موت دیاں رسماں

تھلے لکھیاں موت دیاں رسماں ہندوآں دیاں نیں جہڑیاں اوہ کسے دے مرن اتے کردے نیں <

موت دِیاں رسماں اَتے لوک-گیت

‘رسماں جاں رِیتاں لوکاچار دا ہی رُوپ ہُندِیاں ہَن، ایہناں دی پالنا نہ کرن والے شکھش دی سماج نُقطہ چینی تاں نہیں کر سکدا اَتے نہ ہی اجیہا کرنا ‘سماجک اپرادھ’ ہے۔ اِس لئی سماج اجیہے وِیکتی لئی کوئی سجا تجویز نہیں کردا۔ اُنج اپنے بھائیچارے دی کروپی ہی اپنے آپ وِچّ وڈیری سجا بن جاندی ہے۔ رسماں اَتے رِیتاں سماجک قَدر پرنالی دا ہی انگ ہون کارن ایہناں نوں گھٹّ جاں ودّھ ماترا وِچّ ہر پِیڑھی نِبھاؤندی رہی ہے۔ ایہناں دی پالنا کرنا بھاویں سِدّھے طور ‘تے لازمی نہیں ہُندا پر کیونکہ سارے لوک نِبھاؤندے ہَن، اِس لئی لوکاں کولوں نُتکتاچینی کراؤن لئی وی کوئی تیار نہیں ہُندا۔ اِس لئی رسماں دا سلسلہ چلدا رہندا ہے۔”

مرن سمیں دِیاں رسماں

1. مرن سمیں بندے نوں دھرتی تے اُتار دِتّا جاندا ہے۔ مرن سمیں دِیاں کِرِیاواں نوں رسماں کہنا اُچِت نہیں کیونکہ رسماں دا سبندھ واستوِک اُچِت نہیں کیونکہ رسماں دا سبندھ واستوِک سماجک اَصل دی پرمپرا نال ہُندا ہے جِتّھے کِرِیاواں زیادہتر لوک وِشواساں دا ہی وِئکت رُوپ ہُندِیاں ہَن۔ جس طرحاں مرن اُپرنت پِنڈ (ستناز، مکّی، کنک، جوں چھولے، مٹھ، چال، باجرہ آدی) دے پِنّے بناؤن دی کِریا، گھڑا بھنّن دی کِریا نِرول وِشواس نال تعلّق رکّھدیاں ہَن۔ اِس لئی چنگا ہووےگا جے مرن دِیاں رسماں نوں کِرِیاواں کیہا جاوے۔

پُنّ دان

ہِندو ریتی انوسار گُٔو دا دان سبھ توں چنگا سمجھیا جاندا ہے کیونکہ بھوَ ساگر وِچّ تاردی ہے۔ گُٔو عامَ طور تے براہمن نوں دان کرائی جاندی ہے۔ گُٔو دی تھاں اناج آدی دا دان ودھیرے پرچلِت ہے۔ جے کمزوری کرن مرن والا پرانی کِسے قِسم دا دان نہ کر سکے تاں اُسدے ہتھ توں تھوڑا جیہا پانی رُڑھا دِتّا جاندا ہے۔ ایہہ وی دان سمجھیا جاندا ہے۔

حجامت

ہِندو مرے تاں مرن والے دے پُتّاں پوتیاں دی حجامت کرا دِتّی جاندی ہے۔ اِسنوں بھدّن کہندے ہَن۔ کئی تھاواں تے چھوٹے پُتّر پوترے دی ہی بھدّن کِیتی جاندی ہے تے اُسدے وال ارتھی اُتّے رکّھ کے مساناں نوں لِجائے جاندے ہَن۔

