پنچھی

پنچھی

دیس:	جنور
برادری:	کورڈیٹ
نکی برادری:	کنگریڑے
ٹولی:	پنچھی
پتی:	27
ٹبر :	-
ونڈاں:	10,625

پکھیرو یا پنچھی کنگریڑیاں دی پھنگھ تے دو پیراں آلی اک پکھیرو ٹولی ہے جیہدا خون گرم ہُندا ہے اتے ایہہ آنڈے دیندے نیں۔ پنچھی پوری دنیا دے ہر کونے چ لبھدے نیں۔ 10,625 پنچھیاں دیاں ونڈاں نوں لبھیا جا چُکیا ہے۔ ایہہ 5 سینٹی میٹر (2 انچ) دی مکھی چڑی توں لے کے 2.75 میٹر (9 فٹ) دے شترمرغ جِڈے ہوسکدے نیں۔ پتھری جانداری ریکارڈ دسدے نیں جے پنچھی 16 کروڑ ورھے پہلے جوراسک ویلے وچ ڈائینوسار توں بنے سن اَتے 65.5 ملین ورھے پہلے آن والی تباہی وچ ایہو ڈائینوسار سن جیہڑے بچے سن جیہدے وچ 75٪ دے نیڑے بوٹے اَتے جانور مُک گئے سن۔

پنچھیاں تے پر، بنا دنداں دے چنج، پینڈے چھلڑ والے آنڈے, تیز میٹا بولک ریٹ، چار کوٹھڑیاں والا دل تے ہلکا پر پینڈا ٹانچہ ہوندا ہے۔ پنچھیاں دیاں ساریاں جیوندیاں ونڈاں دے پر ہوندے نیں۔ پر اگے ودوھویں انگاں یا بانہواں دی اک ودھیا مورت ہے اتے لامت پنچھی ونڈاں اڈسکدیاں نیں۔ نہ اڈنے پنچھیاں وچ ریٹائٹ پینگوئن تے دور دے جزیریاں پنچھی آندے نیں۔ پنچھیاں دے اچیچے ہاضمہ تے سآ لین دے پربندھ ہوندے نیں جیہڑے اڈدیاں ٹھیک رہندے نیں۔ کجھ پنچھی جنہاں وچ کاں تے طوطے آندے نیں سب توں سیانیاں ونڈاں گنیاں جاندیاں نیں، کجھ پنچھیاں نوں اوزار بناندیاں وی ویکھیا گیا ہے۔ کُجھ پنچھی سماجی جانکاری نوں اگلیاں پیڑھیاں تک پجاندے نیں۔

کئی ونڈاں لمے پینڈے تک اڈاری کردیاں نیں تے کئی نکے پینڈے دیاں۔ پنچھی رل مل جاندے نیں۔ ایہہ اک دوجے نوں واجاں نال تے گیتاں نال بلاندے نیں، کئی کم رل کے کردیے نیں جیویں کٹھیاں اڈنا، رل کے شکار کرنا، شکاری نال لڑنا، کٹھے چوجے جمنا پالنا۔ پنچھیاں دی وڈی لامت سماجی ناپ تے اک رت لئی یا کج رتاں لئی اک ویائی ہوندی ہے پر ساری عمر لئی نہیں۔ کج ونداں وچ اک نر کول کئی مادھ ہوندیاں نیں تے کدے کسے مادھ کول اک توں ودھ نر وی ہوسکدے نیں۔ آنڈے آلنے وج دتے جاندے نے تے ماپے رل کے ایہناں اتے بیٹھدے نیں کئی پنچھی آنڈیاں توں چوچے نکلن تے کج ہور چر تک اوہناں دے نال رہندے نیں۔

پنچھیاں دیاں کئی وںڈاں بپار اَتے کھان پین وج شکار کرکے یا پال کے کم اندیان نیں۔ کجھ پنچھی اپنے سوہنے وکھالے یا وازاں توں پالے جاندے نیں۔ کُجھاں نوں گوانو لئی وی رکھیا تے سامبھیا جاندا ہے۔ پنچھی انسانی رہتل دے کئی وکھالیاں شاعری مت تے موسیقی وچ دسدے نیں۔ 17ویں صدی توں ہن تک 120–130 پنچھیاں دیاں ونڈاں انساناں پارون مک کیاں نیں اتے کغی سو ایس توں پہلے۔ 1,200 دے نیڑے مکن دے نیڑے نیں اَتے اوہناں نوں بچان دی کوشش ہورہی ہے۔

