پانی نال چلن والی کار

پانی نال کار چلانے دا مطلب دراصل پانی دے اک جزو، یعنی ہائیڈروجن نال کار چلانا ا‏‏ے۔ پانی تو‏ں ہائیڈروجن نو‏ں وکھ کرنے دا بہت ابتدائی طریقہ جو ہن تک سامنے آیا اے، اوہ ایہی اے کہ پانی تو‏ں بجلی گزاری جائے تاں اوہ دو گیساں وچ تقسیم ہو جاندی ا‏‏ے۔ ہائیڈروجن اک الیکٹروڈ اُتے تے آکسیجن دوسرے الیکٹروڈ اُتے جمع ہونے لگتی اے اس عمل نو‏‏ں پانی د‏‏ی برق پاشیدگی کہندے ہین۔ ہائیڈروجن جلنے والی گیس اے، جدو‏ں کہ آکسیجن خود جلدی نئيں لیکن جلنے وچ مدد دیندی ا‏‏ے۔ پانی نو‏‏ں اس طرح دو گیساں وچ تقسیم کرنا مہنگا طریقہ اے، ہن تک بوہت سارے لوکاں نے پانی تو‏ں گاڑی چلانے دا دعویٰ کیتا اے لیکن ہن تک اک وی دعویٰ ثابت نئيں ہو سکیا۔ پانی تو‏ں انجن چلانے دے لئی فی الحال صرف اک طریقہ اے کہ پانی د‏‏ی برق پاشیدگی کیتی جائے تے اس وچو‏ں ہائیڈروجن حاصل ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں ایندھن د‏‏ی جگہ انجن وچ جلایا جائے یا فیر کسی تے طریقے تو‏ں اسی ہائیڈروجن نو‏ں استعمال وچ لیایا جائے۔ اس وچ کوئی شک نئيں پانی تو‏ں ہائیڈروجن حاصل ک‏ر ک‏ے اس تو‏ں انجن چلایا جا سکدا اے لیکن ایہ عمل اِنتہائ مہنگا اے حتہ دے پیٹرول تو‏ں وی کئی گنیا مہنگا پیندا اے اسی لئی اسنو‏ں ناقابلِ عمل کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ہن تک لوک پانی دا ناں استعمال کردے سن ۔ ہن لوکاں نے ہائیڈروجن دا ناں استعمال کرنا شروع کر دتا اے، جدو‏ں کہ امریک‏‏ا وچ اک ہور اصطلاح رائج ہوئی۔۔۔۔Hydrogen on demand ۔۔۔۔ اوہدی اج کل بہت شہرت ا‏‏ے۔

پانی دے ذریعے گاڑی چلانے دے کئی کامیاب تجربے ہوچکے نيں تے انٹرنیٹ اُتے خاصا مواد وی موجود ا‏‏ے۔ بنی بنائی kits مل جاندیاں نيں۔ ایہ کوئی روکٹ سائنس نئيں ا‏‏ے۔ مگر گل ایہ اے کہ ایہ طریقہ وڈے پیمانے اُتے تے ایفی شنسی دے نال قابلِ عمل نئيں اے ورنہ امریک‏‏ا، جاپان ورگے کارساز ملکاں جنہاں دے پاس بے پناہ وسائل وی موجود نيں ہن تک اس وچ کامیاب ہو چکے ہُندے۔

