کسوٹی
کسوٹی (Touchstone) توں مراد اوہ پتھر ہُندا اے جس اُتے رگڑ کر سونا جانچا/ پرکھیا جاندا اے۔ ایہ پتھر کالے رنگ دا ہُندا اے جو بہت ہی باریک ذرات توں بنا ہُندا اے تے اس اُتے تیزاب دا کوئی اثر نئيں ہُندا۔ کسوٹی دے کالے رنگ دی وجہ توں سونے دے مختلف رنگ (shades) زیادہ آسانی توں پہچانے جا سکدے نيں۔ کئی طرح دے کالے پتھر کسوٹی دا کم دے سکدے نيں جداں بسالٹ، جیسپر تے schist۔
کسوٹی دا سپاٹ ہونا ضروری نئيں۔ ماہر کاریگر غیر سپاٹ کسوٹی اُتے سونے نوں وڑ کے تے بننے والی لکیر دا رنگ دیکھ کے سونے دی خالصیت (یعنی قیراط) بتا سکدے نيں۔ لیکن جدوں کسوٹی اُتے تیزاب استعمال کرنا ہوئے تاں سپاٹ کسوٹی اُتے کم زیادہ آسان ہوئے جاندا اے۔
تریخ
[سودھو]کسوٹی دا استعمال کئی ہزار سال پرانا اے تے ایہ اج تک استعمال کیتی جاندی اے۔ دریائے سندھ دی رہتل اسنوں اج توں 5500 سال پہلے استعمال کردی رہی سی۔
ماضی وچ جدوں سونے دے سکے استعمال ہُندے سن تاں تقریباً ہر تاجر دے پاس سونا تولنے والا اک چھوٹا ترازو، تیزاب تے کسوٹی ہويا کردی سی۔
لفظ کسوٹی سنسکرت بولی توں ماخوذ اے۔ اردو وچ عربی رسم الخط دے نال بطور اسم استعمال ہُندا اے۔ سب توں پہلے 1603ء نوں "شرحِ تمہیدات ہمدانی" وچ مستعمل ملدا اے۔[۱]
طریقہ استعمال
[سودھو]جب خالص سونے نوں کسوٹی اُتے رگڑدے نيں تاں کسوٹی اُتے اک سنہری لکیر بن جاندی اے جس دا رنگ دیکھ کے اندازہ ہوئے جاندا اے کہ سونا خالص اے یا نئيں۔ ہور تصدیق دے لئی اس لکیر اُتے شورے دے تیزاب دا اک قطرہ لگایا جاندا اے۔ جے سونا خالص ہُندا اے تاں سنہری لکیر نہ مٹتی اے نہ اس دا رنگ تبدیل ہُندا اے۔ لیکن جے سونا خالص نہ ہوئے تاں یا تاں تیزاب لکیر نوں مٹا دیندا اے یا فیر تیزاب یا لکیر دا رنگ بدل جاندا اے۔
اگر سونے دی خالصیت 24 قیراط توں کم اے تاں تیزاب وچ مخصوص مقدار وچ پانی ملیا کے اسنوں پتلیا کے لیا جاندا اے تاکہ اوہ 20 یا 16 قیراط دے سونے اُتے اثر نہ کر سکے لیکن اس توں وی کم قیراط والے سونے نوں کسوٹی اُتے توں مٹا دے یا بد رنگ کر دے۔
سناراں دے پاس مختلف قیراط دے سونے دی تیلیاں ہُندیاں نيں جنہاں دی خالصیت پہلے ہی توں معلوم ہُندی اے۔ جدوں کسی سونے نوں ٹیسٹ کرنا ہوئے تاں کسوٹی اُتے رگڑ کر اس دی لکیر بنائی جاندی اے تے اس دے برابر اپنی تیلیاں توں ہور لکیراں پائی جاندیاں نيں۔ اس دے بعد موازنہ کيتا جاندا اے۔ جس قیراط دی لکیر نامعلوم سونے دی لکیر توں عین مشابہ ہوئے اوہی نامعلوم سونے دی خالصیت ہوئے گی۔
بازار وچ کسوٹی اُتے استعمال کرنے دے لئی مختلف طاقت (ارتکاز) دے تیزاب ملدے نيں۔ مثال دے طور اُتے 18 قیراط سونے نوں ٹیسٹ کرنے والا تیزاب کسوٹی اُتے توں 18 یا زیادہ قیراط دے سونے نوں نئيں مٹا سکدا مگر 16 یا کمتر قیراط دے سونے دی لکیر نوں مٹا دے گا۔