پنجھیاں دا مڈھ جوراسک ویلے وچ تھروپوڈا ڈائینوساراں توں ہویا۔ جوراسک ویلے وج پنجھیاں دی سب توں پرانی ونڈ آرکیوپٹرکس سمجھی جاندی ہے ایہہ کوئی پورے پنجھی تے نِیہ سن. مگرمچھ پنجھیاں دے نیڑے منے گۓ نیں۔ کُجھ چر پہلے چڑھدے اتری چین دے صوبے لیاوننگ توں ایسے تھروپوڈا دے نشان لبھے نیں جنھاں تے کھمباں دے ہون دے نشان وی ہے نیں۔ جس نال ایہہ گل اگے آؤندی ہے جے پنچھیاں تے کرلیں وشکار لیک کتھے ماریۓ۔ ایہہ وی ہن دیاں کھوجاں توں گل پتہ لگی ہے جے پرانے پنچھی پتے کھانوالے سن۔ کریٹیشیس ویلے وچ پنجھیاں دیاں کئی ونڈاں بندیاں نیں۔ کئی پنچھی ٹولیاں اپنے پرانے نشان جیویں پنجیاںوالے پر تے دند رکھدے نیں۔ ایہناں مگروں آنوالیاں وچ ایہہ نہیں رہندیاں۔

پسار

پنچھی نیڑے تریڑے سارے زمینی تھانواں تے رہندے اَتے چوچے جمدے نیں۔ برفانی پیٹرل انٹارکٹکا جاکے آنڈے دیندا ہے اتے دکھنی قطب تے وی ویکھیا گیا ہے۔ ٹراپک تھانواں تے سب توں چوکھی گنتی ایہناں دی ہے۔ پنچھیاں دے ست ٹبراں نے وڈے سمندراں دے ای وسنیک نیں تے سکی تھاں تے آنڈے دین لئی ای آندے نیں۔ کجھ پینگوئن 300 میٹر(980 فٹ) دی ڈونگائی تک وی پانی وچ غوطہ ماردے ویکھے گئے نیں۔ دنیا دیاں کئی تھانواں تے انساناں نے پنجھیاں نوں اپڑايا اَتے رکھیا ہے ایہناں وچوں فیزنٹ شکار لئی دنیا دیاں کئی تھانواں تے پالیا گیا ہے۔ منک پیراکیٹ اتلے امریکہ وچ اپنے پنجریاں وچوں نسیہ تے اوہنے کھلے محول وچ شہراں تے شہراں دوالے رہن لگ پیا۔ کئی پنجھی وائی بیجی دے وادھے اتے پسار نال وی اگے ودھے۔

ڈھانچہ

پنچھیاں دا ڈھانچہ ہلکیاں ہڈیاں نال بنیا ہوندا ہے۔ ا؛ہد؛اں خالی تھانواں ہوا نال بھریاں ہوندیاں نیں۔ ریپٹائلز وانگوں پنچھی وی گردیاں چوں امونیا جاں یوریا دی تھاں یورک ایسڈ کڈھدے نیں۔ یورک ایسڈ بٹھ نال ہی نکل جاندا ہے۔ ایہدا ہاضمہ پربندھ نویکلا ہے ایہدے وچ کھان پین نوں سامبھن دی تھاں ہے اَتے ایہدے معدے وچ پتھر ہوندے نیں جیہڑے دنداں دی تھاں پین دا کم کردے نیں۔ چوکھے پنچھیاں وچ اڈاری باہجوں تیز ہاضمے دا پربندھ ہوندا ہے۔ پنچھیاں دا سآ لین دا پربندھ ایناں سادھ نہیں۔ سآ لین تے 75٪ ہوا پھپھریاں نوں چھڈ کے پچھے ہڈیاں وچ خالی تھاں وچ جاندی ہے اَتے 25٪ پھپھریاں وچ رہ جاندی ہے۔ جدوں پنچھی ہوا باہر کڈھدا ہے اَتے ہڈیاں وچ گئی ہوا پھپھریاں وچ آؤندی ہے اَتے اینج ساہ لین اَتے باہر کڈھن تے پنچھی نوں ہوا ملدی ہے۔ سائرنکس نوں ورتن نال واز کڈھِیدی ہے۔ پنجھیاں دے دل وچ چار خانے ہوندے نیں۔

