیوٹی-پارلراں تے نبھایا جاندا اے اس متعلق گائے جان والے گیتاں دا رجھان گھٹ رہا اے۔ اج توں دو دہاکے پہلاں جنجھ چڑھن توں پہلاں نائی جاں نائن ولوں منڈے-کڑی نوں اسنان کروایا جاندا سی۔ وٹنا ملدے ہوئے کئیاں رہُ-ریتاں دی پالنا کیتی جاندی سی۔ اج ویاہ دی رسم اک دن وچ ہی نیپرے چڑھ جاندی اے۔ پر کجھ دہاکے پہلاں برات منڈے دے سہرے دو راتاں رہندی۔ پہلاں ویاہ پنڈ وچ قناتاں لا کے کیتے جاندے سن جاں دھرم شالہ وچ برات دے رہن دا انتظام کیتا جاندا سی۔ اس ویلے دوپیہرے جنجھ چڑدی سی جسدا ذکر لوکگیتاں وچ آؤندا اے : :ہتھ کنگنا مکھ موہڑا۔ :چھولے بازو بند :سکھر دوپیہرے جنجھ چڑھیا :تیرا چو چو پیندا :اے ویرنا میریا اے رنگ۔ پر اجکلّ جنجھ گڈیاں کاراں جاں بساں وچ جان لگی اے کئی تھائیں ویاہ میرج پیلیساں وچ ہندے ہن۔ جنجھ دوروں آؤن کرکے سویرے ہی چڑدی تے شام تک اپنے گھر واپس مڑ پیندی اے۔ برات وداع ہون مگروں چھجّ توڑن دی رسم کیتی جاندی سی اس رسم دوران سٹھنیاں دین اتے سوانگ کرن دا دور وی ہن گھٹ گیا۔ مووی بناؤن لئی بس تھوڑا جیہا شگن کر لتا جاندا اے۔` “اج دے دور وچ ملنیاں دی گنتی ودھ گئی اے، اس لئی کڑی والیاں دا خرچ ودھن لگ پیا اے۔ اجکلّ ریبن کٹن ویلے دوویں دھر سٹھنیاں دین دی بجائ عطر دا چھڑکاء دا منو فعال کرن لگ پئے ہن۔ پہلا پھیریاں دوران کڑی ولوں دنڑا لیا جاندا اے۔ ویاہ منڈپ بیٹھی کڑی دے اپر کھدر دا چڑیاں دا چوپ دتا جاندا سی۔ پہلاں ویلے وچ جنجھ نوں بنیاں جاندا سی۔ دو کو دہاکے پہلاں لاڑا سالیاں نوں سوغات دین لئی چاندی دے چھلے لیاؤندا سی۔ پر اج چھلے دی جگہ کلیچڑیاں وی پائیاں جاندیاں ہن۔"

اجکلّ سبھ کجھ بدل رہا اے۔ کڑی نوں بازاروں تیار کیتی پوشاک پوائی جاندی اے۔ سارا سامان بازاروں جان کرکے ویاہ دے بہت گیت آلوپ ہندے جا رہے ہن۔ پہلاں ڈولی نوں قہار چھڈّ کے آؤندے سن۔ ڈولی بسّ وچ لیاندی جان لگ پئی اے۔ پر ہن مہنگی توں مہنگی گڈی جاں کئی تھاں ہوائی جہاز وچ ڈولی آؤن دیاں گلاں وی سنیدیاں ہن۔ ڈولی کسے وچ وی آوے پر گیت ڈولی متعلق ہی گائے جاندے ہن۔ “انونڈے پنجاب دے لوک گیت ہندو مسلمان اتے اس عیسائی سارے فرقیاں دی سانجھی سمپتی رہے ہن۔ پر بھاویں ایہناں فرقیاں وچ ویاہ متعلق کجھ رسماں وکھو-وکھریاں پر گھوڑیاں سہاگ سٹھنیاں اتے چھند وغیرہ لوک گیت سبھ فرقیاں وچ اکو جہے ہن۔ مشینی دور توں پہلاں ریتاں اتے گیتاں دا دور کئی دن پہلاں شروع ہو جاندا سی۔ مغربی رہتل تے اثر صدقہ پنجابیاں دے پوشاک وچ وی ڈھیر انتر آیا اے۔

