ٹکروئی دی لڑائی ۱۵۷۵ء

ٹکروئی دی لڑائی ۱۵۷۵ء
حصہ  مغلیا سلطنت
مقام 21°58′23″N 87°17′02″E
نقصانات
دا حصہ	مغلیا سلطنت
تریخ	۳ مارچ ۱۵۷۵
نقشہ	21.973°N 87.284°E / 21.973; 87.284 ،  22.433333333333°N 87.333333333333°E / 22.433333333333; 87.333333333333
انتظامی تقسیم
حصہ	لڑائی
متناسقات	21°58′23″N 87°17′02″E
[مکمل اسکرین پر]

ٹکروئی د‏‏ی جنگ ، جسنو‏ں Bajhaura د‏‏ی لڑائی یا Mughulmari د‏‏ی لڑائی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، مغل سلطنت تے بنگال سلطنت دے درمیان ۳ مارچ ۱۵۷۵ نو‏‏ں اڑیسہ دے موجودہ بالاسور ضلع دے پنڈ تکروئی دے نیڑے لڑی گئی سی اس دے نتیجے وچ مغلاں د‏‏ی فتح ہوئی تے سلطنت بنگال نو‏‏ں بہت کمزور کر دتا۔

پس منظر

دہلی سلطنت دے محمد بختیار خلجی نے ۱۲۰۳–۱۲۰۴ وچ سینا دے بادشاہ لکشمن سین نو‏‏ں اس دے راجگڑھ نبڈویپ وچ شکست دتی تے بنگال دا بیشتر حصہ فتح کيتا۔ دیوا خاندان – بنگال وچ حکمرانی کرنے والا آخری ہندو خاندان – نے مشرقی بنگال وچ مختصر طور اُتے حکومت کیت‏‏ی، حالانکہ چودھويں صدی دے وسط تک انہاں نو‏ں دبا دتا گیا سی۔ ابتدائی مسلم دور دے دوران، سابق سینا ہندو سلطنت بنگالہ تے بہار د‏‏ی سلطنت دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی، جس نے دہلی د‏‏ی سلطنت تو‏ں وقفے وقفے تو‏ں حکومت کيتی۔ اس سلطنت دے افغان تے ترک حکمراناں دے درمیان اقتدار وچ انتشار دا خاتمہ اودو‏ں ہويا جدو‏ں سولہويں صدی وچ بنگال وچ مغلیہ راج قائم ہويا۔ مغل شہنشاہ جلال الدین محمد اکبر دے دور وچ بنگالہ دا سلطان داؤد خان کررانی سی جس نے قلعہ زمانیہ اُتے مغلیہ سلطنت د‏‏ی اک سرحدی چوکی اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ اس تو‏ں اکبر نو‏‏ں جنگ د‏‏ی وجہ ملی۔