پر

پر پنچھیاں دی اچیچی گل ہے۔ ایہہ اڑاندے نیں، بچاؤ کردے نیں اَتے نشانی تے سہنپ دیندے نیں۔ پر کئی طرحاں دے ہوندے نیں اتے اوہناں دے وکھرے کم نیں۔ پر کھل توں نکلدے نیں اَتے کھل دے اچیچیاں تھان٘واں تے اُگدے نیں۔ پنجھیاں دے پنڈے تے کھمب ونڈ، عمر، جنس تے سماجی پدھر نال وکھرے ہوندے نیں۔ پنچھی ویلے نال اپنے لاہندے رہندے نیں۔

کروموسوم

پنچھی نر تے مادھ دیاں ونڈاں وچ ہوندے نیں ۔ پنجھیاں دی جنس دا پتہ زیڈ کروموسوم توں لگدا ہے جدے کے میمل وچ وائی کروموسوم توں پتہ لگدا ہے۔ نر پنچھی وچ دو زیڈ کروموسوم تے مادھ وچ اک زیڈ تے اک ڈبلیو کروموسوم ہوندا ہے۔

اڈاری

Illustration of the heads of 16 types of birds with different shapes and sizes of beak — وکھرے کھان پین وکھریاں چنجاں

اڈاری پنچھیاں دا اچیچا گن ہے جیہڑا ایہناں نون دوجے رکڈھ دی ہڈی والے جانوراں کولوں وکھریاں کردا ہے۔ اڈاری اک تھاں توں دوجی تھاں، کھان پین لبھن، بچاؤ، چوچے جمن تے شکاریاں توں بچن لئی ورتی جاندی ہے۔ پنچھیاں دا پنڈا اڈاری لئی بنیا ہویا ہے۔ پراں دے وکھالے تے ناپ نال ہی کسے پنچھی دی ونڈ دا پتہ جل جاندا ہے۔ 60 دے نیڑے پنچھی اڈدے ای نہیں۔ ایہہ ناں اڈنے پنچھی دور جزیریاں دے واسی نیں جتھے اوہناں دے شکاری کوئی نِیہ اَتے کھان پین لئی وی تھوڑا ہی ہے۔ پینگوئن اڈدے تاں نہیں پر اپنے اڈاری والے انکاں نال پانی وچ تیردے نیں۔

لامت پنچھی دن نوں جلدے پھردے نیں پر کجھ جیویں الو نیں رات نوں اپنا کھان پین لبھدے نیں اتے کجھ شام ویلے۔

کھان پین

پنچھیاں دے دند نہیں ہوندے تے اپنا کھانا ایہناں نوں سالم نگلنا پیندا ہے۔ پنچھیاں دے کھان پین وچ کئی چیزاں آؤندیاں نیں جنھاں وچ رس، پھل، بی، مچھیاں، مرے جانور تے نکے پنچھے آندے نيں۔ کئی پنجھی اپنا ویلہ تے سوج کسے اچیچے کھان نوں لبھن وچ تے اوس تے ہی گزارا کرن تے لا دیندے نیں۔ کجھ پنچھی رکھاں دیاں پتیاں ٹاہنیاں توں جانور کیڑے پھڑ دے نیں تے کجھ پھل فروٹ دی کھوج کردے نیں۔ جیہڑے کیڑیاں دا شکار کردے نیں اوہ وائی بیج وج چنکے کنے جاندے نیں۔ رس پین والے پنچھی جنھاں وچ پدی چڑیاں تے لوریکیٹ ورگے پنجھی آندے نیں ایہناں دیاں چنجاں لمیاں ہوندیاں نیں اَتے پھل دے ڈیزائن تے ڈھلیاں ہوندیاں نیں اتے جیب برش ورگی۔ مرغابیاں، پینگوئن تے اوک پانی دے اندر تک اپنے شکار نوں پھڑن لئی پروں نال زور لا کے جاندے نیں۔ ہوائی شکاری جیویں مچھی مار ہوا توں پانی وچ غوطہ لاندے نیں۔ فلیمنگو پریون تے کجھ بطخاں چنج نال چھان کے کھاندے نیں۔ بطخاں ورگے کجھ پنچھی چردے نیں۔ فریگیٹ تے سکوا دوجیاں دا کھانا چوری کرن تک اپڑدے نیں۔ گرجھ مرے جانوراں نوں اسمان توں لبھدے نیں۔

