ٹالھی

ٹالھی
پچھاݨ
دیس :	بوٹے
برادری :	پھلوالے بوٹے
ٹبر :	پھلیاں
ٹوکرا :	ڈلبرجیا
سائینسی ناں :	Dalbergia sissoo

ٹالھی (سائنسی ناں:Dalbergia sissoo) درمیانے توں وڈے اکار اتے قد دا اک درخت اے۔ بلیکوڈ، شیشم، روزوڈ اتے ڈالی وغیرہ ناواں نال جانے جاندے ٹاہلی دے رکھ دا سائنسی ناں Dalbergia Sissoo اے۔ شیشم ،سسو ڈیلبرجیا ناں 18ویں-19ویں صدی دے سویڈنی ماہر نباتات این۔ ڈیلبرج دے اعزاز وچ رکھیا گیا۔ ایہ 10 توں لے کے 30 میٹر تک اچا ہندا اے اتے اسدے تنے دا گھیرا 2 توں 4 میٹر تک ہو سکدا اے۔

ٹالھی پھلیاں ٹبر دے اک ٹوکرے ڈلبرجیا دا درخت اے۔ ایہ جنوبی ایشیا تے ایران دا درخت اے۔ ایہنوں شیشم وی کہیا جاندا اے۔

ایہ میدانی علاقیاں توں لے کے 1500 میٹر دی اچائی تک اگدا اے۔ ایہ رکھ 10 توں لے کر 30 میٹر تک اچا ہوندا اے تے اسدے تنے دا گھیر 2 توں 4 میٹر تک ہو سکدا اے۔

نومبر دسمبر وچ اسدے پتے ڈگ جاندے نیں تے جنوری فروری وچ نویں آ جاندے نیں پتے شروع چ ہلکے ہرے ہوندےنیں جیڑے بعد چ گہرے ہرے ہو جاندے نیں۔ مارچ اپریل وچ اس تے پھل آندے نیں۔

ٹالھی پورے پاکستان خاص طور تے پنجاب وچ کافی تعداد وچ ملدی اے ۔ ہمالیا دیاں ہیٹھلیاں پہاڑیاں توں لے کے بھارت وچ ایہ مہاراشٹر، کرناٹک تے جنوبی صوبیاں کیرلا، تاملناڈو تے ہریاݨا تک مِلدی اے ۔

نومبر، دسمبر وچ ایہدے پتے جھڑ جاندے نے اتے جنوری، فروری وچ نویں آ جاندے ہن جو شروع وچ ہلکے-ہرے ہندے ہن اتے بعد وچ گوڑھے، ہرے ہو جاندے ہن۔ مارچ، اپریل وچ اس تے بہت چھوٹے-چھوٹے سفید-کریم رنگ دے اتے ہلکی مہک والے پھلّ لگدے نیں۔ ایہ چھیتی ای چپٹیاں پھلیاں وداع روپ دھار لیندیاں نیں۔ چابیاں دے گچھیاں ورگیاں ایہ پھلیاں کئی مہینے ٹالھی اُتے لٹکدیاں رہندیاں نیں۔

لوڑیندیاں موسمی حالتاں

ایہ درخت میدانی علاقیاں توں لے کے 1500 میٹر دی اچائی والے، –4 توں 45 درجا سیلسیس گرمی والے تے 500 توں 4500 ملیم یٹر سالانا مینھ والے علاقیاں وچ ہندا اے۔ وگدے پانیاں دے کنڈھے ٹاہلیاں زیادہ گنتی وچ دیکھن نوں ملدیاں ہن۔ ٹاہلی دے پودے بیج اتے جڑھاں توں پھٹیاں ہوئیاں کرومبلاں توں تیار کیتے جاندے نیں۔ پنیری تیار کرن لئی فروری جاں ساون دی رتّ ودھیرے ڈھکویں اے۔ پنیری لگبھگ 9-10 مہینیاں دوران لاؤن یوگ ہو جاندی اے۔

ورتوں

ٹالھی دی لکڑ

ٹالھی دی لکڑی مضبوط پائیدار اتے لچکدار ہندی اے اس لئی ایہہ فرنیچر، عمارتی سامان اتے ہور کئی دوجیاں چیزاں بناؤن وچ ورتی جاندی اے۔ ٹاہلی دی لکڑ پینڈی، چر تک رہنوالی تے لچکوالی ہوندی اے۔ اس لئی ایہ فرنیچر، گھر بنان تے دوجیاں کماں وچ ورتی جاندی اے۔

کچھ لوک اس توں بالݨ، لکڑی، چارکول تے تیل دا حصول وی کردے نیں۔ ٹالھی دا تیل چمڑی روگ، پتے ،عورتاں دے چھاتی تے ماسک دھرم روگاں دے علاج لئی ورتے جاندے ہن۔ پنجاب وچ ٹاہلی دی ورتوں داتن وجوں وی کیتی جاندی اے۔ ٹاہلی ہوا وچوں نائیٹروجن نوں ورت لیندی ہون کرکے زمین نوں زرخیز بناؤندی اے۔ سوکے دے دناں وچ پسوآں دے ہرے چارے وجوں وی ورتی جاندی اے۔ پنجاب وچ سانجھیاں تھاواں تے اس نوں چھاں دار رکھ وجوں عامَ ورتیا جاندا رہا اے۔ کئی مذہباں وچ ایہدی پوجا وی کیتی جاندی اے۔

پنجابی لوک سبھیاچار وچ

پنجابی لوک روزانا زندگی وچ ورتوں کرکے پنجابی سبھیاچار تے لوک گیتاں وچ ایہدا عام ذِکر اے:

“اچیاں لمیاں ٹاہلیاں، کوئی وچ گزری دی پینگھ۔. ۔.وے ماہیا
کوئی جھوٹھ جھٹیندے دو جنے، وے کوئی عاشق تے معشوق وے ماہیا

تے

اچیاں لمبیاں ٹالھیاں وے ہانیاں
ہیٹھ وگے دریا،
میں دریا دی مچھلی وے سوہنیاں
بگلا بن کے آ۔”

ٹاہلی دی لکڑ لئی ترجیح وی پنجابی لوکمن تک لہہ چکی اے۔ مثال لئی: ککر دا میرا چرکھا مائی، ٹالھی دا کڈھوا دے۔ جاں پھر :

چرخی میری ٹاہلی دی،
گجھّ پواواں توت دی
میں کتاں تے چرخی گھوکدی۔

ٹالھی، گیتاں وچ

ابرار الحق تے نازیہ حسن نے وی ٹالھی نوں اپݨے گاݨے چ پایا اے ۔