کوریا وچ اسلام
مسلماناں دی کوریا وچ آمد تاریخی اعتبار توں بہت پرانی اے۔ کوریا وچ اسلام چین دے راستے داخل ہويا سی۔ کوریا وچ اسلام دی پہلی شہادت چینی "تانگ بادشاہت ( 907-617) دے دوران ہوئی اے۔ جس وچ "کوریو بادشاہت (918-1392) تک باقاعدہ کاروباری تعلقات قائم ہوچکے سن ۔ بعض مورخین دے نزدیک 751 وچ عباسی خلیفہ دی چینی بادشاہ دے نال اک جنگ ہوئی سی جنال جنگ طلاس یا معرکہ نہر طلاس کہیا جاندا اے۔ اس جنگ وچ چین نوں شکست ہوئی تے مسلمان چین وچ داخل ہوئے گئے۔ جتھوں اوہ جزیرہ نما کوریا تک پہنچ گئے۔ زیادہ معتبر مسلمان تریخ داناں دے نزدیک مسلمان پہلی بار نويں صدی وچ کوریا آئے جدوں عرب تے ایرانی تاجر کورین شیلا بادشاہت دے نال تجارت کرنے آئے۔ شیلا بادشاہت دا مرکز موجودہ دیگو دے نیڑے گیونگجو شہر سی۔ جو اج وی کوریا دا سب توں تاریخی شہر کہلاندا اے۔ اس گل دے ثبوت کیلے گیونگجو دے کھنڈر توں کچھ ایداں دے مجسمے ملے نيں جنہاں دے نقش ونگار عرباں جداں نيں۔ تے کچھ پرانی لکھادی وچ عرباں دی آمد دا ذکر اے۔ نويں صدی دے مشہور عرب جغرافیہ دان عبد اللہ ابن خردادبہ نے اپنی کتاب "کتاب المسالک والملکاں" وچ کوریا دا زکر کيتا۔ بعد وچ اک ہور عرب محمد ال ادریس نے دنیا دا نقشہ تیار کيتا۔ اس عالمی اٹلس وچ پہلی بار کوریا دا نقشہ، تریخ تے بادشاہت دے بارے معلومات لکھی گئی۔ کوریا وچ اج وی اس نقشے نوں کوریا دا پہلا عالمی نقشہ منیا جاندا اے۔ جدوں کہ کوریا نے اپنا پہلا مقامی نقشہ "کانگ نی دو" بہت بعد 1402 وچ تیار کيتا۔
کورین دستاویزات
[سودھو]کورین دستاویزات دے مطابق کوریا وچ مسلماناں دا پہلا زکر تیرھواں صدی وچ ملدا اے۔ جدوں اک بادشاہ "چھنگ نیول" (1274) نے اک نظم لکھی جس وچ مسلماناں دا زکر اے۔ بادشاہ اپنی نظم وچ اک کورین عورت دا احوال بیان کردا اے جو کوریا وچ واقع ترکی دی اک بیکری توں روٹی خریدتا کردی اے۔ کوریو مخطوطےآں دے مطابق چھنگ نیول منگول شاہی خاندان دا اک فرد سی جو کوریو دی شہزادی نال شادی کرکے بادشاہ بنیا۔ اس دا کورین ناں "جنگ سن نیونگ" سی۔ اس نے اک کورین عورت نال شادی کيتی تے کوریا دے مشہور "دوک سو جنگ" خاندان دا جد امجد بنیا۔ اس خاندان نے سینکڑاں سال تک سکالر راہنما حکومتی امور دے ماہر تے کنفیوشش دے استاد پیدا کیتے۔ اج وی کوریا وچ اس خاندان دے 30 ہزار توں زیادہ لوک آباد نيں جو جنگ سن نیونگ نوں 25 ويں پشت وچ اپنا باپ مندے نيں۔ بعض محققاں دے نزدیک اوہ منگول خاندان دا اوہ شہزادہ سی جو مسلمان ہوئے گیا سی۔ لیکن اس دے معتبر ثبوت نئيں مل سکے۔ کچھ تریخ دان چینی مسلمان یغور "سن سول" نوں ہی جنگ سن نیونگ مندے ہی۔ جو گیونگ جو دی اک شہزادی نال شادی کرکے ایتھے آباد ہوئے گیا سی۔ تے منگول سرخ تربان خاندان دا سی۔