پاݨی اتے پینا

پنجھیاں نوں پانی دی لوڑ ہوندی ہے پانویں اوہنان دے پسینے تے موتن دے گلینڈ ناں ہون۔ روہی دے کئی پنچھی ہوا وج وتر توں ہی پاݨی دی لوڑ پوری کردے نیں۔ سمندری پنچھی سمندری پانی پیندے نیں تے فالتو لون اوہناں دے نک راہیں باہر نکلدا ہے۔ کجھ پنچھی پانی وچ چنج چمچ ونگوں مار کے پانی پیندے نیں۔ کبوتر کگی فنچ تے ہور پانی اتے کلے وچ کھچ سکدے نیں اپنی تؤن نوں اتے کیتے بنا ہی۔ کجھ پنچھی اپنے ڈھڈ دے کھمب گلے کرکے لیاندے نیں اَتے اوہناں دے چوچے اوہ پانی جٹ لیندے نیں۔ کجھ خوراک نال ای پانی وی ٹڈوں کڈ کے اپنے جوجیاں نوں دیندے نیں۔

کھمب سمبھال

کھمب پنچھیاں دے جیون دی وڈی لوڑ نیں تے ایہناں دی مرمت تے صفائی وی اک وڈا کم ہے۔ ویلے نال ہونوالی ٹٹ پج نال کھمباں تے فنجائی تے پنجھی جوواں وی ہلہ بولدیاں نیں۔ پنچھی اپنی چنجاں نال پر صاف تے سدھے کردے رہندے نیں۔ پنچھی اپنے پروں نوں پانی وچ تے جے پانی نان لبھے تے مٹی نال ای دھوندے نیں۔ سمندری پنچھی پانی وچ غوطے مار کے اپنے آپ نوں صاف کردے نیں۔ کئی اپنے کھمباں نوں کھول کے سورج اگے کردے نیں۔

کئی پنچھی لمے پینڈے دی پاندھ کردے نیں اَتے زمین تے اپنی پسند دی تھاں ول جاندے نیں جتھے موسم اوہناں دی مرضی دا اَتے کھان پین وی ہوندا ہے۔ کئی زمینی، کںڈھیاں دے اَتے پاݨی دے پنچھی دن دے گھٹ ودھ ہون توں تے موسم توں حساب لگا کے دوجی تھاں ول اڈ جاندے نیں۔ جوجے جمن لئی ایہہ گرم گلے، آرکٹک یا انٹارکٹک تھاں چندے نیں تے چوجے ناں جمن والا ویلا دوجے زمینی ادھ وچ یا ٹراپیکل تھاں وچ لنگھاندے نیں۔ لماں پینڈا کرن توں پہلے پنچھی اپنی جربی ودھاندے نیں تے کچ انگ نکے کردے نیں۔ لمی پاندھ پنچھی لئی اک اوکھا کم ہے جے اوہنون بنا کھاۓ پۓ لمیاں روہیاں وجوں وی لنگھنا پیندا اے۔ بار دم آلا گاڈوٹ بنا رکے 10,200 کلومیٹر (6,300 میل) تک اڈدا اے۔ سب توں لمی اڈاری والا پنچھی سوٹی شیرواٹر ہے جیہڑا نیوزی لینڈ تے جلی وج آلنے بناندا اے تے کرمیاں اتلے جپان دے جزیریان تے لنکاندا ہے تے اوہدا اک سال دا ہوائی پینڈا 64,000 کلومیٹر (39,800 میل) تک بندا ہے۔