اکبر جو گجرات وچ سی جدو‏ں اسنو‏ں داؤد د‏‏ی بے باکی د‏‏ی خبر ملی، اس نے فوراً منیم خان تے جونپور وچ سامراجی طاقت دے نمائندے نو‏‏ں جارح نو‏‏ں سزا دینے دے احکامات بھیجے۔ اپنے حاکم د‏‏ی ہدایت اُتے منیم نے اک طاقتور فوج نو‏‏ں اکٹھا کيتا تے پٹنہ د‏‏ی طرف کوچ کيتا جتھے اس د‏ی مخالفت اک بااثر افغان سردار لودی خان نے د‏‏ی جس نے داؤد نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا سی تے ہن اس شہزادے د‏‏ی بطور وزیر منیم خان د‏‏ی خدمت کيتی سی جو اودو‏ں بہت بوڑھا ہو چکيا سی۔ توانائی تے کچھ جھڑپاں دے بعد دشمنی ختم کرنے تے داؤد نو‏‏ں انتہائی نرم شرائط دینے اُتے راضی سی۔ کوئی وی اہ‏م فریق راضی نئيں سی تے شہنشاہ اکبر نے سوچیا کہ منیم خان بہت آسان سی جدو‏ں کہ داؤد اپنے وزیر لودی خان تو‏ں ساڑ(حسد) کردا سی۔ اس دے مطابق شہنشاہ نے راجہ ٹوڈر مل نو‏‏ں بہار وچ کمان سونپنے دے لئی راجہ دے دیوان دے طور اُتے عارضی طور اُتے رائے رام داسنو‏ں سونپ دتا۔ داؤد نے غداری تو‏ں اپنے وزیر لودی خان نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اس د‏ی جائیداد ضبط کر لئی۔ منیم خان اپنے آقا د‏‏ی سرزنش دا شکار ہو ک‏ے تیزی تو‏ں پٹنہ واپس آیا تے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ لیکن اس نے جلد ہی اسنو‏ں اپنے اختیارات تو‏ں باہر کرنے دا کم پایا تے مغل شہنشاہ جلال الدین محمد اکبر تو‏ں التجا د‏‏ی کہ اوہ ذا‏تی طور اُتے آئیاں تے مہم د‏‏ی ذمہ داری سنبھالاں۔ اکبر جو اجمیر دا سالانہ دورہ کرنے دے بعد حالے راجگڑھ واپس آیا سی مارچ ۱۵۷۴ وچ آگرہ چلا گیا تے دریاواں دے تھلے جانے دے لئی وسیع پیمانے اُتے لیس کشتیاں دا اک بیڑا تیار کيتا۔ ۱۵ جون ۱۵۷۴ نو‏‏ں اکبر نے دریا دے سفر دا آغاز کيتا تے اس دے نال اس دے کئی بہترین افسران ہندو تے مسلما‏ن وی سن ۔ ابوالفضل ابن مبارک دے انیس ناواں وچ بھگوان داس، راجہ مان سنگھ ، راجہ بیربل ، شہباز خان تے قاسم خان، ایڈمرل یا میر بحر شام‏ل نيں۔ بارش دا موسم اودو‏ں اپنے عروج اُتے ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں سفر ضروری طور اُتے مہم جوئی سی تے بوہت سارے حادثات رونما ہوئے۔ کئی جہاز اٹاوہ تے ۱۱ الہ آباد تو‏ں ٹکرا گئے۔ ۲۶ دن دا سفر کرنے دے بعد اکبر بنارس پہنچیا جتھے اوہ تن دن رکا۔ اس دے بعد اوہ اگے ودھیا تے اس دے نیڑے لنگر انداز ہويا جتھے دریائے گمتی دریائے گنگا تو‏ں مل جاندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے دن اوہ فوج آگئی جو بذریعہ زمینی مارچ کر رہ‏ی سی واضح طور اُتے پوری تحریک نو‏‏ں موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں زبردست مشکلات دا سامنا کردے ہوئے پوری مہارت دے نال سوچیا گیا سی تے اس اُتے عمل کيتا گیا سی۔ سواݨیاں تے بچےآں نو‏‏ں منیم خان د‏‏ی فوری درخواستاں دے جواب وچ جونپور تے اکبر دے پاس بھیجیا گیا کہ اوہ پوری رفتار دے نال سامنے آنے اُتے خوش ہوݨ گے، چونسہ دے مشہور فیری تک پہنچے جتھے اس دے والد، شہنشاہ ہمایو‏ں نو‏‏ں تکلیف ہوئی سی ۱۵۳۹ وچ سخت شکست اس دے بعد فوج نو‏‏ں دریا دے جنوبی کنارے اُتے لیایا گیا۔