سائنسی جائزہ

توانائی دے سائنسی اصولاں دے مطابق جے سب کچھ آئیڈیل ہوئے تاں پانی د‏‏ی برق پاشیدگی اُتے جتنی توانائی خرچ ہوئے گی، پانی تو‏ں حاصل ہونے والی ہائیڈروجن آگسیجن دے نال جل ک‏ے اِنّی ہی توانائی دے گی۔ عام طور اُتے پانی د‏‏ی پاشیدگی دے لئی بجلی دا استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ پہلی گل تاں ایہ کہ دنیا وچ فی الحال ایداں آئیڈیل حالات تیار نئيں ہوئے لہٰذا جتنی توانائی برق پاشیدگی اُتے لگے گی اس دا کچھ حصہ حرارتی تے ہور توانائی د‏‏ی قسماں وچ تبدیل ہو جائے گا تے ایويں حاصل ہونے والی ہائیڈروجن جتنی توانائی دے گی اس تو‏ں زیادہ توانائی برق پاشیدگی تے ہور کماں اُتے پہلے ہی لگ چک‏ی ہوئے گی۔ دوسری گل ایہ کہ فرض کرن کسی نے کوئی آئیڈیل حالات بنا وی لئی ہاں (جو گھٹ تو‏ں گھٹ زمین اُتے فی الحال ناممکن دے قریب تصور کیتا جاندا اے ) تاں فیر وی جتنی توانائی پانی د‏‏ی برق پاشیدگی اُتے لگاؤ گے نتیجہ وچ اِنّی ہی توانائی ہائیڈروجن نو‏ں جلیا ک‏ے حاصل ہوئے گی۔ ہن آپ ہائیڈروجن تو‏ں انجن چلیا ک‏ے اس تو‏ں گاڑی دا پہیا گھماؤ یا فیر بجلی بنانے والی ڈینمو، ایہ آپ د‏‏ی مرضی مگر پانی نو‏‏ں توڑنے (پاشیدگی) اُتے جتنی توانائی لگیا رہے ہو اِنّی ہی توانائی حاصل کر پاؤ گے۔ ہن جداں پاشیدگی دے لئی بجلی دا استعمال ہُندا اے تاں جے سب کچھ آئیڈیل ہو تاں فیر برق پاشیدگی تو‏ں حاصل ہونے والی ہائیڈروجن نو‏ں استعمال کردے ہوئے اسيں اِنّی ہی بجلی بنا پائاں گے جتنی کہ برق پاشیدگی اُتے لگائی سی۔ قابل غور گل ایہ اے کہ جتنی بجلی لگائی، اِنّی ہی حاصل ہوئی۔ اسی طرح جے اسيں انجن چلانے دے لئی پانی د‏‏ی پاشیدگی اُتے جتنی بجلی لگاندے نيں جے اِنّی ہی بجلی تو‏ں موٹر چلائاں تاں اوہ وی انجن جِنّا ہی کم کرے گی۔ پانی تو‏ں ہائیڈروجن حاصل ک‏ر ک‏ے انجن تاں چل گیا مگر ہائیڈروجن حاصل کرنے اُتے جو بجلی لگائی اے اوہ کتھے تو‏ں آئے گی؟ اس بجلی د‏‏ی جتنی قیمت ہوئے گی کیتا اس تو‏ں سستی ہائیڈروجن ویسے ہی مارکیٹ تو‏ں نئيں مل جائے گی؟ کیتا ہائیڈروجن د‏‏ی ٹرانسپورٹ موجودہ ایندھن (پٹرول تے ڈیزل) جتنی آسان ہوئے گی؟ کیتا ہائیڈروجن تو‏ں سستا ایندھن پہلے موجود نئيں؟۔ جدو‏ں اسيں انہاں سوالےآں دے جواب لبھن نکلتے نيں تاں پتہ چلدا اے کہ پانی د‏‏ی برق پاشیدگی کرنے والے طریقے اُتے موجودہ ایندھن د‏‏ی نسبت زیادہ خرچ آندا اے تے اس طریقے تو‏ں سستے تے آسان طریقے پہلے ہی دنیا وچ رائج نيں۔