آخری اِشنان

سُرگواسی نوں آخری وار دہیں نال کیسی اِشنان کروایا جاندا ہے۔ مرد نوں مرد تے اِستری نوں اِستری نہاؤندیاں ہَن۔ مرد ہووے تاں جنیؤُ تِلک سمیت کپّڑے پُوا کے شِنگار لَیندے ہَن تے جے سُہاگن مری ہووے تاں کپّڑیاں نال گہنے تے لال چدّر پہنا کے ہتّھاں پَیراں نوں مہندی تے ہوٹھاں نوں دنداسا، اکّھاں وِچّ سُرمہ، وینی اُتّے چوڑیاں تے متّھے اُتّے بِندی لا دِندے ہَن۔ وِدھوا مرے تاں گہنے نہیں پاؤندے پر باقی شِنگار کردے ہَن۔ نہاؤندیا کردیاں، اُدھر چِکھا واسطے بالن ڈھو لَیندے ہَن تے اِدھر ارتھی تیار کر لَیندے ہَن۔ مرے ہوئے پرانی نوں کفّن وِچّ ولھیٹ دِندے ہَن اَتے کفّن سیؤن واسطے دھاگہ وی کفّن والے کپّڑے وِچّوں ہی کڈھّیا جاندا ہے۔

انتم درشن

ارتھی نوں چُکّن توں پہلاں مرے ہوئے پرانی نوں متّھا ٹیکدے ہَن۔ اُس توں پِچھوں چار قریبی رِشتے دار ارتھی نوں اپنے موڈھیاں اُتّے چُکّ لَیندے ہَن۔ رستے وِچّ کانھی تے باقی بندے ‘رام نام ست ہے’ کہندے جاندے ہَن۔

باسا دینا

رستے وِچّ پِنّے دِندے جاندے ہَن گھر دا دروازہ لنگھ کے دُوجا، پِنڈ دا دروازہ لنگھ کے تیجا، مساناں دے ادّھ وِچّ کِسے چھپّڑ، تلاؤ جاں کُھوہ دے کنڈھے چَوتھا ، پر چَوتھا پِنّا دین توں پہلاں ارتھی نوں پانی نال چھِڑکی ہوئی تھاں تے اُتار لَیندے ہَن تے مرن والے دی نون٘ہہ پہلاں پِنّاں چُکّ کے اُسدی تھاں چَوتھا رکّھ دِندی ہے تے اِک پانی دا گھڑا بھنّدی ہے جہڑا مرن والے نوں پہُنچیا منّیا جاندا ہے۔ اینے سمیں وِچّ کانھی دم لَیندے ہَن تے اُسنوں پھیر چُکّ لَیندے ہَن۔ اِس ویلے سِر اگّے تے پَیر پِچّھے ولّ رکھّے جاندے ہَن۔ اگلے کانھی پِچّھے تے پِچھّلے اگّے ہو جاندے ہَن۔ اِس رِیت نوں ادّھ مارگ، بانسا دینا جاں بِسرام کرنا کہندے ہَن۔

لامبو لاؤنا

ادّھ مارگ توں پِچھوں اِسترِیاں اُتھے ہی بَیٹھ جاندیا ہَن تے مرد چلے جاندے ہَن۔ مساناں وِچّ پہُنچ کے ارتھی لاہ دِندے ہَن اَتے وڈّا پُتّر چِکھا واسطے ستّ واری رام رام لِکھ کے تھاں تیار کر لَیندے ہَن اَتے لاش نوں چِکھا اُتّے رکّھ دِندے ہَن۔ اِس توں پِچّھوں وڈّا پُتّر اپنے ہتھ وِچّ لامبو لَے کے سجّیوں کھبّے نوں اِک گیڑا ارتھی دے آلے-دوآلے کڈّھدا ہے۔ پَیراں کول پہُنچ کے اوہ چِکھا نوں لامبو لا دِندا ہے۔ اگّ لگ جان تے ارتھی نال آئے سارے آدمی دُور جا کے کھلو جاندے ہَن۔

کپال کِریا

جد چِکھا جل کے مُردے دی کھوپری وِکھائی دین لگّ جاوے تاں کوئی آدمی چِکھا وِچّوں اِک ڈنڈا کڈّھ کے مُردے دی کھوپری ٹھکوردا ہے اَتے ہتھلا ڈنڈا چِکھا دے اُپروں لاش دے پَیراں توں پار سُٹّ دِندا ہے۔ اِسنوں کپال کِریا کہندے ہَن۔ اِسدا منورتھ کھوپری نوں جلاؤنا پیندا ہے ۔ جے ایہہ چنگی طرحاں نہ جلے تاں مُردے توں بدبُو آؤندی ہے۔ کپال کِریا توں پِچھوں ارتھی نال آئے سارے بندے چِکھا دے باہر پئے بالن نال لاش نوں ڈھکّ دِندے ہَن۔

