پاراچنار
پارا چنار پاکستان دے ضلع پاراچنار دا راجگڑھ اے۔ محل وقوع دے اعتبار نال ایہ شہر افغانستان دی سرحد دے قریب واقع اے ۔اس شہر دی بیشتر آبادی دا حصہ اہل تشیع حضرات اُتے مشتمل اے ۔قدیمی تاریخ دے اعتبار توں آریائی لوگاں نے اس گذرگاہ نوں اپنے لئی استعمال کیتا ۔ 1890ء وچ افغاناں دے ظلم و ستم توں تنگ آ کر طوری قبیلہ نے ہندوستان دی متحدہ حکومت دا حصہ بننے اُتے رضامندی ظاہر دی ۔1893ء وچ باڈر دی نشاندہی ہوئی ۔ 1947ء وچ قائداعظم دے اصرار اُتے ہور ایجنسیاں دی طرح کرم ایجنسی نے وی پاکستان دے نال الحاق کیتا۔ پارا چنار وچ قابل شیعا ذکر آبادی ہون دی وجہ توں مختلف سالاں وچ سنی شیعا فسادات ہُندے رہے جس وچ بوہت سارے لوکاں دا خون بہایا گیا ۔2007ء وچ طویل ترین سنی شیعہ جنگ ہوئی جو 5 سال تک جاری رہی تے اس جنگ وچ پارا چنار دا پاکستان توں ہر طرح دا رابطہ منقطع رہیا تے ایتھے غذا و ادویات دی قلت رہی ۔اس لڑائی وچ اک تخمینے دے مطابق 5000 افراد لقمۂ اجل بنے۔ اس ایجنسی وچ دوسری ایجنسیاں دی نسبت شرح خواندگی دا تناسب سب توں زیادہ رہیا اے ۔درجۂ حرارت دے لحاظ توں موسم گرما وچ درجۂ حرارت کم تے موسم سرما وچ سخت سرد علاقہ شمار ہُندا اے ۔
جغرافیائی حدود
[سودھو]پاراچنار پشاور توں 80 میل مغرب دی طرف کوہ سفید دے دامن وچ واقع اے۔[۱]33.54 درجے عرض بلد(شمالی) تے 70.6 طول بلد(شرقی)اُتے افغانستان دی سرحد دے پاس درۂ کرم اُتے واقع اے۔[۲] درۂ کرم بالیائی تے زیراں دو حصےآں وچ تقسیم ہُندا اے ۔پارا چنار اس دے بالیائی حصے اُتے واقع اک مرکزی شہر اے ۔اس دے اطراف دے بلند و بالا پہاڑ سبزے توں ڈھکے ہوئے نيں۔سطح سمندر توں بلندی اُتے واقع ہونے دی وجہ توں گرمیاں وچ اس دا درجۂ حرارت 37سنٹی گریڈ توں تجاوز نئيں کردا اے ۔
یہ شہر پاکستان دے صدر مقام اسلام آباد توں مغرب دی طرف 580 کلومیٹر [۳] تے پشاور توں 258 کیلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے۔[۴]
بارڈر دی نشاندہی
[سودھو]- 1890 ء وچ افغانستان دے متعصب حکمراناں بچہ سقا تے امان الله خان دے مسلسل ظلم ستم توں تنگ آکے طوری قبیلے نے طویل جدوجہد دے بعد انگریزاں کینال مل کر کرم ایجنسی نوں متحده ہندوستان وچ شامل کرلیا سی تے ڈیورنڈ لائن دے اُس پار انگریزاں نے طوری قبیلے دے حفاظت دے لئی 1893ء وچ طوری میلشیا دے نام توں قبائلی ملیشیا بنایا جو بعد وچ کرم ملیشیا بن گیا تے 1948ء وچ قائد اعظم دے اصرار اُتے ہور ایجنسیاں دی طرح کرم ایجنسی وی پاکستان کینال ملحق ہو گئی ۔[۵]
- 1893ء وچ افغانستان دے امیر آصف رحمان خان بنگش دے دور حکومت وچ انڈین برطانوی حکومت تے افغانستان دے درمیان بارڈر دی نشاندہی رائل کمیشن دے ذریعے انجام پائی۔پاراچنار موجودہ فاٹا پاکستان دا حصہ تے اس دے نزدیک خوست دا علاقہ افغانستان دا حصہ قرار پایا۔برطانیہ دی جانب توں سر مورتائیمر ڈیورنڈ تے پولیٹیکل ایجنٹ صاحبزادہ عبد القیوم موجود سن ۔ [۶]