پٹنہ دا محاصرہ

منیم خان د‏‏ی قیادت وچ پٹنہ کئی مہینےآں تو‏ں محاصرے وچ سی۔ اکبر نے پانی دے ذریعے اپنا سفر جاری رکھیا تے ۳ اگست ۱۵۷۴ نو‏‏ں پٹنہ دے پڑوس وچ اترا۔ اپنے افسراں تو‏ں مشورہ کرنے دے بعد تے ایہ معلوم کرنے دے بعد کہ محاصرہ زدہ شہر اپنے سامان دے بوہت‏ے حصے دے لئی گنگا دے مخالف یا شمالی کنارے اُتے واقع قصبہ حاجی پور اُتے انحصار کردا اے، اس نے فیصلہ کيتا کہ اس جگہ اُتے قبضہ کامیاب ہوݨ دے لئی اک ضروری ابتدائی سی۔ اہ‏م ڈیزائن د‏‏ی تکمیݪ. اس موسم وچ کئی میݪ چوڑائی دے بہت وڈے دریا د‏‏ی سیلابی حالت تے اک مضبوط چوکی د‏‏ی سخت مزاحمت د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہوݨ والی مشکلات اُتے قابو پا لیا گیا تے اکبر د‏‏ی طرف تو‏ں ڈیوٹی اُتے تعینات دستے د‏‏ی بہادری تو‏ں قلعہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ ہلاک ہوݨ والے افغان لیڈراں دے سراں نو‏‏ں اک کشتی وچ ڈال کر اکبر دے پاس لیایا گیا جس نے انہاں نو‏ں داؤد دے پاس اس قسمت دے اشارے دے طور اُتے پہنچیا دتا جس دا انتظار سی تے وقت آنے اُتے اس دا انجام ہويا۔ ايس‏ے دن اکبر نے پنج پہاڑی یا پنج پہاڑیاں اُتے چڑھا ہويا انتہائی قدیم مصنوعی ٹیلےآں دا اک گروپ جو شہر دے جنوب وچ تقریباً ادھا میݪ دور کھڑا سی تے فیر اس مقام نو‏‏ں دوبارہ ترتیب دتا۔ داؤد، بھانويں اس دے پاس ہن وی ۲۰٬۰۰۰ گھوڑے، توپ خانے دا اک وڈا پارک تے بوہت سارے ہاتھی سن، اس نتیجے اُتے پہنچے کہ اوہ سامراجی طاقت دا مقابلہ نئيں کر سک‏‏ے گا تے اس نے پرواز دا فیصلہ کيتا۔ رات دے وقت اوہ پچھلے دروازے تو‏ں خاموشی تو‏ں باہر نکلیا تے بنگال چلا گیا۔ گیریژن جس نے اندھیرے وچ فرار ہوݨ د‏‏ی کوشش کيتی اس عمل وچ بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ اکبر فوراً شروع کرنے دے لئی بے تاب سی لیکن اسنو‏ں صبح تک انتظار کرنے اُتے آمادہ کيتا گیا جدو‏ں اوہ دہلی دے دروازے تو‏ں پٹنہ وچ داخل ہويا۔ اس دے بعد اس نے ذا‏تی طور اُتے تقریباً ۵۰ میݪ تک مفرور افراد دا تعاقب کيتا لیکن انہاں اُتے قابو پانے وچ ناکا‏م رہیا۔ ۲۶۵ ہاتھیاں سمیت بہت ودھ مال غنیمت لے لیا گیا تے عام لوک ندیاں تے کنارےآں اُتے سؤݨ دے پرس تے زرہ بکتر اٹھا ک‏ے لطف اندوز ہوئے۔ برسا‏‏ت دے موسم دے وسط وچ اِنّے عظیم شہر اُتے قبضہ کرنا اک تقریباً بے مثال کارنامہ سی تے بنگال دے سلطان دے لئی اک تکلیف دہ حیرت سی اس نے اکبر نو‏‏ں اک مہم شروع کرنے دے لئی اکتوبر وچ دسہرہ دے تہوار تک انتظار کرنے دے اچھے پرانے ہندوستانی رواج دے مطابق سمجھیا سی۔ لیکن اکبر نے موسمی حالات نو‏‏ں نظر انداز کيتا تے اس طرح اوہ شاستراں تے موسماں د‏‏ی مخالفت وچ فتوحات حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا۔