ڈکّا توڑنا

رستے وِچّ سارے سجّن کِسے کُھوہ، ٹوبھے جاں چھپّڑ اُتّے جو سکے تاں اِشنان نہیں تاں ہتھ مُنہ دھوندے ہَن۔ اِسترِیاں اِس ویلے نہاؤندیاں ہَن۔ اِس پِچھوں سارے آدمی کُجھ چِنّھاں راہیں مُردے نال اپنا سنبندھ توڑدے ہَن۔ کئی واری ڈکّا توڑدے ہَن تے کئی واری کنڈا ۔ کئی نِمّ دی پتّی چبا کے مرن والے نوں اپنے واسطے نِمّوں کَوڑا کر دِندے ہَن جاں اکّ دا دودھ چو کے اکّوں کَوڑا۔

پُھلّ چُگنا

موت دے تیجے دِن مُردے دے پُھلّ چُگن جاندے ہَن۔ اپنے نال اِک پھوہڑی، چار کیلیاں، نِچلّاں اَتے ‘پُھلّ’ پاؤن لئی گُتھلی لَے جاندے ہَن۔ عورت دے پھُلاّں لئی لال گُتھلی ہُندی تے مرد لئی چِٹّی۔ اُتّھے پہُنچ کے سبھ توں پہلاں ‘کرمی دھرمی’ اپنے انگوٹھے تے چیچی دی مدّد نال تِنّ پُھلّ چُگدا ہے۔ اِس توں پِچھوں باقی آدمی وی پُھلّ چُگ لیندے ہَن۔ ایہہ استھیاں جاں پُھلّ لکڑی دی پھوہڑی نال پھرول کے لبھّے جاندے ہَن۔ ہتّھاں پَیر دے پوٹیا تے دنداں دِیاں استھیا گُتھلی وِچّ پا لَیندے ہَن اَتے باقی اُسے تھاں دفنا دِندے ہَن۔ اِک واری پُھلّ، گُتھلی وِچّ پاؤن توں پِچّھوں پوِتّر پانی وِچّ ہی ہڑھائے جا سکدے ہَن، زمین اُتّے کَدے نہیں رکھّے جاندے۔ جے اُسے ویلے نہ لِجائے ہون تاں ایہناں نوں کِسے رُکّھ اُتّے ٹنگ چھڈّدے ہَن۔

پُھلّ پاؤن جانا

ایہہ کّم عامَ طور تے گھر دا مُکھی جاں سیانا میمبر کردا ہے۔ پھُلاّں نوم پہوئے جاں ہرِدُوار آدی لِجان والے بندے نوں راہ داری اَتے پانڈے دی فیس دِتّی جادی ہے۔ اوہ اپنے بزُرگ دے ایہناں پھُلاّں نوں بڑی عِجت تے مان نال لِجاد ہے۔ رُکّھ توں پُھلّ لاہُن لگّیا اوہ بڑے مان نال بزُرگ دا ناں لَے کے کہندا ہے آ گُلجاری لال تینوں پہوئے چھڈّ آئیے۔

مُکانا

اِس توں پِچھوں ستّ دِن افسوس کردے ہَن۔ دُور نیڑے دِیاں مُکاناں آؤندیاں ہَن۔ دس دِن گھر اشُدھّ رہندا ہے۔

ہنگامہ جاں ہنکاما

پنجاب وِچّ بُڈّھے دا ہنکاما جاں کئی تھاں ہنگامہ کہندے ہَن، اِک مہتّوپُورن رسم ہے۔ اِس دِن کُڑمتّاں سدّیاں جاندیاں ہَن۔ لڈّو، جلیبِیاں پکائیاں جاندیاں ہَن۔ سارے کوڑمے نوں چھکائیاں جاندیاں ہَن۔ سردے پُجّدے گھر پِنڈ نوں روٹی کردے ہَن، سارے پِنڈ وِچّ پرتی جی اِک سیر لڈّو ونڈے جاندے ہَن۔ نال لگّدے باراں پِنڈاں وِچّ پنڈتاں جاں پنچائت نوم پَن٘ج سیر لڈّو اَتے برتن دِتّے جاندے ہَن۔ اِس نوں گدَوڑا پھیرنا کہندے ہَن ہنکاما اِک طرحاں نال ویاہ ورگی رسم ہُندی ہے۔ گھردیاں دِھیاں نوں سوٹ دِتّے جاندے ہَن، نون٘ہاں دے پیکے اوہناں نوں کپّڑے دے کے جاندے ہَن۔