کج پنچھی نکے پینڈے تک ہی پیڑے موسم توں بچن یا کھان پین لبھن لئی ای پاندھ کردے نیں۔ پنچھی لمی اڈاری مگروں واپس اپنے النے وچ پہنچدے نیں۔ 1950 دے دھاکے وج ایہدے تے کھوج ہوئی تے اک مینکس شیرواٹر نوں نوں بوسٹن امریکہ توں چھڈیا گیا۔ اوہ 13 دن مگروں 5,150 کلومیٹر (3,200 میل) دا پینڈا اڈ کے واپس ویلز وچ اپنی تھان تے اپڑیا۔ اڈدیاں پنچھی دن نوں سورج ول تے رات نوں تاریاں نوں ویکھ کے راہ لبھدے نیں۔

گل بات

پنچھی اپنے وکھالے تے وازاں نال اک دوجے نال گل بات کردے نیں۔ پنچھی اپنے کھمباں نال اپنی سماجی پدھر دس دے نیں دوجیاں نوں وی ایہد نال ناپدے نیں۔ اپنی ونڈ دے اندر ایہدے نال اوہ اک دوجے نوں پشاندے نیں اَتے ایہدے نال ای دوجیان ونڈاں دا فرق ویکھدے نیں۔ پنچھی اپنے علاقے نوں دسن تے دوجیاں نوں اوہدی جوع وچ ان تون روکن لئی وی وازاں کڈھدے نیں۔ ٹراکو ٹبر وچ نس جاؤ جنس دے پنچھی اچی ٹاہنی تے بہہ کے تھلے ویھکدے رہندے نین اتے جے کوئی شکاری جانور اوہناں دی جوع وچ ہوۓ اتے اوہ رولا پا دیندے نیں اتے دوجے جانوراں نوں شکادی دا پتہ چل جاندا ہے اتے ایسے باہجوں اوہناں دی جنس دا ناں ہی نس جاؤ رکھیا گیا ہے۔

کجھ پنچھی اپنے ٹبر نال تے اپنی جو وچ ہی رہندے نین پر کئی جھنڈ بنا کے تے رل کے رہندے نیں ایہدے وچ اوہناں دی بچت وی ہے اتے کٹھیاں کھان پین وچ فائدہ وی ہے۔ جنگل ورگی تنگ تھاں وچ جتھے شکاری لک کے وار کردے نیں چوکھیاں چوکنیاں اکھاں بچاؤ وج کم آندیاں نیں۔

کج پنچھی مجھیاں نال رل کے شکار کردے نیں۔ ڈالفن تے ٹونا جدوں مجھیاں دے اجڑ نوں سمندری پدھر تے تھلیوں لے کے اندیاں نے تے اتوں سمندری پنجھی اوہنان تے ہلہ بول دندے نیں۔

پنجھیاں دے میٹابولزم نوں اڈاری ویلے تیز کم کرنا پیندا ہے اتے فیر اوہ ارام وی چوکھا کردے نیں ایہدے بدلے وچ۔ ستے ّنجھیاں دا سونا وی جوکنا وہندا ہے زرا جے کھڑاک نال اوہناں دی اکھ کھل جاندی ہے اتے اوہ نس پیندے نیں یا اڈ جاندے نیں۔ سوفٹ اڈدیاں ہویاں سون جاندی ہے۔ کئی ونڈاں کٹھیاں رل کے سوندیاں نیں۔ ایس لئی اوہ بچی ہوئی تھاں چندیاں نیں۔ کئی پانی دے پنچھی پانی وچ اک لت تے کھلو کے چنچ تے تؤن کھمباں وچ دے کے سون جاندے نیں۔ پنچھیاں دے پسینے دے غدود نہین ہوندے تے ایس لئی ٹھنڈا کرن لئی اوہ چھاں وچ، پانی وچ کھلوندے نیں۔