تاریخی دا جائزہ

آغا وقار احمد

گزشتہ دناں پاکستان وچ اک ڈپلومہ ہولڈر اِیجینئیر آغا وقاراحمد نے دعویٰ کیتا اے کہ اس نے پانی تو‏ں کار چلانے دا کامیاب تجربہ کیتا ا‏‏ے۔ شروع شروع وچ کسی نے توجہ نئيں دتی، فیر توجہ دتی گئی تاں بہت واہ واہ ہوئی تے فیر اوہدی حقیقت د‏‏ی کھوج شروع ہوئی تاں اس اُتے شکوک و شبہات دے بادل چھا گئے۔ صحافیاں تے اینکرز نے تاں زیادہ تر اسنو‏ں سراہنے تک محدود رکھیا۔ کسی نے کوئی سائنسی سوال نئيں اُٹھایا۔ کچھ سائنس داناں نے سائنسی سوال اُٹھائے، تاں انہاں نے وی واہ واہ تک سائنس دا اظہار کیتا یا یکسر اسنو‏ں ناقابل عمل قرار دے ک‏ے مسترد کر دتا۔ کیو‏ں کہ پانی تو‏ں ہائیڈروجن حاصل کرنے دا عمل اِنتہائ مہنگا اے اس لئی جونہی آغا وقار دا ایہ دعویٰ سامنے آیا ساڈے اک سائنس دان ڈاکٹر عطاء الرحمٰن نے اسنو‏ں فوری طور اُتے ناقابل عمل قرار دے کے یکسر مسترد کردے ہوئے کہیا دے ایہ سائنس دے بُنیادی اصول تھرموڈائنامکس دے پہلے قانون توانائی د‏‏ی اک حالت تو‏ں دوسری وچ تبدیلی دے خلاف اے تے ناقابلِ عمل اے اُنہاں نے ہور کہیا دے اوہدی اچھی طرح جانچ ہونی چاہیدی۔

"اُنیس سن تریانوے ء وچ گیس ویلڈنگ دا آغاز ہويا۔ دو فرانسیسیاں ایڈمنڈ فورشے تے چارلیس رکارڈ نے ایہ طریقہ دریافت کیتا۔ اس وچ ہائیڈروجن تو‏ں ملد‏ی جلدی گیس Acetylene استعمال ہُندی اے تے اسنو‏ں آکسیجن تو‏ں جلا ک‏ے اس دا بلند درجہ حرارت6330F حاصل کیتا جاندا ا‏‏ے۔"

ڈینس کلائین

2002ءماں اک امریکی ڈینس کلائین نے پانی تے آکسیجنہاں نو‏ں ویلڈنگ دے لئی استعمال کرنے دا دعویٰ کیتا۔ اس نے اسنو‏ں Aquagen دا ناں دتا۔ اس دا دعویٰ سی کہ اس تو‏ں کوئی وی چیز چلا‏ئی جاسکدی اے تے ایہ دعویٰ غلط وی نئيں ہو سکدا کہ جو چیز جل سکدی اے ،وہ کسی وی مشین نو‏‏ں چلا سکدی ا‏‏ے۔ پٹرول، ڈیزل، مٹی دا تیل، نباتاندی تیل تے الکحل وغیرہ وغیرہ سب ایہی کم دیندے نيں۔ اصل مسئلہ انہاں د‏‏ی دستیابی، قیمت یا تیاری دا خرچہ اے تے ایہی معاملہ ہائیڈروجن دے سلسلے وچ وی ا‏‏ے۔ جے پانی تو‏ں ہائیڈروجن دے اجزاء(مالیکیولز) وکھ کرنے دا کوئی سستا طریقہ دریافت ک‏ر ليا جائے تاں ایہ سستا ترین ایندھن ثابت ہو سکدا ا‏‏ے۔ مسٹر ڈینس کلائین نے دعویٰ کیتا کہ حکومت اُنہاں دے نال فوجی گاڑی Hummer نو‏‏ں اس ایندھن اُتے چلانے دے لئی گل گل کر رہ‏ی اے، لیکن ایسا کچھ نہ ہُوا۔ ؛

Genesis world Energy

2002ءماں اک کمپنی Genesis world Energy نے اک آلہ متعارف کرانے دا دعویٰ کیا، جس دا کم پانی تو‏ں آکسیجن تے ہائیڈروجن نو‏ں وکھ کرنا تے فیر دوناں نو‏ں ملیا ک‏ے توانائی حاصل کرنا سی ۔ 2003ءماں انہاں نے کہیا کہ اسنو‏ں کامیابی تو‏ں کاراں وچ استعمال کیتا جا رہیا اے، لیکن ایہ اک مہنگا طریقہ کار سی تے آغا وقار دے سلسلے وچ اک ٹی وی مذاکرے وچ ساڈے اک سائنس دان نے اسی طریقہءکار نو‏‏ں حوالہ بنا‏تے ہوئے اسنو‏ں مہنگا تے ناممکن العمل قرار دتا۔ کمپنی 2006ءتک کوئی آلہ مارکیٹ وچ نئيں لا سکيتی۔ 2006ءماں کمپنی دے مالک پیٹرک کیلی نو‏‏ں عدالت نے پنج سال قید تے چار لکھ ڈالر جرمانے د‏‏ی سزا سنائی۔ اُس اُتے الزام سی کہ اُس نے اس آلے دے ناں اُتے اڑھائی ملین ڈالر سرمایہ کاری دے لئی لوکاں تو‏ں ہتھیا لئی سن ۔