چالیسا

مرن سمیں دِیاں رسماں دا جیون دے فلسفے نال گہرا سنبندھ ہُندا ہے۔ مُسلماناں دِیاں رسماں ہِندُواں توں وکّھرِیاں ہَن۔ مُسلمان مُردے نوں دباؤندے ہَن۔ اُس دے سوگ دا چالیسا مناؤندے ہَن ۔

شرادھ

مرن سمیں بندے نوں دھرتی تے اُتار دِتّا جاندا ہے ۔ مرن دِیاں کِرِیاواں کہنا اُچِّت نہیں کیونکہ رسماں دا سنبندھ واستوِک سماجِت عمل دی پرمپرا نال ہُندی ہے ۔ جِتّھے کِرِیاواں زیادہ تر لوک وِشواساں دا ہی وِئکت رُوپ ہُندِیاں ہَن ۔ جس طرحاں مرن اُپرنت پِنڈ ( شتناجے ، کنک ، مکّی ، جوں ، چھولے ، موٹھ ، باجرہ آدی) دے پِنڈ بناؤن دی کِریا ، گھڑا بھنّن دی کِریا نِرول وِشواس نال تئلُّک رکّھدیاں ہَن ۔ اِس لئی چنگا ہووےگا جے مرن دِیاں رسماں نوں کِرِیاواں کیہا جاوے ۔ ویسے وی ایہہ کِریا کرم دے نام نال جانیاں جاندیاں ہَن ۔ چِکھا نوں اگّ درساؤن دا کارج وڈّا مُنڈا کردا ہے ۔ مُنہ توں کپھّن ہٹا کے پَن٘ج رتن ( سونا ، موتی ، مُنگا چاندی آدی ) رکّھدے ہَن ۔

شرادھ شبد دی اُتپتّی ‘شردھا’ شبد توں ہوئی منّی جاندی ہے ۔ ارتھات اوہ کارج جہڑا شردھا نال کِیتا گیا ہووے ۔ اِس درِشٹی توں شرادھ اِک دھارمِک رسم ہے ۔ جو پِتراں نوں بھوجن دین نال سنبندھ رکّھدی ہے ۔ شرادھ اسّو دے مہینے وِچّ منائے جاندے ہَن ۔ جدوں برسات اُپرنت آکاش صاف ہُندا ہے تاں ٹِکی رات وِچّ لوکاں نوں تاریاں وِچّ اپنے مِتّر (وڈّے وڈیرے) نظر آؤندے ہَن ۔ اِس مہینے دے ہنیرے پکّھ نوں پندراں تِتھاں انوسار شرادھ کِیتے جاندے ہَن ۔ ہر اِک وڈیرے دا شرادھ اُسے تِتھ نوں کِیتا جاندا ہے ، جس تِتھ والے دِن اُس دی مِرتُو ہوئی ہووے ۔ جے کِسے دی مِرتُو دی تِتھ چیتے نہ رہے تاں مسّیا والے دِن سانجھے طور تے شرادھ پا دِتّا جاندا ہے ۔ شرادھ والے دِن کھیر پُوڑے پُوریاں جاں ہور چنگا پکوان تیار کِیتا جاندا ہے ۔ باہمن نوں بھوجن ، بستر تے دھن بھینٹ کِیتا جاندا ہے ۔ اکثر کوٹھے دی چھت اُتّے بھوجن دی تھالی سمیت لَے جا کے اُس دے بریک ٹکڑے کرکے جانوراں نوں کھِلار دِتّے جاندے ہَن ۔ وِشیشکر کے کاواں نوں کاں باس ، کاں باس اُچّی اُچّی پُکاریا جاندا ہے ۔ کاں سارا بھوجن کھا جاندے ہَن ۔ پِتر کندھ پرسنّ ہو جاندے ہَن ۔ سِکّھاں وِچّ وی اِس تیوہار دی پُوری مہتّتا ہے پر اوہ باہمن نوں بھوجن چھکاؤن دی تھاں گوردواریاں دے بھائیاں نوں بھوجن چھکاؤندے ہَن ۔ ڈاکٹر. ونجارا بیدی انوسار ، “ شرادھ اِک دھارمِک رِیت ہے جِسدا منورتھ ، پِتراں نوں اگلے لوک وِچّ بھوجن پہنچاؤنا ہے ۔ شرادھاں دے دِناں نوں اشُبھ منّیا جاندا ہے ۔ جس کر کے ایہناں دِناں شگناں والے کّم نہیں کِیتے جاندے ہَن ۔ ” شرادھاں توں بعد نراتے آؤندے ہَن ۔ ایہہ کہاوت وی عامَ بولی جاندی ہے : گئے شرادھ آئے نراتے ،