چوچے جمنا

95٪ پنجھی اک رت وچ اکو مادھ نال ریندے نیں ایہہ جوڑ اگے وی جاسکدا ہے اتے کسے اک دے مرن تک وی رہ سکدا ہے۔ اکو مادھ نال رہن نال چوچیاں نوں دو ماپیاں دا سہارا ملدا ہے تے مادھ تے وی کلا بھار نہین پیندا۔ کج تکڑے پنچھی اک تون زیادھ مادھ رکھدے نیں یا دوسرے نراں دیاں ماداواں تے مل ماردے نیں۔ مادھ نون اک تے اینج ودیا نسلیے ملدے نیں دوج اوہدے نکمے نر دا کم وی ہوجاندا ہے۔ اینج اودوں وی ہوندا ہے جدون نر نوں اپنے چوجے پالن لئی نر دی ہتھ ونڈائی دی زیادھ لوڑ نہین ہوندی۔ جوڑے بنن توں پہلے نر مادھ نوں اپنے ول پرجاندے نیں۔ عام تے ایہہ گان نال ہی ہوندا ہے پر ایہدے وچ ناچ وی آ جاندے نیں۔ کجھ پنچھی ودھیا جیہا آلنا بنا کے مادھ نون وکھاندے نیں اتے اوہدے دل بھر جاندے نیں۔ مادھ کول نر نوں چنن دا اختیار ہوندا ہے۔ دو نر رل کے وی چوچے سامبھدے ویکھے گۓ نیں۔

پرانے ویلیاں توں ای انسان دا پنچھیاں نال گوڑا ساک ہے۔ ایہہ ساک اک دوجے دے فائدے نال جڑیا ہے جیویں افریقہ وچ ماکھیو اکھٹا کرن وچ ماکھیو اگمان بورانا لوکاں نوں ماکھیو دے چھتے ول لجاندے نیں تے چھتے وچوں ڈگنوالیاں سنڈیاں آپ کھاندے نیں۔ گھر وج رہنوالی چڑی نے انسان دے نال رہن وج اپنا فیدا ویکھیا اے۔ انسانی کماں جیویں فصلاں وج زہر، شکار تے سڑکاں تے مارے جان باہجوں ایہ خصرے وچ نیں۔ انڈے تے گوشت لئی پالے گۓ پنچھی انسان دی کھادی گئی پروٹین دا سب توں ودا انگ نیں۔ 2003 وچ 76 ملین ٹن گوشت تے 61 ملین ٹن آنڈے ورتے گۓ۔ پنچھیاں دے گوشت وج ککڑاں دا حصہ سب تون جوکھا اے فیر بطخاں، فیزنٹ، کبوتر تے مرغابیاں آندے نیں۔

کئی پنچھی جنہاں وچ مور بطخان نیں اپنے کھمباں لئی وی پالے جاندے نیں۔ آہلک وڈے سمندر دے کنڈے تے پنچھیاں دیاں بٹھاں گوانو چنگا مل پاندیاں نیں۔ شکاری پنچھی صدیاں توں انسان نوں پسند رۓ نیں اوہ رکھے وی گۓ نیں تے گغی دیس اوہناں نوں اپنے نشان لئی وی ورتدے نیں۔ امریکہ جرمنی دے نشان پنچھی نیں۔ کبوتر پہلی صدی توں سنیہے پیجن لئی ورتے جارۓ نیں تے دوجی وڈی لڑائی تک ایہہ ورتے گۓ۔ کبوتر پالنا تے اڈانا انسان دا اک پرانا شوق اے۔ ککڑاں دی لڑائی لئی اچیچے ککڑ پالے جاندے نیں۔ طوطے نکے طوطے وی گھراں وج پالے جاندے نیں۔ پنچھیاں دا کھان پین اک وڈا بپار ہے۔

پنچھی دنیا تے

پنچھی بنن دا کم جوراسک ویلے وچ ٹریا۔ کئی کھوجیاں دا خیال ہے جے پنچھیاں دے پرکھ نکے شکاری ڈائنوسار تھیروپوڈ سن جیہڑے ڈائنوساراں دی ونڈ منیریپٹورا توں سن۔ ایہہ لبھیاں پتھری نشانیاں توں زمین تے ہی رہن والے سن۔ کرلے وی ڈائنوساراں جوں بنے تے اینج کرلیاں تے پنچھیاں دے پرکھ ڈائنوسار ہی بندے نیں۔ آرکیوپٹرکس ایہدی وڈی نشانی ہے۔

پتیاں

پنچھی ٹبر (56)

بارلے جوڑ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: پنچھی