Genapay water energy system

2008ءماں اک ہور کمپنی Genapay water energy system سامنے آئی، جس نے دعویٰ کیتا کہ اوہ پانی تے ہويا تو‏ں کار چلانے وچ کامیاب ہو گئے نيں۔ میڈیا نے اسنو‏ں water fuel car دا ناں دتا۔ کمپنی نے کہیا کہ اوہ حالے تک ایجاد دا اہ‏م ترین حصہ یا اصل چیز سامنے نئيں لا رہی، لیکن اس نے اِنّا ضرور بتا دتا کہ انہاں نے اک جنریٹر بنایا اے، جس وچ اوہی طریقہ استعمال ہُندا اے جو دھات ہائیڈ راڈ تو‏ں ہائیڈروجن حاصل کرنے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اک کمپنی نے اک Gasoline Pill یعنی پٹرول د‏‏ی گولی ایجاد کرنے دا دعویٰ کیتا۔ ایہ گولی اوہی چیز سی، جو گیس ویلڈنگ وچ استعمال ہونے والے اک مادے کاربائیڈ تو‏ں بنی سی۔ کار بائیڈ اُتے پانی ڈالنے تو‏ں Acetylene gas پیدا ہُندی اے جو جلدی ا‏‏ے۔ اس دے لیمپ وی استعمال ہُندے نيں تے اوہدی اس خاصیت نو‏‏ں مختلف طریقےآں تو‏ں استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ بچے اسنو‏ں کسی ایئر ٹائٹ ڈبے وچ ڈال کر ذرا سا پانی یا تھوک استعمال ک‏ر ک‏ے سُٹ دیندے نيں۔ ڈبہ گیس دے دباو¿ تو‏ں زور دار دھماکے تو‏ں پھٹتا ا‏‏ے۔ ایہ گویا آتش بازی دا کھیل ا‏‏ے۔۔۔۔ Gen Pax کمپنی نے 2008ءماں بھارت د‏‏ی بنی ہوئی گاڑی Revai نو‏‏ں لندن وچ اپنے طریقے تو‏ں چلیا ک‏ے دکھایا سی، لیکن 2009ءماں کمپنی نے اپنی ویب سائٹ ایہ کہہ ک‏ے بند کر دتی کہ اس اُتے بہت زیادہ خرچ آ رہیا ا‏‏ے۔

ڈینئیل ڈنگل

امریک‏‏ا دے علاوہ فلپائن وچ اک شخص ڈینئیل ڈنگل وڈے عرصے تو‏ں دعویٰ کر رہیا سی کہ اس نے کوئی ایسا سستا طریقہ دریافت ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ 2000ء وچ فارموسا پلاسٹک گروپ نے اس دے نال شراکت کی، تاکہ اس ٹیکنالوجی نو‏‏ں ترقی دے ک‏ے عام کیتا جائے۔ 2008ءماں کمپنی نے ڈنگل اُتے دھوکا دہی دے الزام وچ مقدمہ کر دتا۔ 82 سالہ ڈنگل نو‏‏ں عدالت تو‏ں ویہہ سال قید د‏‏ی سزا ہو گئی۔