باہمن بیٹھے چُپّ چُپیتے ۔

الاہُنیاں

الاہُنی، پیشہ ور سیاپاکار ولوں اُچاریا جاندا ‘سیاپے’ نال سبندھت اجیہا گیت-رُوپ ہے جو موت دے شوک بھاوَ نوں تھیمک ٹکراؤ وِچّ پیش کرکے سُلجھاؤ ول لَے جاندا ہے۔ اِس دا تھیم، وِچھڑ گئے جی دے گُناں دا گان اَتے پِچھے رہِ گیا نوں دھرواس دینا ہُندا ہے۔ الاہُنی تے کیرنا دوویں اِک نِبھاؤ- سندربھ پر وکھو وکھریاں اُچار-وِدھیاں نال سبندھت گیت رُوپ ہَن۔ گیانی گُردِت سنگھ الاہُنیاں دی نِبھاؤ پرکِریا دی جان پچھان اِس طرحاں کرواؤندا ہے، ‘مُوہرے مُوہرے نین الاہُنی دی اِک اِک تُک آکھی جاندی ہے اَتے نالو نال اِس وِچّ سُر مِلاؤندیاں زنانیاں اِکّلی تُک... پہلے بول مِرسن جاں نائن آکھدیاں ہَن۔ سپشٹ ہے کہ الاہُنی ‘کورس’ وِچّ گائی جان کرکے اِک طرحاں دا سمُوہ-گان ہے، اجیہا سمُوہ گان جس وِچّ اِک اگوائی کردی ہے۔ اِس توں وی ودّھ الاہُنی سیاپا کرن ویلے اُچاری جاندی ہے۔

الاہُنی دا سنبندھ لوک ناچ نال

ایہہ گیت-رُوپ سِئپے دی سریرک پرکِریا نال سبندھت ہون کرکے پرکار لوک-ناچ نال مِلدا ہے۔ سیاپے دی تال دا الاہُنی دے اُچار اُتّے سِدّھا تے موڑواں اثر پیندا ہے۔

سیاپاکار جاں گائک

اِس توں وی ودّھ اِس تال اَتے بول دی اِکسُرتا نوں قایم رکّھن لئی اِک پیشاور سیاپاکار وی حاضر ہُندی ہے۔ مالوے وِچّ پیشاور سیاپاکار تے الاہُنیکار دا کارج مِراسناں، ڈومنیاں، نائناں آدی نِبھاؤندیاں ہَن۔ سارِیاں سوانیاں اِک گول دائرے وِچّ اَتے پیشاور سیاپاکار وِچکار کھلو جاندی ہے۔ اوہ اپنے دوویں ہتھ پہلاں متّھے اُتّے پھیر پٹّاں اُتّے ماردی جاندی ہے۔ اِسے انوسار باقی سُوانیاں اُس دی تال دا خیال رکّھدیاں ہَن۔ ہر تُک دے انت اُتّے دوجِیاں سوانیاں انترے دی کِسے اِک کیندری تُک نوں اُچاردیاں جاندیاں ہَن۔ ساری الاہُنی اِکّلی سیاپاکار ولّوں اُچاری جاندی ہے اَتے باقی سمُوہ اِک کیندری تُک دے دُہرؤں راہیں ہُنگارا بھردا ہے:

سیاپاکار : ماما دِھیاں دی دوستی کوئی ٹُٹّدی قہراں دے نال -پٹّی دھی نی میریئے امبڑیئے.... سمُوہ  : ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....

