چین دی آئینی تریخ

عوامی جمہوریہ چین دی آئینی تریخ توں مراد چین دے آئینی ڈھانچہ دی بنیاد تے اس دی ترقی اے۔ چین نوں پہلا دستور 1954ء وچ ملیا سی۔اس دے بعد اس دے دو مرتبہ بالترتیب 1975ء تے 1978ء وچ چین وچ نویں دستور بنے ۔ ایوی‏‏ں‏ آئین دے تن نسخے ہو گئے تے ہر بعد والا نسخہ اپنے توں پہلے نوں منسوخ کردا گیا۔ 1982ء وچ فیر اک مرتبہ موجودہ دستور نوں منسوخ کر کے اک نواں دستور بنایا گیا۔ لیکن اس دستور وچ وی متعدد ترامیم کیتیاں گئیاں تے انہاں ترامیم دی بنیاد اُتے چین دے حکومتی ڈھانچہ وچ وڈی تبدیلیاں ہوئیاں۔

پس منظر

چین وچ دستور دا نفاذ سامراجیت تے مرکزیت دے وچکار رسا کشی دا نتیجہ اے۔19ویں صدی دے اخیر وچ چین وچ تحریری آئین ول توجہ کیتی گئی کیونجے برساں شخصی بادشاہت دے بعد چینی عوام تے لیڈر آئینی بادشاہت دی مانگ کرنے لگے سن۔ آئین چین جاپان دے میجی دستور دے سابق آئین توں بوہت زیادہ متاثر اے۔آئین چین نوں بنانے دی پہلی کوشش 1898ء دے 100 دناں دیاں اصلاحات دے دوران کیتی گئی لیکن ملکہ سی شی دے قدامت پرست حامیاں نے مسلح بغاوت کر کے ایہ کوشش ناکام کردتی۔ بالآخر پہلا دستور 1908ء وچ شائع کیتا گیا لیکن 1911ء تک اس دا نفاذ عمل وچ نئی‏‏ں آیا سی۔

1912ء وچ جمہوریہ چین دا قیام ہویا تے ایہ حکومت آئین دی بجائے دستاویزات اُتے چل رہی سی۔ انہاں دستاویزاں نوں کومنتانگ نے لکھیا سی جو سن یات سین دے عوام دے تن عناصر تے مغربی معمولات اُتے مبنی سن۔ 1946ء وچ پہلا باضابطہ نافذ ہویا تے ایہ کومنتانگ دے حکومت سنبھالنے دے بعد ممکن ہو سکیا۔ 1940ء تے 1950ء دی دہائی وچ عوامی جمہوریہ چین دا برعظیم چین اُتے اقتدار کمزور ہُندا گیا مگر اس دا دستور ہن وی تائیوان اُتے اثر انداز اے۔

کامن پروگرام

1949ء دی چین خانہ جنگی چینی کمیونسٹ پارٹی دے لئی نیک فال ثابت ہوئی تے سب کچھ اس دے حق وچ ہویا۔ جون وچ کمیونسٹ پارٹی نے کومنتانگ دی جمہوریہ چین نوں ختم کر دے اک نویں جمہوریت دے قیام دے لئی چینی عوامی سیاسی مشاورتی کونسل (سی پی پی سی سی ) قائم کیتی۔

چینی عوامی سیاسی مشاورتی کونسل دا پہلا اجلاس 21 ستمبر 1949ء نوں ہویا جس وچ کمیونسٹ پارٹی دے علاوہ 8 اتحادی پارٹیاں نے وی شرکت کیتی۔ اجلاس دا سب توں پہلا کم آئین دی مسودہ سازی تے اس چھیتی توں چھیتی اس دا نفاذ سی۔ اجلاس وچ اک کامن پروگرام نوں منظور کیتا گیا۔ اسنوں عبوری آئین کہیا جا سکدا اے۔ اس وچ نویں حکومت دے ڈھانچہ،نویں ریاست دا ناں تے اس دے نشان دی وضاحت کیتی گئی۔ نویں حکومت دے لیڈر نوں وی منتخب کیتا گیا تے ماؤ زے تنگ مرکزی عوامی حکومت دے صدرنشین مقرر ہوئے۔ کانفرنس دے اختتام دے بعد 1 اکتوبر 1949ء نوں عوامی جمہوری چین دا اعلان کر دتا گیا۔

ایسے کامن پروگرام دے تحت اگلے پنج برساں تک چینی حکومت چلدی رہی جس وچ جمہوریت تے شمولیت دی ایسی مثال پیش کیتی گئی جو اس دے بعد اج دے دن تک فیر کدی دیکھنے نوں نئی‏‏ں ملی۔ اس کامن پروگرام دی خصوصیات وچ نجی جائیداد دا تحفظ (دفعہ 3)، بورژوازی دا اتحاد (دفعہ 13) تے نجی انٹرپرائز دا تعاون (دفعہ 30) شامل سن۔ 1949ء وچ بنی پہلی عوامی جمہوری حکومت وچ کمیونسٹ پارٹی دے علاوہ ہور پارٹیاں دے ارکان کثیر تعداد وچ موجود سن۔

