سونے توں چاندی وکھ کرنا
سونے وچ موجود چاندی نوں وکھ کرنے نوں انگریزی وچ gold parting کہندے نيں۔ انسان نے سونے وچوں چاندی وکھ کرنے دا فن لگ بھگ 2,600 سال پہلے لیڈیا (ترکی) وچ دریافت کر ليا سی تے سونے دے سکے بنانے شروع کیتے۔
سونا 1064ڈگری سنٹی گریڈ اُتے پگھلدا اے۔ جدوں سونے نوں پگھلایا جاندا اے تاں اس وچ موجود بہت ساری دھاتاں جداں زنک تے قلعی وغیرہ ہويا دی آکسیجن توں مل کے آکسائیڈ وچ تبدیل ہوئے جاندیاں نيں، جو اُتے تیرنے لگدا اے تے بآسانی وکھ کيتا جا سکدا اے۔ لیکن اِنّی سخت حرارت اُتے وی سونا آکسائیڈ بناندا اے، نہ ہی چاندی۔ یعنی سونے نوں جلانے توں کئی دوسری کثافتاں تاں وکھ ہوئے جاندیاں نيں، مگر چاندی وکھ نئيں ہُندی۔ کُپی دے طریقے (کٹھالی دا طریقہ) توں سیسہ وی وکھ کيتا جا سکتااے، مگر چاندی فیر وی وکھ نئيں ہُندی۔
شورے دا تیزاب[سودھو]
شورے دا تیزاب یا نائٹرک ایسڈ چاندی نوں اپنے اندر حل کر لیندا اے، مگر سونے نوں حل نئيں کر پاندا۔ اس مقصد دے لئی چاندی ملے سونے نوں رولرز دے درمیان توں گزار دے باریک ورق وچ تبدیل کر ليا جاندا اے۔ فیر اسنوں مرتکز نائٹرک ایسڈ وچ ڈال کر گرم کردے نيں۔ جدوں ساری چاندی گھل جاندی اے تاں تیزاب نوں چھان کر سونے دا چورا وکھ کر ليا جاندا اے، جسنوں پگھلیا کے دوبارہ ڈلی بنا لی جاندی اے۔ تیزاب وچوں چاندی نوں نکالنے دے لئی اس وچوں بجلی (ڈی سی کرنٹ) گزاری جاندی اے یا اس وچ فیرس سلفیٹ ملایا جاندا اے۔ سلور نائیٹریٹ دے محلول وچ تانبے دی پتری یا نلکی لٹکانے توں وی چاندی تہ نشین ہوئے جاندی اے۔ اس عمل نوں سمنٹنگ (cementing) کہندے نيں۔
شورے دا تیزاب سونے وچوں چاندی وی وکھ کر لیندا اے تے اس دے نال ہی پلاٹینم تے پلاڈیئم وی وکھ کر لیندا اے، لیکن رھوڈیئم، اریڈیئم، روتھینیئم تے اوسمیئم ہن وی ايسے سونے وچ موجود رہ جاندے نيں۔ عام طور اُتے سونے وچ انہاں آخری چاراں دھاتاں دی مقدار نہ ہونے دے برابر ہُندی اے۔
نائٹرک ایسڈ دا طریقہ اس وقت زیادہ کارگر ہُندا اے جدوں چاندی دی مقدار 75 فیصد توں زیادہ ہوئے۔ جے سونے وچ چاندی اس توں کم اے تاں ایداں دے سونے وچ کچھ چاندی ملیا کے اسنوں پگھلا لیا جاندا اے تاکہ بعد وچ تیزاب بہتر طریقے توں سونا وکھ کر سکے۔ نائٹرک ایسڈ وچ بہتر حل کرنے دے لئی ملاوٹ والے سونے وچ چاندی ملیا کے پگھلیانا inquartation کہلاندا اے۔
Aqua Regia[سودھو]
آکوا ریجیا یعنی آب سلطانی، اس توں مراد اوہ تیزاب ہُندا اے جو سونے نوں وی اپنے اندر حل کر لیندا اے۔ ایہ تیزاب حجم دے لحاظ توں تن حصے نمک دے تیزاب (ہائیڈروکلورک ایسڈ) تے اک حصہ شورے دے تیزاب (نائیٹرک ایسڈ) نوں ملیا کے بنایا جاندا اے تے فوراً ہی استعمال کر ليا جاندا اے۔ ایہ تیزاب سونے، پلاڈیئم تے پلاٹینم نوں تاں حل کر سکدا اے مگر ٹائٹینیئم، اریڈیئم، روتھینیئم، ٹینٹیلم، نیوبیئم، اوسمیئم، رھوڈیئم تے ٹنگسٹن نوں حل نئيں کر پاندا۔ چاندی اس تیزاب توں عمل کے دے رسوب (precipitate) بناندی اے تے تہ نشین ہوئے جاندی اے۔
اس دے بعد اس تیزاب نوں چھان کر چاندی دا رسوب وکھ کر ليا جاندا اے تے فیر اس تیزاب وچ کوئی تخفیفی مرکب (reducing agent) بتدریج ملایا جاندا اے، مثلاً فیرس سلفیٹ، سلفر ڈائی آکسائیڈ گیس یا سوڈیئم بائی سلفائیٹ۔ سلفر ڈائی آکسائیڈ حاصل کرنے دا اک آسان طریقہ محلول وچ Sodium metabisulfite یعنی SMB ملیانا اے۔ اسنوں ملانے توں سونا رسوب بن دے تھلے بیٹھ جاندا اے، جسنوں چھان کر پگھلا لیا جاندا اے۔ اس تیزاب وچ جے پلاڈیئم، پلاٹینیئم یا دوسری کوئی دھات موجود وی ہوئے تاں اوہ سونے دے نال رسوب نئيں بناندی تے تیزاب وچ ہی رہ جاندی اے۔ اس طرح 99.99 فیصد خالص سونا حاصل ہوئے جاندا اے۔
یہ معلوم کرنے دے لئی کہ کیہ تیزاب وچوں سارا سونا باہر آ چکيا اے، اسنوں قلعی دے کلورائیڈ (stannous chloride) توں جانچا جاندا اے۔
یہ طریقہ اس وقت زیادہ کارگر ہُندا اے جدوں سونے وچ چاندی 10 فیصد توں زیادہ نہ ہوئے۔