کسوٹی نوں صاف کرنے دے لئی آکوا ریجیا (Aqua Regia) استعمال کيتا جاندا اے۔ اس توں مراد اوہ تیزاب ہُندا اے جو خالص سونے توں بنی لکیر نوں وی اپنے اندر حل کر لیندا اے۔ ایہ تیزاب حجم دے لحاظ توں تن حصے نمک دے تیزاب (ہائیڈروکلورک ایسڈ) تے اک حصہ شورے دے تیزاب (نائیٹرک ایسڈ) نوں ملیا کے بنایا جاندا اے۔
سونا ٹیسٹ کرنے دے دوسرے طریقے
[سودھو]صرف اک جانچ توں سونے دے اصلی نقلی ہونے دا درست اندازہ ممکن نئيں مگر کئی طرح دے مختلف ٹیسٹ نقلی سونے نوں آسانی توں پہچان لیندے نيں۔
- پانی وچ ڈُبی ہوئی حالت وچ سونے دے وزن وچ معمولی سی کمی آ جاندی اے جس توں سونے دی کثافت دا حساب لگایا جا سکدا اے۔ اسنوں عام طور اُتے پانی والا ٹیسٹ کہندے نيں۔ سونے دی کثافت 19.3 ہُندی اے۔ٹنگسٹن دی کثافت وی اِنّی ہی ہُندی اے۔
- اک طاقتور مقناطیس کدی سونے توں نئيں چپکتا مگر ٹنگسٹن اُتے چپک سکدا اے۔[۲]
- خالص سونے نوں جے تیز اگ اُتے گرم کيتا جائے تاں نہ اس دا رنگ بدلدا اے نہ اس دے وزن وچ کوئی کمی آندی اے۔ عام طور اُتے ملاوٹ والا سونا اگ اُتے پکنے دے بعد کچھ وزن کھو دیندا اے۔
- Energy dispersive X-Ray fluorescence ٹیکنولوجی دی مدد توں سونے نوں بغیر خراش لگائے وڈی درست حد تک جانچا جا سکدا اے۔ لیکن اس طریقے توں صرف سطح دا سونا جانچا جا سکدا اے۔ جے کھوٹے سونے اُتے اصلی سونے دا پانی چڑھا دتا جائے تاں ایہ طریقہ بے کار ہوئے جاندا اے۔
- الٹراساونڈ دی مدد توں سونے دے بسکٹ دی یکسانی دا وی جائیزہ لیا جا سکدا اے تے سونے دے اندر آواز دی رفتار وی ناپی جا سکدی اے۔
- بجلی دی ایصالیت ناپنے والے آلے (ECM) سونے دی پہچان وچ مدد گار ثابت ہُندے نيں۔
دھات[۳] | کثافت (گرام فی مکعب سینٹی میٹر) |
آواز دی رفتار (میٹر فی سیکنڈ) |
بجلی دا گزرنا (ملی سائیمن فی میٹر) |
مقناطیسی کشش |
---|---|---|---|---|
سونا | 19.3 | 3,240 | 44.7 | دھکیل 2.8 |
ٹنگسٹن | 19.25 | 5,220 | 18.52 | کشش 6.8 |
چاندی | 10.49 | 3,650 | 61.35 | دھکیل 2.6 |
سیسہ | 11.34 | 2,160 | 5 | دھکیل 1.8 |
تانبا | 8.94 | 4,760 | 59.1 | دھکیل 1 |
پلاٹینم | 21.06 | 3,830 | 9.4 | کشش 26 |
جب وی سونے دی وڈے پیمانے اُتے خریداری ہُندی اے تاں سونے دی اِٹاں نوں پگھلیا کے دوبارہ ڈھالیا جاندا اے تے اس دے بعد ٹیسٹ کيتا جاندا اے۔ اس طرح بالکل حتمی جانچ ہوئے جاندی اے۔
نقلی سونا
[سودھو]98 فیصد تانبے تے 2 فیصد ایلومینیئم نوں ملانے توں جو دھاتی بھرت حاصل ہُندا اے اوہ بالکل سونے دی طرح سنہری ہُندا اے۔ لیکن شورے دا تیزاب تے کثافت دی پیمائش اسنوں باآسانی کھوٹا ثابت کر دیندی نيں۔
کثافت دی پیمائیش
[سودھو]اگر کسی دھاتی سکے نوں دھاگے توں بنھ کر پانی وچ اس طرح ڈبویا جائے کہ سکہ برتن دے پیندے نوں نہ چھونے پائے تاں پانی دی سطح نہ صرف برتن وچ بلند ہُندی اے بلکہ پانی دا وزن وی ودھ جاندا اے۔