وجہ تسمیا
[سودھو]اس شہر نوں پارا چنار یا پاڑا چنار کہندے نيں ۔اوہدی وجہ تسمیہ وچ کہیا جاندا اے کہ
- ایس شہر دے کول اک وڈا چنار دا درخت اے ۔ ضلع پاراچنار وچ پارا چمکانی نام دا قبیلہ اپنے قبائلی مسائل دے حل دے لئی اس درخت دے نیچے میٹنگاں کردا سی اوہ درخت اج وی موجود اے ۔[۷]مال کردے نيں۔[۸]
- اس شہر وچ چنار دے درختاں دی کثرت دی وجہ توں اسنوں پارا چنار کہیا جاندا اے۔
- اس شہر وچ پارا نام دا قبیلہ آباد سی اس مناسبت توں پارا چنار کہلاندا اے۔[۹]
تریخ
[سودھو]قدیم زمانے توں ای درۂ کرم اک آسانترین گذرگاہ شمار ہُندی سی ۔ 4000-2000 ق م آریائی قوم نے برصغیر پاک و ہند آنے دے لئی اسی آسان گذرگاہ نوں اپنے لئے استعمال کیتا ۔5تے7واں صدی دے چینی بودائی راہباناں نے اس علاقے دے لوگاں نوں دیکھیا تے کہیا کہ اس علاقے دے لوگ بودائی آئین دے پروکار سن ۔[۱۰]
اسلامی تریخ
[سودھو]اس علاقے دی اسلامی تاریخ دے مطابق شروع وچ غزنویاں پھرغوریاں دے زیر تسلط رہیا ۔مغلاں دے نال ملحق رہیا تے اس دور وچ اک نہایت اہم فوجی چھاؤنی سمجھیا جاندا سی ۔مغلاں دی حکومت دے کمزور ہو جانے دے بعد افغان حکم دے تابع فرمان رہیا۔ 1151 /1738 میلادی وچ نادر شاہ نے ہندوستان اُتے قبضے دے دوران اس اُتے قبضہ کیتا۔
1272ق / 1856م انگریزی فوجاں اوتھے داخل ہویاں تے اس اُتے قابض تو ہو گئياں لیکن افغان قبائل توں اوہناں دی جھڑپاں جارہیاں یہانتک کہ 1309ق وچ اس علاقے دے ساکنین طوری قبیلے دے شیعہ لوگاں دی درخواست اُتے انگریزاں دی حاکمیت وچ آگئے۔بالآخر 1310ق/1892م وچ ایہ شہر وی برطانیہ دی انگریز حکومت دا حصہ قرار پایا۔[۱۱] 1947م پاکستان دی آزادی دے موقع اُتے پارا چنار پاکستان وچ ضم ہو گیا ۔[۱۲]
روس دی افغانستان وچ فوجی مداخلت دے موقع اُتے بوہت سارے افغان مہاجرین نے اس شہر دا رخ کیتا جس دی وجہ توں ایتھے دے حالات خراب رہنے لگے یہانتک کہ سنی شیعہ فسادات وچ طرفین دے لوگ مارے جاندے رہے ۔فوجی حاکم صدر ضیاء الحق دی حاکمیت دے سن 1985 وچ حکومتی پشت پناہی، وہان دے مقامی سنی تے افغان مہاجرین دے باہمی گٹھ جوڑ دی وجہ توں پارا چنار وچ سنی شیعہ فسادات جاری ہوئے اگ لگی رہی ۔اخیرا افغانستان وچ القاعدہ دی حکومت دی سرنگونی دے بعد طالبان تے القاعدہ دے افراد دی ایہ مضبوط پناہ گاہ رہیا ۔2002 ء وچ امریکی تے پاکستانی افواج نے طالبان تے القاعدہ دی تحریک کچلنے دے لئی پارا چنار اُتے چڑھائی دی ۔[۱۳]
مذہبی فسادات