کورین شراب سوجو دا ماخذ اسلامی عرق اے۔ مسلمان شراب نئيں پیندے فیر وی کوریا وچ مسلماناں دی تریخ پرکھنے کیلے کوریا وچ شراب دی تریخ دیکھنی ہوئے گی۔ کوریا دی مشہور شراب "سوجو Soju اے۔ جو پچھلے 700 سال توں استعمال ہوئے رہی اے۔ مسلمان تاجر کوریا وچ اپنے نال پھلاں تے سبزیاں دا عرق لےکے آئے جو مختلف دوائیاں وچ استعمال ہُندا سی۔ عرق نکالنے دی ٹیکنالوجی کورین نے سکھی تے فیر ہور وادھا کرکے کورین نے شراب بنائی جو کورین چاول توں بنائی جانے والی سوجو اے۔ کورین بولی وچ سوجو نوں "عرق جو 아락주" کہیا جاندا اے۔ جو عربی لفظ عرق دا کورین ناں اے۔ موجودہ شمالی کوریا وچ واقع تاریخی شہر "کھے سنگ " وچ عرق جو دی لیبارٹریاں قائم سن جتھوں پورے کوریا وچ سپلائی دتی جاندی سی۔
مسلمان ماہر فلکیات تے ریاضی دان
[سودھو]کوریو بادشاہت وچ استعمال ہونے والا کورین کیلنڈر وچ وی مسلماناں دی باقیات ملدی نيں۔ منگولاں نے چین اُتے قبضہ کرنے دے بعد مسلمان ماہر فلکیات تے ریاضی داناں نوں بیجنگ بلايا تاکہ اوہ چینی کلینڈر وچ واقع غلطیاں نوں دور کرسکن۔ مسلمان ماہرین اپنے نال فلکیات تے ریاضی دے جدید آلات لےکے بیجنگ آئے۔ تے انہاں دی مدد توں انہاں نے سورج چاند پنج سیارےآں تے ستارےآں دی رفتار فاصلہ ناپیا تے چینی کلینڈر نوں ازسر نو ترتیب دتا۔ کوریا دے بادشاہ نے اپنے ماہرین وی بیجنگ بھیجے جنہاں نے مسلمان ماہرین توں ایہ علم سکھیا۔ مسلماناں دا تیارکردہ ایہ کلینڈر چین تے کوریا وچ سرکاری کلینڈر دے طور اُتے 16 ويں صدی دے آخر تک استعمال ہُندا رہیا۔
پہلی مسلم کمیونٹی ( ہوئی ہوئی کمیونٹی)
[سودھو]مسلمان تاجراں دی آمد دے بعد ایہ سلسلہ شروع ہوئے گیا تے بوہت سارے تاجر شادیاں کرکے ایہی قیام پزیر ہوئے گئے۔ اپنے پنڈ آباد کیتے تے انہاں دی نسلاں نے عرباں توں تعلقات بحال رکھے۔ اس دور وچ مسلم کمیونٹی نوں "ہوئی ہوئی" کہیا جاندا سی۔ ہوئی ہوئی لیفا" Huihui Lifa" مسلماناں دا اوہ آلہ سی جس توں انہاں نے زمین سورج ستارےآں دی پیمائش تے سفر دی دریافت کيتی سی۔ پندرہويں صدی دے ابتدا تک مسلماناں دی آبادیاں کوریا دے طول تے عرض وچ پھیل چکیاں سن۔ مسلماناں نے اپنی بستیاں قائم کيتیاں۔ مسجداں تے اسکول بنائے۔ تحقیق کیلے لیبارٹریاں تے رصدگاہاں بناواں۔ اسلامی کچھ دے تحت رہن سہن سی۔ کپڑےآں تے پگڑیاں دا پہناوا عام سی۔ فیر کوریا دے سب توں مشہور بادشاہ نال جنگ Sejong نے 1427 وچ ہوئی ہوئی مسلم کمیونٹی دے خلاف اک حکم جاری کيتا۔ جس مین مسلماناں نوں کورین کلچر دے مطابق رہنے یا کوریا چھڈ دینے دا کہیا گیا۔ اس حکم دے تحت مسلماناں نوں دتے گئے تمام حقوق واپس لے لئی۔ انہاں دے علاحدہ رہن سہن اُتے پابندی لگادتی گئی۔ انہاں دے لباس تے کھانے ختم کردیے گئے۔ مسلم کمیونٹی دی مسجداں تے اسکول ختم کردتے۔ بوہت سارے مسلمان سختی توں تنگ آکے کوریا چھڈ گئے۔ تے جو باقی رہے اوہ کورین کلچر وچ ضم ہوئے گئے۔ تے 1430 تک کوریا توں پوری مسلم کمیونٹی ختم ہوئے گئی۔ اس دے بعد انیہويں صدی تک کوریا وچ مسلماناں دی کوئی تریخ نئيں ملدی۔ چُوسن بادشاہت نوں تنہا بادشاہت کہیا جاندا اے کیونجے ایہ ہمسایہ ملکاں توں تعلقات رکھنا پسند نئيں کردے سن ۔ ایہی وجہ اے کہ پندرہويں صدی توں انیہويں صدی دے آخر تک کوریا وچ دوسری قوماں دا نشان نئيں ملدا۔
اسلام دا دوبارہ آغاز
[سودھو]ایتھے تک کہ 1890 دے بعد جاپان تے امریکا نے چُوسن حکومت اُتے زور ڈالیا کہ اوہ دوسرے ملکاں دے سرکاری اہلکار تے تاجراں نوں اپنے ملک وچ آنے دی اجازت دے۔ 1910 وچ جاپان نے کوریا اُتے قبضہ کرکے چُوسن بادشاہت دا خاتمہ کر دتا۔ جاپان اک تجارتی ملک سی۔ اس نے کوریا وی تاجراں دے لئی کھول دتا۔ 1920 وچ عرب ترک تے سنٹرل ایشیا دے مسلمان تاجراں نے کوریا توں تجارت شروع کردتی سی۔ ترک تاجراں نے سیول دے نواح وچ رہائشاں اختیار کيتی تے درزی بیکری تے دوسرے چھوٹے کاروبار شروع کردتے۔ مسلماناں دی تعداد ودھنے اُتے انہاں نے حکومت کیتی اجازت توں 1934 وچ سیول شہر وچ اک عمارت خریدی جس دی پہلی منزل اُتے کمیونٹی سنٹر بنایا گیا تے دوسری منزل اُتے مسجد قائم کيتی جس وچ بچےآں دا اسکول وی شروع کيتا گیا۔ ایہ مسجد 1427 وچ نال جنگ بادشاہ دے بعد کوریا وچ پہلی مسجد سی۔
پہلا کورین مسلمان
[سودھو]شائد پارک جے سنگ Park Jaeseoung کورین ریکارڈ دے مطابق پہلا کورین اے جو 1930 دے نیڑے مسلمان ہويا۔ اوہ اک ترکش کپڑے دی دکان اُتے کم کردا سی تے اوتھے مسلمان ہوئے گیا۔ جنگ عظیم دوم شروع ہونے اُتے بوہت سارے کورین چینی علاقے منچوریا وچ ہجرت کر گئے جو روس دے نیڑے شمال مشرقی صوبہ سی۔ ایہ کورین اوتھے مسلمان ہوئے گئے لیکن واپس نئيں آئے۔ ایتھے تک کہ 1945 وچ جاپان کوریا توں نکل گیا۔ جاپان دے جانے دے بعد آزاد متحدہ کوریا وچ منچورین مسلماناں دی واپسی شروع ہوئی۔ لیکن انہاں دی تعداد اِنّی کم سی کہ کوریا جنگ دے خاتمے دے بعد 1955 تک اسيں کوریا وچ مسلماناں دا زکر تاں کرسکدے نيں لیکن کورین مسلم سوسائٹی دا زکر ممکن نئيں۔
جدید دور دے مسلمان تے کورین مسلم فیڈریشن