سیاپاکار : کوئی لِکھ کے گھلّاں کاگتی کوئی سُوہا اکّھر پا نی کَدے آؤن دا -پٹّی دھی نی موریئے امبڑیئے.....

سمُوہ : ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....

سیاپاکار : ساون برسے رُتّ اپنی میں برسا دِن رات نی

-پٹّی دھی نی موریئے امبڑیئے.....

سمُوہ : ہائے! ہائے!! نی میریئے امبڑیئے....

سیاپا

الاہُنیاں دے نال چلدا سیاپا کئی طرحاں دا ہُندا ہے۔ جدوں پہلاں گلّھاں جاں پُڑپُڑیاں اُتّے، پھیر پٹّاں اُتے، مُڑ پھیر پٹّاں اُتے اَتے پھِر چھاتی جاں گلّھاں اُتے ہتھ مارے جان اوہ ‘تِہتھّڑا-سیاپا’ کہاؤندا ہے۔ انت اُتے پُجّ کے سیاپا اِک دم تیز ہو جاندا ہے۔ گیانی گُردِت سنگھ لِکھدا ہے، “ٹُٹّ ٹُٹّ پَیندی مراسن زور زور نال ہتھ گھُماؤندی، وِچّ دی اِک ٹپّا آکھ کے... سیاپا پُورے زور نال شُرُوع کراں دِندا ہے۔ ایہہ ‘چلنت سیاپا’ بڑی تیزی نال کِیتا جاندا ہے:

اِک : ہائے ہائے موت چندری اوئے......

سمُوہ : ہایا ہائے ہائے ہائے.....

اِک : ہائے ہائے موت بھیڑی اوئے.....

سمُوہ : ہایا ہائے ہائے ہائے.......

اِک : ہائے سوات خالی اوئے....

سمُوہ : ہایا ہائے ہائے ہائے....

کیرنے

کیرنے، ہاؤکے اَتے لیر دے انترگت شِکایت دے لہجے وِچّ اُچرِت اجیہا پرگیتک گیت-رُوپ ہے جو تھیمک ٹکراؤ دی کاوِک جُگت اُتے ادھارِت ‘میں’ تے ‘توں’ دے اِکاگر سبندھ پر سوَے-سمبودھن راہیں تھیمک ٹکراؤ نوں صِرف ٹکراؤں دی ستِھتی وِچّ ہی پیش کردا ہے۔ ملوَئی لوک گیت رُوپاں وِچوں کیرنا، اَتے الاہُنی دو اجیہے گیت رُوپ ہَن جہڑے موت دے شَوق اَتے دُکّھ نال سبندِھت ہَن۔ دوواں دے نِبھاؤ دا سندربھ موت دے صدمے نال سبندھت ہے اَتے دوویں ہی عورتاں ولوں اُچارے جاندے ہَن۔ ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا نے الاہُنی نے ‘الاہُنی’ نوں ‘وین’ اتھوا ‘کیرنے’ دے ارتھاں وِچّ ورتیاں ہے۔ ڈاکٹر. کرنیل سنگھ تھِند لِکھدا ہے، “الاہُنی اِک سوگمئی گیت ہے جس دا مرِتک سنسکار نال سبندھ ہے...اِس شیلی دے گیتاں نوں کیرنے جاں وین وی کَہیا جاندا ہے۔ اِسے طرحاں گیانی گُردِت سنگھ الاہُنی اَتے کیرنے نوں اُچیرے طور تے وکھریاؤندا نہیں، پر اوہ ایہناں دوواں دی پیشکاری دے ڈھنگ دی وکھرتا ضروُر درساؤندا ہے۔ اوہ لِکھدا ہے کہ کیرنا اِکلّی سوانی دُوجی دے گل لگ کے پاؤندی ہے پر الاہُنیاں کِسے پیشاور سیاپاکار دی اگوائی وِچّ سمُوہ دے ہُنگارے نال اُچاریاں جاندیاں ہَن۔ گیانی گُردِت سنگھ نے سیاپے سمیں اُچارے بولاں لئی نِشچِت رُوپ وِچّ ‘الاہُنی’ شبد ورتیا ہے اَتے اِکّلی سوانی دے اِکّلے سوانی دے اِکاہِرے بولاں لئی ‘کیرناں’ جاں ‘وین’۔ سپشٹ ہے کہ موت دے سوگ نوں پیش کردے ایہناں دوویں گیت- رُوپاں وِچّ بھاوَ پیشکاری اَتے نِبھاؤ- وِدھی وکھّو وکھری ہون کرکے، ایہناں وِچّ رُوپ-رچنا دی درِشٹی توں بُنیادی اَن٘تر ہَن۔ نِرول وِیکتی گت پدّھر اُتّے نِبھائے جان والے بولاں نوں ‘کیرنا’ جاں ‘وین’ کہنا چاہیدا ہے اَتے کِسے پیشاور مِراسن جاں نائن دی اگوائی وِچّ اِک کورس وجوں اُچارے جاندے بولاں نوں الاہُنیاں کیہا جانا چاہیدا ہے۔ کیرنے دا نِبھاؤ جِتھے لیراں اَتے ہؤکیاں نال پروئیا ہُندا ہے، اُتھے اِس دا سمُچا لحظہ شِکایت دا ہُندا ہے۔ اُپرلے کیرنے وِچّ شِکایت ہے: ‘توں تاں تُرگی’ وِچلی ‘توں’ اُتے۔ ہر کیرنے وِچّ شِکایت دے لحظے وِچّ اُچاریا ہُندا ہے اَتے شِکایت وِچھڑ گئے ‘توں’ پتی ہُندی ہے۔ کیرنے وِچ ٹکراؤندے سندربھاں دِیاں وِدھیاں وِچّ بہُت ونّ سُونّتا ہے۔ اُپرلے کیرنے وِچ ورتمان دی کرُناتمک ستِھتی نوں اِکو شبد ‘تُرگی’ نال اُگھاڑیا گیا ہے۔ پر کئی ہور کیرنیاں وِچّ ٹکراؤندے جیون سندبھاں نوں سمانانتر پر وِرودھی بِمباں وِچ نالو نال سِرجیا ہُندا ہے۔ اِتھے شبد وِرودھی جُٹّاں وِچّ پروئے ہُندے ہَن