[سودھو]- 1981 و 1982ء وچ کرم ایجنسی دے تمام سنی قبائل نے افغان مہاجرین دے نال مل کر صدہ قصبہ وچ شیعہ آبادی اُتے ہلہ بول کر دادو حاجی دے سارے خاندان ہلاک کر دئے تے صده قصبے توں شیعہ آبادی نوں مکمل طور اُتے بے دخل کر دیاگیا جو اج تک آباد نئيں ہو سکے۔ اس وقت تک انگریز دا بنایا گیا کرم ملیشیا وادی کرم وچ موجود سی لہذا جنگ صده تک ہی محدود رہی تے ایجنسی دے ہور علاقےآں تک نئيں پھیلنے دتی گئی۔ یاد رہے کرم ملیشیا صرف طوری قبیلہ اُتے مشتمل نئيں سی بلکہ اس وچ مینگل، مقبل، بنگش سمیت ایجنسی دے سارے قبائل دی متناسب نمائیندگی موجود سی جو کہ اپنے اپنے علاقے دے امن قائم رکھنے دے ذمہ دار سی۔
- 1987/88 ضیاءالحق دے دور وچ شیعہ مسلک دے قائد علامہ عارف حسین الحسینی نوں شہید کیتا گیا تے علاقے دے سنی قبائل نے افغان مہاجرین کینال ملکر مقامی شیعہ آبادی اُتے حملہ کردتا جو صده قصبے توں ہُندے ہوئے بالش خیل تے ابراہیم زئی جداں وڈے پنڈ نوں روندتے تے جلاندے ہوئے سمیر پنڈ تک پہنچنے وچ کامیاب ہوئے تے بعد وچ طوری لشکر نے پسپا کرکے واپس صده دی طرف دھکیل دتا لیکن دسیاں پنڈ جلیائے تے لوٹے گئے، امام بارگانيں تے مساجد مسمار کردی گئياں۔ 17 دن اُتے محیط لڑائی وچ ہزاراں لوگ لقمہ اجل بنے۔اس لڑائی وچ انتظامیہ نے مداخلت نئيں کيتی۔
- 1996ء وچ رسول اللہ دے چچا تے حضرت علی دے والد حضرت ابو طالب دی توہین کيتی گئی تے مقامی شیعہ آبادی نوں اشتعال دلا کر خونریز جنگ دا آغاز کیتا گیا جو کئی ہفتے تک جاری رہی۔پاراچنار ہائی سکول وچ اسکے پرنسپل اسرار حسین نوں قتل کیتا گیا جسنوں بعد صدارتی تمغہ دتا گیا، اسکے بعد کرم ایجنسی دی شیعہ آبادی نوں محصور کیتا گیا تے انہاں دے لئے پاراچنار تک رسائی دے صرف اک راستے ٹل پاراچنار روڈ نوں بند کر دتا ۔
- 2001ء وچ فرقہ ورانہ فسادات شروع ہوئے تے پیواڑ اُتے لشکر کشی دی گئ، پیواڑ دے مختلف پنڈ سمیت مرکزی امام بارگاه اُتے بمباری کئ گئی جس وچ درجناں لوگ قتل کیتے گئے۔
- 2007ء وچ طالبان نے انجمن سپاه صحابہ پاراچنار دے سیکریٹری جنرل عید نظر المعروف "یزید نظر" کینال ملکر 12 ربیع الاول دے عید میلاد النبی دے جلوس وچ حسین مرده باد تے یزید زنده باد دے اشتعال انگیز نعراں دی وجہ توں فرقہ ورانہ جنگ دا آغاز کیتا۔جس وچ حکیم الله محسود تے منگل باغ نے جنگ دی کمان سنبھالی تے وزیرستان توں لیکر خیبر تک دے سنی قبائل کرم ایجنسی دی شیعہ آبادی اُتے حملہ آور ہوئے۔ سینکڑاں قتل ہوئے تے امام بارگاه سمیت آدھے پاراچنار شہر نوں کھنڈرات وچ تبدیل کر دتا۔ پنج ہزار توں زیاده ہلاکتاں ہوئیاں۔ صده دے مین بازار وچ شیعہ افراد گاڑیاں توں اتار کر قتل کيتے گئے ۔یہ لڑائی پنج سال تک جاری رہی۔ پاراچنار نوں پاکستان توں ملانے والی واحد شاہراه کئی سال تک بند رہی۔ تن سال پاراچنار دا محاصره جاری رہیا تے طوری بنگش قبائل افغانستان دے راستے تیس گھنٹے دا سفر طے کرکے پارا چنار پہنچدے۔ بچے ادویات تے خوراک نہ ملنے دی وجہ توں مرنے لگے تے لوگ فاقے کاٹنے اُتے مجبور ہوئے۔