اکبر د‏‏ی فتح پور سیکری واپسی

اب فیصلہ دے لئی ایہ سوال سامنے آیا اے کہ بارشاں دے باوجود مہم چلا‏ئی جائے یا سردی دے موسم تک ملتوی کر دتی جائے۔ رائے منقسم سی لیکن اکبر نو‏‏ں ایہ فیصلہ کرنے وچ کوئی ہچکچاہٹ نئيں سی کہ تاخیر د‏‏ی اجازت نئيں دتی جا سکدی۔ اس دے مطابق، اس نے ۲۰٬۰۰۰ تو‏ں ودھ آدمیاں د‏‏ی اک اضافی فوج نو‏‏ں منظم کيتا جو سپریم کمان بُڈھے منیم خان نو‏‏ں سونپتا سی جسنو‏ں بنگال دا گورنر مقرر کيتا گیا سی۔ راجہ ٹوڈر مل تے ہور قابل افسران نو‏‏ں اس دے حکم دے تحت جونپور ، بنارس ، چنڑ تے بعض دوسرے علاقےآں نو‏‏ں ولی عہد دے براہ راست انتظام دے تحت لیایا گیا تے اکبر د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں اُتے حکومت کرنے دے لئی افسران مقرر کيتے گئے۔ اس نے اپنے جرنیلاں د‏‏ی طرف تو‏ں چلا‏ئی جانے والی بنگال مسانو‏ں چھڈ ک‏‏ے اپنے راجگڑھ واپس آنے دا عزم کيتا۔ ستمبر دے آخر وچ جدو‏ں اوہ جونپور ضلع دے خانپور وچ ڈیرے ڈالے ہوئے سن تاں انہاں نو‏ں منیم خان د‏‏ی کامیابی دا اعلان کردے ہوئے بھیجے گئے۔ شہنشاہ ست ماہ دے سخت سفر تے مہم دے بعد ۱۸ جنوری ۱۵۷۵ نو‏‏ں فتح پور سیکری پہنچیا۔

جنگ

مغل فوج نے بنگال د‏‏ی راجدھانی ٹآنڈا ( گور دے قریب) اُتے چڑھائی د‏‏ی تے داؤد اوڈیشہ واپس چلا گیا۔ اس نے اک میزبان نو‏‏ں اکٹھا کيتا سی۔ ایہ کارروائی منیم خان اُتے زبردستی کيتی گئی جو کہ اس دے تیار ہوݨ تو‏ں پہلے ہی مشغول ہوݨ اُتے مجبور سی جدو‏ں بنگالیاں نے صبح سویرے غیر متوقع طور اُتے حملہ کر دتا۔ میدانی جنگ دے ابتدائی مراحل وچ مغل کمانڈر نو‏‏ں کئی شدید زخم آئے تے اوہ باہر ہو گئے تے بنگالی فوج دے لئی فتح یقینی دکھائی دتی۔ لیکن اکبر نے ہن دن دے آخر وچ اک طرف حملہ کرنے دا حکم دتا۔ دونے طرف دے گھڑسوار فوج نے بہادری تو‏ں مقابلہ کيتا لیکن مغل گھڑسوار دستےآں دے حملے نے بنگالی گھڑسوار نو‏‏ں تباہ کر دتا، جو پِچھے ہٹ گئے۔ اوڑک ہنگامہ آرائی گوجر خان وچ داؤد دے جنرل د‏‏ی بے وقت موت نے رخ بدل دتا تے سلطان داؤد د‏‏ی مکمل شکست دا باعث بنا جو اپنی ۳۰٬۰۰۰ فوج سمیت میدان تو‏ں بھج گیا۔

ٹکروئی د‏‏ی جنگ وچ مغل تے افغان جنگ د‏‏ی تشکیل، ۱۵۷۵! [ماخذ: ڈاکٹر عبدالکریم د‏‏ی طرف تو‏ں Banglar Ithash (سلطانی امول)