[سودھو]کوریا وچ مسلماناں دی دوبارہ آبادکاری وچ سب اہم کردار ترکی دا اے۔ کوریا جنگ دے دوران اقوام متحدہ دے تحت ہزاراں ترکش فوجی جنوبی کوریا دی طرف توں لڑنے آئے۔ ترکش فوجیاں نے جنگ لڑنے دے علاوہ امدادی سرگرمیاں وچ وی بھرپور حصہ لیا۔ ترکش فوج دے امام عبد الغفور کارا اسماعیل اگلو نے فوجی بیرک دے اندر اک مسجد قائم کيتی جتھے فوجی نماز پڑھدے سن ۔ تے نال وچ غریب کورین بچے جو اسکول نئيں جاسکدے سن انہاں نوں پڑھانے دا سلسلہ شروع ہويا۔ ايسے دوران بوہت سارے کورین مسلمان ہوئے گئے۔ 10 جون 1955 نوں امام عبد الغفور دے اک لیکچر نوں سن کر 57 کورین نے اسلام قبول کر ليا۔ ایہ اک بہت وڈا واقعہ سی۔ جس نے کوریا وچ اسلام دی راہاں ہموار کرنے وچ اہم قرار ادا کيتا۔ چند مقامی مسلمان تے منچورین مسلمان جو واپس آچُکے سن تے ترکش فوج دے مسلماناں نے ملکر 1955 وچ "کورین مسلم سوسائٹی" دے قیام اُتے کم شروع کيتا تے اک سال بعد 1956 وچ پہلی "کورین مسلم سوسائٹی" دی بنیاد رکھی۔ اس سوسائٹی وچ 200 کورین مسلمان ارکان سن ۔ جنہاں دے سربراہ عمر کم جنہاں تے محمد ین دو ینگ سن ۔ ایہ دونے منچوریا وچ مسلمان ہوئے سن ۔ 1959 وچ عمر کم تے صابری جنگ کل پہلے کورین مسلمان بنے جو حج کیلے گئے۔
کوریا وچ مسلماناں دی تعداد تے مسجداں
[سودھو]تیل دی دریافت دے بعد کافی کورین مڈل ایسٹ ملازمت کیلے چلے گئے۔ بوہت سارے مسلمان ہوکے واپس آئے۔ ایہ سوسائٹی جدوں بہت وڈی ہوئے گئی تاں 1967 وچ "کورین مسلم فیڈریشن" دا قیام ہويا۔ تب تک کورین مسلماناں دی تعداد 3000 تک ہوئے چکی سی۔ فیڈریشن دے صدر پارک چھنگ ہی نے مسلمان ملکاں دے نال دوستانہ تعلقات بنائے تے انہاں نوں سیول وچ مسجد بنانے دی طرف متوجہ کيتا۔ ملائشین حکومت نے 1962 وچ مسجد بنانے کیلے 33000 ڈالر دا عطیہ دتا سی۔ فیڈریشن نے ہور فنڈ دا انتظام کرکے 1976 وچ ایتیوان سیول وچ مسجد بنائی۔ جسنوں سیول سینٹرل مسجد کہیا جاندا اے۔ مسجد بننے اُتے مسلماناں نوں اک مرکزی جگہ مل گئی تے چند ہی سالاں وچ کورین مسلماناں دی تعداد 3000 توں بڑھکر 15000 ہوئے گئی جو 1990 تک 30000 ہوچکی سی۔ تے سیول سنٹرل مسجد دے علاوہ پوسان انیانگ جون جو وچ مسجداں قائم ہوچکیاں سن۔ کوریا وچ انڈسٹری دے قیام دے نال ہی پاکستان انڈونیشیا ملائیشیا تے دوسرے مسلمان ملکاں توں ہزاراں ورکر کم دے سلسلے وچ آئے۔ 1997 تک کورین مسلماناں دی تعداد 35000 تے غیر ملکی مسلماناں دی تعداد 150,000 تک سی۔ 2015 وچ کورین مسلم فیڈریشن دے مطابق کوریا وچ تقریباً 40000 کورین مسلمان نيں۔ جنہاں وچوں 10000 کسی کسی نا طرح رابطے وچ رہندے نيں۔ ایہ تعداد وی اک محتاط اندازہ اے کیونجے کورین قانون دے مطابق اپنے مذہب نوں ظاہر کرنا ضروری نئيں اے۔ اس لئی مسلماناں دے تمام اعدادوشمار غیر سرکاری تے غیر حتمی نيں۔ جدوں کہ تقریباً 120000 مسلمان ملکاں توں آنے والے فیکٹری ورکر اس دی علاوہ نيں۔ جنہاں دی تعداد کم زیادہ ہُندی رہندی اے۔ جنہاں وچوں بہت ساں نے کورین توں شادیاں کررکھی نيں۔ کوریا مسلم فیڈریشن نے 1990 وچ سیول سینٹرل مسجد توں ملحق اک مدرسہ سلطان بن عبد العزیز کھولیا سی۔ جسنوں 2009 وچ سعودی گورنمنٹ دی طرف توں پنج لکھ ڈالر دی امداد ملنے اُتے بچےآں کیلے اسکول وچ بدل دتا۔ جتھے بچےآں نوں اسلام تے اسلامی سوسائٹی دی تعلیم کورین انگریزی تے عربی وچ دتی جاندی اے۔ اس دے علاوہ دیگو دی مقامی پاکستانی کمیونٹی نے 2014 وچ اک اسکول اقرا کھولیا اے۔ جتھے اسلام دی تعلیم عربی انگریزی تے اردو وچ دتی جاندی اے۔ اج کوریا وچ 28 توں زیادہ مسجداں تے 170 توں زیادہ مصلّے نيں۔
کوریا وچ اسلام نوں درپیش مشکلات
[سودھو]اگرچہ کوریا وچ مسیحیت غیر ملکی مذہب سمجھیا جاندا سی۔ تے 1960 وچ مسیحی صرف 10 لکھ سن مگر 2005 تک اک کروڑ 40 لکھ ہوچکے سن ۔ ايسے طرح کوریا وچ اسلام نوں وی مقامی مذہب دی بجائے غیر ملکی تے درآمد مذاہب سمجھدا اے۔ مگر مسیحیت دی طرح اسلام وچ خاطرخواہ وادھا نئيں ہوئے سکا۔ اس دی چند بنیادی وجوہات نيں۔
کوریا شروع توں ہی بہت زیادہ قوم پرست ملک رہیا اے جس دے دوسرے ملکاں توں تعلقات نا ہونے دے برابر سن ۔ کوریا دی بولی کلچر رہن سہن اسنوں دوسرے نال ملن توں رکدا اے۔ تے دوسرے کلچر دے لوک کوریا وچ بہت مشکل توں رہ پاندے نيں۔ کورین کلچر بہت زیادہ یکساں تے نسل پرست اے۔ ایداں دے وچ کورین کلچر اپنے لوکاں توں مطالبہ کردا اے کہ اوہ اوہی کم کرن جو دوسرے کورین کردے نيں۔ ایداں دے وچ کورین صرف ايسے کلچر تے مذہب نوں پسند کردے یا اپناتے نيں جو انہاں دے مقامی کلچر دے نیڑے ہوئے تے اس اُتے عمل کرنے وچ مشکل پیش نا آئے۔ تے دوسرے کورین اسنوں معیوب نا سمجھاں۔ ناکہ اوہ کوئی ایسا کم کرن جو انہاں دے کلچر توں مختلف ہوئے۔
کوریا وچ مزہبی رسومات ادا کرنے دی پابندی نئيں اے۔ تے مقامی مذہب انہاں دے رہن سہن اُتے وی کوئی پابندی نئيں لگاندا۔ ايسے نقطے نوں سامنے رکھدے ہوئے مسیحیاں نے تبلیغ کيتی۔ تے اپنی تعداد اک تہائی آبادی کرلئی- جدوں کہ اسلام وچ کچھ ایسی ضروری پابندیاں نيں جو کورین کلچر توں یکسر مختلف نيں۔ جنہاں وچ نماز دی پنج وقتی ادائیگی لازم اے۔ جدوں کہ بدھاازم تے مسیحیت وچ ہفتے وچ اک بار عبادت اے تے اوہ وی ہر کسی اُتے لازم نئيں اے۔ اس دے نال نال شراب تے سور دے گوشت توں پرہیز جو کورین کلچر دا سب توں اہم جز اے۔ کوریا دے روگٹھ کھاناں وچ سور عام اے تے دوسرے کھاناں وچ وی اس دے اجزا شامل کیتے جاندے نيں۔ بالغ کورین دی ہر محفل وچ شراب عام اے تے نا پینے نوں معیوب سمجھیا جاندا اے۔ ایداں دے وچ کورین دے مسلمان ہونے اُتے اسنوں جز وقتی یا کل وقتی اپنے خاندان تے دوست احباب دی بہت ساری مشترکہ محفلاں توں احتیاط برتنا پڑدا اے۔ جو کورین سوسائٹی وچ اک مشکل کم اے۔