- 2011ء وچ شلوزان تنگی تے خیواص وچ فسادات ہوئے۔ جس وچ خیواص پنڈ اُتے حملہ کرکے جلیایا گیا، اک سو توں زیاده لوگ قتل کيتے گئے تے سینکڑاں زخمی ہوئے۔[۱۴]
آبادی تے تعلیم
[سودھو]طوری پارا چنار کےسب توں وڈے قبیلے دا نام اے جو شیعہ مسلک توں تعلق رکھدا اے ۔اسی وجہ توں پارا چنار اک شیعہ نشین علاقے دے طور اُتے جانا جاندا اے ۔اس دے علاوہ اس شہر وچ آباد قبیلے سید،اورکزئی،مینگل ، پارا تسامکانی ، ملک خیل ، غلزائی ، مُقبل ، ہزاراہ،خوشی مسیحی تے سکھ برادری توں تعلق رکھدے نيں۔باشندےآں دی اکثریت پشتو بولی وچ گفتگو کردی اے ۔شیعہ نشین علاقہ ہونے دی وجہ توں ملک دی داخلی سیاست تے افغانستان دے مذہبی متشددانہ عوامل تے سیاست دی بنا اُتے اس علاقے وچ کئی مرتبہ شیعاں دا بلا دریغ خون بہایا گیا اے ۔
ضلع پاراچنار وچ تعلیم دی شرح 6.25٪ جس وچوں مرداں دی شرح خواندگی 11.4 تے خواتین دی شرح خواندگی 0.85٪ اے۔ پارا چنار شہر کرم ایجنسی دے لئی اک تعلیمی مرکز دی حیثیت رکھدا اے ۔پارا چنار وچ اس وقت تن کالج : پوسٹ گریجویٹ کالج پاراچنار، مینجمنٹ سائنسز پاراچنار دے گورنمنٹ کالج، تے گرلز پاراچنار بینظیر کالج قابل ذکر نيں۔ [۱۵]
شخصیتاں
[سودھو]اس علاقے دی معروف شخصیتاں جنہاں دا پاراچنار وچ کلیدی کردار رہیا اے انہاں وچوں مندرجہ ذیل بعض قابل ذکر نيں:
- شہید علامہ سید عارف حسین حسینی
سید عارف حسین حسینی 25 نومبر 1946 عیسوی نوں پاکستان دے شمال مغرب وچ واقع شہر پاراچنار دے نواحی پنڈ پیواڑ دے اک مذہبی گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ آپ امام خمینی سمیت نجف تے قم دے حوزات علمیہ دے مشہور فقہاء دے شاگرداں وچوں سن ۔ 5 اگست سنہ 1988 نوں پشاور وچ اپنے مدرسے وچ صبح دے نماز دے بعد نامعلوم افراد دی گولی دا نشانہ بن کر جام شہادت نوش کرگئے۔
- شیخ رجب علی نجفی۔
- شیخ علی مدد نجفی۔
- شہید محمد نواز عرفانی
- جنرل جمال سید میاں۔
- پرنسپل اسرار حسین(صدارتی تمغہ)۔
مقامات
[سودھو]پارا چنار دے درج ذیل مقامات قابل ذکر نيں:
- پارا چنار ائر پورٹ
- پاکستان دی مرکزی حکومت دے تحت آزاد علاقات جات(فاٹا) دی ایجنسیاں دا تنہا ائر پورٹ کرم ایجنسی دے شہر پارا چنار توں 25 منٹ دی مسافت اُتے واقع اے ۔اس ائر پورٹ اُتے اک رن وے اے جو ائربس اے 330 دے لئی استعمال ہو سکدا اے ہور کارگو دی سہولت وی موجود اے 2007ء دے بعد توں پروازاں کاسلسلہ معطل اے ۔[۱۶]
- پیواڑ