:اجکلّ دیاں کڑیاں فیشن دار :میری ماں طوبیٰ طوبیٰ :ساڑی نہ پاؤندیا سوٹ نہ پاؤندیاں :پینٹ سجاؤندیاں منڈیاں نال۔ “اج جتھے لوک گیت گائے نہیں گلوکار بلائے جاندے ہن۔ تبدیلی نال خود نئیاں دھناں بناؤن والے کلاکاراں ولوں لوکگیتاں نں کلاسیکل چھوہ حاصل کیتا جاندا ہی اے۔"

اس طرحاں اج لوکگیتاں دی جگہ ڈی.جے. سسٹم نے لے لئی اے۔ جو پنجابیت نوں چھکے تے ٹنگدے ہونے لچرتا متعلق گیت وی اچی-اچی دھنا وچ بجائے جاندے ہن۔ لوک اپنے من پسند دا پہراوا پاؤندے ہن۔ انگریزاں نے کئی ورھے راج کیتا۔ پنجابی سبھیاچار تے کئی پکھوں اوہناں دا اثر پیا اے۔ سکھیا دے اثر ماتحت جاں بدلدے دور نال ٹاٹاں پلڑا، تپڑاں تے بیٹھ کے کھان دے رواج دی جگہ ہن پنجابیاں نے کرسیا میزاں اتے بیٹھ کے کھانا کھان دا اثر قبولیا اے۔ کھان-پین دا پربندھ وی کجھ وکھرے قسم دا ہون لگیا اے۔ جو گھریلو نالوں بازارو زیادہ۔ ویاہ میرج پیلیساں وچ ہون لگے ہن۔ اس نال ہن ساریاں رسماں ختم ہو رہیاں ہن۔ ویلے دی لوڑ مطابق آئے ایہناں پرورتناں نوں تلانجلی دے کے ویاہ دیاں رسماں وی بہگت نوں اختصار کیتا اے پر پھر وی لوڑ توں ودھ خرچہ ودھیا اے۔ اس طرحاں پنجابی ویاہ دیاں رسماں وچ ویلے دور نال چلدے-چلدے تبدیلیاں آئیاں ہن۔

ہور ویکھو

• ڈولی دیاں رسماں
• موت دیاں رسماں
• پنجابی رہتل
• ویاہ دیاں رسماں

کتاب حوالہ

1. ڈاکٹر. راجنوت کور پنجابی، پانی وار بنے دیئے مائی، 16 پنہ 17،19،26 توں 29
2. بھپندر سنگھ خیرا، لوکدھار تے سبھیاچار، 219 توں220
3. بلویر سنگھ پونی، پنجابی سبھیاچار اصول تے وہار، 65 توں 67 پنہ

حوالے

1. ہرکیش سنگھ کہل ، پنجابی ورثہ کوش ، یونیسٹار بکس ، پنہ 442-43 ۔
2. جیت سنگھ جوشی ، سبھیاچار تے لوک-دھارا ، وارث شاہ فاؤنڈیشن ، امرتسر ۔
3. ڈاکٹر. سوہندر سنگھ بیدی ، جلد چھیویں ، پنجابی لوک-دھارا عالمی کوش ، نیشنل بکّ شاپ ، چاندنی چونک دلی ۔
4. اوہی ۔
5. جیت سنگھ جوشی ، سبھیاچار تے لوک-دھارا ، وارث شاہ فاؤنڈیشن ، امرتسر ،2006 ۔
6. ڈاکٹر. سوہندر سنگھ بیدی ، جلد چھیویں ، پنجابی لوک-دھارا عالمی کوش ، نیشنل بکّ شاپ ، چاندنی چونک دلی ۔
7. ڈاکٹر. سوہندر سنگھ بیدی ، جلد چھیویں ، پنجابی لوک-دھارا عالمی کوش ، نیشنل بکّ شاپ ، چاندنی چونک دلی ۔
8. اوہی ۔
9. ڈاکٹر. مہیندر سنگھ وردی ، پنجاب دے لوک گیتاں وچ پنجابی سبھیاچار دا چترن ، یونیسٹار بکس ، 2009 پنہ 81-82 ۔
10. جیت سنگھ جوشی ، سبھیاچار تے لوک-دھارا ، وارث شاہ فاؤنڈیشن ، امرتسر ۔
11. جیت سنگھ جوشی ، سبھیاچار تے لوک-دھارا ، وارث شاہ فاؤنڈیشن ، امرتسر ۔
12. ڈاکٹر. سوہندر سنگھ بیدی ، جلد چھیویں ، پنجابی لوک-دھارا عالمی کوش ، نیشنل بکّ شاپ ، چاندنی چونک دلی ، 1992 ، پنہ 1376 ۔