جد توں پلنگ نماری چھڈّ کے بھُنجے بیٹھینگا

وے کلھ جامعہ پُتّ وے

پیو تیرا راجا ہٹ گیا پچھاڑی...

کیرناکار دے بولاں دے ٹاکرے اُتے ورتمان دا ورت چُکّا بھانا- موت- اِک وِرودھی سانسکرِتک سندربھ وجوں مون رُوپ وِچّ کیرنے دے بول نوں کرُناتمک بھاوَ نال جوڑ رِہا ہے، کیونکہ کیرنے دا نِبھاؤ- سندربھ ہی اِس ستِھتی توں شُرُوع ہُندا ہے:

تیرے ورگے گَبھرُو بھجّے موت نوں ڈاہ نہ دِندے وے

میرے شیر دے گل آلیا پُتّاں...

جے توں پُتّاں جمیاں تی وے

ماں اپنی دی گودی پُتّاں

پیو دے آنگن نہ کھولھیا وے....

تیرے ہتّھاں دی مہندی نے

حالے وٹّ نہ کھادھا نی

توں تاں تُرگی جہانوں

نی میریئے مورنیئے دھیے.....</div

ہور ویکھو

• ڈولی دیاں رسماں
• ویاہ دیاں رسماں
• پنجابی رہتل

حوالہ کتاب

1. پرو جیت سنگھ جوشی، لوکدھارا سِدھانت تے وِشلیشن، وارث شاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2014

2. گیانی گردت سنگھ، ساہت پرکاشن 56، سیکٹر 4، چنڈی گڑھ

3. ڈاکٹر ناہر سنگھ، لوک کاوَ دی سِرجن پرکِریا، لوک گیت پرکاشن لدھیانہ، 2006

4. مہیندر سنگھ رندھاوا، پنجاب، بھاشا وِبھاگ پنجاب

5. ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھِند، پنجاب دا لوک ورثہ، پبلیکیشن بِیورو پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ 1996

6. بھُپِندر سنگھ خیرا، لوکدھارا بھاشا اَتے سبھیاچار، پَیپسُو بُکّ ڈِپو بُکّس مارکیٹ، پٹیالہ 1986