- ضلع پاراچنار تے افغانستان دے پکتیا صوبے نال مِلن والے پہاڑی راستے دا نام درۂ پیواڑ اے۔ 28/29 نومبر1878ء نوں سر فیڈرک رابرٹ دی کمان وچ برطانوی فوج تے کریم خان دی کمان وچ افغان فوج دی جنگ ہوئی جس وچ برطانوی فوج نوں فتح حاصل ہوئی[۱۷][۱۸]۔ایہی پنڈ شہید سید عارف حسین حسینی دا آبائی وطن وی اے ۔ جتھے اوہ پیدا ہوئے ۔1988ء وچ سید عارف حسین حسینی نوں ایتھے دفن کیتا گیا۔اب ہر سال انہاں دی شہادت دی مناسبت توں اس پنڈ وچ شیعہ آبادی دا اک اُتے رونق اجتماع ہُندا اے ۔
- صدہ
- پارا چنار توں پہلاں اک قصبے دا نام اے جو شیعا آبادی اُتے مشتمل سی ۔1981/1982 وچ تمام سنی قبائل نے مل کے اس قصبے اُتے حملہ کر دتا تے حاجی قبیلے دے تمام افراد نوں قتل کر دتے ہور شیعاں نوں اس شہر توں کڈ دتا ۔ اس دے بعد توں لے کے حالے تک شیعہ اپنے قصبے وچ آباد نئيں ہو سکے نيں۔
- سرکٹ ہاؤس.
- چپری ریسٹ ہاؤس.
- مانالا ڈیم ریسٹ ہاؤس.
- پارا چنار ریسٹ ہاؤس.
- مرکزی امام بارگاہ۔
- مدرسہ جعفریہ(لڑکےآں دا مدرسہ)۔
- مدرسہ آیت اللہ خامنہ ای(لڑکےآں دا مدرسہ)۔
- مدرسہ دارالزھراع(لڑکیوں دا مدرسہ)۔
حوالے
[سودھو]- ↑ سید قاسم محمود،پاکستانیکا،ص 330،الفیصل ناشران و تاجران کتب ،لاہور۔
- ↑ کاظم موسوی بجنوردی،دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی،13/501بحوالہ:britannicca.
- ↑ http://urdu.shafaqna.com/UR/37040 Archived 2017-04-09 at the وے بیک مشین اسلام آباد توں فاصلہ]
- ↑ کرم ایجنسی دی زمیناں دریائے کرم تے اس توں نکلنے والی ذیلی شاخاں دے ذریعے سیراب ہُندی نيں۔
- ↑ «دنیا پاکستان». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۹-۱۰-۰۳. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۰۳.
- ↑ ایضا
- ↑ سید قاسم محمود ،پاکستانیکا ص330،الفیصل ناشران و تاجران کتب لاہور۔
- ↑ ایضا۔
- ↑ کاظم موسوی بجنوردی،دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی، 13/501بحوالۂ اردو دائرہ معارف اسلامیہ لاہور۔
- ↑ کاظم موسوی،دائرہ المعارف بزرگ اسلامی،13/501۔
- ↑ اردو دائرۃ معارف لہور
- ↑ کاظم موسوی،دائرہ المعارف بزرگ اسلامی،13/501۔ بحوالۂ britannica
- ↑ کاظم بجنوردی، دائرہ المعارف بزرگ اسلامی 501
- ↑ «روز نامہ دنیا پاکستان». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۴-۲۸. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۰۳.
- ↑ ویکی پیڈیا
- ↑ پارا چنار ائر پورٹ:
- ↑ پیواڑ
- ↑ پیواڑ کوتل
مآخذ
[سودھو]- کاظم موسوی بجنوردی،دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی
- اردو دائرہ معارف اسلامیہ لاہور۔
- انگلش ویکی پیڈیا
- روز نامہ دنیا پاکستان Archived 2016-04-28 at the وے بیک مشین
- اردو ویکی پیڈیا:
- سائیٹ
- پارا چنار کلائیما ٹیمپس