1954ء دا آئین

کامن پروگرام دے معا بعد قومی عوامی کانگریس دے اجلاس دی تیاری شروع کردتی گئی تے چین دے نویں آئین دی مسودہ سازی دا آغاز وی ہو گیا۔24 دسمبر 1954ء نوں وزیر اعظم چین چو این لائی نے چینی کمیونسٹ پارٹی دی طرفوں سی پی پی سی سی دے 43واں اجلاس وچ اک پائیدار آئین دا پہلا مسودہ پیش کیتا۔ ایہ منصوبہ کول ہو گیا تے 13 جنوری 1953ء نوں ماؤ زے تنگ دی صدارت وچ 30 رکنی مسودہ ساز کمیٹی قائم کیتی گئی۔ مسودہ سازی وچ اکثریت کمیونسٹاں دی سی۔بہرحال قومی عوامی کانگریس دے پہلے اجلاس وچ بالاتفاق نویں دستور نوں منظور کر لیا گیا جسنوں 1954ء دا آئین ناں دتا گیا۔

1954ء دے آئین وچ 4 ابواب وچ منقسم 198 دفعات سن۔ حکومتی ڈھانچہ موجودہ ڈھانچہ دے مماثل سی۔ باب دوم حکومت نوں 6 انتطامی اکائیاں وچ تقسیم کردا اے۔ سب توں بالا اکائی قومی عوامی کانگریس اے۔ عاملہ وچ صدر عوامی جمہوریہ چین تے عوامی جمہوریہ چین دی ریاستی کونسل نوں شامل کیتا گیا۔علاقائی سطح اُتے عوامی کانگریس دی شمولیت نوں یقینی بنایا گیا۔ عوامی عدالت عظمی عدلیہ دا نطام بنایا گیا۔ باب سوم وچ بنیادی حقوق تے عام دے فرائض نوں بیان کیتا گیا تے حقوق انسانی نوں یقینی بنایا گیا مگر نال ای ٹیکس ادا کرنا، قومی سروس وچ حصہ لینا تے قنون دے اگے سرنگوں ہونا وی ضروری قرار دتا گیا۔

1954ء توں آئین وچ ایہ بات منی ہوئی سی کہ اس وچ ریفرینڈم دے بنا وی محض دو تہائی اکثریت توں ترمیم کیتی جاسکدی اے (دفعہ 29) تے قومی عوامی کانگریس اس وچ ترمیم دا حق رکھدی اے (دفعہ 27-1)

ایہ اک عبوری دستور کہیا جا سکدا اے جسنوں چین وچ سماجی و معاشی ترقی دے بعد بدلیا جانا سی۔

1978ء دا آئین

1976ء وچ ماؤ دی وفات ہو گئی تے اسی سال اکتوبر وچ چینی سیاست اُتے مسلط چاراں دبنگاں نوں باہر دا راستہ دکھا دتا گیا۔1978ء وچ نواں دستور بنا جس دے صدر نشین ہوا گوفینگ سن۔اس وچ 4 ابواب اُتے مشتمل 60 حصے سن۔ اک آئین کم تے عبوری لیڈرشب تے ماؤ دی اخلاقیات دے وچکار سمجھوتہ زیادہ لگ رہیا سی۔

1982ء دا آئین

1978ء دا آئین دیرپا ثابت نئی‏‏ں ہویا۔ اس وچ کئی بار نظر ثانی کیتی گئی تے متعدد اصلاحات عمل وچ آئیاں۔ دنگ شاوپنگ نوں چین دا لیڈر من لیا گیا تے 4 سمبر 1982ء نوں چین نوں چوتھا تے حتمی دستور ملیا۔ اس دستور وچ وڈیاں تبدیلیاں کیتیاں گئیاں۔ ماضی وچ ماؤ دی غلطیاں، موجودہ چینی سیاسی صورت حال تے مستقبل دے عزائم نوں مد نطر رکھدے ہوئے اک ایسا دستور تیار کیتا گیا جو چین وچ عوام دی آزادی، معاشی ترقی، سماجی بہتری تے مستحکم حکومت دا ضامن اے۔ صدر دے عہدہ نوں بحال کیتا گیا۔ بنیادی حقوق تے بنیادی فرائض نوں شامل کیتا گیا۔حکومت دا نواں ڈھانچہ بنایا گیا۔ اس دستور وچ 1988ء، 1993ء، 1999ء، 2004ء تے 2018ء وچ ترمیم کیتی گئی۔ موجودہ نسخہ 11 مارچ 2018ء نوں ترمیم دے بعد دا اے۔ 1982ء آئین دے اس نسخہ وچ ریاست دے اختیار نوں مندرجہ ذیل اکائیاں وچ تقسیم کر دتا گیا؛

• چینی کمیونسٹ پارٹی دے جنرل سکریٹری
• وزیر اعظم چین
• چینی مرکزی فوجی کمیشن دے صدر نشین
• صدر چین ریاست دا نامزد سربراہ اے جس دے کول بوہت کم اختیارات نیں۔