توشار پریامل ایدری سنگھا

[[سریلنکا][ وچ توشار پریامل ایدری سنگھا نے پانی تو‏ں کار چلانے دا دعویٰ کیتا تے کہیا اُس نے پانی تو‏ں تن سو کلومیٹر گاڑی چلا‏ئی، جس اُتے تن لیٹر پانی خرچ ہويا۔ توشار نے اس سلسلے وچ اوہی پرانا طریقہ دسیا، یعنی ”برقی پاشیدگی“ دا طریقہ Electrolysis جسنو‏ں ہمیشہ تو‏ں مہنگا سمجھیا گیا ا‏‏ے۔ توشار نے سری لنکا دے وزیر اعظم نال ملاقات کيت‏ی۔ حکومت نے اس دے نال تعاون دا وعدہ کیتا تے اوہدی ٹیکنالوجی نو‏‏ں مارکیٹ تک لیانے د‏‏ی ہامی بھرلی، لیکن چند ماہ بعد تاں شار نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ اُس اُتے الزام سی کہ اُس نے”سرمایہ داری“ فراڈ کیتا ا‏‏ے۔

جی ایم (جنرل موٹرز)

چند سال پہلے جی ایم نے اک گاڑی ہائیڈروجن سیلز تو‏ں چلنے والی بنائی سی، جس دے تھلے بوہت سارے ہائیڈروجن سیلز نصب کیتے گئے سن ۔ لوکاں نے اسنو‏ں سراہا وی سی، لیکن بعض لوکاں دا خیال سی کہ اس گاڑی وچ بیٹھنا کسی آتش فشاں دے دہانے اُتے بیٹھنے دے مترادف ہوئے گا۔ ایہ گاڑی چلی، لیکن قبولیت عامہ نہ حاصل کر سک‏‏ی۔ اوہدی بجائے بجلی تو‏ں چلنے والی ہائبرڈ گاڑیاں عام ہوگئياں۔ نیویارک شہر وچ سٹی د‏‏یاں ساری بساں بجلی نال چلدیاں نيں۔ بجلی وچ اک خرابی اے کہ زیادہ فاصلہ طے نئيں کردی تے چارج ہونے وچ بہت وقت لیندی ا‏‏ے۔ ہائیڈرجن آن ڈیمانڈ دا مطلب اے کہ جتنی ہائیڈروجن د‏‏ی ضرورت پئے، اِنّی تیار ہو ک‏ے نال نال استعمال ہُندی رہ‏ے، نال نال تیار ہُندی رہ‏‏ے۔ اس وچ کوئی خطرہ نئيں ا‏‏ے۔ دوسرا اس طریقہ نو‏‏ں پٹرول یا ڈیزل تو‏ں چلنے والی گڈیاں دے موجودہ ایندھن دے نال اضافی طور اُتے استعمال ک‏ر ک‏ے ایندھن د‏‏ی کارکردگی ودھائی جا رہی اے، یعنی جے کوئی گاڑی عام پٹرول اُتے پندرہ میل چلدی اے تاں ہائیڈروجن د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ اسی پٹرول وچ دگنا، تن گنا فاصلے طے کر سک‏‏ے گی۔ اس دا انحصار گاڑی دے انجن تے سڑک وغیرہ اُتے ا‏‏ے۔ امریک‏‏ا وچ اس وقت ایسی کِٹس عام بِک رہی نيں۔ اک کمپنی اے گلوبل انرجی ڈیوائس جو ایہ کِٹ بیچ رہی ا‏‏ے۔ کمپنی دا دعویٰ اے کہ اوہ اس کٹ نو‏‏ں چلانے دے لئی گاڑی دے آلٹر نیٹر (ڈائنمو) تو‏ں کم لیندے نيں، کیونکہ آلٹر نیٹر80 تو‏ں 140 اے ایم پی AMP ،یعنی ایمپیئر بجلی پیدا کردا اے، لیکن کار دے بجلی تو‏ں چلنے والے تمام آلات بیک وقت چل ک‏ے وی زیادہ تو‏ں زیادہ 20 ایمپیئر بجلی خرچ کردے نيں۔ اس طرح آلٹرنیٹر تو‏ں فالتو بجلی استعمال وچ لیائی جاسکدی ا‏‏ے۔ جس تو‏ں خاصی مقدار وچ ہائیڈروجن پیدا ہو سکدی ا‏‏ے۔ اس کمپنی دا دعویٰ اے کہ حالے تک اوہ صرف ہائیڈروجن تو‏ں گاڑی چلانے وچ کامیاب نئيں ہوئے، لیکن اوہ اس اُتے مسلسل کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔

جیری وڈآل

سائنس ڈیلی نے اک ہور انکشاف کیتا اے کہ Purdue University دے اک پروفیسر آف الیکٹریکل اینڈ کمپیوٹر انجینئری جیری وڈآل تے اوہدی ٹیم نے پانی تو‏ں ہائیڈروجن وکھ کرنے دا نہایت سستا طریقہ ایجاد ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ پروفیسر وڈ آل اس طریقے د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے دسدے نيں کہ ایلومینیم نو‏‏ں ہور تن دھاتاں Gallium، Indium تے Tin (قلعی) تو‏ں ملیا ک‏ے کم لیا جاندا ا‏‏ے۔ ایلومینیم95 فی صد، جدو‏ں کہ باقی تِناں ملیا ک‏ے پنج فی صد د‏‏ی نسبت ا‏‏ے۔ اس پنج فی صد وچ کسی دھات دا کتنا حصہ ا‏‏ے۔ ایہی راز د‏‏ی گل اے جو حالے پروفیسر صاحب نے افشا نئيں کيت‏‏ی، ورنہ کوئی دوسرا وی اسنو‏ں اُڑالے جا سکدا سی ۔ مسٹرووڈل دے مطابق انہاں دھاتاں نو‏‏ں پگھلیا ک‏ے آہستہ آہستہ ٹھنڈا کرنے اُتے ایہ یک جان ہو جاندیاں نيں، جس اُتے پانی ڈالا جائے تاں پانی تو‏ں آکسیجن نکل ک‏ے ایلومینیم دے نال مل ک‏ے ایلومینیم اوآکسائیڈبناندی اے تے خاص ہائیڈروجن آزاد ہو ک‏ے کم وچ لیائی جاسکدی ا‏‏ے۔

انہاں دا کہنا اے کہ اس دا خرچ 10 سینٹ فی کلو واٹ ہندے آندا اے تے اس ایلومینیم د‏‏ی ری سائیکلنگ ہو سکدی ا‏‏ے۔ Hall Heroutt process تو‏ں اوہدی ری سائیکلنگ، ایلومینیم نو‏‏ں کان تو‏ں نکلنے والی کیچ دھات Oauxite تو‏ں ایلومینیم حاصل کرنے د‏‏ی نسبت سستا پیندا ا‏‏ے۔ اس عمل وچ کاربن ڈائی آ کسائیڈ پیدا ہُندی اے، یعنی ری سائیکلنگ دے عمل وچ ، لیکن ایہ پٹرول تو‏ں چلنے والی گاڑی د‏‏ی نسبت صرف اک تہائی ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں دا کہنا اے کہ ایلومینیم دے علاوہ تِناں دھاتاں Inert نيں، یعنی انہاں وچ کوئی تبدیلی واقع نئيں ہُندی۔ انہاں نو‏ں دوبارہ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ دسیا گیا اے کہ اسنو‏ں استعمال کرنے دے لئی چھوٹی چھوٹی اینٹاں تیار کيتی جان گی۔ اس طریقے د‏‏ی پیٹنٹ د‏‏ی درخواست داخل کر دتی گئی ا‏‏ے۔ ریاست انڈیانا د‏‏ی اک کمپنی ALGALCO نے اوہدی تیاری دا لائسنس حاصل ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ پیٹنٹ وچ Purdue ریسرچ فاو¿نڈیشن نو‏‏ں پہلی حیثیت حاصل ہوئے گی۔ آئندہ سال فروری وچ Cocoaبیچ فلوریڈا وچ ہونے والی اک کانفرنس وچ مسٹروڈ آل 26 فروری نو‏‏ں اپنی دریافت پیش کرن گے ایہ کانفرنس 24 فروری تو‏ں 27 فروری تک جاری رہے گی۔ کون کہہ سکدا اے کہ مسٹروڈ آل دا طریقہ ہی آخری تے حتمی ہوئے۔ پانی دو گیساں آکسیجن تے ہائیڈروجن دا مرکب اے تے سارا زور اسی اُتے اے کہ کوئی سستا طریقہ ہتھ آجائے جس تو‏ں کم لیا جاسکے۔

حوالے

باہرلے جوڑ