کورین سوسائٹی شروع توں قدرے مشرکانہ عقائد اُتے مبنی اے۔ کورین بدھ ازم وچ صدیاں توں بت یا تصویراں دے سامنے عبادت دا تصور اے۔ مسیحیت نے انہاں توں ملدا ہويا اک تصور دتا جداں خدا تن وچوں اک اے۔ تے یسوع مسیح دی تصویر۔ جدوں کہ ایہ چیزاں اسلام وچ ناپید تے عبادت نہایت سادہ اے۔ تے خدا دا تصور توحید اُتے اے جو خدا اک ہور صرف اک اے۔ کوریا وچ مقامی مسلماناں دی بجائے غیر ملکی مسلماناں دی تعداد زیادہ اے۔ انہاں دا کلچر کوریا توں مختلف تاں اے مگر آپس وچ وی مماثلت نئيں اے۔ پاکستان انڈونیشا ازبکستان دے مسلمان کوریا وچ صرف عبادت دے وقت اسيں بولی ہُندے نيں مگر رہن سہن طعام تے لباس وچ جدا جدا نيں۔
کیا اسلام مسیحیت تے بدھ مت کیلے چیلنج بن سکدا اے ؟ ایتھے دو بنیادی سوال زہن وچ ابھردے نيں۔ پہلا سوال "کیا اسلام مستقبل وچ مسیحیت تے بدھ ازم کیلے چیلنج بن سکدا اے " تاں اس دا جواب اے "نئيں"۔ تے دوسرا سوال اے "کیا کوریا وچ اسلام دا مستقبل اے " تاں اس دا جواب اے "جی ہاں" کوریا وچ اسلام دا مستقبل روشن اے۔ مسیحیت نے اپنے آپ نوں کوریا وچ مقبول کرنے کیلے مسیحیت دا کورین ورژن متعارف کروایا سی۔ کوریا دے مقامی عبادت خاناں جداں چرچ بنائے تے انہاں نوں توں ملدی جلدی عبادت دا تصور دتا۔ اج کورین چرچ پوری دنیا دے چرچاں توں مختلف نظر آندے نيں۔ ايسے چیز نے مسیحیت نوں کوریا وچ مقبول کر دتا۔ لیکن اک وقت آئے گا جدوں مسیحیاں دی تعداد مقررہ حد اُتے جاکے رک جائے گی۔ جس دی وجہ توں عیسائت تے اسلام وچ کدی وی مقابلہ بازی دی فضا قائم نئيں ہوئے گی۔
اسلام دا مستقبل
[سودھو]اس دے مقابلے وچ اسلام دا کورین ورژن ممکن نئيں اے۔ جس دے باعث کورین دے مسلمان ہونے دی تعداد بوہت گھٹ تے آہستہ اے مگر کورین وچ قبول اسلام دی تبدیلی بہت مضبوط بنیاداں اُتے ہوئے رہی اے۔ جس دی وجہ کوریا وچ اسلام دا مستقبل قدرے دور مگر بہت روشن نظر آندا اے۔ بلبل ہند "سروجنی نائیڈو" نے اک بار کہیا سی۔ اسلام دے نظریات بنیادی تے حتمی طور اُتے اِنّے ترقی پسند نظریات نيں کہ کوئی انسان جو ترقی نال محبت کردا ہاں انہاں اُتے ایمان لیانے توں انکار نئيں کر سکدا۔
حوالے
[سودھو]References 1. Hee-soo Lee, The Advent of Islam in Korea (Istanbul: Research Centre for Islamic History, Art and Culture (IRCICA), 1997), pp. 40–53. 2. Peter Lee, ed., A History of Korean Literature (Cambridge, England: Cambridge University Press, 2003), pp. 104–05. 3. Koreans name their clans after the place where the clan progenitor lived. Jang settled down in the town of Deoksu in central Korea. 4. Lee, The Advent of Islam in Korea, 5. Islam Struggles for a Toehold in Korea By Don Baker, Harvard Asia Quarterly