اج کل ڈیجیٹل ترازو بہت عام نيں۔ بیشتر ڈیجیٹل ترازو اس طرح ڈیزائن کیئے جاندے نيں کہ اوہ برتن دا وزن وکھ کر لیندے نيں۔ یعنی جے ترازو اُتے کوئی برتن رکھنے دے بعد اسنوں آن کيتا جائے تاں اوہ وزن صفر دکھاندے نيں تے ہن جے برتن وچ کوئی چیز پائی جائے تاں صرف چیز دا وزن ظاہر کردے نيں۔
اگر ایداں دے کسی ترازو اُتے پانی توں بھریا اک چھوٹا برتن رکھ دے اسنوں آن کيتا جائے تاں اوہ وزن صفر دکھائے گا۔ ہن اس پانی وچ دھاگے توں بندھا کوئی سکہ اس طرح ڈبویا جائے کہ سکہ مکمل طور اُتے پانی مین ڈُب جائے مگر نہ پیندے نوں چھوئے نہ برتن دی دیواراں نوں۔ اس عمل وچ پانی برتن توں باہر چھلکنا نئيں چاہیئے۔ ہن ڈیجیٹل ترازو اُتے جو وزن ظاہر ہوئے رہیا اے اسنوں نوٹ کر لینا چاہیئے۔ سکے دے اصلی وزن نوں اس نوٹ کردہ وزن توں تقسیم کرنے اُتے سکے دی دھات دی کثافت معلوم ہوئے جاندی اے۔
ایتھوپیا سونا برآمد کرنے والا ملک اے۔ مارچ 2008ء وچ ایتھوپیا دے سینٹرل بینک نے جنوبی افریقا نوں کچھ سونا ویچیا مگر جنوبی افریقہ نے اسنوں جعلی قرار دے کے واپس کر دتا۔ تحقیقات توں پتہ چلا کہ ایتھوپیا دے بینک دے لیا کے وچ موجود سونے دی کئی اینٹاں درحقیقت اسٹیلکیتیاں نيں جنہاں اُتے سونے دا پانی چڑھا ہويا اے۔[۴]
چین
[سودھو]چین دی اک بہت وڈی سونے دی کمپنی (Wuhan Kingold Jewelry Inc.) نے سونے دی اِٹاں نوں رہن رکھوا کر وڈی مقدار وچ قرضے لئی سن ۔ مئی 2020ء وچ پتہ چلا کہ اس دی فراہم کردہ 83 ٹن سونے دی اینٹاں جعلی نيں۔[۵]
محاورے
[سودھو]اردو دے بوہت سارے محاوراں وچ کسوٹی دا لفظ استعمال ہُندا اے جداں کسوٹی اُتے رکھنا، کسوٹی اُتے لگانا تے کسوٹی اُتے کسنیا،آزمانےاور پرکھنے دے معانی وچ مستعمل اے۔ اس دے علاوہ وقت دی کسوٹی، فن دی کسوٹی، محبت دی کسوٹی وغیرہ وی کہیا جاندا اے۔
ٹی وی پروگرام
[سودھو]عبید اللہ بیگ پہلی بار پاکستان ٹیلی ویژن توں نشر ہونے والے اپنے زمانے دے مقبول ترین پروگرام 'کسوٹی' دے حوالے توں پہچانے گئے جو ذہنی آزمائش دا اک پروگرام سی۔
یو ٹیوب اُتے کسوٹی دے استعمال کیتی ویڈیو
[سودھو]انگریزی ویکی پیڈیا اُتے
[سودھو]ہور ویکھو
[سودھو]- سونے دی مارکیٹ
- سونے دی پیداوار
- سونے دی قیمت
- سونے دے اعداد تے شمار
- لندن بلین مارکیٹ
- سونے توں چاندی وکھ کرنا
- نازی گولڈ
- سونا دو پیسے لو
- سونے دی وڈی کمپنیاں
- کاغذی کرنسی
- دھاتاں دی قیمتاں
- چاندی
- شعلہ
- ملر دا طریقہ
- کٹھالی دا طریقہ
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Real gold & Gold-plated Distinguish
- ↑ The Arms Race Between Gold Counterfeiters and Bullion Testers Is Heating Up
- ↑ BBC News, Addis Ababa
- ↑ 83 Tons Of Fake Gold Bars: Gold Market Rocked By Massive China Counterfeiting Scandal