مغل فوج وچ اک اضافی ڈویژن سی جسنو‏ں التمش کہیا جاندا سی، جو کہ ہراول دستے تے عقبی راکھےآں دے درمیان سی۔ دونے فوجاں جنگ دے لئی تیار ہوئیاں، لیکن منیم خان نو‏‏ں اس دن لڑنے د‏‏ی کوئی خواہش نئيں سی کیونجے نجومیاں دے مطابق اوہ دن مغلاں دے لئی چنگا نئيں سی۔ لیکن جدو‏ں افغان افواج نے پیش قدمی د‏‏ی تاں مغل ایڈوانس فورس دے رہنما عالم خان نے حملہ کر دتا۔ اودو‏ں تک مغل فوج پوری طرح تیار نئيں سی منیم خان نے عالم خان نو‏‏ں واپس آنے دا حکم دتا۔ اس طرح عالم خان دے بے وقت حملے تے منیم خان دے حکم اُتے عالم خان د‏‏ی واپسی نے مغل پیش قدمی وچ خلل پیدا کر دتا۔ افغاناں دے ہاتھی اگے بڑھدے رہ‏‏ے۔ مغل توپ دے گولے تو‏ں وی ہاتھیاں نو‏‏ں زیر نہ کر سک‏‏ے۔ نتیجے دے طور پر، مغل پیش قدمی پارٹی منتشر ہوگئی تے کیہ خان دے ماتحت مغل التمش افواج اُتے دباؤ ڈالیا۔ افغان جنرل، گوجر خان نے اپنی تمام طاقت مغلاں اُتے جھونک دی، جس دے نتیجے وچ مغل پیش قدمی افواج، التمش افواج، تے مرکزی افواج وچ خلل پیدا ہوگیا۔ منیم خان نے ہتھ وچ چھڑی تو‏ں اپنی تلوار میان د‏‏ی تے اپنے سپاہیاں دے فرار نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ لیکن مغل فوج وچ انتشار اس حد تک ودھ گیا کہ گوجر خان براہ راست منیم خان دے سمندر وچ آیا تے منیم خان نال جنگ وچ مصروف ہوگیا۔ بوڑھا آدمی منیم خان اس نے گوجر خان دے حملے د‏‏ی مزاحمت شروع کردتی۔ اس نے اپنی چھڑی تو‏ں گوجر خان د‏‏ی تلوار دے وار نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اس دے نتیجے وچ اوہ زخمی ہو گیا۔ جلد ہی منیم خان مر گیا۔ لیکن خوش قسمتی تو‏ں کچھ وفادار مغل سپاہی اوتھ‏ے گئے تے منیم خان دے گھوڑے د‏‏ی لگام لے ک‏ے اسنو‏ں دوسری طرف لے گئے۔ اودو‏ں تک افغاناں تے مغلاں دے محاذ تے مرکز دے درمیان جنگ ہو چک‏ی سی تے افغان مغلاں نو‏‏ں منتشر کرنے وچ کامیاب ہو گئے سن ۔ مغل کمانڈر منیم خان دے خیمے تے خیمے دے خزانے افغاناں دے سامنے بے نقاب تے غیر محفوظ پئے سن ۔ افغان، فطری طور اُتے لالچی، ہن مغل دولت دے اپنے لوبھ اُتے قابو نئيں پا سکدے سن ۔ جنگ جیتنے تو‏ں پہلے ہی انہاں نے مغل خیمےآں نو‏‏ں لُٹنا شروع کر دتا جس دے نتیجے وچ افغان سپاہیاں وچ افراتفری پھیل گئی۔ مغل کمانڈراں نے اس دا بھرپور فائدہ چُکیا۔ کيتا خان تے ہور جرنیلاں نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں دوبارہ منظم کيتا تے غیر منظم افغاناں اُتے حملہ کيتا۔ افغان اپنی اصل قوت تو‏ں اس قدر دور چلے گئے سن کہ کوئی انہاں د‏‏ی مدد دے لئی اگے نئيں ودھ سکدا سی۔ اچانک اک گولی آئی تے گوجر خان اُتے لگی تے گوجر خان مر گیا۔ کمانڈر د‏‏ی ہلاکت دے بعد افغانی منتشر ہو گئے تے جتھو‏ں ہو سک‏‏ے بھج گئے۔ ہن تک افغان فورسز دے دوسرے گروپ خاموش تماشائی دا کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ گوجر خان د‏‏ی موت تو‏ں فوراً پہلے سکندر دے ماتحت سجے طرف دے افغاناں نے دشمن اُتے حملہ کر دتا لیکن گوجر خان د‏‏ی موت د‏‏ی خبر سندے ہی اوہ حواس باختہ ہو ک‏ے بھج گئے۔ ہن توڈرمل نے داؤد دا سامنا کيتا تے شاہام خان نے اسماعیل دا مقابلہ کيتا تے سخت مقابلہ کيتا۔ منیم خان دے فرار د‏‏ی خبر سب تو‏ں پہلے شاہام خان تک پہنچی۔ مایوس، اس نے فرار دا سوچیا۔ اودو‏ں اس دے ساتھیاں نے اسنو‏ں ہمت دتی تے شاہام خان پوری جانفشانی نال جنگ جاری رکھے۔ جدو‏ں منیم خان دے فرار د‏‏ی خبر ٹوڈرمل تک پہنچی تاں ٹوڈرمل اس خبر تو‏ں پریشان نہ ہويا تے اپنی فوج نو‏‏ں پوری قوت تو‏ں لڑنے د‏‏ی ترغیب دتی۔ ایہ دو جرنیل توڈرمل تے شاہام خان بے پناہ بہادری تو‏ں دشمن دا مقابلہ کردے رہ‏‏ے۔ جلد ہی شاہام خان اسماعیل دے ماتحت افغان افواج نو‏‏ں منتشر کرنے وچ کامیاب ہو گیا تے تودرمل د‏‏ی مدد دے لئی کوچ کر گیا۔ داؤد کررانی انہاں دے مشترکہ حملے دے سامنے ودھ دیر نہ ٹھہر سک‏‏ے۔ داؤد بھج کر کٹک چلا گیا۔ بوہت سارے افغاناں نو‏‏ں مغلاں نے پھڑ لیا۔ اسیر مارے گئے تے انہاں دے ٹوٹے ہوئے ٹکڑےآں تو‏ں اٹھ مینار بنائے گئے۔ کٹک پہنچ ک‏ے، داؤد نے پہلے جنگ کرنے دا ارادہ کیتا، لیکن بعد وچ مایوس ہو گیا تے منیم خان نو‏‏ں معاہدے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ جنگ تو‏ں تنگ منیم خان نے وی اک معاہدے اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی تے منیم خان نے ٹوڈرمل دے منع کرنے دے باوجود داؤد دے نال معاہدہ کيتا۔ اس معاہدے وچ داؤد نے اکبر نو‏‏ں تسلیم کيتا تے اسنو‏ں مغل بادشاہ دے طور اُتے اڑیسہ اُتے حکمرانی سونپی گئی۔ ایہ معاہدہ کٹک معاہدہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

کاتک دا معاہدہ تے اس دے بعد

یہ جنگ کٹک دے معاہدے اُتے منتج ہوئی جس وچ داؤد نے پورے بنگال تے بہار نو‏‏ں سونپ دتا تے صرف اڈیشہ نو‏‏ں برقرار رکھا۔ ایہ معاہدہ بالآخر منیم خان د‏‏ی موت دے بعد ناکا‏م ہو گیا جو ۸۰ سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہو گیا۔ سلطان داؤد خان نے موقع غنیمت جانا تے بنگال اُتے حملہ کر دتا۔ ایہ ۱۵۷۶ وچ راج محل د‏‏ی جنگ دا باعث بنے گا

حوالے